Narantuya
Basic information
Interviewee ID: 990076
Name: Narantuya
Parent's name: Oidov
Ovog: Jamtsai
Sex: f
Year of Birth: 1961
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: higher
Notes on education:
Work: literature teacher
Belief: Buddhist
Born in: Zuunbayar sum, Övörhangai aimag
Lives in: Arvaiheer sum (or part of UB), Övörhangai aimag
Mother's profession: very old
Father's profession: died, herder
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
work
education / cultural production
privatization
democracy
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
cultural campaigns
collectivization
socialism
privatization
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Ганболд -
За та надад өөрийгөө танилцуулаад өөрийнхөө амьдралын түүхийн талаар ярьж өгнө үү ?
Нарантуяа -
За намайг Нарантуяа гэдэг. 1961 онд Өвөрхангай аймгийн төрх газар төрсөн. Бага насаа Зүүнбаян-Улаан суманд эцэг эхийн гар дээр мал маллаж өнгөрөөсөн. Тэгээд 8 настайдаа бага сургуульд орж улмаар 1979 онд Өвөрхангай аймгийн 10-н жилийн сургуулийн 10-р ангийг төгсөж улмаар цаашид суралцан 1984 онд төгсөж ирээд Зүүнбаян-Улаанд 8 жил багшилж, аймгийн төвийн 2-р 10-н жилд 2 жил, цэргийн ангид 3-н жил тэгээд 1997 оноос одоог хүртэл төвийн 1-р 10-н жилд багшиллаж байна.
Ганболд -
Та аль сургууль төгссөн бэ?
Нарантуяа -
Их сургууль
Ганболд -
МУИС уу?
Нарантуяа -
Тийм
Ганболд -
Юуны анги төгссөн бэ?
Нарантуяа -
Монгол хэл уран зохиолын ангийг
Ганболд -
Аав ээжийнхаа талаар ярьж өгөөч?
Нарантуяа -
Манай аав ээж 2 Зүүнбаян-Улаанд насаараа малчин хийсэн. Манайх анх Зүүнбаян-Улаанд нэгдэлжих хөдөлгөөн хэлхэд аав ээж хоёр маань малаа нийгэмчилж орж байсан анхны гишүүдийн нэг. Манай аав насаараа Хувьсгалт намын гишүүн байсан. Ээж болохоор аавыг дагаж мал маллаж сааль сааж үр хүүхэдээ өсгөж өдий зэрэгт хүргэсэн. 10 хүүхэд төрүүлсэн. Аав маань нэгдэлд олон жил үр бүтээлтэй, нэгдэл тарах үе хүртэл нь ажиллаж байсан. Тэгээд мао хувьд шилжисэнээр малаа өөрдээрээ авч малаа маллаж байгаад 1997 онд насанд өөд болсон. Ээж маань одоог хүртэл амьдарч байгаа одоо 73 настай.
Ганболд -
Таны амьдралд ямар нэг гүн гүнзгийгээр нөлөөлсөн үйл явдал бий юу?
Нарантуяа -
Миний амьдралд тохиолдсон буюу баярлууштай зүйл гэх юм бол 10-р ангиа төгсөж их сургуульд орж багшийн мэргэжилтэй болж насаараа багшилж явна энэ бол миний амьдралын хамгийн бахархам, миний амьдралд нөлөөлсөн үйл явдал юм.
Ганболд -
Таны хүүхэд нас яаж өнгөрсөн бэ? Та хүүхэд байсан үеийнхаа нэг өдрийг нэг нэгэнгүй ярьж өгөөч?
Нарантуяа -
Миний бага нас бол хөдөөгийн малчин айлын хүүхдүүдийн нэгэн адил аль өглөө эрт босоол ээж аавынхаа малын ажилд туслаал үхэр малаа ойртуулах, хонь малаа бэлчээх, унгас ноос түүх, сааль саах, малдаа явах гэх мэт энэ бүх ажлыг хийж ээж аавдаа туслаж өнгөрөөсөн.
Ганболд -
Бага боловсролыг хаана эзэмшисэн бэ?
Нарантуяа -
Зүүнбаян-Улаан сумын 8-н жилд бага боловсролыг эзэмшисэн. Улмаар аймгийн төвийн ерөнхий боловсролын сургуульд суралцаж 10-р анги төгссөн.
Ганболд -
Тэгээд их сургульд орсон уу ?
Нарантуяа -
Тийм
Ганболд -
Хэдэн онд их сургуульд орсон гэлээ ?
Нарантуяа -
1979 онд орсон
Ганболд -
Хэдэн жил сурдаг байсан бэ? Хэдэн онд төгссөн ?
Нарантуяа -
1984 онд төгссөн. 5 жил сурдаг байсан юм.
Ганболд -
Таны бага байх үеийн боловсролын системыг одоо үеийнхтэй харьцуулахад сайн ч юмуу муу ч юмуу арга барил нь зөрүүтэй ижил төстэй зйүл байна уу ?
Нарантуяа -
Миний хүүхэд байх үед бол социализм байсан цаанаасаа деталчилаад заачихсан ямар боловсрол эзэмшихийг нь заагаад өгцөн тэрийг нь хүүхэдэд сургах гэсэн эрмэлзэлтэй байсан одоо ч гэсэн адилхан л даа гэвч одоо үеийг миний баг үетэй харьцуулах юм бол тэр үед үзэж харах юм ховор сурах бичигээс өөр ашиглах зүйл байхгүй багшийн хэлсэн сурах бичгэндээр заасан зүйлийг сурдаг ийм л байсан. Тэгээд малчины хүүхэд юм чинь байранд гэхдээ бид нар бага сургуулийг эмээ ээж дээрээ сууж төгссөн. Тэр үед өөрсдийнхөө идэвхи чармайлтаар сурдаг туслаж дэмжих хүн байхгүй одоогийнх шиг тэгж мэдээлэл чөлөө авах боломж байхгүй хаалттай байсан л даа.
Ганболд -
Одоогийнхоос давуутай тал байсан уу ?
Нарантуяа -
Байсан юу байсан бэ гэхээр 1 хүүхэд сурхын төлөө зүтэгдэг байсан багш ч гэсэн аль аль их хөдөлмөрлөдөг байсан. Хүүхэдүүд даалгавар хийхгүй ирнэ гэсэн ойлголт байхгүй байсан. Багшийн хий гэсэнийг хийж багшийн үг бол хууль, багшийг их хүндэтгэдэг ийм давуу талуудтай байсан.
Ганболд -
Таны гэр бүл юмуу хамаатан садангуудаас чинь хэлмэгдүүлэлтэнд өртсөн хүн бий юу ?
Нарантуяа -
Байхгүй.
Ганболд -
Таньд хэлмэгдүүлэлтийн талаар хүмүүсийн ярьж хэлж байхыг сонсож байсан бодиттой жишээ болгоод ярьчихаар зүйл байна уу ?
Нарантуяа -
Тэр үед чинь энэ хэлэмэгдүүлэлтийн талаар ярьх чинь их хаалттай байлаа шүү дэ сүүлд л нилээд яригдаж байгаа болохоос биш бага байхдаа соноссон зүйл байхгүй сүүлд сонсох нь аав ээжийн хамаатан садангаас хэлмэгдүүлэлтэнд өртөж байсан хүмүүс байсан л юм шиг байна лээ тэрнээс биш тодорхой ярьчих зүйл алга даа.
Ганболд -
Та соёлын довтолгооны талаар хэр мэдэх вэ?
Нарантуяа -
Соёлын довтолгоон чинь биднийг бага байхад явагдаж байсан болохоор бас нэг их сайн мэдэхгүй гэхдээ л хүүхэд байсан болохоор айл орны ахуй байдалыг шалгах ч юмуу, ариун цэвэр нь тийм байх ёстой гэсэн шаардалга тавиал тэрний дагуу байхгүй бол торгодог иймэрхүү хандлага байсан л даа тэндээс л соёлын товтолгоо гэдэгийн зах зухаас нь мэдэрч байсан. Тэрнээс биш яг амьдрал дээр мэдэхгүй
Ганболд -
Хүмүүс амьдралд ингэж тэгж нөлөөлж байсан гэсэн ярианаас сонсож л байсан байх. Тэр талаар ?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав ээж аав ярьж байсан тэр чинь 1940-60 аад оны үед явагдаж байсан юмуу гэж боддог юм тэгэхэд бид нар чинь төрөө ч үгүй байсан. Гэхдээ сонсож байсан. Гэхдээ мэдээ орж байх үед айлуудаар орж ариун цэвэр ахуйн байдалтай нь танилцаж ор дэрний цагаан хэрэглэлтэй байх ёстой гэсэн шаардалага тавьж аяганы алчуур нь хүртэл маарал байх ёстой тэр нь цэвэрхэн байх ёстой шаардалагуудыг тавьдаг байсаныг мэдэр ч л байсан. Яг эхэлж байх үеийг нь аав ээжийн ярихийг сонсож байсан тэр нь айл болгоныг соёлжуулах гээл би ер нь энэ соёлын довтолгооныг их үр өгөөжтэй зүйл гэж боддог юм. Хүн болгоныг тухайн орчиндоо зөв боловсон хувьцаслах, амьдрах тийм арга барилд сургаж байсан. нэг алдаатай тал нь хитэрхий их захиргаадан албан шаардалгаар явуулж байсан нь алдаатай тал нь хүмүүсийн ухамсарт нь, ахуйн амьдралыг нь харж үзэж байгаа юм байхгүй хамаагүй нэг шаардалганд оруулж хэрэгжүүлсэн нь алдаа юм болов уу гэж боддог юм.
Ганболд -
Соёлын довтолгоон үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага салбаруудаас альнд нь илүү нөлөөлсөн гэж үздэг вэ?
Нарантуяа -
Би хамгийн сайн нөлөөлсөн салбар гэх юм бол эмнэлэгийн байгууллагуудад гэж боддог юм. Яагаад вэ гэвэл эмнэлэгт байгаа хүмүүс эрүүл ахуйн шаардалга хангасан байх ёстой эмнэлэгт гэдэг утгаараа. Хоёрдугаарт эмч нар ариун цэвэр их сахих учиртай юм чинь.
Ганболд -
Соёлын довтолгооны үеэр айл өрхүүдээр шалгалт явдаг байсан юм байна лээ ш дээ тэ ? шалгалтаа ер нь яаж явуулдаг байсан юм бэ?
Нарантуяа -
Айлуудын болон хувь хүмүүсийн ахуйн ер нь л хувь хүмүүсийн биеийн ариун цэвэрийг болон ор дэвсгэрийг гэх мэт зүйлийг шалгадаг байсан.
Ганболд -
Тэр шалгалтанд унах юмуу муу үнэлгээ авбал яадаг байсан бэ? Тухайн үедээ
Нарантуяа -
Тухайн үедээ хэрхэн яаж шаардлага тавьсан түүнийг нь яаж биелүүлсэн бэ гэдэгээс шалтгаалаад шат дараалалтай арга хэмжээ авдаг байсан байх эхлээд донгодох тухайн айл өрх хувь хүмүүс удаа дарааллан унах юм бол торгох юмуу захиргааны арга хэмжээ авдаг байсан юм байна лээ. Ихэнхдээл торгуул тавьдаг байсан юм болов уу гээж боддог байсан юм яагаад гэвэл айлууд болон хүмүүс их айдаг нөгөө шалгалт нь ирэх боллоо ингэнэ шүү тэгнэ шүү гээл тэгэхээр торгуулал тавьдаг байсан юм болов уу гэж би боддог байсан юм.
Ганболд -
Торгуулийн хэмжээ ямар байсан юм бол? Тухайн үед
Нарантуяа -
Гайгүй байсан байх аа тухайн үед чинь мөнгөний ханш муу байсан тэглээч гэсэн жирийн хөдөлмөрчин ардуудад хүнд л тусдаг байсан байх. Хэдэн төгрөг тэдэн төгрөг гэж хэлж чадахгүй нь мөнгөний ханш өөр болцон болохоор.
Ганболд -
Тухайн үеийн ханшаар?
Нарантуяа -
Тухайн үеийн ханшаар 2-3 төгрөгөөр торгоцон байхад өөрхөн хүндээр тусана шүү дээ.
Ганболд -
Тэр үеийн дундаж цалин хэд байсан юм бэ?
Нарантуяа -
Дундаж цалин мэдэхгүй ээ. Дээд талын багш эмч нар 60-70 төгрөг авдаг байсан юм биш үү. 10 төгрөгөөр торгодоггүй байсан байх
Ганболд -
Тэр үеийн 2-3 төгрөг гэдэг чинь хэцүү л байсан юм байна тэ ?
Шалгалт явуулах хугацаа давтамж нь ямар байсан юм бол ?
Нарантуяа -
Аан тэр чинь хугацаатай байсан юм 14 хоног 1 сараар
Ганболд -
Хэлж байж ирэх үү ? эсвал гэнэтийн шалгалт хийдэг байсан юмуу ?
Нарантуяа -
Үгүй тэр чинь хугацаатай тэдийд мрнэ шүү ирхэд тэгцэн байна шүү гээл шаардалга тавиал хугацаа тогтоогоод өгчдөг байсан байх. Тэр хугацаандаа айлууд юмаа хийцэн байвал асуудалгүй. Социализмын үед чинь аливаа юм чинь төлөвлөгөө норомтой байсан.
Ганболд -
Албан газруудыг хэрхэн яаж шалгадаг байсан юм бэ ?
Нарантуяа -
Албан газруудыг чинь адилхан л ахуйн байдал ариун цэврийг бүгдийг нь л шалгана.
Ганболд -
Шалгалтанд уналаа бол бас торгуултай байсан уу ?
Нарантуяа -
өө тэгэлгүй яахав муу үнэлгээ авсан бол торголгүй яахав.
Ганболд -
Хариуцлагыг хэндээр авах уу?
Нарантуяа -
Мэдээж албан байгууллага дээр авна. Албан газар нь дарга удирдлагууд албан хаагчидтайгаа хариуцлага аа тооцолгүй яахав
Ганболд -
Сүшиг бишрэлийн талаар, бага байхад чинь ямар байсан бэ?
Нарантуяа -
Бид нарыг бага байхад сүшиг бишрэлийн тал зүйл бол үнэхээр хаалттай байсан. Мөргөх залбирах нь хүртэл хаалттай байсан шүү дээ одооных шиг хэн нэгэн дээр очоод юм асууна гэсэн ойлголт байхгүй, зул өргөнө гэсэн ойлголт байхгүй тэглээч гэсэн манай аав чинь намын гишүүн байсан тэр талын ойлголт байхгүй байсан даа.
Ганболд -
Тухайн үед төр шашин тэгж нөлөөлж байсан бол одоо нөлөөлж байгаа болов уу ? манай монголчууд чинь бөөгийн шашинтай гэж ярьдаг шүү дээ тэр үед бөөгийн шашинтай холбоотой уул усаа дахих шүтэх тийм асуудал байсан уу ? шашиныг хорьцон байхад.
Нарантуяа -
Тйим асуудал байгаагүй бүгдийг нь хорьцон байсан юм. Харин цөөн хэдэн хүмүүсийн дунд юмуу нутаг усны хэдхэн хүмүүс орой үдшээр далд хэлбэрээр дахиж шүтдэг байсан байх. Харин тийм олон нийтээрээ дахих шүтэх зүйл ёстой байгаагүй.
Ганболд -
Ул усаа дахиж шүтэж байгаад баригдсан асуудал таны мэдэхээр байгаа юу ?
Нарантуяа -
Тйим юм байсан аав ээжүүд ярьдаг байсан тэгж байгаад баригдсан гэнэ тэгээд арга хэмжээ авахуулсан гэнээ гэж ярьдаг байсан шүү. Мөнгөн торгуул тавиал заримыг нь хүртэл баримчилж төрийн эсрэг үйл ажиллагаа явууллаа гэсэн ойлголттой төрүүлдэг байсан юм шиг байгаа юм.
Ганболд -
Нэгдэлжих хөдөлгөөний талаар ярьж өгнө үү ?
Нарантуяа -
Нэгдэлжих хөдөлгөөн чинь орон даяар явагдаж байсан компанит ажил байсан юм шүү дээ. 2-рт хөдөө орон нутагт идэвхитэй явуулж дамаан мал цөөнтэй иргэд малчид хөдөлмөрчидийг энд хамаруулж энэ үүнийг утга учирыг сайн танилцллаж манай оронд чинь 1959 онд нэгдэлжих хөдөлгөөн ялсан гэдэг шүү дээ. Малчидад сайн ухуулаж танилуулаж хөдөлмөрөөрөө нэгдэх хорших гэдэг зүйлийг сайн ойлгуулаж өгсөн. Хүмүүс бол нэгдэлжих хөдөлгөөнд маш идэвхитэй оролцсон. Энэ бол манай монгол оронд маш сайн явагдсан гэж ойлгодог. Тэгээд ч Зүүнбаян-Улаан суманд манай аав ээж хоёр анхны гишүүдийн нэг нэгдэлийг санаачилж элсэж байсан.
Ганболд -
Нэгдэлжих хөдөлгөөн тэгж явагдаж байсан юм байна харин хувьчлал яаж явагдсан бэ?
Нарантуяа -
Хувьчлалыг эхлээд хүмүүс сайн ойлгохгүй байсан.
Ганболд -
Хувьчлалыг анх яаж зарлаж байсан бэ?
Нарантуяа -
Анх хувьчлал явагдана гэдэг чинь тасалбараар
Ганболд -
Хувьчлал явагдана аа гэдгийг хүмүүсд яаж зарлаж мэдээлэлж байсан юм бол ? тайлбарлаж өгж байгаа
Нарантуяа -
Аан тэр чинь бас л сурталчилгаа маягаар хурал цуглаан дээр хэлж ярьж танилцуулаж ойлгуулаж байсан. Та малаа хувьчлаад авчихлаа та урьд нь хүний юм гэж боддог байсан бол одоо таны юм боллоо одоо та өмч хөрөнгөтэй боллоо гэдгийг маш сайн ойлгуулаж байсан. Тийм учираас хүмүүс хувьчлалд бүрэн хамрагдсан шүү дээ.
Ганболд -
Хувьчлалын талаар нийт ард түмэн жигд ойлголттой байж чадаж байсан уу ?
Нарантуяа -
Эхлээд бол сайн ойлгохгүй байсан. Эхлээд тэр чинь тодорхой хэмжээний хүмүүсийн дунд хувьчлал явагдаж байгаад дараа нь харин малчид руу орсон шүү дээ. Эхлээд төв суурин газар нь явагдаж байгаад
Ганболд -
Хувьчлал уу ?
Нарантуяа -
Тийм, дараа нь малчид руу орсон юм. Эхлээд хувьчлал чинь нэгдэл тарах уу тарахгүй юу гэж яригдаж байгаад нэгдэл чинь шууд хувьчлал руу ороогүй юм шүү дээ эхлээд хоршоолол болгоод малчид нь гэрээт малчин гэдэг болоод та яахав малынхаа 30%-ийг ав гэж байсан энэ нь хувьчлал хийх алхам байсан юм болов уу гэж
Ганболд -
Хоршоолол гэдэг чинь нэгдэлийг жижэгхэн болгож байсан гэсэн үгүү ?
Нарантуяа -
Жижигхэн гэж ярихгүй нэгдэл гэдгийг өөрчилөөл яваандаа хоршоолол болгоод, нөхөрлөл болгоол жижигэрсэн гэж ярихгүй
Ганболд -
Зүгээрлэл нэрийг нь солиж байсан юмуу? Аль эсвэл бүтэц зохион байгуулалт нь өөрчлөгдөж байсан юмуу ?
Нарантуяа -
Хоршоолол гэдэг чинь нэгдэл гэдгийн хэрийг солиод малчдын би хүний мал маллаж байгаа шүү энэ мал нь үхвэл би төлнө шүү гэсэн айдаснаас нь гаргаж байсан. Хоршоолол гэдэг нь та малаа сайн өсөг 100 хурагны 30-г нь та ав гэсэн малаа өсгүүлэх бас нэг арга байсан байхгүй юу.
Ганболд -
Нэгдэлийн үед бол тэгдэггүй байсан байх тэ?
Нарантуяа -
Нэгдэлийн үед чинь та 150 эм хонь маллаж байгаа бол 150 хураг төллүүлэх ёстой гэсэн шууд шаардлагатай байсан. 150 хураг төллүүлээгүй байвал яагаад дутуу байна төл гэдэг байсан. Нэгдэл чинь нэг ёсондоо малчидад дарамт болж байсан байхгүй юу. Харин тэр арга аа өөрчилөөл хоршоолол болгож байсан юм.
Ганболд -
Нэгдэлээ хоршоолол болгоол тэгээл хувьчилсан юмуу?
Нарантуяа -
Тйим хоршоолол болгосоныхоо дараа нөхөрлөл болгож байсан. Хэд хэдэн малчид нийлж нөхөрлөлийг бий болгож малаа маллаж байсан тэр нь их удаагүй л дээ тэгээл хувьчлал эхэлсэн. Хувьчлал эхлээл малыг малчидад нь өгсөн юм шүү дээ
Ганболд -
Тухайн нэгдэлийн малыг нэгдэлд ажиллаж байсан хүмүүст хувьчилсан уу эсвэл тухайн нэгдлийн харúяа орон нутгийн бүх иргэдэд хувьчлал явагдсан уу ?
Нарантуяа -
Шууд тухайн нэгдэлд мал маллаж байсан хүмүүсд малыг нь шууд л хувьчласан. 2-рт тухайн нэгдэлд өөр аймаг сумаас ирж ажиллаж байсан хүмүүсд мал хувьчласан жишээ нь нэгдэлийн дарга энэ тэр гээл.
Ганболд -
Аан тэгвэл Бат гэдэг хүний аав 100-200 мал нийгэмчилэж байсан харин нэгдэлийн малыг хувьчлах үед Батын байхгүй Бат өөрөө нэгдэлд ажилладаггүй байсан бол хувьчлалаас юм олж авж чадсан уу ?
Нарантуяа -
юм олж авж чадсан. Яагаад гэвэл аав нь насаараа малчин хийсэн гээл
Ганболд -
Хүү нь тухайн нэгдэлд харúяалалгүй тухайн орон нутагт байхгүй ч юм уу өөр ажил төрөл хийдэг байсан тохиолдолд ?
Нарантуяа -
Аан тийм бол хувьчлалаар юм өгөөгүй харин хүү нь мал маллаж байгаа тохиолдолд хувьчлалаар мал өгсөн.
Ганболд -
Аан тэрнээс биш манай аав энэ нэгдэлд тэдэн мал өгсөн юм тэрийг нь авúя гээд очиход өгөхгүй гэсэн үг үү ?
Нарантуяа -
өгөхгүй. Тухайн нэгдэлдээ малчин байжээж малаа авч байсан.
Ганболд -
Хувьчлалыг ер нь ямар хүмүүс гардаж явуулж байсан юм бэ?
Нарантуяа -
Хувьчлалыг тухайн орон нутгийн эрх мэдэлтэй хүмүүс буюу хувьчлалыг сайн ойлгосон хүмүүс явуулж байсан.
Ганболд -
Аан. Тухайн орон нутгийн засаг захиргааны удирдлагуудуу аль эсвэл нэгдэлийн дарга нар явуулж байсан уу?
Нарантуяа -
Засаг захиргаагаараа дамжиж явагдаж байсан.
Ганболд -
Засаг дарга Батд хэдэн мал, Доржд хэдэн мал гэж хувиарлаж байсан уу ?
Нарантуяа -
Үгүй үгүй хэнд хэдэн мал өгөхийг нэгдэлийнхэн өөрсдөө мэдэж байсан. Тухайн хүмүүс анх нэгдэлд хэдэн малтай орж байсан одоо гар дээр нь хэдэн мал байгааг харж байгаал шийдэж байсан.
Ганболд -
Батд 5 мал өгье гэдгийг хэсэг бүлэг хүмүүс сууж байгаал шийдэж байсан уу аль эсвэл бүх нийтийн хуралаар шийдвэрлэдэг байсан уу?
Нарантуяа -
Нэгдлийн гишүүдийн хуралаар шийдэж байсан. Тэгэхгүй бол хэнд хэдэн мал өгсөн гээл яриа гарна. Эхлээд тэр чинь малчидадаа малыг нь хувьчлах гэж байгаагаа ойлгуулаад дараа нь хувьчилсан харин тухайн үед баг болгонд тоо бүртгэгч гэж байсан тэр хүн танайд хэдэн мал хогдох ёстой гэдгийг нь мэддэг байсан.
Ганболд -
Нэгдэлд трактор, машин жолоодож байсан хүмүүс хувьчлалаас юм олж авж чадсан уу ?
Нарантуяа -
Чадсан. Тэд нарт чинь тодорхой хэмжээний мал өгч байсан юм. Нэгдэлийн гишүүн гэдэг утгаар нь. 2-рт тэд нар өөрсдийнхөө өмчилж байсан өмч хөрөнгийг авч байсан.
Ганболд -
Нэгдэлд барилга баригад гэсэн юм байдаг байсан юм байна лээ шүү дээ ?
Нарантуяа -
Тйим
Ганболд -
Эр хүмүүсд ямар юм оногдсон бэ?
Нарантуяа -
Тэд нарт юм оногдоогүй байхаа би тэгж боддог юм.
Ганболд -
Хувьчлал нь эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсд хүйсийн байдлаас болж ялгаатай явагдсан уу ? аль эсвэл жигд явагдсан уу ?
Нарантуяа -
Жигд явагдсан хүйсийн ялгаа байгаагүй.
Ганболд -
Тухайн нэгдэлд нэг гэрийн хоёр хүн ажиллаж байлаа шүү дээ тэгэхэд хувьчлалыг хүн тус бүрээр өгсөн үү? өрхөөр нь өгсөн үү?
Нарантуяа -
Өрхөөр нь өгч байсан. үгүй үгүй тэр чинь өрхийн гишүүдийн тогоор өгч байсан юм байна.
Ганболд -
За тэгвэл юу гэдэг юм та одоо нэгдэлд нөхөртэйгээ хоёулаа ажилладаг байлаа тэгтэл Бат ганцаараа ажилладаг байлаа гэхэд танай хоёрынх яг адилхан мал авах уу ?
Нарантуяа -
Тухайн гэр бүл хэдэн гишүүнтэй байна тэрнийхээ тоогоор л авна. өрхийн нэг гишүүнд хэдэн мал гээд тогтцон байсан юм. Малыг чинь ер нь 100% малчидад нь өгөөгүй юм байна аа тухайн нэгдэлд ажиллаж байсан дарга нягтлан энэ тэр хүмүүсд хувь хүртээнэ гээл яг 100% малчидад нь өгөөгүй юм байна.
Ганболд -
Нэгдлийн дарга удирдлагууд эрх мэдэлээ ашиглан хууль бусаар хувьчлалаас юм авсан зүйл байгаа юу ?
Нарантуяа -
Байгаа. өөрсдийнхөө эрх мэдэлээрээ том том обьектуудыг авцан юм байхгүй юу. Нэгдэл гэдэг чинь их том засаг захиргааны байгууллагаасаа илүү асар их хөрөнгөтэй харьцдаг байсан тэр бүгд нэгдэлийн удирдлагуудын гарт очсон малчидад бол малыг нь өгөөл бусад обьектууд нь тэд нарын гарт очсон гэж би боддог юм.
Ганболд -
Нэгдэл тэгж хувьчлагдаж байсан бол үйлдвэр банк болон бусад газар яаж хувьчлагдаж байсан бэ?
Нарантуяа -
Тэрийг сайн мэдэхгүй тухайн газар ажиллаж байсан хүмүүс хуралаа хийгээл зохицоол тухайн өмчлөлөө хувааж авч байсан байх. Зарим нэг нь хөл дээрээ зогсоол цаашаа ажиллаж байсан байх ихэнхдээ л хувьдаа авч байж л цаашид яаах аа шийдэж байсан байх.
Ганболд -
Хувьчлалын үед чинь цэнхэр яагаан тасалбар гэж гарч байсан юм байна лээ шүү дэ ?
Нарантуяа -
Тйим тэр чинь том том үйлдвэрүүдийг хувьчлахад тасалбараар брокерын пүүсээр дамжуулаад явуулж байсан л даа
Ганболд -
Анх сургуулиа төгсөөд ажлын гараагаа хаанаас эхэлсэн бэ?
Нарантуяа -
Би анх зүүнбаян-Улаан сумандаа ирж багшиллаж ажлын гараагаа эхлэж байсан л даа.
Ганболд -
Тухайн үед таныг ажиллаж байх үеийн дарга цэргийн харьцааг одоо үеийн дарга цэргийн харьцаатай харьцуулахад ялгаа байна уу ?
Нарантуяа -
Захирах захирагдах ёс байсан л даа гэхдээ хитэрхий тэгж дарга захирал гэсэн үүднээс ханддагүй байсан. Залуу багш нартаа дуслах дэмжих зүйл дээр нь дэмжээд туслаж ажилладаг байсан би тэрийг нь их үнэлдэг дөнгөж төгсөөд очиж байгаа залуу багш нарт
Ганболд -
Одоо үеийнхтэй нь харьцуулбал дарга цэргийн хоорондын харьцаанд ялгаа байна уу л гэж асуугаал байна л даа?
Нарантуяа -
Тэр үед чинь байсан дарга нь захирч байх удирдлаганд нь байгаа хүмүүс удирдуулаж байх ёстой гэсэн тиймэрхүү ойлголт байсан.
Ганболд -
Тухайн үедээ анх ажилд орох доо яаж орж байсан бэ?
Нарантуяа -
Шууд домилолтоо авж очоол захиралдаа өгөөл намайг энд багш л гэсэн гэж хэлээл захирал тушаал гаргаал тэгээл багшаар авч байсан.
Ганболд -
Тухайн тэр газар чинь орон тоо байхгүй байхад таныг явуулцан ч юмуу авахгүй гэсэн ойлголт байдаг байсан уу ?
Нарантуяа -
Тйим юм гэж байхгүй байсан тэр цаагуураа маш их судалгаа явуулж байж томилолт гаргадаг байсан. Боловсрол төв судалцан аль суманд ямар багш хэрэгтэй байна гэдгийг судалгаа аваад Зүүнбаян-Улаан суманд монгол хэлний багш хэрэгтэй байна тэнд очиж ажил гэсэн байхгүй байсан бол өөр сум руу явуулах байсан байх.
Ганболд -
Социализмын дараа та ажил мэргэжилээ сольсон уу ?
Нарантуяа -
Солиогүй ээ дандаал багшилаж байгаа.
Ганболд -
Та хэдэн оноос багшилаж эхэлсэн бэ ?
Нарантуяа -
1984 он
Ганболд -
1984 оны сурагч нарыг одоо үеийн сурагч нартай харьцуулахад ялгаа байна уу ?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав асар их ялгаа байгаа
Ганболд -
Ямар ямар онцлогууд байна ?
Нарантуяа -
Сургалтын орчин, суралцагчидын амьдарч байгаа нөхцөл, эдлэж хэрэглэж байгаа хичээлийн хэрэглэл хувцас хунар бүх юманд ялгаа байгаа
Ганболд -
Ёс суртахууны хувьд ямар ялгаа байна вэ ?
Нарантуяа -
Маш их ялгаа байгаа тэр үеийн сурагчид чинь багшийн үгээр багшийгаа их хүндэтгэдэг багшийн үгээр багшийн хэлж ярьсаныг сайн биелүүлдэг аав ээжийгээ хүндэтгэдэг тийм эрхэм чанартай байсан юм. Одоо бол тийм юм байхгүй чөлөөт тал руугаа орчоод нийгмийнхээ чиг хандлагыг дагаад хүүхдүүдийн үзэл баримтлал их өөр болж байгаа. 2-рт мэдээлэлийн хэрэгцээ хангалттай болцон хэнтэй яаж харьцахуу гэдэг чинь шал өөр болцон.
Ганболд -
Социализмын үед хүүхдэд өгөх ёстой мэдлэгийг нь бүрэн өгч чаддаг байсан уу ?
Нарантуяа -
чаддаг байсан цаанаасаа бүр заачихсан
Ганболд -
Одоо тэгж чадаж байгаа юу ?
Нарантуяа -
Одоо ч мөн адилхан л байгаа лдаа гэхдээ сургах тал нь давамгайлаад сурах идэвхи нь муу болцон болохоор өрөөсгөл болоод байгаа байхгүй юу социализмын үед аль аль нь идэвхитэй байсан.
Ганболд -
Таны ажил мэргэжилийн онцлог нь юу байна аа? багш болсон доо харамсах ч юм уу? Бахарахдаг зүйл байна уу ?
Нарантуяа -
Багшийн мэргэжил бол үнэхээр бахархууштай ажил хүнийг сургадаг 1-рт хүүхэдтэй ажилдаг хүүхэд гэдэг чинь маш цэвэр орчин шүү дээ. Хүүхэдүүдтэй ажиллаж одоогоор бол сайн энерги гэж ярих болж дээ тэр хүүхэдийн цэвэр ариун тунгалаг сэтгэл зүй дотор ажиллаж байна гэдэг бол багш хүний бахархал. Мэргэжилийн онцлог гэх үүдээ. Хүмүүс ядардаг дуу чимээ ихтэй гэдэг гэхдээ бид нар сүүлдээ дасчдаг юм. 2-рт хүүхдүүд амарчихаар их эвгүй байдаг. Амараад ихэрээр өөрийн хүүхэдүүдтэйгээ уулзсан юм шиг сэтгэгдэл төрдөг юм.
Ганболд -
5-с 10-р анги хүртэл монгол хэл ордог билүү ? тэр бүлгүүдээс хамгийн их хичээл заахад хамгийн тохиромжтой бүлэг аль нь вэ?
Нарантуяа -
Аан ахлах ангийнханд орход амар байдаг юм. Бага ангийхний хувьд олон багшийн гар дамжаад сууж сураагүй гэх мэт зүйлүүд байдаг юм.
Ганболд -
Ажил амьдралаа яаж зохицуулж байна аа ?
Нарантуяа -
Аль альнийг нь зохицуулах гэж бусдын адил явж л байна.
Ганболд -
Та багшийн мэргэжилийг яагаад сонгосон бэ?
Нарантуяа -
Би ёрөөсөө багш болъя гээл 10-р ангиа төгсөөл уралдаан шалгалтанд орж сургуульдаа элсэн орсон
Ганболд -
Таныг багшийн мэргэжил эзэмшихэд нөлөөлсөн хүн байгаа юу ?
Нарантуяа -
Байгаа байсан. Би 8-р ангиа төгсөөд аймгийн төвд ахындаа 9-10-р ангидаа суудаг байсан юм ах эгч 2 маань тодорхой мэдлэг боловсролтой хүмүүс байсан юм тэд нар тодорхой хэмжээгээр нөлөөлсөн байх. Гэхдээл Улаанбаатар явж сургуульд орж мэргэжил боловсролтой болье гэж боддог байсан.
Ганболд -
Таньд дурсгалтай эд зүйл байна уу? Аав ээжээс өвөлж авсан ч юмуу? Худалдаж авсан эд зүйл
Нарантуяа -
Яг өвлөөд ирсэн зүйл бол байхгүй л дээ намайг оюутан болоход аав маань алтаар өнгөлсөн оросын бугуйн цаг авч өгч байсан юм би тэрийг нь 5 жил зүүгээд явж байсан юм. Тэр л надад дурсгалтай зүйл юм уу даа аав маань намайг оюутан боллоо гэж өгч байсан юм.
Ганболд -
Таны мэргэжил чинь одоо хийж байгаа ажлынхаа үндсэн цалингаас гадна мөнгө олох боломж хир байдаг вэ бусад мэргэжилтэй харьцуулахад ?
Нарантуяа -
Багш хүмүүсд бол тийм боломж хомс яагаад гэвэл хүүхэдүүдтэй ажилладаг болохоор цаг бага хичээлийн цагаа сайн зохицуулахгүй бол зарим нэг хүмүүс мөнгө хийдэг л дээ гэхдээ тэр чинь боловсролын заричм алдагдаж байна гэсэн үг шүү дээ.
Ганболд -
Та их сургууль төгссөнөөс хойш өөрийнхөө мэргэжилээ дээшлүүлэх зорилгоор ямар нэг сургалт семнарт хамрагдсан уу хамрагдах боломж хир байдаг бэ?
Нарантуяа -
Үгүй яахав анх төгсөөд ирхэд тав тав жилээр мэргэжил дээшлүүлэх гэж курс байдаг байсан юм анхны 5-н жилд нь явж байсан л даа тэр нь анхны таван жил нь явж ирэл зогсоцон юм. Тэгээл ардчилал эхэлсэн байхгүй юу. Энэ чинь харин ардчилалын үед харин хомс болцон байхгүй юу багш нарыг төвлөрсөн системээр сургах семнарт явуулах зэрэг чинь их хомс болцон юм өөрсдөө л хөөцөлдөж мэргэжил боловсролоо дээшлүүлэхгүй бол их хомс байна. Харин тухайн орон нутагт болж байгаа сургалт семнарт бол орно л доо харин тэр төвлөрсөн газруудад очоод хамрагдах боломж бол байхгүй. Одоо харин эргээд боловсролын яамнаас энийг өөрчилөж байгаа юм байна лээ тав, арав, арван таван жил ажиллаж байгаа багш нарыг сургаж мэргэшүүлэх тушаал гарцан байна лээ тэр бол маш зөв зүүтэй асуудал.
Ганболд -
Одоо таны ажиллаж байгаа ажил орчинд чинь төрийн нөлөө ямар байна вэ?
Нарантуяа -
Бид нар чинь төрд үйлчилэж байгаа үйлчилгээний ажилтан учираас төрийн нөлөө байлгүй яахав. Öалин мөнгө сургалтын орчин сургуулийг дохижуулах энэ тэр гээл энэ бүгдэд чинь төрийн нөлөө байгаа шүү дээ.
Ганболд -
Монгол ямар нэг техник технологи дэвшиж л байсан байх та телевизорыг анх хаана харж байсан бэ?
Нарантуяа -
Намайг 8-р ангиа төгсөөл аймагт ирхэд манай аймаг чинь зурагттай болж байна гээл миний тэр суудаг ахынх маань зурагт аваал үнэн дээ тэр үед үндэсний нэвтэрүүлэг гардаггүй орбит гэж гардаг байсан юм. Тэгхэд л анх үзэж байсан даа.
Ганболд -
Тухайн үед хүмүүс зурагтыг яаж хүлээж авч байсан бэ ? гайхах бишрэх ч юмуу ?
Нарантуяа -
өө гайхалгүй яахав тэгж гардагийг кинон дээрээс үздэг байсан хүмүүс дэрэгдээс нь үзэхээр хүмүүс түүнийг бишрэж дурлаж татагдаж л байсан.
Ганболд -
Бага байхад чинь театаруудаар кино аль хир гардаг байсан бэ?
Нарантуяа -
Хөдөөнийхүүхэд байсан болохоор тэр болгон үзэж чаддагүй байсан. Сумын төвд улаан буланд кино гарна боломжтой бол үзнэ боломжгүй бол үзэж чаддаггүй л байсан.
Ганболд -
Киногоо төлбөртэй үзүүлдэг байсан уу ?
Нарантуяа -
Дандаа төлбөртэй үзүүлдэг байсан 50 мөнгөөр кино үздэг байсан байх 50 мөнгө чинь тэр болгон бид нарт олдохгүй шүү дээ мөнгө нь их үнэтэй юм чинь
Ганболд -
Ихэвчлэн ямар кино гарах уу ?
Нарантуяа -
Дандаа тэр үед гарж байсан шилдэг шилдэг сор болсон кинонууд гардаг байсан.
Ганболд -
Орос хятад кино гарах уу ?
Нарантуяа -
Монгол л кино гарна шүү дээ юун тэр хятад кино тэр үед чинь манай хоёр орны харьцаа муу хятад гэсэн ямарч ойлголт байхгүй байсан. Харин Монгол зөвлөлтийн харьцаа сайн байсан орос кино гэвэл орчуулагатай кино гарна. Дээрээс нь Монгол кино гарна ихэнх дээ л орчуулагатай кино гардаг байсан оросын.
Ганболд -
Тухайн үед Хятад Монголын харьцаа үзэл суртал ялгаа юунаасаа болж байсан юм бол таны бодлоор ?
Нарантуяа -
Улс төрийн ялгаанаас болсон байх
Ганболд -
Адилхан л социализмын системтэй улсууд байсан юм шиг байгаа юм юунаас болж байсан юм бол гэж та боддог бэ?
Нарантуяа -
Улс төрийн үзэл бодлоос болж байсан байх.
Ганболд -
Хөдөө мал маллаж байгаад хот суурин луу ороод байшин сав хараад яадаг байсан бэ ? тухайн үеийн хүүхэдүүд хүмүүс
Нарантуяа -
Бид нарыг сургуульд орох үед чинь сум орон нутаг чинь харьцангуй хөгжсөн байсан юм 2 давхар байгаагүй гэхдээл дан дан цагаан байшингууд байшин тэрийг хараал төв суурин газар гэдэг чинь ийм гоё байдаг юмуу гээж боддог байсан.
Хөдөө орон нутагт нэг давах байшин харж байсан хүмүүс төв суурин луу ороод давхар байшин хараад яаж хүлээж авдаг байсан бэ?
Хүүхэд байхдаа тэгж төв суурин газраар явж байгаагүй л дээ гэхдээл 8-н жилд сууж байхад 2 давхар байшингууд баригдаад эхэлсэн байсан юм. Сумаас аймгийн төврүү орход том юм чинь том л юм байна аймгаас хот руу орход бүр л отм юм чинь том л юм байна гэж боддог байсан даа. Тэрүүгээр нь хөгжилөө харж байсан.
Ганболд -
Ардчилсан нийгэмд солигдох зах зээлийн үед шилжих 90-д оны талаар ?
Нарантуяа -
Тэр үед чинь ардчилал эхлэх гээл ер нь л яаахаа мэдэхгүй хүмүүс чинь нэг хэсэг гайхаж алмайрч байсан шүү 90-ээд оны үед чинь тэр үед чинь хүмүүс ардчилалыг яг ардчилал утгаар нь ойлгохгүй яахаа мэдэхгүй сонин радио телевиз үзээл сүүлдээ ер нь зөв юм байна гээл эхэлсэн. Би ер 90 он нийгмийн хөгжил эдийн засаг ер нь бүхийл зүйлийн хувьд зогсонго байдалд орсон гэж үздэг юм. Ардчилал эхлэж байхад хүмүүс ойлгохгүй дур дураараа байсан шүү дээ ажил хөдөлмөртөө налгар задгай байдал эхэлцэн ажилаа хийсэн ч яахав байсан ч яахав гэсэн ойлголт ихэнх хүмүүст төрцөн энийг хийгээд зөв ч юмуу буруу ч юмуу гэсэн ойлголттой хүмүүс байсан.
Ганболд -
Тэр та ямар ажил хийж байсан бэ?
Нарантуяа -
Багшаа хийж байсан тэр үед бид нар багшийнхаа ажилыг зогсоогоогүй л дээ хичээл заах хугцаандаа хичээлээ заачаад харин харин хичээлээс гадуур ажилтай бол өөрсдийнхөө идэвхи оролцлогоороо оролцоно уу гэхээс биш хуучин шиг захиргаадуулаад суух ёстой байх ёстой гэсэн тийм ойлголт байхгүй болцон байсан.
Ганболд -
Тэр үед ардчилсан хөдөлгөөний жагсаал цуглаанд оролцож байсан уу ?
Нарантуяа -
Үгүй, харин аймгийн төвд багш нар ирээл цалин мөнгө нэмүүлэх гээл жагсаж байхад бол оролцож байсан шүү
Ганболд -
Тухайн үедардчилалыг дэмждэг тэр жагсаал цуглаанд нь оролцож байсан багш нар ямар нэгэн байдлаар өөрсдийн үзэл баримтлалаа сурагчидадаа ямар нэгэн байдлаар тулгах сурталчилах тийм зүйл байсан уу?
Нарантуяа -
Хүүхэдүүдэд бол ханддаггүй байсан харин багш нар болон найз нөхдөдөө ухуулах зэрэг үйл ажиллагаа бол байсан. Хүүхэд рүү бол хандаж байгаагүй харин хүүхэдүүд өөрсдийнхөө ойлголцоор хүлээж авч байсан байх
Ганболд -
Ардчилсан нийгэм гарсанаар таны амьдралд яаж нөлөөлсөн бэ?
Нарантуяа -
Ардчилал бол сайн талтай өөрсдийнхөө үзэл бодолыг чөлөөтэй илэрхийлж чаддаг болсон
Ганболд -
Тухайн үед та ардчилалыг ойлгочоод би ардчилалаас ийм юм авна ямар нэг байдлаар ардчилалаас хүлээж байсан хүлээлт байна уу ?
Нарантуяа -
Үгүй , би ажилаа хийгээл өөрийнхөө үзэл бодлыг чөлөөтэй илэрхийлэх бололцоо байна аа гэдгийг л ойлгож байсанаас биш би үүнийг далимдуулаад тйим юм олоод авчих юмсан ийм юмтай болох юмсан гэсэн ойлголт байхгүй байсан.
Ганболд -
Ардчилалын томоохон үр нөлөө юу байна аа?
Нарантуяа -
Хүмүүс чөлөөтэй бодож сэтгэж хйиж чаддаг болсон энэ л хамгийн том үр өгөөж
Ганболд -
Ардчилал нь эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсд ялгаатай хандсан зйүл байгаа болов уу?
Нарантуяа -
Байхгүй байхаа тэгш байсан чи эмэгтэй байна энд оролцож болохгүй гэдэггүй байсан хүйсийн ялгаа байгаагүй
Ганболд -
Социализмын үед Монгол орны гадаад харьлцаа ямар байсан бэ?
Нарантуяа -
Ер нь хаагдмал байсан байхаа оюутан болсон хойно оо ч мэддэггүй байсан харангатан социалист гэсэн хоёр лагерт хуваагдсан байсан. Барууны орнуудын талаар ямар ойлголт сурталчилгаа байгаагүй.
Социалист улсуудын талаар мэднэ гэхдээ ЗХУ шиг сайн мэлэхгүй л дээ социалист 14 орон байдаг гэдгийг л мэднэ.
Ганболд -
Та социализмын үед ямар нэг гадаад орны иргэнтэй харьцдаг байсан уу?
Нарантуяа -
Оюутан байхдаа оюутаны хүрээнд гадаад оюутануудтай харьцаж байсан л даа Лаус, Камбуж, Вьетнами
Ганболд -
Тэд нар ирж сурдаг байсан юмуу?
Нарантуяа -
Тэд нар ирж сурдаг байсан юм. Гадаад оюутаны байранд амьдардаг байсан юм.
Ганболд -
Та байранд байхдаа оюутаны байранд амьдардаг байсан уу ?
Нарантуяа -
Тийм
Ганболд -
МУИС-ын хэддүгээр байранд байсан бэ?
Нарантуяа -
1-р байранд
Ганболд -
Хэдэн давхарт нь байдаг байсан бэ?
Нарантуяа -
Нэг давхарт
Ганболд -
Хэдэн номерт байдаг байсан ?
Нарантуяа -
107,108 байсан байхаа хойшоо иргээл байдаг байсан юм.
Ганболд -
Би чинь 1-р байрны 103-т 2-3 жил байсан юм.
Нарантуяа -
Одоо тэрүүгээр чинь явахад их гоёоо
Ганболд -
Одоо 107-108 чинь шүднийэмнэлэг болцон Солонгосын нэг сургуулийн
Тэр үед оюутанууд оюутаны байранд төлбөр төлдөг байсан юмуу ?
Нарантуяа -
Үгүй төлөхгүй үнэ төлбөргүй төлдөг байсан юм.
Ганболд -
Хоол ундаа
Нарантуяа -
Хоол ундаа өөрсдөө дээрээс нь цалин авдаг байлаа
Ганболд -
Оюутануудуу ?
Нарантуяа -
Тийм эхлээд 200 авна харин онц сайн сурах юм бол 40-60-р нэмэгдэнэ.
Ганболд -
Оюутан болгон цалин авдаг байсан юмуу ?
Нарантуяа -
Бүгд авна мөнгөний нэг дэвтэр нээлгэцэн тэрэн дээрээ бичүүлээд л мөнгө өө авдаг байсан юм. Бид нар чинь баян оюутанууд байсан.
Ганболд -
Таныг оюцтан байх үед чинь дундаж цалин хэд байсан бэ?
Нарантуяа -
60-70 төгрөг байсан
Ганболд -
Цээх оюутанууд чинь аймар өндөр цалинтай байсан юм байна тэ ?
Нарантуяа -
Харин тиймэээ
Тэгээл бид нар чинь төгсөж ирээл 600 төгрөгний цалин авдаг байлаа шүү дээ.
Чи энэ хүмүүсийг яагаад дээд мэргэжилтэй болохыг хүсэж байсан бэ гэхээр. Тэр үед чинь тэр хүмүүсийн цалин өндөр тодорхой хэмжээний захирах тушаах эрх мэдэлтэй болно тэгээд ирэхээр хүн болгон дээд боловсролтой болж эхэлсэн байхгүй юу.
Ганболд -
Тухайн үед гадаад болон дотоодын их дээд сургуульд явхад боломж хир байсан бэ?
Нарантуяа -
Сайн байсан өөрөөл сайн сурж чадах юм бол
Ганболд -
Тэрнээс биш арын хаалга ах дүү гэсэн тийм ойлголт байсан уу?
Нарантуяа -
Тийм юм байгаагүй ёстой толгойгоороо уралдаал ордог байсан даа. Намайг төгсөж байхад Хужиртын 10-н жилийг 400 гаруй хүүхэд төгсөж байсан юм. Тэгэхэд конкурсдээл жагсаал авдаг байсан тэрнээс биш тэдний хүүхэд орчих юм биш биз дээ гэсэн айдас эмээх зүйл байгаагүй авсан оноогоороо жагсаал сургуулиа авдаг байсан. Би чинь их сургуулийн орос хэлний ангийг авч байсан юм. Би чинь хөдөөний хүүхэд болохоор орос хэл сайн сураагүй тэгэхэд их сургуульд чинь орос хэлний анги монгол хэлний анги чинь нэг ôакультет гэж явдаг байсан юм.
Ганболд -
Аан одоогийн 2-р байрны 4-н давхарт байдаг билүү ?
Нарантуяа -
Үгүй ээ одоо тэр хүмүүнлэгийн сургууль байхгүй юу. Тэр үед чинь ôакультет дотороо ангиа чөлөөтэй солиж болдог байсан байхгүй юу тэгэл монгол хэлний ангид орцон юм. Сүүлдээ орос хэлний дээд болоод тэгээд хүмүүнлэг болсон юм.
Ганболд -
Тухайн үед юу юуны шалгалт өгч их сургуульд ордог байсна юм бэ? Æишээ нь монгол хэлний ангид орлоо гэхэд
Нарантуяа -
Орос хэл, монгол хэл, тоо өгч байсан байх.
Ганболд -
Таны багадаа байсан нутаг орны байгаль орчинг одооныхтой харьцуулахад өөрчлөгдсөн зүйл байна уу?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав гол горих гээл бүх юманд өөрчлөлт орсон. Биднийг хүүхэд байхад аль ч улирал нь гоё болдог байсан юм зун нь зун шиг өвөл нь өвөл шиг улирал улиралынхаа онцлогийг харуулсан тйим улиралтай байсан. Одоо бол байгаль их сонин болчоод байна их л өөрчлөгдөөд байна өвөл нь ч нэг өвөл биш зун ч гэсэн зуны өнгөөрөө биш
Ганболд -
Таны амьдрал бусдаас онцгой гэх зүйл байна уу ?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав
Ганболд -
Тэр талаараа ярьж өгөөч ?
Нарантуяа -
Хүн бүрийн амьдралд өөр давтагдашгүй онцгой амьдралтай байгаа миний амьдрал бол хөдөөниймалчин айлын хүүхэд тодорхой боловсрол эзэмшээд хань ижилтэй болоод хоёр хүүхэдтэй болоод үр хүүхэдээ өсгөж хүмүүжүүлээд сургаад төв суурин газар орж ирж хамт олонтойгоо ажиллаж амьдарч байгаа нь миний амьдралын бусдаас онцгой зүйл л дээ.
Ганболд -
Таны шавь нарын тоо ?
Нарантуяа -
Ёстой мэдэхгүй 1984 оноос хойш гэхээр чинь овоо хэдэн юм болж байгаа байхаа
Ганболд -
Таны шавь нараас бусдад ил тод сайн яваа буюу олны танил хүн байна уу ?
Нарантуяа -
Тийм хүн байхгүй. Тэр нь тийм юм хийдэг энэ нь ийм юм хийдэг гээд хэлчих тодорхой жишээ алга.
Ганболд -
Та хэдэн 10-р анги төгсөгсөн бэ?
Нарантуяа -
Би харин 10-р анги цөөхөн төгсөгсөн шүү 8-н жилд багшилж байсан юм болохоор би чинь амьдралдаа гурван 10-р анги төгсөгсөн юм.
Ганболд -
Тэр төгсөгсөн 10-р ангиас чинь багш хийж байгаа эргээд таньтай ямар нэгэн байдлаар холбоотой байдаг хүмүүс байгаа юу ?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав. Түрүүчийн шавь нараас нилээд хэдэн хүн багш болцон явж байна шүү дээ анхны төгсөлтийн хэдээс маань нилээд хэдэн хүүхэд багш хөдөө орон нутагт болон урд 10-н жилд багшилаал амьдралаа эхэлцэн явж байна. Мөн сүүлйин төгсөлтийн хэд маань дөнгөж төгсөөл амьдралын гараагаа эхлэх гээл явж байна. Би чинь хөдөө багшилж байсан болохоор чинь хөдөөний хүүхэдүүдийн ихэнх нь 8-р ангиа төгсөөл сургуулиас гараад малаа маллаад явчина цаашаа 9-10-р ангид үргэлжилүүлэн сурдаг хүүхэдүүд ч байгаа л даа.
Ганболд -
Та багшилж байх хугцаандаа ямар хүүхэдийн амьдрал болон сэтгэхүйд нөлөөлж зөв замд нь оруулж чадсан тийм жишээ болгоод ярьчих зүйл байна уу?
Нарантуяа -
Манай ангид байсан хүүхэдүүдээс тэгж хүмүүжилийн доголдолтой энийг одоо яаж засаж авна аа гэсэн хүүхэд байдаггүй байсан. Харин багш хүний хувьд багшийгаа дуйрааж үлгэрлэн багш болúё гэсэн хүүхэдүүдэд зааж зөвлөж хэлж ярих юм байлгүй яахав анхны шавь нараас
Ганболд -
Тэр хүмүүсээс таньд эргээд баярлалаа та тэгж байсан шүү гэж эргэж ирж эд юмс бэлгэлж уулздаг хүмүүс байгаа юу?
Нарантуяа -
Сэтгэлийн тиймэрхүү юмнууд байлгүй яахав багшаа таньд баярласан шүү таны зөв байсан байна лээ гэж хэлдэг харин эд юмс бэлгэлэх тийм зүйл байхгүй манай шавь нарт тийм бололцооч байхгүй одоо л амьдралын гараагаа эхлэх гэж байгаа хүмүүс.
Ганболд -
Таны энэ эзэмшисэн мэргэжилээрээ тэр хүн шиг болох юмсан гэж үлгэрлэн дуйраадаг хүн байсан уу?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав. Дэжидмаа багш байна. Тогооч багш байна. Суманд байхдаа ахмад багш нараа их хүндэлдэг ямар сайхан юм ийм багш болчих юмсан хэзээ ийм багш болно оо гэж боддог байсан.
Ганболд -
Дэжидмаа багш хаана байдаг юм?
Нарантуяа -
Улаанбаатарт байдаг юм. Гүндалай гуай Боловсролын их сургуульд багшиллаж байгаа гэсэн.
Ганболд -
Одоо үеийн гэр бүлийг социализмын үеийн гэр бүлтэй харьцццлахад өөрчлөлт ялгаа гарсан уу?
Нарантуяа -
Байгаа социализмын үед нэг гэрэлсэн бол салж болохгүй салвал ажил хөдөлмөрт нь нөлөөлдөг мөн намд элсэхэд нь хүртэл гэр бүлийн тогтовортой байдлыг хардаг байсан. Одоо бол гэр бүл чинь чөлөөтэй адил тэгш эрхтэй салах нийлэх асуудал чөлөөтэй тийм хандлагатай болцон юмуу гэж боддог. Социализмын үед гэр бүл салалт гэсэн ойлголт байдаггүй байсан. Тэр тал нь сайн талтай гэхдээ хүчээр суулгаагүй л дээ. Гэр бүлийнхээ өмнө их хариуцлага хүлээдэг байсан юм боловуу гэж боддог.
Ганболд -
Хүмүүсээс ярилцлага авч байхад социализмын үед нэг гэр бүлийн хоёр хүнийг нэг албан байгуулагат буюу томоохоналбан тушаал дээр ажиллуулдаггүй байсан гэсэн?
Нарантуяа -
Өөр өөр албан тушаал дээр бол болно. Гэхдээ тийм нэг хууль байдаг байсан гэр бүлийн нэг хүн удирдах албан тушаал хийж байгаа бол тэг гэр бүлийн гишүүн нь нягтлан юмуу няраваар ажиллаж болохгүй гэдэг заалт байсан юм тэр нь мөнгө санхүүтэй л холбоотой асуудал байсан байх.
Ганболд -
Амьдралд шинэ техник технологи нэвтэрээд жишээ нь машин, онгоц, компьютерыг анх хараад гайх бишрэх ч юмуу эсвэл түүнтэй яаж танилцаж байсан бэ? Тэр талаараа ярьж өгөөч
Нарантуяа -
Хүүхэд байхадаа машин техник хараал дагаж гүйгээл баярлаал тэгдэг байсан хөдөөний хүүхэдүүд юм чинь тэр болгон яваад байхгүй. Харин онгоцыг анх хаана харсан гэхлээр манай аймагт орос цэргийн анги ирчээд голио онгоц их нисдэг байсан тэгэхэд л анх харж байсан.
Ганболд -
Тухайн үеийн хүмүүс түүнийг яаж хүлээж авч яаж танилцдаг байсан бэ?
Нарантуяа -
1-рт радиогоор танилцдаг байсан байх.
2-рт өөрөө явж биеэрээ харж танилцдаг байсан байх. Миний нэг гайхаж байсан зүйл гэхээр намайг хүүхэд байхад суманд ногоон онгоц буугаал сумын хөдөлмөрчид овоороол тэр чинь их гайхалтай юм болж байгаа юм чинь. Сумынхан онгоцыг мэдэхгүй шүү дээ аймгийн төв орж байгаагүй бол тэгээл онгоц нисэхээр л голой онгоц явж байна гэдэг байсан. Мөн утаат онгоц нисдэг байсан тэр чинь тэгэх дээ харагдахгүй шүү дээ. Утааг нь хараад утаат онгоц явж байна гэж ярьдаг байсан.
Ганболд -
Социализмын үед тав зургаан жилийн төлөвлөгөө гавшигайч гэж явагддаг байсан юм байна лээ шүү дээ. Харин багш нарын хувьд яаж явагддаг байсан юм ?
Нарантуяа -
Социализм чинь ерөөсөө тав таван жилээр төлөвлөчихдөг байсан юм түүнтэй адилхан.
Ганболд -
Малчид бол 100 малаа 150 болгоно гэж төлөвлөдөг байсан бол багш нарийн хувьд яаж төлөвлөдөг байсан бэ?
Нарантуяа -
Багш нар адилхан үүрэг даалгавар авна. Хүүхэдүүдээ 100 хувь сургана хүүхэд завсардуулахгүй гэж тусалж дэмжиж ажилладаг байсан. Мөн дээрээс нь чанарын хувьд үүрэг авна. чанар тэд хувь тэд гэж ярьдаг байсан тэрүүгээрээ үүрэг авна.
Ганболд -
Социализмын үеийн багш нар одоо үеийн багш нарын техник хангамж хүүхдэд хүргэх мэдлэгийн хүрээ өөрчлөгдсөн үү?
Нарантуяа -
өөрчлөгдөлгүй яахав орчиноо дагаад, хүлээж авч байгаа мэдлэгээ дагаад шал өөр болчиж байгаа юм. Бид нарын үед ном сурах бичигтэйгээл ажилладаг байсан. Одоо тэгэхээр ч харьцангуй өөр болж байгаа юм.
Ганболд -
Таныг хичээл зааж байхад чинь юм асуудаг бусдыгаа бишрүүлсэн тийм хүүхэд байсан уу ?
Нарантуяа -
Байлгүй яахав сайн хүүхэдүүд чинь зөндөө түрүүлээл асуугддаг. Ардчилал хөгжөөд үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлээд эхлэхээр хүүхдийн сэтгэж бодож байгаа нь арай өөр асуултыг чөлөөтэй тавиад заавал багшийн хэлсэнээр биш арай өөр талаас нь энэ чинь ийм байвал яасан юм тийм байвал яасан юм би ингэж ойголлоо гэх мэтийн зйүлүүд асууна аа.
Ганболд -
Одоо үед багш болох хүсэлтэй хүмүүс социализмын үеийн багш болох хүсэлтэй хүмүүсээс их байж чадах болов уу?
Нарантуяа -
Социализмын үед багш болох хүсэлтэй хүмүүс их байсан юм шүү дээ яагаад гэвэл нэр хүнд авж байсан цалинтай нь холбоотой байсан байх. Одоо харин багшийн цалин мөнгө нэмэгдээд ирэхээр багш болох хүн ихсэч байна энэ нь ч яахав дээ эдийн засагтай холбоотой юм л даа. Хавар уралдаан шалгалтаар харж байхад багшийн сургуульд хүүхэдүүд ихээр орж байна шүү дээ дамаан эмэгтэй хүүхэдүүд.
Ганболд -
За баярлалаа.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
