Demberel
Basic information
Interviewee ID: 990033
Name: Demberel
Parent's name: Süh
Ovog: Borjigon
Sex: m
Year of Birth: 1928
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: higher
Notes on education:
Work: retired
Belief: Buddhist
Born in: Tüshig sum, Selenge aimag
Lives in: Sühbaatar sum (or part of UB), Selenge aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
education / cultural production
life in wartime
childhood
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Эрдэнэтуяа -
За амьдралынхаа тухай ярьж өгнө үү?
Дэмбэрэл -
За би 1928 онд Сэлэнгэ аймгийн Цагааннуур сумын 4-р багт төрсөн. Бага наснаасаа хөдөө мал маллаж, 10 насандаа Түшигийн бага сургуульд орж суралцаад, Түшигтйн бага сургуулийг төгсөөд Улаанбаатар хотын 1-р 10-н жилд орж 10 төгсөөд МУИС-ийн Математикийн ангийг төгсөөд ингээд Дундговь аймагт хуваарилагдаад Дундговь аймагт 3 жил болоод 1956 онд Сэлэнгэ аймагт багшилж тэр үеийн Ардын боловсроын яамны сайдын тушаал байсан юм аа.
Сүхбаатар суманд сумын дөрвөн сургуульд дөрвөн 10-н жилд хичээлийн эрхлэгчээр ажиллаж байлаа. Тэгээд дараа нь тэтгэвэртээ гарсан даа. Иймэрхүү л байна.
Эрдэнэтуяа -
Та хүүхэд насныхаа талаар яриач хүүхэд байхад аа ямар хүүхэд байсан, сургуульд орохоосоо өмнө яаж хүмүүжиж байсан?
Дэмбэрэл -
Тэр үед малтай байсан учраас сургуульд ортолоо мал маллаад тугал бяруу хариулаад ээж аавдаа тусалж мал маллах тэр ажиллагааг л сурсан даа. Сургуульд орохоосоо өмнө манай Цагааннуурт 4-р мал байж байсан баруун аймгуудын. Тэнд манай аав очиж үхэр малладаг байсан. нядалхаас өмнөх муудсан хөл гар нь хугарсан, өвдсөн малыг хариулдаг.
Эрдэнэтуяа -
Тэрийг тэгээд эмчилэх үү?
Дэмбэрэл -
Эмчилнэ. Доктор Хайдав гэж хүн байсан. Тухайн үед бол доктор одоо бол эмч Доктор Хайдав тэр малыг үзээд л тэр мал дандаа өвдсөн байдаг байсан. тэгээд эдгэсэн хойно нь тушаачихдаг байхгүй юу. Тэндээс нөгөө Цагаан аралын баазад малаа тушаадаг байсан. тэр мал тэгээд наашаа явдаг байсан байлгүй. Тэр баазад тушаадаг байсан даа.
Эрдэнэтуяа -
Та тэгээд тэрэнд нь туслах уу?
Дэмбэрэл -
Өө тэгэлгүй яахав. Би чинь одоо бага хүүхэд байсан юм чинь 10 настай л байсан даа. Бяруу хариулдаг байхгүй юу, сарлагийн бяруу байсан учраас өндөр уулын орой дээр л гарчихана.
Эрдэнэтуяа -
Тэр нь хэцүү гэж үү?
Дэмбэрэл -
Авирах гэж хэцүү ш дээ. Тэр хэд чинь буцаж ирэхгүй авираад л.
Эрдэнэтуяа -
Тууж л авчирана.
Дэмбэрэл -
Тийм. Тиймэрхүү ажил хийж явсан тэгээд сургуульд орсон доо.
Эрдэнэтуяа -
Бага сургуульд яаж орж байв, 10 настай гэхээр 1938 онд орж байв уу?
Дэмбэрэл -
Тийм.
Эрдэнэтуяа -
Тэр үед хүүхдүүдэд яаж боловсрол хүмүүжил олгодог байсан юм бэ?
Дэмбэрэл -
Тэгэхэд чинь тухайн Түшигийн бага сургууль чинь их боловсрогуй байсан даа. Дотуур байранд суулгана тэрнээс биш гэрт суулгахгүй.
Эрдэнэтуяа -
Яагаад?
Дэмбэрэл -
Тухайн үед бөөстэй хуурстай гээд янз бүрийн юм байсан ш дээ тэгэхгүйн тулд яахав дотуур байранд суулгана тэгээд халуун усанд оруулана, хувцасыг чинь орой үдэш гадаа гаргаад хүйтэнд хаячихана, өглөө гэсгээгээд өмсчихдөг.
Эрдэнэтуяа -
Тэгдэг нь яаж байгаа юм?
Дэмбэрэл -
Бөөс хуурсыг нь үхүүлж байхгүй юу.
Эрдэнэтуяа -
Тэгж их бөөсдөж, хуурсдаж байсан юм уу?
Дэмбэрэл -
Тухайн үед чинь байсан л даа.
Эрдэнэтуяа -
Хүүхдүүд та нар хэр бөөсддөг байсан?
Дэмбэрэл -
Бид нар бол гайгүй байсан.
Эрдэнэтуяа -
Тэрнээс сэргийлж л тэгдэг байсан уу?
Дэмбэрэл -
Тухайн үед хүүхдүүдийг яахав байранд суулгана, халуун усанд оруулана 1937 онд чинь Түшигийн бага сургууль чинь Монголоос хойш нь мал авдаг бааз байсан юм. Тиймээс халуун ус юм бүхэнтэй байсан. тоглоом гэхэд үсэрч харайдаг савлууртай, эргэдэг тоглоомтой тийм байсан.
Эрдэнэтуяа -
Бааз байсан болохоор арай хөгжингүй, хөгжилтэй гэсэн үг үү?
Дэмбэрэл -
Дандаа модон байшингуудтай.
Эрдэнэтуяа -
Нэг давхар?
Дэмбэрэл -
Ганц давхар. Тусгай контортой бас тийм байртай тийм байсан.
Эрдэнэтуяа -
Ойр хавийн хүүхүдүүд гэрээсээ явна гэсэн ойлголт байхгүй сургуулийн хажууд гэр нь байсан ч байранд орох уу?
Дэмбэрэл -
Байранд л сууна.
Эрдэнэтуяа -
Ямар учраас байранд оруулчихдаг юм?
Дэмбэрэл -
Яахав тухайн үед л тийм байсан юм. Тэнд дотуур байранд байсан нь Улаанбаатарт бүгдээрээ 10-н жилд суугаад гарсан. Дотуур байр их сургуульд суугаад
Эрдэнэтуяа -
Дотуур байранд байхад ямар байсан? хэцүү юу гоё уу?
Дэмбэрэл -
Сайн нийтлэг байхгүй юу. Өглөө хамтраад хичээлээ давтчихана, ажил байвал хамтраад хийчихэнэ тэгээд тухайн үед чинь дайны жил байсан 1945 онд орой бол гэрэл гаргахгүй.
Эрдэнэтуяа -
Гэрэл гаргахгүй гэдэг нь юу гэсэн үг вэ?
Дэмбэрэл -
Цонхоо бүгдийг нь хаачихдаг байхгүй юу хар даавуугаар тийм л байлаа.
Эрдэнэтуяа -
1941-45 он гэхээр ямар дайн байсан байх вэ?
Дэмбэрэл -
Эх орны 2-р дайн ш дээ.
Эрдэнэтуяа -
Япон уу?
Дэмбэрэл -
Биш аугаа эх орны дайн гэж байсан ш дээ.
Эрдэнэтуяа -
Оросын уу?
Дэмбэрэл -
Тийм.
Эрдэнэтуяа -
Тэр манайд ямар нөлөөтэй байсан юм?
Дэмбэрэл -
Их нөлөөтэй байлгүй яахав. Тухайн үед чинь Японыг бууж өгөхгүй болохоор чинь Америк аваачаад хоёр хот дээр атомын бөмбөг хаясан ш дээ. Тэрэнтэй адилхан хятад чинь 1939 онд баянтүмэнд тэгж бөмбөг хаясан ш дээ. жорлонг нь бөмбөгдчихөөд явж байлаа ш дээ. дайны юу гэдэг чинь зөвхөн тэр орондоо болоод өнгөрөхгүй бусад орнуудыг бүгдийг нь хамардаг тийм байхгүй юу. Гэхдээ тэр үед чинь бидэнд 10-н жилд сурч байхад, их сургуульд сурч байхад одоогоор бол Оросын Холбооны Улсын багш нар ирж багшилж байсан байхгүй юу. Тэгээд 1941 онд улсын их сургуулийг байгуулж өгсөн ш дээ.
Эрдэнэтуяа -
Оросууд уу?
Дэмбэрэл -
Тийм. Одоо бол гадаад яам гэж байсан тэрний чинь хавьд байсан юм. Гэхдээ цөөхөн хүүхэдтэй тиймэрхүү л байлаа даа.
Эрдэнэтуяа -
Танай анги хэдэн хүүхэдтэй байсан бэ?
Дэмбэрэл -
Бага сургуульд бол 20-иод хүүхэдтэй байсан.
Эрдэнэтуяа -
Их үү тэр үедээ? Бага уу?
Дэмбэрэл -
Бага сургууль гэхэд 70-аад хүүхэдтэй байлаа ш дээ.
Эрдэнэтуяа -
Бүх хүүхдүүд нь үү?
Дэмбэрэл -
Тийм 10-н хэдэн хүүхэдтэй л. Тэр үед сурна гэсэн хүүхдийг сургадаг байсан ш дээ. гар дээрээ гарна гэвэл гар дээрээ л гарна.
Эрдэнэтуяа -
Хүүхдүүдээ сурга гэсэн янз бүрийн ухуулга явах уу? Эцэг эхчүүд хүүхдүүдээ сургая гэвэл л сургаж байсан уу?
Дэмбэрэл -
Тийм. Тэгхэдээ бол яахав гэхээр сүүлдээ төр захиргаанаас хүүхдүүдийн нэрийг бүгдийг нь өгчихдөг
Эрдэнэтуяа -
Сургуульд уу?
Дэмбэрэл -
Тийм. Тэдэн хүүхэд авна гэсэн хуваарь нь гүйцсэн бол авдаггүй л байсан.
Эрдэнэтуяа -
Хүүхдүүд ер нь сургуульд сурах хэр сонирхолтой байсан?
Дэмбэрэл -
Тухайн үед хамаагүй сайн. Юм бүхэн нь хангагдсан байсан хоол унд нь бүгд улсаас төлдөг юм гэж хувиас байхгүй төлбөрт нь ганц хонины мах бүтэн жилд авдаг байсан байх.
Эрдэнэтуяа -
Ямар учраас хүүхдүүд сургуульд сурах сонирхолтой байсан юм бэ?
Дэмбэрэл -
Тухайн үед чинь яахав
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
