Buyandelger
Basic information
Interviewee ID: 990055
Name: Buyandelger
Parent's name: Mendget
Ovog: Go
Sex: f
Year of Birth: 1944
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: higher
Notes on education:
Work: Freelance journalist
Belief: none
Born in: [None Given] sum, Ulaanbaatar aimag
Lives in: [None Given] sum (or part of UB), Ulaanbaatar aimag
Mother's profession: passed away
Father's profession: passed away
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
work
literature
democracy
politics / politicians
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
work
democracy
television
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Баасанхүү -
Телевизэд яг социолизмын үед ажиллаж байсан тээ анх ингээд эхлэхээс нь эхлүүлээд, ТВ байгуулагдахаас эхлүүлээд, тэгэхээр таны хийсэн сурвалжлагад ч юмуу мэдээнд чинь хяналт тавих хасаж редакторлах энэ тэр тийм асуудал байсан уу,
Буяндэлгэр -
өө байлгүй яахав, тэр үед чинь социолизмын үед чинь хариуцлага ч их өндөр байсан, хяналт шалгалт ч бас өндөр байсан шд. Нэг талдаа хяналт шалгалт их байгаа учраас хариуцлага өндөр байна гэдэг бол бас их эвтэйхэн байхгүй юу. Одоогийнхтой харьцуулахад бол одоо бол ерөөсөө хариуцлага гэж юм байхгүй болчихлоо шд, дээрээсээ авахуулаад доошоогоо хүртэл ерөөсөө хариуцлага байхгүй болчихлоо. Тэр бол хамгийн аюултай юм. Аа бид нар чинь ерөөсөө нэг хүний одоо жишээлэх юм бол улс төрийн товчооны гишүүд гэж байлаа шдээ тиймээ,
Баасанхүү -
за тийн,
Буяндэлгэр -
улс төрийн товчооны гишүүдийн нэр, овог мовгийг буруу бичих л юм бол тэгээд одоо арга хэмжээнд ордог байсан шд,
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
тийн, нэг одоо мэдээ сурвалжлага нэвтрүүлгийн одоо зохиол энэ тэр бичсэний дараа бол эхлээд хэлтсийнх нь дарга уншина. өөрөө хэдэх юм бол хариуцлагатай редактор нь уншина,
Баасанхүү -
аанхн,
Буяндэлгэр -
хэлтсийн дарга гэсэн үг, аа тэгээд утга зохиолын нарийн бичгийн дарга гэж байсан, тэр нь уншина, аа тэгээд монголын зурагт радиогийн орлогч дарга гээд, программ хариуцсан орлогч дарга гээд байсан, одоо тэр үед бол Очирбал гэж хүн байсан, тэр уншина, аа тэгээд тэр шаардлага, ааа тэгээд тэр уншсаны дараа ТВ-ийн дарга гэж хүн, тэр бас шаардлагатай бол үзнэ, тэгээд үзсэний дараа Хэвлэл мэдээллийг хянах газар гэж байсын,
Баасанхүү -
улсын,
Буяндэлгэр -
тийн, бүр улсаас одоо тусгай бүр тийм
Баасанхүү -
албатай тээ,
Буяндэлгэр -
тэр албанаас одоо нэг түшмэл очдог, одоо зурагт радио руу очоод байнга сууна. Тэгээд өөрийн гэсэн тамгатай, тэгээд хэвлэл мэдээллийг хянах газар гэсэн тамгаа дарсан үед л тэр одоо юунд орно, нэвтрүүлэгт, юу, одоо радио телевизээр нэвтрүүлнэ. Тэгээд хасаж яах явдал бол бүүр одоо өм цөм хасаж байсан юм бол байхгүй, аа зүгээр текстэн дотроо бол жишээлэх юм бол хасаж байсан юм бий л дээ, би одоо нэлээн сүүлийн үеийн одоо их олон жилийн юм учраас зарим юм топорхой санахгүй байна, гэхдээ нэг юм бол би аягүй их сайн санаж байна. Тэр чинь одоо 80-аад онд юмуу даа, 80-аад оны эхэнд л юм шиг байгаан. Явуухулан гуайн авгай Адъяа гээд эмэгтэй байдаг байхгүй юу, одоо ч гэсэн байгаа байх, зүгээр бие нь муу гээд дуулдаж байсан хөөрхий амьтан. Тэгээд Явуухулан гуайн нөгөө “мөнгөн хазаарын чимээ энэ тэр гээд би чамд ярьж байсан шдээ тээ,
Баасанхүү -
тийн,
Буяндэлгэр -
яруу найрагч Явуухуланг бол та нар мэднэ шдээ, дуулсан байх тиймээ,
Баасанхүү -
тийн,
Буяндэлгэр -
аа тэгээд тэрний гэр нь очиж би сурвалжлага хийсэн байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
одоо энэ 1-р 40 мянгатад арктай байшингийн, арктай байшин байна шдээ тиймээ, тэр хавьд байсын. 3 давхарт нь билүү 4 давхарт нь, тэгээд би очиж гэрт нь сурвалжлага хийв ээ,
Баасанхүү -
за,
Буяндэлгэр -
тэр Явуухулан гуайн нэг төрсөн өдөр нь боллуу, нас барсан өдөр нь боллуу нэг л юмыг нь тохиолдуулаад л
Баасанхүү -
аа Явууахулан гуайн талаар уу?
Буяндэлгэр -
тийн, Явуухулан гуайн талаар сурвалжлага хийхийн тулд гэрт нь очихгүй юу, тэгээд авгайгаас нь сурвалжлага аваад, ярилцлага аваад, гэр орных нь юмыг аваад, ажилаж байсан тэр өрөө, 40 мянгатын 3 өрөөнд юм байна лээ. Нэг өрөөнд нь ажлынх нь өрөө гээд бичгийн машин энэ тэр байлуу, тэр хэрэглэж байсан ширээ, сууж байсан ширээ тиймээ, хэрэглэж байсан ширээ үзэг харандаа энэ тэрийг нь тэр энэ тэрийнх нь зураг аваад их номтой айл байсан, ном момыг нь аваад л авгайгаас нь ярилцлага аваад тэгээд би тэр үед чинь соёл урлаг их хариуцдаг байсын. Соёл урлагийг бас сурвалжлагч нар чинь бас тус тусдаа юм хариуцна л даа, үйлдвэр аж ахуй, улс төр, би соёл урлаг, нийтийн ахуй үйлчилгээ, өөр юу юу ч байлаа даа тийм юм хариуцдаг. Тэгээд соёл урлаг утга зохиол талаасаа би очиж сурвалжлага хийгээд авгайгаас нь ярилцлага аваад, тэгээд би нэг, тэр үед чинь одоо газар дээрээс нь шууд сурвалжлага хийх чинь бас их ховор байлаа л даа. Одоо бол шууд сурвалжлага их хийж байна шдээ. Тэгээд би гэрийнх нь тэндээс шууд сурвалжлага хийгээд, одоо энэ нэрт яруу найрагч Явуухулангийн гэр бүл ном судар ихтэй юмаа гээд хэлчихсэн байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
тэгсэн чинь одоо намайг судар гэдэг үг хэллээ гээд намайг тэр ярилцлагыг хасаад, авгайгий нь ярилцлага авсан чинь авгай нь бас одоо яг юу хэлснийг би санахгүй байна. Ямар ч байсан авгайгийнх нь ярилцлагыг бас хасаад, тэгж байсан байхгүй юу. Тийм тохиолдол зөндөөл байж байсан. Зүгээр хамгийн одоо сэтгэлд үлдсэн юм бол тэр л байна л даа.
Баасанхүү -
ганцхан тэр “судар” гэдэг үгнээс болж шдээ тээ,
Буяндэлгэр -
одоо энэ нэрт яруу найрагч Явуухулангийх одоо ном судар ихтэй юм гээд л бас өөр зүйл ярьсан л даа, ном судар нь одоо юу ч гэсэн юм гэлээ гээд тэгээд ярьсан чинь чи судар гэж хэллээ гээд тэгж хасагдаж байсын.
Баасанхүү -
аа бүрхны шашны юм хэллээ гээд,
Буяндэлгэр -
тийн бурхны шашны юм хэллээ одоо гээд,
Баасанхүү -
тэгээд ажил мажил тушаал бууруулах ч юмуу,
Буяндэлгэр -
аа тушаал мушаал бууруулсан тийм юм бол байхгүй зүгээр тэр сурвалжлагыг тэр чигээрээ юу тэр хэсгийг хасаад
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
аа тэгээд авгайгаас нь ярилцлага авсан байсан чинь авгайгийнх нь ярилцлагыг бас оруулаагүй байхгүй юу, тэгээд би хариуцлагатай юу, тэр үед манай хариуцлагатай редактор хэн байлаа даа, тэгээд би бас тэрэнтэй муудалцаж л байсын. Ÿагаад гэвэл тэр нэрт яруу найрагч Явуухулангийн одоо авгай нь, эхнэр нь тиймээ, ямар хүн байсан бэ гэдгийг харах гэсэн одоо үзэгчид бол маш их байгаа шд. Явуухулан гуай чинь одоо хань ижлээ магтан дуулсан, гэргий ханий магтан дуулсан сайхан сайхан шүлгүүд бий шд. Тэгээд тэр одоо шүлгийн гол баатар болж байсан тэр эмэгтэйг одоо дэлгэцнээ харах юм сан гэж хүссэн улсууд бол зөндөө байгаа шд. Тэгээд би тэрийг харуулъя гэж бодсон байхгүй юу. Одоо Адъяа гэж одоо ийм хүн бадаг юмаа гээд, авгайг нь Адъяа гэдэг байсын. Ийм хүн байдаг юмаа гээд харуулъя гэж бодсон. Тэгээд Адъяа гуай тэр үед одоо яг юу ярьсныг би одоо санахгүй байна. Ямар ч байсан тэр хэсэг хасагдаад Адъяа гуайн яриа хасагдаад тэгээд тэр сурвалжлага
Баасанхүү -
тэгээд тэр сурвалжлага тэр чигээрээ байхгүй болсон уу?
Буяндэлгэр -
богинохон л орохгүй юу, уул нь нэг 3, 4 минутын юм орох байсан чинь минут хэртэй ч юм орлуу, минут хагасын ч юм орлуу, нэг тиймэрхүү юм орж байсын.
Баасанхүү -
аа тэр тэгээд зүгээр нэг мэдээ хавьцааны одоо нөгөө оройн мэдээ гээл гардаг тэрэн шиг нэг тийм сурвалжлага байсан юмуу,
Буяндэлгэр -
тийм,
Баасанхүү -
аан за за за за, тэгээд та одоо өнөөдөр одоо үед чинь ингээд мэдээг дамжуулахдаа шууд шдээ тээ, тэр тэр тэглээ ингэлээ, тэр үед бол тийм юм байхгүй шдээ, тэгэхээр
Буяндэлгэр -
тэр тийм юм ерөөсөө маш их ховор хийгддэг байсын.
Баасанхүү -
аанхан тэгэхээр одоо мэдээний сурвалжлага гэхээр бас их хэцүү
Буяндэлгэр -
хэцүү, тийн, их харуцлагатай, хамгийн их хариуцлагатай, хамгийн их юу одоо дээрээсээ авахуулаад одоо ТВ-ийн даргаас авахуулаад хэлтсийн дарга хүртэлх бүх хүний анхааралд байдаг. Одоо энэ цагийн хүрд байхгүй юу,
Баасанхүү -
тийн,
Буяндэлгэр -
тийн, цагийн хүрд чинь тэр үед цаг үе үйл явдал гэж явдаг байсан санагдаж байна. Тэр ч яахав нэр нь их олон солигдсон л доо. Цаг үе үйл явдал гэж тухайн үед нэрлэгдэж байсан одоо улс төрийн хамгийн гол мэдээлэл өгдөг тийм нэвтрүүлгийн нэг байсын. Тийм учраас дарга түшмэдийн одоо юунд блд анхааралд бол төвд бол их байдаг.
Баасанхүү -
тэгэхээр бас нэг тийм бодитой мэдээ дамжуулах ..,
Буяндэлгэр -
тийн их хариуцлагатай, яг одоо намын үзэл суртлыг одоо тиймээ үнэн зөв, бодитой, дагасан тэгж одоо мэдээ сурвалжлага бичих ёстой. Тэрний эсрэг ерөөсөө бичиж болохгүй тийм л үе байсан л даа. Ер нь тэр бол хаана ч, үзэл суртлын байгууллага, хэвлэл мэдээллийн байгууллагад бол хаана ч гэсэн ер нь бол тэрийгээ л баримталдаг байсан. Тэгээд жоохон л илүү дутуу юм бичсэн нь л тэгээд хөөрхий хэлмэгдээд л одоо хэлмэгдсэн одоо манай нэртэй нэртэй том том сурвалжлагч нар бол зөндөө бий шд. Хөдөө гадаа цөлөгдөж байсан, ажлаасаа халагдаж байсан тийм хүн бол байсан.
Баасанхүү -
тэд нартай тэгээд яахав, санаатай , одоо жишээ нь санаатай тэгэх үү санаандгүйгээр тэгж ажлаасаа халагдах ч юмуу тийм намын эсрэг яасан гэх үү,
Буяндэлгэр -
үгүй ээ ер нь яахавдээ тэр чинь шинэ үзэл бодоолтой, өөрийнхөө санаа бодлыг илэрхийлсэн тийм улсууд бол зөндөө байсын шдээ,
Баасанхүү -
аан за за,
Буяндэлгэр -
тэр чинь өөрийнхөө санаа бодлыг илэрхийлж бичсэнийх нь төлөө л тэгж байгаа шд.
Одоо санаатай гэх хааша ч юм, санамсаргүй гэх хаашаа ч юм, ямар ч байсан үзэл бодлоо л илэрхийлж байгаа байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
тэгээд илэрхийлэхэд л тэрийг чинь одоо, ер нь аливаа юмыг байна шдээ дандаа 2 үзүүртэй гэдгийн шд. Зөв тал руу нь мушгиж болно, буруу тал руу нь мушгиж болно. Зургийг ч ялгаагүй, бичсэн юмыг ч ялгаагүй, юм чинь их олон талтай шд. Тийм учраас өө хайя гээл ямар ч юмнаас өө хайгаад гарч ирж болдог одоо тийм л талтай. Тэгээд тухайн үед одоо тэр хүмсүүд чинь хөөрхий маш их одоо хэцүүгээр хэлмэгдэж байсан улсууд бас байсан л даа. Сурвалжлагч одоо Тангадын Галсан гуай байна, одоо миний мэдэх, тэмээчин Галсан гээд л одоо тэгдэг дээ,
Баасанхүү -
тэмээ хариулуулж байсан юмуу,
Буяндэлгэр -
тийн тэмээ хариулж байсан Галсан гуай байна, одоо нас барсан даа Жамбалдорж гээд хөөрхий саяхан нас барсан, их олон сайхан ном гаргасан, их сайн сэтгүүлч, Францад монгол хэлний багш энэ тэр хийж байсан, тэр байна бас хэлмэгдээд хөдөө гадаа яаж байсан. Миний хувьд, би бол жижигхэн сэтгүүлч юм л даа, би бол бага хүн юм. Нэг их хэлмэгдээд хөдөө гадаа бол цөлөгдөж байгаагүй. Зүгээр яахав би чинь юунд байж байгаад телевизэд байж байгаад Монцамэгийн гэрэл зурагт бас нэг хэдэн жил ажилласын. Телевизийн мэдээллийн редакцид ажиллаж байгаад Монцамэгийн, одоо ингээд Монцамэ гэж байна шдээ, Монцамэ агентлаг гээд тээ, энэ чинь манай мэдээлэл радио телевизийн улсын хороо гээд манай харъяанд байсан байхгүй юу. Нэг дор байсан байхгүй юу, өөрөөр хэлэх юм бол нэг яам гэсэн үг байхгүй юу.
Баасанхүү -
нэг салбар нь л байсан байна тээ,
Буяндэлгэр -
тийн, нэг салбар нь Монцамэ, радио нь радио, телевиз нь телевиз, зурагт радио ингээд энэ гурван мэдээний хэрэгсэл нийлээд мэдээлэл радио телевизийн улсын хороо гэж байсын.
Баасанхүү -
аанхн,
Буяндэлгэр -
тэгээд тэр Монцамэгийн одоо гэрэл зургийн газар гээд их том тийм одоо хэлтэс байсын. Тэнд яахав хариуцлагатай редактор нь манайд нөгөө телевизэд ажиллаж байхад байр өгнө гээд тэгээд би гол нь байранд нь болж л тийшээ очсон юм л даа, манайх тэгэхэд байргүй байсан. Тэгээд байр өгнө гэх дээр нь зэрэг телевизээсээ тэднийх рүү очиж тэгж ажиллаж байсын. Тэнд би бас нэлээн хэдэн жил ажилласан шүү, 6, 7 жил..,
Баасанхүү -
яг сурвалжлагчаар уу,
Буяндэлгэр -
тийн яг сурвалжлагч, юу редакор гээд бас нэг яахав нэг нэг шат ахиад би чинь телевизэд байхад 700₮-ий цалин авдаг байсан, тэнд очоод 750₮-ий цалинтай болж байсан. Тэгээд гол нь цалиндаа биш гол нь би байранд нь болж очсын, надад байр амлаж байж тэгээд би очсон байхгүй юу.
Баасанхүү -
аа тэгэхээр бас танд бас давуу тал байсан л байна л тдаа,
Буяндэлгэр -
үгүй ээ одоо яахав одоо яасын, юуг нь бодож яасын яахав хойон төгсөж ирсэн, бас нэг орос хэл гадарладаг энэ тэр талаас нь бодсон юмуу, би бас өөрөө гэрэл зураг сонирхдог байсан, бас нэг ганц хоёр зураг авчихдаг. Гэрэл зургийн аппарат маппарат сонирхпог тиймэрхүү байсан, тэр энэ тэрийг судалж үзээд намайг тэгсэн юмуу, ямар ч байсан намайг тэгээд байр өгнө гэдэг юугаар л би тийшээ очсын,
Баасанхүү -
хөшүүрэгтэй,
Буяндэлгэр -
тийн хөшүүрэгтэй очсын,
Баасанхүү -
нөгөө наян хэдэн оны 85, 86 оны үед ч юмуу ингээд хүмүүс чинь нөгөө нийгмээ мэдрээд л ингээд болохгүй байна ч юмуу, одоо ёстой ингэж үзэл бодлоороо хаагдаж боогдож болохгүй гээл тэгээд л эхэлэсэн юм шиг байгаан шдээ, танд нэг тийм мэдрэмж төрж байсан уу, тэгээд яг тэр 89 онд тэр ардчилсан хувьсгал энээ тэрээ гээд залуучууд шуугиж байхад та яг юу бодож яаж хандаж байсан?
Буяндэлгэр -
тэр үед чинь би яг телевизэд байсан юм байна. Гэрэл зурагт байж байгаад тэгээд би тэнчээнээс нэг гэрэл зурагт би 7, 8 жил ажиллалуу, тэр хавьцаа л ажилласан санагдаад байна. Тэгээд эргээд би телевизэд орсын. Эргээд телевиздээ мэдээний редакцид юу яасын. Гэрэл зурагт байхад чинь би бас нэг яасымаа, ажлаас би нэг халагдаад.
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тэр үед чинь нэг бас нэг хятад монголын харилцаа чинь бас их түгшүүртэй байсан юмуу, ямар ч байсан юм бас одоо өр угсаа гаралтай улсуудыг чинь бас жоохон илүү дутуу үзээд сурвалжлага энэ тэр чинь ордон мордонд оруулахгүй, нэг тийм тал байсан шүү.
Баасанхүү -
тийн,
Буяндэлгэр -
ордон мордонд сурвалжлагаар явуулахгүй,
Баасанхүү -
лам нарын хүүхдийг сургуульд авдаггүй ч гэх мэтийн юм аягүй их байсан юм шиг байна лээ,
Буяндэлгэр -
тийн гэх мэтийн нэг жаахан, хаанаасаа хаалгач нь гээд тэр нэг, тэр нэг одоо яг хариуцаж байсан улсууд нь одоо дээшээгээ сайн хүн болох гээд тэгдэг юмуу, одоо тийм бараг л одоо тийм дайсныг илрүүллээ гэх маягийн, одоо тиймээ дээшээ
Баасанхүү -
аа тийм байсан гэсэн бас, нөгөө ольдог тээ, матдаг ч юмуу,
Буяндэлгэр -
тийн матаад, тэрүүгээрээ одоо нэр хүнд олдог нэг тиймэрхүү улсууд байсан юм шиг байгаан. Тэгээд намайг чинь бас гэрэл зургаас нэг ажлаас халсын, ажлаас халаад би чинь бараг 45 хоног билүү 2 сар билүү, ажилгүй суугаад,
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэгээд тэр үед чинь бас яахав намайг бас өөр газар “ирээч, илүү цалин хөлстэй ажил байна, ирээч “ энэ тэр гээд яахав бас тэгдэг л байсын. Тэгээд би Нийтийн ахуй үйлчилгээний яам маам чинь бас намайг авъя энэ тэр гээл тэгдэг л байсын. Тэгээд би 2 сар болохдоо ерөөсөө би яг мэргэжлийнхээ сэтгүүлчийнхээ ажлыг л хийнэ, аа эсвэл би өөр юманд явахгүй гээд.
Баасанхүү -
тууштай,
Буяндэлгэр -
тэгээд би төв хорооны нарийн бичгийн дарга Адъяа гуай дээр хүртэл орж байсан байхгүй юу. Тэр үед төв хорооны нарийн бичгийн дарга Адъяа гэж хүн байсын.
Баасанхүү -
за,
Буяндэлгэр -
тэгж ороход надад “монголын эмэгтэй” сэтгүүл гэж байсын. Монголын эмэгтэй сэтгүүлд миний нэг бүүр хар багын найз нэг 10 жилд сурч байсан Шандын Эрдэнэчимэг гэж байсын.
Баасанхүү -
за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэр Монголын эмэгтэйчүүд сэтгүүлд ажилладаг. Тэр үед Монголын эмэгтэйчүүдийн хорооны дарга чинь Удвал гуай байсан.
Баасанхүү -
зохиолч?
Буяндэлгэр -
тийн зохиолч Удвал гуай байсан. Тэгээд Монголын эмэгтэйчүүдийн хороо чинь засгийн газрын ордонд байрладаг байсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
тийн засгийн газрын ордонд чинь хамаагүй бас оруулахгүй шдээ. Тийн тэгээд, тэгээд би тэр эмэгтэйчүүд сэтгүүл дээр орно гээд Эрдэнэчимэг сэтгүүлийнхээ редакцид намайг хүлээж аваад тэндээсээ би Адъяа дарга дээр орж байсын. Тэгэхгүй бол Адъяа дарга дээр орно гэдэг чинь одоо бас их хүнд асуудал шд. Зүгээр нэг гудамжинд явж байгаад би оръё гээд орчихгүй шд. Тэгж намайг оруулж өгч байсын. Тэгээд Адъяа дарга яахав би одоо ингээд ингээд мэргэжлийнхээ ажлыг хиймээр байна гээд тэр үед чинь монголиа сэтгүүл гэж гарч байсан, англи хэл дээр,
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
Современний монголиа гээд сэтгүүл орос хэл дээр гардаг байсын. Тэгээд би Монцамэ-д байхдаа тэнд нэлээн их гэрэл зургийн сурвалжлага, гэрэл зургийн найруулга гэж юу юм, гэрэл зургийн мэдээ гэж юу юм гээд би нэлээн юм гаргадаг байсан байхгүй юу. Тэгээд тэр энэ тэрийгээ авч ороод, үзүүлж харуулаад, одоо ингээд би бас жоохон ажлаас хожигддог байхгүй юу, нэг унтах дуртай, залуу, тэгээд миний тэрийг их далимдуулсан байгаан.
Баасанхүү -
аан,
Буяндэлгэр -
ажлаас хоцордог барьдаг, аа тэгээд бас гарал үүслийн ч юм байсан байгаан. Тэгээд 2 сар хэртэй тэгээд ажилгүй байж байгаад тэгээд Адъяа гуай дээр ороод тэгээд Адъяа гуай намайг ажилд нь ав гэсэн тийм шийдвэр өгсөн байна лээ. Тэгээд намайг ажилд нь авахдаа, би чинь бас редактор гээд цалин хөлс бас овоо гайгүй байсын. 800₮ авч байсан. Тэр үеийн 800₮ чинь бас гайгүй л мөнгө байсын.
Баасанхүү -
их мөнгө үү?
Буяндэлгэр -
тийн, чанга мөнгө байсын. Ахлах редактор гээд 800-аад мянган төгрөг авдаг байсан. Тэгээд шагнал магнал бас юухан хээхэн авчихдаг тиймэрхүү байсын. Тэгээд Адъяа гуай чинь намайг ажилдаа ав гэсэн шийдвэр өгсөн чинь намайг гэрэл зургийн лаборантаар авсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
тушаал буучихсан уу?
Буяндэлгэр -
тийн, тушаал буусан гэсэн үг, тийн тэгээд
Баасанхүү -
туслах ажилтан гэсэн үг үү?
Буяндэлгэр -
үгүй, гэрэл зургийн лаборант гэдэг чинь одоо зураг хийдэг, зураг нөгөө угаадаг.
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тийн, 550 төгрөгний цалинтай,
Баасанхүү -
ээ,
Буяндэлгэр -
тийм ажилд би жил 6 сар ажилласан шд. Тэгж ажиллаж байгаад би тэгээд
Баасанхүү -
тэр чинь одоо хэдэн оны үе бол?
Буяндэлгэр -
тэр байна шдээ, 80 он, 70-аад оны сүүл юм байна. Тийн 70-аад оны сүүл. 80 оны эх, 70-аад оны сүүл юмуу даа. 70 оны дундуур ч юмуу тэр хавьцаа л байгаа, 70-ад онд л юм байгаан, тэгж юу яаж байсан. Тэгээд би эргээд жил хагас лаборант хийж байгаад тэгээд юунд очсон телевиздээ очсон. Тэгээд телевиздээ очоод яахад чинь одоо анх сургууль төгсч ирж байгаа хүүхэд шиг 650₮-ий цалинтай,
Баасанхүү -
дахиад эхнээс нь үү?
Буяндэлгэр -
тийн дахиад эхнээс нь, тэгээд тэтгэвэрт гартлаа нэг яахав 750 болоод дараа нь мөнгөний ханш манш өөрчлөгдөөд тэгээд бас нэг хэлтсийн дарга марга, нэг ахлах редактор энэ тэр хийгээд цалин хөлс гайгүй нэмэгдсээн. Тэгж юу яагаад тэгсээр байгаад л тэгээд тэтгэвэртээ гарсан даа.
Баасанхүү -
тэгээд та тэр нөгөө, та чинь ерэн хэдэн онд бол ажиллаж л байсан биз дээ,
Буяндэлгэр -
ажиллаж байсан,
Баасанхүү -
аа тэгвэл тэр нөгөө социолизмын үед сэтгүүлч хийх, тэгээд дараа нь нөгөө нийгэм солигдсоны дараа сэтгүүлч хийх 2-т ямар ялгаа байсан бэ?
Буяндэлгэр -
социолизмын үед чинь байна шдээ тиймээ, юу шдээ тэр ардчиллыг мэдэрч байна уу, мэдэрч байсан уу та энэ тэр гэж надаас асууж байсан, би бол ардчиллыг бол ер нь дэмждэг л дээ, нэгэнт хүн чинь ингээд дарамтанд байгаад л, тэгээд яг хүнийг чинь бас ингээд илүү дутуу үзээд байхад чинь мэдээж хүн чинь, хүн ардчиллыг дэмжинэ шдээ. Тэгээд Оросод чинь нөгөө Горбачев гарч ирээд өөрчлөн байгуулалтын уур амьсгал их одоо ер нь социолист орнуудаар түгсэн шдээ,
Баасанхүү -
аанхан.
Буяндэлгэр -
тэгээд Горбачевын өөрчлөн байгуулалтын тухай гэсэн нэг гоё ном гарч байсын. Тэрийг нь би орос дээр уншиж байсын. Аа тэгээд одоо оросын Спутник гээд сэтгүүл одоо наян, Горбачевыг гарснаас хойш харьцангуйгаар их нээлттэ, их далд байсан тиймээ, тийм юмнууд их бичигддэг байсан байхгүй юу. Одоо жишээлэх юм бол Николай хааныгаа энэ оросууд чинь буудаж алсан гэдгийг бид нар бараг мэддэггүй байсан шд,
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэгэхэд чинь одоо тэр 6 хүүхэдтэй нь хамт авгай хүүхэдтэй нь хамт одоо Екатеринбург гээд байгаа тэр чинь социолизмын үед Свердловск гэж хот байсын. Тэнд одоо хорьж байгаад бүгдийг нь буудсан байгаан шд, байшингийн подвольд, аймаар байхгүй юу. Тэр энэ тэрийн чинь тухай энэ тэр их яадаг байсын. Тэр мэтчилэнгийн оросын одоо далд нууц байсан түүхийг нь их ил гаргаж бичдэг байсан. Тэрийг би орос дээр их уншина.
Баасанхүү -
аа тэгээд тэрийг монголд яаж олж авахав?
Буяндэлгэр -
үгүй ээ тэр Спутник чинь зарагддаг байсын, ерөөсөө социолизмын үед чөлөөтэй зарагддаг байсын. Тийн их гоё сэтгүүл, одоо та нар бол мэдэхгүй байх аа даа, одоо энэ их гоё сэтгүүл байсын.
Баасанхүү -
тэгвэл тэрийг нөгөө хянаж барих хяналт бас суларсан л байсан байна тийм үү?
Буяндэлгэр -
үгүй ээ суларсандаа биш, ер нь яахав өөрчлөн байгуулалтын уур амьсгал өөрөөр хэлбэл ардчиллын уур амьсгал орж байсан л үе байхгүй юу.
Баасанхүү -
аан за за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэр чинь ерөөсөө социолизмын үед, нэгэнт оросын хэвлэл учраас манайх бол нэг их тийм хянаад сүйд болоод оруулахгүй барихгүй гэсэн асудал байхгүй байсан юм шиг байгаа юм.
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тэр бол чөлөөтэй зарагддаг байсан, тэгээд хэний “Арбатын хүүхдүүд” гээд социолизмын үед их хаалттай байсан ном бас орос дээр их чөлөөтэй хэвлэгдэж гарсан. Тэр эд нарыг их уншдаг байсан. Тэгээд бас юу, одоо оросууд өөрсдийнх нь ард түмнийг одоо ôашистын хорих лагер гэвэл та нар одоо кинон дээр бид нар бүгдээрээ кино минон дээрээс зөндөө харсан шд, баримтат кино энэ тэр дээр тээ, их аймаар байсан шд. Бараг тэрүүнтэй дүйцэхүйц тийм хорих лагерууд оросод байсан байгаан шд.
Баасанхүү -
бас?
Буяндэлгэр -
тийн, ГУЛАГ гээд, ГУЛАГ гэдгийг чинь орчуулах дээр зэрэг государственный…, би яг мэддэг байсан одоо яг тулгамдаад хэлж чадахгүй байна. Тийм доо засан хүмүүжүүлэх, улсын засан хүмүүжүүлэх тийм хорих лагер байсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан.
Буяндэлгэр -
тэрний тухай энэ тэр Огнёк дээр маш их материал гардаг байсан бас.
Баасанхүү -
Огнёк гэдэг нь бас сэтгүүл үү?
Буяндэлгэр -
бас их гоё сэтгүүл. Би тэрийг чинь би ер нь оросын хэвлэл их уншдаг байсан л даа. Инностранная литература гээд их сайхан одоо гадаадын өөрөөр хэлэх юм бол капиталист орны зохиолчдын зохиолыг л орос дээр орчуулаад л тэр юун дээр номон дээр их гаргадаг байсын. Өнгөрсөн зууны болон голцуу 20-р зууны одоо манайхаар хэлвэл хөрөнгөтөн орны зохиолчдын зохиолыг их орчуулж гаргадаг байсын. Тэн дээр чинь Америкийн зохиолчид байдаг байсан, Английнх, Францынх, тийн, тэрийг их уншдаг байлаа. Аа тэгээд Огнёк чинь бас их дажгүй сэтгүүл шдээ. Литературная газета гээд бас оросын их сайн сонин байсын, одоо ч гэсэн гарч л байгаа байх. Би одоо бол сүүлийн үед тэд нарыг уншихаа больчихсон л доо, надад цаг ч байхгүй болчихоод байгаан. Тэр энэ тэр бол тухайн үед бол социолзимын үед гэсэн шүүмжлэлтэй ханддаг тийм юунууд их гардаг байсын. Тэр их сайн сонингууд байсан. Тэр мэтчилэнгээр ер нь, тэр энэ тэрийг уншаад надад аягүй бүр аймаар санагддаг байсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхн,
Буяндэлгэр -
как???, одоо би өөрөө хийсэн юм шиг санагдаад байдаг байхгүй юу тэрийг уншчихаад. Пөөх бид нар чинь ийм муухай аймаар улсууд юмуу, ямар хачин юм бэ? Тэр одоо ГУЛАГ-ийн тухай уншаад тэр нөгөө хаанаа хүүхдүүдтэй нь хамт тэгж буудаж хороогоод, тэр чинь ерөөсөө их аймаар шдээ тээ, тэгээд уурхай муурхайд хаяад, бараг заримыг нь амьдаар нь шахуу хаяад, шархадсан байхад нь хүртэл уурхайн гүнд хаяж, амьдаар нь хүртэл булж байсан тийм тохиолдлууд байгаан шд,
Баасанхүү -
аа тэр язгууртнуудаа юу?
Буяндэлгэр -
тийн, язгууртнуудаа
Баасанхүү -
нөгөө болшевикууд нь тээ?
Буяндэлгэр -
тийн, болшевикууд нь тийн, тэгээд монгод ийм уур амьсгал орж ирэх дээр би мэдэрч л байсан л даа.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
би ганцхан юунаас айдаг байсан гэвэл ажлаасаа халагдахаас их айдаг байсан. Яагаад гэвэл надад бол, би тэгээд юунд байхдаа би нөгөө байр авахын тулд гэрэл зурагт ирж байсан гэсэн шдээ тээ, тэгээд би гэрэл зурагт байхдаа хоршооллын 3 өрөө байр авсан байхгүй юу. Яахав би телевизэд байсан ч гэсэн надад өгөх л байсан лдаа, тэр чинь би мөнгөөрөө авч байгаа юм чинь, би 3 өрөө байр аваад одоо энэ та нар очиж байгаагүй байх аа, 3-р сургуулийн тэнд. “Хүүхдийн 100”-ийн урд талд.
Баасанхүү -
аа тийн нөгөө нүүлгэсэн үү?
Буяндэлгэр -
тийн, нүүлгэсэн, тэр чинь шдээ,
Баасанхүү -
өө тэр юмуу?
Буяндэлгэр -
тийн тэр шдээ, одоо би чинь 30 гаран жил амьдарсан шд.
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэрийг чинь хоршооллын байр байхгүй юу, тэр чинь монголд анхны хоршооллын байруудын нэг.
Баасанхүү -
аа за, хоршооллын гэдэг нь одоо?
Буяндэлгэр -
мөнгө төлж авч байсан байхгүй юу. Тухайн үед бол социолизмын үед бол хоршооллын байранд мөнгө төлж авна гэдэг бол бүүр нүдний гэм байсын.
Баасанхүү -
аан за, хэр баргийн
Буяндэлгэр -
бараг энэ, тийн, аа тэр үеийн мөнгөөр байна шдээ 8500,
Баасанхүү -
хөөх, 10 сарын цалин бараг тээ?
Буяндэлгэр -
8500 гэдэг чинь бол одоо их мөнгө шүү дээ.
Баасанхүү -
тийн их мөнгө шд,
Буяндэлгэр -
одоо 8500 гэдэг чинь бол насаараа хурааж дийлэхгүй мөнгө шдээ. Одоогийнхоор бол хэдэн сайтай ч тэнцэх юм байгаан тиймээ. 800 саятай ч бараг тэнцэх юмуу, тийм их мөнгө байхгүй юу. Тэгээд нэг сайхан нь юу байсан бэ гэвэл улсаас, банкнаас зээл өгөөд тэгээд нэг сар болгон 60₮ төлдөг. Эхлээд бэлэн би 8500₮ тушаалаа тээ, тэр бол зөвхөн урьдчилгаа байхгүй юу.
Баасанхүү -
10%-ийн?
Буяндэлгэр -
тийн, хэдэн хувийг нь юм би одоо мэдэхгүй, тэр үед чинь залуу байсан, одоо мэдэхгүй шдээ. Аа тэгээд дараа нь яахав айхтар улсууд дараа нь тооцоо хийсэн чинь социолзимын үеийн мөнгөөр бол 40, 50 мянган төгрөг төлсөн байна гэж байгаан. Яагаад гэвэл нөгөө жишээлэх юм бол 3 өрөө байр чинь би 8500₮ төллөө тиймээ,
Баасанхүү -
тийн,
Буяндэлгэр -
тэгээд сар болгон надад цалин дээрээс 60₮ хурааж авдаг байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
банкнаас,өөрөөр хэлэх юм бол..,
Баасанхүү -
аа 8500 дээрээ нэмээд юм байна шдээ тээ?
Буяндэлгэр -
нэмээд одоо би сар болгон 2002 он хүртэл тэгж төлж байсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
өө за за
Буяндэлгэр -
яагаад гэвэл тэр чинь нөгөө, тэгээд тэрийг чинь ингээд тооцоолсон чинь би тооцоолоогүй ээ, нэг айхтар нямбай улсууд тооцоолсон чинь бид нар энэ 3 өрөө байрыг аягүй үнэтэй авч байсан тухайн үед, яагаад гэвэл социолизмын мөнгөөр дөч, тавин мянга гэдэг чинь одоо өнөөдрийн мөнгөөр бараг л дөч тавин тэрбум төгрөг болчих гээд байгаа юм шиг байгаан. Одоо мөнгөний ханшаар,
Баасанхүү -
чанаар нь тээ?
Буяндэлгэр -
чанараар бол тийн. Тэр үед бол яахав үнэтэйд л тооцогдоно л доо. Тэхдээ тэр үед тэгж байр авна гэдэг бол их ололт л доо.
Баасанхүү -
олдохгүй,
Буяндэлгэр -
тийн, олдохгүй шд, байр чинь их ховор байсан. Тийм учраас би тэр байрныхаа 3 өрөөний мөнгийг төлөхийн тулд надад тогтвор суурьшилтай, баталгаатай цалин хэрэгтэй байсан. Тийм учраас би ерөөсөө тийм хэдийгээр би ардчиллыг дэмжиж байсан ч гэсэн, ардчиллыг би мэдэрч байсан ч гэсэн харьцангуйгаар би бол юм их уншдаг байсан байгаан. Ер нь би одоо ч гэсэн унших дуртай, юм уншихгүй бол ерөөсөө би байж чадахгүй, ер нь би ямар нэгэн мэдээлэл авахгүй, юм уншихгүй бол энэ хорвоо ертөнц ерөөсөө сөнөх гээд ч байгаа юмуу, хөгжих гээд ч байгаа юмуу, ерөөсөө дотор давчдаад байдаг байхгүй юу. Ерөөсөө юм уншиж байж, мэдээлэл авч байж л би, миний амьдрал бол амьдрал болж байгаан. Тэгээд би тэр ардчиллыг дэмжээд хэрэв яах юм бол намайг бол ерөөсөө далимдуулаад ажлаас халах л байсан байхгүй юу. Тэрийг бол би мэдэрч байсан учраас би сэтгэл санаагаараа дэмжиж байсан боловч аа дэмжиж байсан болохоос биш, яг үйл явдлаараа бол би бол бас чадахгүй байсын. Харин би Монголын чөлөөт сэтгүүлчдийн эвлэл гэж байгуулахад би харин тэнд бол орсын.
Баасанхүү -
90 оны дараа юу?
Буяндэлгэр -
биш, одоо 90-ээд онд. Тэнд орж байсын. Тэнд бол орж бас би янз бүрийн ажлыг нь хийж аж ахуйг нь хариуцаж байсан. Дараа нь гүйцэтгэх захриал маягтай юм ч хийж байсан. Тэрийг ер нь би 2 сэтгүүлчдийн эвлэл нийлэн нийлтэл нь бол би бол идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулж байсан. Ерөнхийлөгч нь одоо манай Соёлын гавъяат зүтгэлтэн /СГЗ/ Дашдондов гуай байсын. Одоо ч гэсэн байгаа.
Баасанхүү -
нөгөө зохиолч уу?
Буяндэлгэр -
сэтгүүлч, сэтгүүлч Дашдондов гээд,
Баасанхүү -
аа Дашдондов юмуу тээ,
Буяндэлгэр -
тийн, Дашдондов, тийн Дашдондов гуайтай бол би хамт ажиллаад одоо ер нь аж ахуйн ажил ч их сурсан. Тооцоо мооцоо бас тэр аж ахуйг нь хариуцдаг байсын, их юм сурсан даа. Аа тэнд бол би зориглоод орчихсон. Тэгээд намайг орсны чинь дараа өө энэ Буяндэлгэр мэтийн ийм юмнууд ёстой энэ чөлөөт сэтгүүлчдийн эвлэлд орчихсон байна. Энэ их хөгжөөд нээх цэцэглээд юм хийгээд байх нь одоо юу юм энэ тэр гээл бүр хариугүй намайг чинь бас нясалчих гээд л гаргачих гээл байсан.
Баасанхүү -
90-ээд оны дараа шдээ тээ,
Буяндэлгэр -
тийн, 90 оны дараахан. Тэгээд арай ч бас намайг хөөгөөд гаргачихаагүй ээ. Хурал дээр хүртэл намайг чинь шүүмжлээд л энэ орчихсон байна, энд ажлаа хийхгүй тийшээ гүйгээд байна энэ тэр гээд л,
Баасанхүү -
тэр 2 сэтгүүлчийн эвлэл гэсэн нь ямар ямар сэтгүүлчийн эвлэл юм бэ?
Буяндэлгэр -
нэг нь нөгөө социолизмын үед байсан Монголын сэтгүүлчдийн холбоо,
Баасанхүү -
өө зө,
Буяндэлгэр -
тийн, тэр чинь үеэс бүр байсан. Манай тэр социолизмын үеийн сэтгүүлчдийн холбоо чинь их сайн ажилладаг байсан шд, социолист орнуудынхаа дунд. Төв нь Чехословакын Парага хотод байсан.
Баасанхүү -
өө за, бүр олон улсын байгууллага маягийн тээ?
Буяндэлгэр -
тийн, олон улсын байгууллага маягийн, тийм социолист орнуудын сэтгүүлчдийн одоо холбоо, тэгээд төв нь бол Парагад байдаг байсан байхгүй юу. Аа тэгээд манайхан монголоор юу гэдэг байсан бэ гэвэл “монголын сэтгүүлчдийн эвлэл” гэж байсын. Тэр чинь социолизмын үеэс л эхэлж ажиллаж байсан, тэр чинь одоо 40, 50 жилийн түүхтэй шүү.
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
аа тэгээд нөгөө ардчилал гараад ирэнгүүт “монголын чөлүөөт сэтгүүлчдийн эвлэл” гэж байгуулагдсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
аа за за, тэгээд сүүлдээ хоёулаа,
Буяндэлгэр -
тэгээд тэрийг чинь бид нар анх байгуулж, би анхных нь байгуулалцаж байсан хүнийх нь нэг л дээ. Бүр бид нар чинь орон байр байхгүй, энэ драмын театрын хашаанд хүртэл анхныхаа хурал энэ тэрийг хийж байсан.
Баасанхүү -
аа задгай?
Буяндэлгэр -
задгай, байр байхгүй, Дашдондов гуай, одоо энэ Түгээмэл сургуулийн захирал, эзэн сэтгүүлч Хүрэлбаатар энэ тэр гээл бид нар чинь анхны үүсгэн байгуулагчид байхгүй юу. Тэгээд байр байхгүй, тэгээд чөлөөт сэтгүүлчдийн эвлэлд гишүүнээр элссэн улсуудад үнэмлэх гардуулаад бид нар,
Баасанхүү -
за,
Буяндэлгэр -
тэгээд үнэмлэх гардуулах гэсэн чинь байр байхгүй болох дээр нь зэрэг драмын театрын цэцэрлэг гэж сайхан цэцэрлэг байсын. Одоо энэ..,
Баасанхүү -
зуны цаг байсан уу?
Буяндэлгэр -
тийн, намар л байсан юм шиг байгаа юмаа, дулаахан тийм өдөр, намар байсан юм болов уу, яг одоо би бас мартчихаад байна. Одоо MCS-ийн одоо нэг том барилга байна шдээ,
Баасанхүү -
хаана билээ?
Буяндэлгэр -
одоо MCSгээд драмын театрын хажууд MCS гээд электрон бараа энэ тэр худалддаг,
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тийн, их гоё барилга байгаа даа одоо,
Баасанхүү -
шилэн милэн үү?
Буяндэлгэр -
шилэн барилгын чинь хажууд нэг 5 давхар цагаан байшин байгаа байх.
Баасанхүү -
за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэр шилэн барилга чинь бас л MCS-ийнхний юу байгаа байх. Тэрний чинь тэнд их том сайхан цэцэрлэг байсын, тэнд гадаа саравчинд анхныхаа одоо чөлөөт сэтгүүлчдийн эвлэлд элссэн сэтгүүлчдэд юуг нь гардуулж байсын, үнэмлэхийг нь гардуулж байсын, Дашдондов гуай. Тэр бүх хар бор ажлыг нь одоо бид нар хийдэг байлаа.
Баасанхүү -
цалингүй сайн дурын ажил шдээ тээ,
Буяндэлгэр -
цалингүй, сайн дурын, цалин малин авюахгүй шд, хөөрхий, тийн, цалингүй тэр чинь олон нийтийн байгууллага юм чинь мөнгө төгрөгөөр аягүй муутай, тэр чинь анх байгуулагдаж байсан юм чинь, манайхан монгол ардын зүйр үг гэдэг чинь манайхны гайхамшигтай шд, ер нь монголын ард түмэн гэдэг чинь ерөөсөө маш их ухаантай, их мундаг ард түмэн юм байгаан шдээ уул нь. Зүгээр яахав нэг туйлшраад яахав бид бүхнээс илүү гээд манайхан нэг
Баасанхүү -
Чингис энэ тэр гээл тээ?
Буяндэлгэр -
тийн, одоо их туйлшрах юм байна шдээ, Чингистэй хамт яг зэрэгцээд амьдарч байсан юм шиг л Чингис тийм байсан, Чингис ийм байсан гээд л хачин хачин юм яриад байдаг байхгүй юу тээ. Тэр чинь үнэн гэдэг чинь их харьцангуй шдээ. Бид нар бол мэдэхгүй шдээ яахав тухайн үеийн түүхийн нөхцөл байдалтай холбогдуулж л тэр хүний дүр зургийг гаргаж ирнэ гэхээс биш Чингисийн үед тийм байсан, ийм байсан гээд манайхан бас мэдэмхийрээд байдгийн, би бол тэрийг бол нээх ойшоож үздэггүй юм. Зүгээр Чингис бол агуу хүн байсан, тэр бол гарцаагүй үнэн, аа ер нь монголын ард түмэн гэдэг бол үнэхээрийн гайхамшигтай ард түмэн л дээ. Их ухаантай, тэгээд хэлж байгаа үг, манай ардын дуунууд байна, тэр зүйр цэцэн үгнүүд байна. Одоо жишээлэхэд “цаг цагаараа цахилдаг хөхөөрөө” гэдэг чинь үнэн байхгүй юу. Одоогийн залуучуудыг ном уншихгүй байна гээл тэгэхэд чинь байна шдээ, тэр үед бол ерөөсөө радиогоос өөр юм байхгүй байж тээ, чагнадаг нь радио, тэгээд кино, аа тэгээд ном унших тийм цаг их байсан байна шд. Тийм учраас бол тэр зузаан зузаан романуудыг чинь их уншдаг байлаа. Би оюутан байхдаа ч гэсэн орос дээр бол би оросын ер нь бараг юунуудыг бараг уншцан дөө, ер нь дэлхийн, тухайн үед орос хэл дээр гарсан сонгодог зохиолуудыг бараг уншсан. Тэхдээ их сонгодог зохиол унших нэг талдаа бол онцгүй юм шиг байгаа юм.
Баасанхүү -
аан?
Буяндэлгэр -
мөрөөдөмтгий болчихдог байхгүй юу,
Баасанхүү -
өө тийм үү?
Буяндэлгэр -
тийн, хэтэрхий их романтичниы тийн, их ромонтик тийм, тийм их юу гэх юм дээ одоо, одоогийн хэлээр ярих юм бол тийм ажил хэрэгч биш ч гэх юмуу, юу гэх юм тийм хачин, мөрөөдөмтгий, их романтик, юмыг хэтэрхий дандаа сайн талаас нь хардаг, би одоо 601 гарчихаад л хүнд дандаа маллуулдаг шд. Аягүй дэмий шдээ. Хүнд аягүй итгэмтгий тээ?
Баасанхүү -
аанхн,
Буяндэлгэр -
аягүй итгэмтгий одоо, тийм бас амьдралд сурахдаа жоохон юу юмуу гэж боддогийн, одоогийн цаг үед …
Баасанхүү -
авцалдахгүй,
Буяндэлгэр -
авцалдахгүй тээ, одоогийн залуучуудыг, зүгээр их өөр байна шд, компьютер гэж сайхан юм гараад ирлээ тээ, компьютер бол гоё шдээ, би одоо залуу байсан бол компьютер сурмаар л байдгийн, зүгээр бас жаахан сурахад нэгдүгээрт цаг их авахын, хоёрдугаарт жаахан их ядардгийн шдээ тээ, компьютер дээр удаан суухаар их ядардгийн, нүд мүд чилнэ бас тэгээд өөр хийх юмнууд их байдаг учраас бас хэцүү байдгийн. Гэхдээ компьютер гэдэг бол гайхамшиг. Энийг бол ерөөсөө үгүйсгэж болохгүй, хүүхдүүд одоо тоглож байна л гэж байна, тэр чинь бас нэг талдаа их сайн шд. Тэр чинь оюун ухаан, хэмжээтэй л тоглох хэрэгтэй байхгүй юу. Ямар ч юмыг хэмжээгүй л хязгааргүй л хэрэглэх юм бол тэр чинь буруу шд. Өчнөөн төчнөөн цагаар бараг л 24 цагийн бараг 20 цаг энэ тэр хөдлөхгүй ингээд сууна гэдэг чинь яваандаа өвчин болно шд. Ямар ч юм, номонд дуртай гээл 24 цагийн 20 цаг ном уншаад байвал бас л
Баасанхүү -
цагаан солио ,
Буяндэлгэр -
цагаан солио тусна шд тээ, аливаа юмыг тохируулах хэрэгтэй байхгүй юу. Аа одооны хүүхдүүиыг ном уншуулахын тулд их юу яах хэрэгтэй л дээ, манайхан ч бас гаргаад байна, дэлхийн одоо сонгодог зохиолчдын хураангуй одоо цуврал муврал гээд энэ Аюурзана гээд тээ,
Баасанхүү -
тийн Аюурзана аягүй дажгүй,
Буяндэлгэр -
тийн, Аюурзана чинь бол их юу шдээ, бас их юм уншсан, би бол юм уншсан .., залуу байхад байна шдээ тээ, аягүй их тийм яруу найргууд унших дуртай байдаг байсын. Тэгээд өөрөө бас нэг худлаа үнэн нэг 4 мөр юм зохиочихно, тэгээд тэрүүндээ ч юмуу, тэхдээ яахав тэр чинь өврийн дэвтрийн л юм л даа, хэвлэлд гарсан юм байхгүй. Тэгээд Есенинг их унших дуртай байлаа. Аа хүмсүүд Пушкинд их дуртай байдгийн. Пушкин их гайхалтай л даа, гайхамшигтай, тэрийг бол ярих юм байхгүй. Английн Байарон гээд бас их алдартай
Баасанхүү -
Байарон, тийн,
Буяндэлгэр -
тийн, яруу найрагч байдаг шд, тэрний шүлгүүд их гайхамшигтай шд бас. Тэрний шүлгийг их унших дуртай байлаа. Аа Лермонтовт би бас их дуртай. Лермонтовт аягүй их дуртай, аа тэгээд юу, юу хэлэх гээд мартчихав?, аа тэгээд юу яадаг юм байна лээ, ингээд нас ахиад ирэх дээр зэрэг яруу найраг унших нь их багасдаг юм байна лээ.
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тийн, яруу найраг унших нь ч их багасчихдаг, нөгөө сонгодог зохиол их уншиж байсан болоод тэр юмуу би одоо бол уран зохиолын ном нээх уншиж чаддаггүй.
Баасанхүү -
гологдоод байдаг уу, яадаг вэ?
Буяндэлгэр -
үгүй ээ одоо ингээд уншаад эхлэх дээр зэрэг л ойлгомжтой л болчихдог байхгүй юу.
Баасанхүү -
аан за за,
Буяндэлгэр -
одоо дараагийн үйл явдал тийн, тэгээд одоо ингээд жаахан гүйлгэсхийгээд ингээд ингээд яагаад л тэгээд
Баасанхүү -
одоо нөгөө гүйцээж сэтгэнэ гэдэг шиг юм болоод байдаг уу?
Буяндэлгэр -
тийн, гүйцээж сэтгээд тэгээд одоо яадаг юмуу мэдэхгүй, тэгээд одоо хөгширч байгаа шинж юмуу, хоцрогдож байгаа шинж юмуу, тэрийг бол мэдэхгүй. Аа тэгээд юунд их хүн их шимтэж үздэг болдог юм бэ гэх дээр чинь зэрэг баримтат юмнууд руу их ордог.
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тээ, баримтат кино, баримтат одоо энэ хүмсүүдийн намтрууд байна шдээ, одоо залуу байхдаа нөгөө “жизнь ???? людей” гээд ийм цуврал гардаг байсан байхгүй юу.
Баасанхүү -
амьдарл,
Буяндэлгэр -
суут хүмсүүдийн амьдрал гэсэн нэг та нар ч гэсэн зах зухыг нь харсан л байх. Тийм, одоо ч гэсэн оросууд дахиж хэвлэж байна лээ. Социолизмын үед тэр чинь бүр цувралаар гардаг байсын. Дэлхийн суут хүмсүүдийн тухай, тэр энэ тэрийг чинь, ер нь тийм суут хүмсүүдийн тухай юм их уншдаг. Наполеоны тухай, Виктор Гьюгогийн тухай, Толстойн тухай, Бальзакын тухай, ер нь дэлхийн одоо сонгодогуудын тэр гоё шд. Цувралууд аягүй гоё. Тэрийг бол одоо монголын хэвлэлд гарах хэрэгтэй юм байгаан. Бүүр тэр зузаанаар нь бичигдсэн захидлаа ч болохноо гаргах хэрэгтэй, тэрийг чинь хүн уншаад юу яагаад юу яана шд. Тийм болох юм сан гэсэн тээ мөрөөдөл, одоо тэр чинь мэдээжийн хэрэг өнгөрсөн зууных болон энэ зууныхтай нийлүүлж байгаад тийм цуврал номуудыг гаргах хэрэгтэй. Ер нь хүүхдэд бол ном уншуулах хэрэгтэй. Уншуулах хэрэгтэй, уншиж өгөх хэрэгтэй. Манай ээж аав нар чинь одоо ингээд хүмсүүд чинь яасан бэ гэх дээр харьцангуй одоо амьдрал нь сайжирсан улсууд авгай нь одоо гэртээ сууж хүүхэд шуухдаа хардаг болсон байна шдээ. Гэтэл манайхан их буруу хүүхдээ хараад байгаа байхгүй юу. Яагаад гэвэл одоо Японд ч гэсэн Америкт ч гэсэн за одоо бусад оронд ч гэсэн тийм л байдаг байх. Авгай нь ажил хийхгүй гэртээ хүүхдээ харж суунаа гэдэг чинь хүүхдийнхээ хүмүүжилд маш их анхаардаг байхгүй юу. Жишээлэх юм бол ном их уншиж өгнө. Гэтэл манайхны одоо авгайчуул яаж байна гэх дээр зэрэг аягүй бол машинаа унаад л одоо хоршоо дэлгүүр ч хэсдэг юмуу, тэгэх шаардлагатай л байх л даа, гэр орныхоо юмыг хийх л байх, хүүхдийн хүмүүжилд их буруу анхаараад байгаа байхгүй юу. чихэр боов их идүүлнэ тиймээ, ном уншиж өг, үлгэр уншиж өг гэх дээр зэрэг хөх инээд нь хүрээд байх шиг байгаан. Би ч бас …
Баасанхүү -
тээршаадаг,
Буяндэлгэр -
тийн, бас танилуудынхаа ч болон ах дүү нарынхаа хүүдэд хүүе наад хүүүхэддээ үлгэр уншиж өг, үлгэр ном уншиж өг, тэг ингэ гэх дээр зэрэг их гайхаад байх шиг байгаан. Тэр чинь ажилгүй байна гэдэг чинь хүүхдийнхээ хүмүүжилд тэгж анхаарах хэрэгтэй байхгүй юу. Бүр хэний билээ хэлсэн үг байдаг шд. “хүүхдийг гэдсэнд байхаас нь эхэлж хүмүүжүүлдэг юмаа” гэж тэр чинь яг үнэн байхгүй юу. Нөгөө хөгжим мөгжим сонсгоно, Моцартын хөгжим сонсгоно өөр хэнийх ч билээ хөгжим сонсгоно гэх дээр чинь хүүхдийн оюун ухаан улам сайжирдаг, тайван хүүхэд гардаг энэ тэр чинь яг үнэн шд.
Баасанхүү -
тэр нөгөө хүмүүс л ярихдаа автобус унаны асуудал аягүй хэцүү байсан, тэгээл …
Буяндэлгэр -
өө тэр үед чинь нээрээ автобус энэ тэр чинь бүр аймаар байсан шд.
Баасанхүү -
танд ямар асуудал байсан бэ?,
Буяндэлгэр -
үгүй одоо би тэрийг, нөгөө гэр харьцангуй ойр, манайх чинь бөмбөгөрийн тэнд байсан, одоо тэгээд дараа нь тэр байранд ороод одоо Хүүхдийн-100 байна шдээ, тэрний урд талд байсан, тэр үед чинь одоо яаж явдаг байсан юм болоо, тэрийг би бүр мартчихжээ. Их хэцүү байсан шүү нээрээ. Цөөхөөн нэг 3, 4 автобус явдаг байсан юмуу яасын тэгээл хуйлраал ингээл автобус ирэнгүүт хуйларч давхиад л тиймээ, хэн чадалтай нь ороод л бүр ингээд үүдэн дээр ингээд зүүгдээд тэгж явдаг байсан шд.
Баасанхүү -
харин тэгээл нэг үлгэр шиг юм яриад л байдгийн, кино минон дээрээс харж байхад ч гэсэн,
Буяндэлгэр -
тэр чинь би чинь нөгөө нэг ийм юм нээрээ санадаг юм байна шүү. Телевизээс гэр лүүгээ явж байлуу, эсвэл телевиз рүү очиж явсан юмуу, тэр үед чинь нэг өвөл байсан юм шиг байгаамаа. Тэгсэн чинь нөгөө тиэр үед чинь нэг булган малгай донхойлгодог, дархны нэхий дээл өмсдөг моод байлаа шдээ,
Баасанхүү -
аа за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэгээд тэрүүнтэйгээ, тэгээд автобусанд суугаад ингэсэн чинь нөгөө улсууд чинь ингээд пиг болчихгүй юу, тэгээд ингээд шахаал тээ, би чинь нөгөө өндөр улсуудад дарагдаад, бүр бараг амьсгаа авч чадахгүй, цонхийгоод бүр хачин болчихсон юм шиг байгаан. Тэгсэн чинь нэг залуу хөөрхий амьтан хөөе энэ эгч бүр сүйд боллоо гээд намайг бүр ингээд суга татаад, арайгэж нэг юм амьсгаа авч байсын.
Баасанхүү -
дээшээ гаргаж байгаа юмуу?
Буяндэлгэр -
тийн хөөрхий амьтан ингээд яахав чөлөөтэй болгохгүй юу тээ, энэ эгч ч гэсэн үү, энэ охин ч гэсэн үү, энэ хүүхэн ч гэсэн үү санахгүй байна, ямар ч байсан намайг чинь хөөе энэ бүр, царай нь цонхийгоод хачин болсон байх л даа, нөгөө амьсгаа боогдоод тиймээ, бараг л муужирч унах гэж байсан байх. Унасан ч гэсэн унах газар байхгүй нөгөөх нь тиймээ, яг ингээд чихэлдээд тэгээд нэг ингээд намайг нэг татаж аваад нэг яалаа даа нэг ямар ч байсан намайг л нэг амьсгал авахуулах л нэг боломж олгосон юм даг. Аймаар байсан байгаа биз дээ,
Баасанхүү -
аймаар байсан байна шд.
Буяндэлгэр -
тийм байсан шд хөөрхий амьтан тээ,
Баасанхүү -
харин тэгээл ёстой алхдаг л байсан бараг л …
Буяндэлгэр -
тийн, тэгээл алхдаг л байсан юм байлгүй дээ. Тийм үе байсан шд.
Баасанхүү -
тийн тэгээл хол газар аягүй хол газар алхдаг байсан л гээл том хүмүүс ..,
Буяндэлгэр -
тэгээл тог их тасардаг байсан.
Баасанхүү -
өө бас,
Буяндэлгэр -
тийн, өө тог тасраад л шөнө чинь лаа маа бариад л, дөнгөж шилжилийн үед хэцүү байсан шд. Одоо ч бас харьцангуйгаар гайгүй болчихоод байгаан.
Баасанхүү -
тэмдэглэдэг баяр ёслолууд нь ямар ямар баяр байсан?
Буяндэлгэр -
сооциолзимын үед чинь яасан шдээ, Октябрын баяр гээд
Баасанхүү -
тэр нь юуны баяр юм?
Буяндэлгэр -
яахав Октябрын хувьсгал ялсны одоо, одоо ардын хувьсгалын тэдэн жилйин ой гээд тэгж байна шдээ, тиймээ манайх одоо ч гэсэн хийж байгаа шдээ, наадам хийж байгаа шдээ, 7 сарын 11-нд, түүнтэй адилхан Октябрын хувьсгал ялсан баяр гээд яг одоо наадам хийж байгаа юм шиг 11 сарын 7-нд чинь хөөрхий бүгдээрээ яана шд, жагсана шд.
Баасанхүү -
хаана, талбай,
Буяндэлгэр -
талбай дээр жагсана шд, өө бүр том жагсаал болдог байсан шд. Хэдэн цагаар жагсана, хөлдөж үхчихэцгээгээл,
Баасанхүү -
хүйтэнд хийсэн үү, одоогийнх шиг,
Буяндэлгэр -
тэр үе чинь их хүйтэн байсан шд. Тэр үед чинь ерөөсөө, өдийд чинь өө тачигнадаг үе байсан шд, хорин хэдэн градус тачигнасан, тийм үед чинь хөөрхий бүгдээрээ жагсдаг байсан шд.
Баасанхүү -
нөгөө уриа, лоозон бариад л уу?
Буяндэлгэр -
тийн, уриа лоозон бариад л нөгөө улс төрийн товчооны гишүүдийн зураг мургийг байриад л, тэгээд одоо Октябрын хувьсгал мандтугай, Пролетари юу билээ, орон бүхний пролетари нар нэгдтүгэй энэ тэр гээл, одоо тэрний зураг мураг надад бий дээ . Чамд би дараа үзүүлнээ, тийн тэрний зураг мураг надад бий шүү. Тэгээд, тэгээд Октябрын баяраар жагсана тээ, аа тэгээд яахав шинэ жил тэмдэглэнэ, тиймээ шинэ жил их гоё байдаг байсан, ер нь шинэ жил ямар ч үед гоё шдээ тээ, шинэ жил тэмдэглэнэ. Цагаан сарыг чинь малчны баяр гээд цагаан сар гэхгүй шдээ.
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
тийн, малчны баяр гээд яана, хот дотор бол нөгөө хүмсүүдийг чинь цагаан сар хийлгэхгүй гээд цагаан сараар чинь амраадаггүй байсан шд.
Баасанхүү -
ажиллуулдаг,
Буяндэлгэр -
ажиллуулдаг, тэгээд цаг маг их нарийн бүртгэнэ,
Баасанхүү -
заавал?
Буяндэлгэр -
тийн, заавал бүртгэнэ, аа тэгээд цагаан сараар, цагаан сарын өдөр одоо ийш тийшээ очиж золгож барина гэдэг чинь бол одоо их нууц, орой морой энэ тэр л айл майл хэсдэг байсан шд,
Баасанхүү -
тэгсэн ч гэсэн тэгээд тэмдэглэдэг л байсан уу?
Буяндэлгэр -
тийн, тэгсэн ч гэсэн тэмдэглэдэг л байсан. Манайх бүр байнга тэмдэглэдэг байсан.
Баасанхүү -
тэгээд бас чадаагүй л байна л даа тээ, хүн болгоныг нөгөө үзэл суртлын доор юу яаж,
Буяндэлгэр -
улсууд чинь тэмдэглэдэг байсан, намайг жаахан байхаас эхлээд л, миний ухаан орсон цагаас эхлээд л манайхан цагаан сар гэж тэмдэглэдэг байсан. Өчнөөн бууз банш хийж хөлдөөгөөд л тэгээд хүн амьтан ирдэг л байсан, зөндөө л ирдэг байсан,
Баасанхүү -
би нэг юм сонссын нөгөө нэг ингээд хаалгаа тогшихлээр эхлээд тавагтай идээгээ нуугаад тэгээд хүн оруулаад харж байгаад нөгөө зочин байна уу, хяналт шалгалт байна уу, тэгж байгаад гаргадаг энэ тэр би нэг тийм юм сонссон юм байнаа,
Буяндэлгэр -
тийм үү? Бас тийм газар байсан л байх л даа, манай дээр бол харьцангуй тийм юм байсныг би одоо санахгүй байгаан. Манайхан ууц юмуу, ээж аав маань ууц юмуу эсвэл үхрийн өвчүү чанана. Тухайн үеийнхээ боломжоор л болдог байсан шиг байгаа юм. Эсвэл ууц чанана, эсвэл өвчүү чанана, тэгээд хажуугаар нь бас зөндөө мах чанана шд, ганцхан тэр ууц өвчүү тавихгүй шд. Тэгээд л богтос могтос, хавирга мавирга, зөндөө их мах чанана. Тэгэд таваг засна нөгөө том, тэрний зураг мураг надад байдгийн шүү, тэрийг чамд өгч болно. Тэгээд бүр сүүлд наяад оны үед манай ээжийг амьд байхад яаж байсан тэр юу бол байгаа, зураг мураг байдгийн, тэгнэ, тэгээд бэлэг сэлт өгнө,
Баасанхүү -
өө за, би одоо хаанаас тэгээд сонссын бол тэгээд бодохдоо л бүр аягүй хэцүү …
Буяндэлгэр -
хэцүү газраа хэцүү бйасан байх аа, манайд л бол би тэгж хяналт шалгалт ирээд тавагтай идээгээ барьж гүйснийг бол би санахгүй байна.
Баасанхүү -
аанхан, би нэг тийм юм сонсож бйасан. Тэгээл ер нь тэгээд хувь хүний амьдралд хүртэл тэр нөгөө намаас ингээд оролцоод л яагаад л байдаг байсан юм шиг байгаа юм тээ?
Буяндэлгэр -
тийн, тэр үед чинь их хэцүү шдээ, авгай хүүхдээсээ салж болохгүй,
Баасанхүү -
тэгэхээр гэр бүлийн хувьд тогтворгүй,
Буяндэлгэр -
тийн, гэр бүлийн хувьд тогтворгүй гээд албан тушаал дэвшүүлэхгүй, ажлаас нь халагдана, хөөнө, тэр үед тийм хэцүү үе байсан л даа, үзэл суртлын тэр дарамтанд бол байсан үе бол байсан. Гэхдээ социолизмын ололттой талууд их бий. Би тэрийг бол хэзээ ч үгүйчгэхгүй. Би социолизмын буянаар тухайн үед ЗХУ гэж байхад Ленинградын их сургууль төгссөндөө бол би дандаа баярлаж явдаг. Тэрэнд бол би социолизмд бол үнэхээр юутай, аа тэгээд тэ тухайн үеийн тэр боловсрол өгч байгаа тэр сургууль нв ч гэсэн их чанартай, өгөөж сайтай б айсын. Тэрний хүчээр л би өнөөдөр өдий зэрэгтэй явж байгаа шд. Намайг бол, би одоо ингээд Америкт очоод л Харвлардын их сургуулийн багш нартай ч гэсэн аа тэр докторын зэрэг хамгалах гэж байгаа улсуудтай хэнтэй нь ч гэсэн ярихад байна шдээ тээ ямар ч сэдвээр би бол ярьж чадаж байгаа юм чинь. Тэгэхээр чинь зэрэг тэр сургуулийн орос хэл сурсны тэр ач тус байхгүй юу. Тэр сургуулийн өгөөж байхгүй юу.
Баасанхүү -
аанхан.
Буяндэлгэр -
одоо чи бод л доо, би бол одоо жишээлэхэд, тэгээд би одоо жишээлэх юм бол утга зохиолоор ярина тээ, улс төрөөр ярина, уран зургаар ярина, за ахуйн сэдвээр ярина, сүүлдээ бүр шашин, шашны талаар ярина, тэгээд энэ чинь ардчиллын дараа чинь нөгөө 90-ээд оны юунд одоо манай Саран багш гээд байна шдээ, юуны амьдрах ухааны, шри шри..,
Баасанхүү -
аа за, Сарангэрэл,
Буяндэлгэр -
тийн, Сарангэрэл багшийн, бид нар Сараа багш л гэдгийн, Саран багшийн юунд би явж байлаа. Тэгээд тэр бясалгалын тухай одоо тээ, одоо Буддын шашны тухай энэ тэр одоо хүнтэй ингээд л ярихад бол ерөөсөө тэд нараас нээх дутаад байх юм бол байхгүй шүү. Ÿахав ингээд орчуулагчаар дамжиж л ярьж байгаа л даа. Тээ олон талын, яахав социолизмын нэг одоо юу гэх юм дээ, нэг одоо сул тал нь одоо юу байсан бэ гэвэл хүнийг өв тэгш хүмүүжүүлнэ гэсэн нэг тийм юутай байсан шд. Тал талын мэдлэгтэй,
Баасанхүү -
уриатай юу,
Буяндэлгэр -
тийн, тийм одоо зорилт тавьдаг, өв тэгш хүмүүжүүлнэ гэдэг чинь чи одоо, би одоо эмч гэхэд л одоо утга зохиол ч мэддэг, уран зураг ч мэддэг, хөгжим ч ойлгодог, одоо тийм олон талын одоо тиймээ, юутай тийм болгоно гэж их тийм зорилт тавьдаг байсан шд социолист орнуудад бол, тэр нь магадгүй юу байсан байж, нөгөө нэг мэргэжилдээ бүүр нарийн одоо мэргэших тиймээ, тэр талыг нь алдагдуулж байсан байж магадгүй гэж би одоо боддог байхгүй юу. Одоо ингээд Америк энэ тэр орнуудыг ингээд яваад одоо бусад орнуудтай ингээд яваад ирэх дээр чинь зэрэг жишээлэх юм бол би эмч байсан бол одоо дотрын эмч, одоо зүрхний эмч байсан бол би зүрхнийхээ талыг дээд зэргийн сайн мэдэх хэрэгтэй. Тэгж байж би зүрхнийхээ эмчийг хийнэ тийм үү? Яагаад гэвэл тэнчээ чинь өрсөлдөөн их байна. Аа тэрнээс тэр дэлхийн утга зохиол, уран зураг энэ тэр заавал мэдэх нь албагүй,
Баасанхүү -
тийн, хэн ч шаардахгүй тээ,
Буяндэлгэр -
тийн, одоо бид нарын мэддэг сайн Хэмингуэй гээд миний бас их дуртай зохиолч, Хэмингуэйг одоо мэдэхгүй улсууд бүр түм, хэдэн саяараа байгаа шд.
Баасанхүү -
америкт?
Буяндэлгэр -
америкт тээ, тэгээд тэрийг заавал мэдэх нь албагүй, гэхдээ чи сайн одоо юу ч юм, одоо тогооч ч юмуу, гайхалтай тиймээ, одоо сайн мужаан ч юмуу, сайн одоо багш ч юмуу байж болно шд, гайхалтай сайн багш,
Баасанхүү -
ммхм, тэглээ гээд хэн ч шоолдоггүй л юм байна л даа,
Буяндэлгэр -
тэглээ гэхэд хэн ч шоолохгүй, өө энэ ёстой дурак, Хэмингуэйг мэдэхгүй гэж хэн ч чамайг ад үзэхгүй, өөр одоо тэр чинь алдартай сайн зохиолчид зөндөө л байгаа шд тээ, тэрийг заавал мэдэх нь албагүй л юм шиг байгаан.
Баасанхүү -
аа тэгвэл тэрний үлдэгдэл ч юмуу, монголчууд чинь одоо нөгөө бид нар чинь бүх юманд л сайн байх гээд л, хүүхдээ ч сайн болгох гээд л тэрний л үлдэгдэл юм болов уу,
Буяндэлгэр -
тийн, тэр чинь бүх юманд л байна шдээ, тийн, тэр магадгүй, социолизмын тэр одоо үлдэгдлийн тиймээ хандлага байж магадгүй. Социолизмын үед чинь манай, миний нэг дүү таньдаг гээд нэг Чехийн элчинд ажиллаж байсан Чех тогооч, 3 үеэрээ тогооч байхгүй юу,
Баасанхүү -
өө за,
Буяндэлгэр -
тийн, тэгээд би ер нь нөгөө сайн хүн явснаа, муу хүн идсэнээ гэгчээр тэр Чех тогоочийн хийсэн амттай бялуу, янз бүрийн гоё печенүүд байдаг шдээ тээ, тэр энэ тэрийг би хэзээ ч дахиж америкт хүртэл дахиж идэж үзээгүй ээ. Аягүй гоё хийдэг байхгүй юу, манай дүү хааяа авчирдаг байсын. Тэр үед залуу байсан болоод ч тэр юмуу, аягүй гоё, одоо тийм юмыг дахиж би идээж үзээгүй юм шиг байгаа юмаа. Хэдийгээр би америк энэ тэрд янз бүрийн л юм идэж үзэж байсан, аягүй гоё хийдэг байхгүй юу, тэр өөрийн, сайн тогооч нар чинь өөрийн гэсэн бас нэг нууц байна шдээ, тэгээд тэр Чех тогооч тэгдэг гэсэн. ¯гүй ээ энэ Монголчууд их сонин юмаа гэж, яасан гэсэн чинь манай дүүд ярьсан байгаа юм л даа, үгүй ээ ингээд нэг ирэхэд мужаан хийж байгаа гээд мужаан болчихсон байдаг гэнээ, тэгсэн чинь нэг жилийн дараа юмуу, хагас жилийн дараа уулзах дээр чинь зэрэг жолооч болчихсон байдаг гэнэ. Тэгээд дараа дахиад нэг хэдэн жилийн дараа уулзах юм бол аягүй бол гуталчин болчихсон байх жишээтэй. Эсвэл одоо юу ч юм, өөр ч юм хийчихсэн байдаг гэнэ. Тэгээд одоо яаж тэгж болж байнаа, би одоо миний өвөө тогооч байсан, миний аав тогооч байсан, би одоо ингээд тогооч, одоо ингээд үе дамжиж байж тэр чинь одоо тээ мэргэжилдээ сайн мэргэшиж, одоо тэрнийхээ хүчээр би өнөөдөр ингээд Чехийн, тэр үед чинь Чехословак гэдэг байсын, Чехословакын элчин сайдыг яаманд одоо ингээд тогооч хийгээд явж байна. Тэх дээр чинь зэрэг ямар нэгэн юманд мэргэших хэрэгтэй юм байгаан. Зах зээлийн үед бол одоо ялангуяа зах зээлийн үед бол чи барилгачин одоо барилгачин гэх үү, туйпуу өрдөг юмуу одоо юу гэдэг ч юм одоо нарийн одоо барилгынхаа одоо сайн нарийн, ямар нэгэн сайн юмыг бол эзэмших хэрэгтэй юм шиг байгаан. Слесарь гэх юм бол чи зүгээр ямар ч юмыг янзалчихдаг бүр гартаа оруулчихсан тиймээ, сайн мэргэших хэрэгтэй юм шиг байгаан. Тэгж байж өнөөдөр энэ зах зээл чинь өрсөлдөж байж сайхан амьдрах хэрэгтэй юм шиг байгаан. Тэхгүй манайхан чинь юм л бол ингээд байх юм байна шд. Төр харж үзсэнгүй, төр тэгэх байсын гээд бүх юмыг төрөөс шаардаад байна шд. Аа төр яах хэрэгтэй вэ гэвэл миний бодлоор бол байна шдээ, зүгээр л тэр хуувь зүйн нөхцөлийг нь бий болгож өгөх хэрэгтэй.
Баасанхүү -
эрх зүйн орчныг нь уу?
Буяндэлгэр -
эрх зүйн орчныг нь одоо яаж өгөх хэрэгтэй. За ийм ийм одоо эрх зүйн орчныг бүрдүүллээ, ийм хууль гаргалаа, тэр хуулийнхаа дагуу л бид нар ажиллах хэрэгтэй, амьдрах хэрэгтэй. Төр байгаа цагт хууль байх ёстой л байхгүй юу. Аа хуулинд бид захирагдах л ёстой. Тэр хууль нь бол ард түмнээ чөлөөтэй, жишээлэх юм бол хөдөлмөр эрхлэхэд нь саад болохгүй тийм хуулийг л гаргаад бид өөрсдөө хичээх л хэрэгтэй байхгүй юу. Тэгэхгүй бол өнөөдөр нэг лангуу ажиллуулах дээр чинь зэрэг одоо ямар ч дарамтууд ирдгийн, янз бүрийн одоо наана нь тиймээ өчнөөн олон одоо ариун цэврийн шалгалт ч гэдэг юмуу юу ч гэдгийн одоо
Баасанхүү -
патентын татвар,
Буяндэлгэр -
тийн, патентын татвар, юу юу ч гэнэв одоо тэгээд ерөөсөө нэг өдөрт л гэхэд хэдэн хүн орж ирдэг, түшмэл орж ирдэг гэсэн шд.
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
тийн, тэр чинь л харин буруу байхгүй юу. Тэгээд энэ их хэцүү байна шд. чөлөөтэй хөдөлмөр эрхлэхэд нь төр засгийн наана байгуулагдсан түшмэдүүдийн дамжлага маш их байна. Тэрийг бол ерөөсөө эрс багасгах хэрэгтэй. Аа тэгээд хөдөлмөрлхө тэр нөхцөлийг сайхан бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй. Тийн, тэр эрхзүйн орчныг сайхан бүрдүүлж өгөх хэрэгтэй.
Баасанхүү -
90 оны эхээр хүмүүсийн амьдрал аягүй хэцүү болсон, нөгөө мөнгөний ханш унаал, карт мартанд ороод л тэр үед ер нь, тэр тэгээд таны амьдралд яаж нөлөөлсөн? таны амьдрал ямархуу байсан бэ?
Буяндэлгэр -
өө хэцүү л байсан шдээ миний дүү, юу яасан шд, тэр үед чинь одоо Мандухай, миний охин чинь одоо их сургуульд байсан үе юм байна, би нэг зүгээр онигоо шиг юм ярих уу, бид нар чинь нөгөө ам бүл их цөөхөн юм чинь нөгөө карттай бараа өгдөг байсан шд,
Баасанхүү -
ам бүлмийнх нь тоогоор, гишүүнийх нь тээ?
Буяндэлгэр -
тийн, ам бүлийн юугаар, тэгээд нэг жижигхэн хонины хаа гуя өөр юутай ч билээ өгдөг байхгүй юу,
Баасанхүү -
аанхан, тэрийг тэгээд хэдий хугацаанд, сард мард уу?
Буяндэлгэр -
тэрийг чинь одоо хэдимй хугацаанд билээ дээ одоо мартчихсан байнаа, сард, сар идэх ёстой юмуу 14 хоног идэх ёстой юмуу, тэрийг нь би одоо мартчихаж, хамгийн гол нь тэрийгээ авчирчихаад би ингээд эвдэд ингээд юу яагаад хааг нь байна шдээ тээ чанах гэж байсан байхгүй юу, тэгсэн чинь миний охин ингээд иэгж байгаан. Хүүе та яаж байгаан бэ энэ чинь бараг сарынхаа хоолыг нэг орой идэх гэж байгаа юмуу гээд тэгнэ, тэгсэн чинь би тэр үед картын бараа, энийг би 14 хоног ч билүү сар идэх гэдгээ мартчихсан байхгүй юу. Чанаж идэх гээд байгаа байхгүй юу, махассан юм шиг байгаан. Тэгээд өө нээрэн тийм шдээ гээд тэгээд чанахаа болиод нэг өдийхөн махаар нэг хоол хийсэн байхаа бүр аягүй хэцүү байсан,
Баасанхүү -
манайх чинь нөгөө нэлээн олон ам бүлтэй, 5 хүүхэдтэй гэдэг чинь 93 онд
Буяндэлгэр -
олон ам бүлтэй чинь олон ирдэг байсан шд,
Баасанхүү -
тийн, нэг 3 талх ирдэг байсын манайд ямар ч л байсан, тэгээл тэр талхандаа ингээл очерлоол би чинь бараг тэгэхэд 5 энэ тэр настай тэгээл дүүгээ дагуулаал ойрхон дэлгүүр лүүгээ явна шдээ, тэгээл нэг аймаар ингээд цувсан дэлгүүрт тэгээл ингээл тороо бариал зогсоол манай дүү дэлгүүрийн хана дагаад аймаар унжийж сууж муучихсаныг санаад байдаг байхгүй юу, тэгээл тэр мэрийг санахлээр, тэгээл ерөөсөө хүмүүсийн амьдрал аягүй хэцүү нөгөө мөнгөний ханш унасан гээд байсан шдээ, тэгэхэд нөгөө нэг манай ээж л ярихдаа ингээд байдгийн шд, мөнгөний ханш унахаас өмнө хүмүүс аягүй их нөгөө байгаа бэлэн мөнгөөрөө хувцас хунар ч юмуу, боломжийнхоо хэрээр юм худалдаж авсан гээл
Буяндэлгэр -
тийм л байх, би одоо хэвлэл мэдээллийн байгууллагад ажиллаж байсан мөртлөө тэр энэ тэрийг би ерөөсөө санадаггүй юм. Нэг мэдэхэд 20-р тогтоол гараад л мөнгөний ханш уначихсан шдээ, тэгээл жишээлэх юм бол 10 төгрөгөөр авдаг юмыг чинь 20 төгрөгөөр авдаг болоод л тэгдэг байсан. Би чинь одоо аж ахуйн юманд бас их муу шд. Нөгөө хэтэрхий мөрөөдөмтгий болдог юмаа гэдэг чинь тэр байхгүй юу. Би ер нь одоо энэ тэр талдаа их сул шүү. Нөгөө ээж маань амьд байсан болоод хамаг юмыг яаж байсан болоод тэр юмуу,
Баасанхүү -
ажил хийлээ цалин өглөө болоо,
Буяндэлгэр -
тийн, ажил хийлээ, цалин өглөө, цалингаа авчраад өгчлөө, тэгээд хамаг юм юу яагаад л, ээж маань хийчихдэг байсан болоод
Баасанхүү -
тэгвэл танаас хол өнгөрсөн юм байна л даа,
Буяндэлгэр -
тийн, би бол тэрийг их хожуу мэдэрдгийн, их өнгөцхөнт мэдэрсэн юм шиг байгаан. Нэг удаа тэгж л нэг хаа чанах гэж л нээрэн энэ чинь картны юу шүү дээ гэдгийг л мэдэрч яасын.
Баасанхүү -
тэр картны юу одоо ойролцоогоор хэзээ дууссан юм болоо? Би бас сайн санахгүй байхын.
Буяндэлгэр -
санахгүй байнаа, би бас санахгүй байна. Би тэр энэ тэрээр чинь сурвалжлага хийдэг л байсын. Тэрийг ёстой санахгүй байна.
Баасанхүү -
90 он гарснаас хойш та ямархуу ямархуу сурвалжлагууд хийсэн?, илүү тийм чөлөөтэй болж ирсэн үү?
Буяндэлгэр -
өө чөлөөтэй нээх яагаагүй шдээ, тэр чинь байнааих сонин шдээ бүр 90 он гарангуут чинь одоо нэг хэсэг тийм хариуцлага гэдэг юм байхгүй болчихоод одоо дарамталъя гэсэн улсууд чинь бас хүнийг бүр ч харин чөлөөтэй дарамталдаг болсон шд, яагаад гэвэл нөгөө хяналт шалгалт муу болчихсон. Социолизмын үед чинь хяналт шалгалт ихтэй, бас улайм цайм хүнийг чинь яагаад байхгүй, ардчиллын дараа чинь бас ардчиллын дараа чинь дарамталъя гэсэн хүнээ бүүр илүү их дарамталж байсан үе.
Баасанхүү -
яаж?
Буяндэлгэр -
үгүй ээ одоо жишээлэх юм бол ажил төрлөөс нь халж болно, тэгээд хүн яачив ийчив гэхгүй ээ, заргалдаад явъя гэх дээр чинь зэрэг очих одоо
Баасанхүү -
хууль мууль эрх зүйн юу байхгүй,
Буяндэлгэр -
хууль нь байсан ч гэсэн тэрийгээ биелүүлэхгүй,
Баасанхүү -
аа за за, замбараагүй,
Буяндэлгэр -
замбараагүй болчихгүй юу,
Баасанхүү -
аанхан,
Буяндэлгэр -
тэр чинь нэг хэсэг тийм юу байсан шд, тэр үед чинь бас хэлмэгдсэн улсууд их байдгийн шд, ардчиллын дараа хэлмэгдсэн улсууд, тэгээд одоо би жишээлэх юм бол нэг хэлтсийн дарга байлаа гэхэд бол быараг дураараа шахуу аашилдаг, одоо дуртайгаа халаад дуртай хүнээ авчих жишээтэй, тэр халагдсан хүн нь одоо заргалдаад явахад одоо хэн ч нэг сүйд болоод байхгүй,
Баасанхүү -
тоохгүй,
Буяндэлгэр -
тоохгүй, нэг тийм үе бас их ноёлсон шд.
Баасанхүү -
өө за за,
Буяндэлгэр -
тийн, ардчиллын эхээр бас хэлмэгдсэн улсууд бас байдгийн шүү.
Баасанхүү -
манай нэг 11 жилийн дунд сургуулийн л нэг хүүхдийн ээж нь тэр нөгөө нэг ардчилсан хөдөлгөөнд оролцож байгаад вагонд даруулаад нас барсан энэ тэр гээд тийм өнчин энэ тэр хүүхэд байгаад л байсан шд.
Буяндэлгэр -
санаатайгаар юмуу, санамсаргүй явж байгаад юмуу,
Баасанхүү -
мэдэхгүй, харин тэгээл ямар ч л байсан нас барсан гээл хүмүүс аягүй, манай ээж хүртэл яриад л байдаг байсан, тийм өнчин хүүхэд гээд л, манай тэр нөгөө ангийн хүүхдийг, гэх мэтчилэнгээр,
Буяндэлгэр -
тийм юмнууд их байсан юм шиг байгаамаа.
Баасанхүү -
энэ хараа нөгөө одоо тэгээд хүний амьдралд чинь ингээд нөгөө нэг тийм хэн нэгэнтэй таниллцах ч юмуу, нэг үйл ьявдал тохиолдсоноос болоод ч юмуу ингээд нэг тийм таны амьдрал ингээд орвонгоороо өөрчлөгдсөн ч юмуу тээ тийм зүйл тохиолдож болно шдээ тээ, таны амьдралд тийм зүйл тохиолдож байсан уу?
Буяндэлгэр -
би чинь одоо харьцангуйгаар их жигдхэн явчихсан юм шиг байна лээ. Нэг албан газарт, өөрөөр хэлэх юм бол нэг яаманд л миний бүх нас өнгөрсөн байхгүй юу,
Баасанхүү -
нэг салбарт, телевизэд тээ,
Буяндэлгэр -
нэг салбарт л ерөөсөө өөрөөр хэлэх юм бол мэдээлэл радио телевизийн улсын хороо гэдэг газар л миний бүх, 32, 32 жил ажиллаад би тэтгэвэртээ гарсын. Миний бүх амьдрал, өөрөөр хэлэх юм бол би мэргэжлийнхээ ажлыг хийсээр байгаад тэгээл тэгж өөр газар мазар шилжиж барьж тиймээ,
Баасанхүү -
овойж товойж яаж байгаагүй ?
Буяндэлгэр -
тийн яахав бас тухайн үед бас нэг соёл урлагийн редакцын хариууцлагатай редактор энэ тэр хийж байсаан. Нээх тийм юу бол байхгүй юм байна. Өөр газар мазар очоод л тэгж байсан юм бол байхгүй
Баасанхүү -
өөрчлөгдсөн юм бол байхгүй гэж үү?
Буяндэлгэр -
мэргээжлээ яг өөрчилж байсан юм энэ тэр бол байхгүй юм байна.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
