Dagva

Basic information
Interviewee ID: 990154
Name: Dagva
Parent's name: Sharav
Ovog: Tarvagatai
Sex: m
Year of Birth: 1945
Ethnicity: Zahchin

Additional Information
Education: higher
Notes on education:
Work: retired
Belief: Buddhist
Born in: Manhan sum, Hovd aimag
Lives in: Bayanzürh sum (or part of UB), Ulaanbaatar aimag
Mother's profession: died
Father's profession: died


Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
education / cultural production
privatization
democracy
foreign relations
urban issues


Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)

childhood
schoolchildren's life
vocational school
democracy
privatization
techniques and technology
foreign relations
Chinese
consumer goods
family
urbanization
funeral rituals


Please click to read an English summary of this interview

Please click to read the English transcription of this interview

Translation:

Саранцэцэг -

Сайн байна уу?

Давга -

Сайн сайн байна уу,сайхан амрав уу?

Саранцэцэг -

Сайхан амарлаа. Хоёулаа өмнөх ярилцлагаа үргэлжлүүлье. За та сургуульд байсан тухайгаа сурагч байсан тухайгаа ярихгүй юу, сургуульд голдуу юу сурав, сургуулиас гадуур ямар боловсрол эзэмшивээ тэр талаараа ярьж өгөхгүй юу?

Давга -

Би 50 онд, хөдөөгийн бага сургуульд анх орсон юм, 8 настайдаа. Тэр үеийн сургууль одоотой адил тийм уур партай байсангүй, дандаа галладаг гэртэй ч байлаа, байшинд ч байлаа, манай сургууль болбол сум дундын сургууль байсан учраас 7 жилийн сургууль байсан. Тэгээд 3-р ангиа хүртлээ хөдөөгийн сургуульд байж байгаад, Улаанбаатар ээж дээрээ шилжиж ирж, УБ-ын 18-р сургуульд 3-р ангид, 4-р ангиасаа эхэлж сурч байлаа. Бага сургуульд бол яахав дээ, хөдөө чинь ерөөсөө 1-3-р анги дүүргэхэд чинь зөвхөн нэг үсэг холбодог төдий л байсан үе ш дээ, тийм л боловсрол эзэмшиж байлаа. 3-р анги. Нэг үсэг холбож л 1,2-р ангид үсгээ заана, тоогоо заана, 4 аргын тоог бараг 3-р ангид бодож чадахгүй, тийм л түвшинд л заагддаг, хичээл сургууль явагддаг байлаа, ерөөсөө голдуу, 1,2,3- р анги хүртэл ерөөсөө л монгол хэл, тоо 2-ыг л голддог, өөр тийм зураг мураг гэсэн хичээлүүд нэг биеийн тамир гэсэн хичээлүүдийг алдаг оног ордог тэгээд өдөрт нэг 4 цаг, 6 цаг хэрээтэй л хичээл орно.

Саранцэцэг -

Аа монгол бичиг нь хуучин монгол бичиг бол заахгүй тээ,?

Давга -

Хуучин монгол бичиг бол ерөөсөө заахгүй, зүгээр крилл бичиг заана, аа монгол хэлээс өөр гадаад дотоод хэл заахгүй, тийм. Тэгээд одоо дэвтэр, ном , сурах бичиг гэдэг юм ч тэр үед ерөөсөө байхгүй, багш л одоо самбар дээр юу бичнэ, гэрийн даалгавар ийм ийм тоонууд бодоод ир гээд багш самбар дээр бичээд өгчихнө, аа монгол хэл дээр болбол ийм ийм үгнүүдийг урд хойно нь оруулаад юмуу, үгүй бол эгшгээр нь задлаад бичээд хүрээд ирээрэй гэсэн тийм л хэмжээнд түвшинд л хичээл заагддаг байлаа ш дээ, 1-4 р анги хүртэл балын харандаагаар бичнэ, 4-өөс дээш нь болбол чернил гэдэг юм байлаа, тэр үед чинь нөгөө чернил нь хөлдчихөөд бичиж болохгүй, нөгөө ангид. Тэгээд нөгөө чернилээ үзэг чернилээ гэсгээх гээд үлээгээд, ам хамар, гар хуруу нь тэр чигээрээ л чернил болчихдог байлаа ш дээ, өвөл хичээлийн үед чинь. Чернил чинь биеэр нь туураад л толгой молгойгоор нь гарчихдаг, тийм байсан ш дээ.

Саранцэцэг -

Аа тэгээд нэг ангид хичнээн сурагч байх уу?

Давга -

Хөдөө чинь одоо биднийг сургуульд анх бага сургуульд оруулж байх үед чинь нөгөө сумаас тэр тэрний хүүхэд гэж заавал нэр зааж элсүүлдэг, тэрнээс биш одоо тэр эх эцгүүд чинь тэр үеийн хөдөөний эх эцгүүд чинь хүүхдээ сургуульд өгөх дургүй. Тэгээд л нэг ангид нэг хорин хэдэн хүүхэд арван хэдэн хүүхэдтэй л байна. Тэгээд тэрнээс чинь одоо 1-р ангид намар 20 хүүхэд орлоо гэхэд бүр хавар 14,5 16,7 болтлоо хорогдчихно. Замаас нь гараад, гараад явчихна, нөгөө хүүхдүүд чинь тэгээд тэднүүсийг одоо хүчиндэж л суулгана уу гэхээс сум одоо захиргаанаас гэхиймуу даа, тиймээ, сумын захиргаа багийн захиргаанаас хүчээр л суулгана хүүхдийг, тэгээд гэр оронд нь эх эцэгт нь хэлж, тэрнээс биш одоотой адилхан хүүхэд бүхэн хичээл сургуульд хамрагдах хүүхэд бүхнийг сургуульд оруулах, тийм сонирхол хүсэл байхгүй байсан байхгүй юу, тийм.

Саранцэцэг -

Таны мэдэж байгаагаар боловсролыг төр яаж удирдаж ирсэн бэ, ер нь боловсролын салбарт төр яаж нөлөөлж байсан бэ?

Давга -

Тэр үед бол одоо бүр манай улс чинь 40,35 оноос эхлээд боловсролтой болгох, ард түмнээ бичиг үсэгтэй болгох, төр бол нэлээн анхаарал тавьж түр сургууль байгуулагдаж хөдөөгийн сумуудад нөгөө багш нар бага ангийн багш нар бэлдэж, түргэвчилсэн курсээр бага ангийн багш нар бэлдэж, хөдөө орон нутгуудад багш нар томилж ажиллуулж байсан байхгүй юу. Тэр үеийн багш нар чинь яаж байнав гэхдээр тоо мэднэ, 4 аргын тоо мэднэ, монгол бичгээ мэднэ, монгол бичиг тэрнээс хуучин бичиг биш, крилл мэднэ. Өөр болбол тийм байгалийн шинжлэх ухаан, тоо бусад гадаад дотоод хэлнэ тэр гэх юм байхгүй, тэр л хичээл заагдаад тэрнийг эзэмшсэн багш хөдөө очоод тэрнийгээ л заана. Тийм л түвшинд эхлээд улсаас ер нь бичиг үсэгтэй болгох хүмсүүдээ анхан шатны одоо бага ангийн боловсролтой болгох л зорилт 40 он хүртэл тавигдсан байхгүй юу. 40 оноосоо эхлээд бүрэн бус дунд боловсролтой болгох, тэгэхээр чинь яаж байнав гэхдээр нөгөө төвд бэлдэж байгаа багш нарын багшийн сургуулийн программ нь өөрчлөгдөж, бас олон төрлийн шинжлэх ухаануудыг ордог, тэрний анхан шатны мэдлэг авсан тийм багш нар хөдөө орон нутагт очиж мөн л тэр л түвшинтэй бүрэн бус боловсрол эзэмшүүлж байгаа байхгүй юу. Тэгээд 60 оноос эхлээд бүрэн дунд боловсрол гэдэг нь бол яаж байнав гэхдээр аа 60 оноос хойш 70 он хүртэл бүрэн боловсрол одоо 10-р анги төгсгөх тэгээд 60 оноос чинь бас 11 жилийн системтэй болсон байхгүй юу, үйлдвэр сургалтыг. Үйлдвэр сургалт гэдэг юм бол хамт явагддаг байсан, тэгээд үндсэн хичээлүүдээсээ гадна одоо эмэгтэй хүүхдүүдийн хувьд бол одоо гар урлал, оёдол хатгамалын чиглэлийн юм үйлдвэр дээр дадлага хийдэг, эрэгтэй хүүхдүүд нь бол дархан мужаан, слесарь тэгээд үйлдвэр дээр бас тэр чиглэлээр нь дадлаажуулах тийм түвшинд бас сургалтын программд орж байсан байхгүй юу, тэгээд 80 оноос хойш тэр нь болиод зүгээр бүрэн дунд боловсролтой болгоод тэгээд нийт хүмсүүдээ тусгай дунд мэргэжлийн болгох ийм зорилт тавьсан байхгүй юу. Тэгэхээр чинь яаж байнав гэхдээр ихэнх сургуульд сурч байгаа хүмсүүд маань тусгай дунд мэргэжил эзэмших, тусгай дунд боловсрол одоо техникум, бусад одоо шатны мэргэжлийн сургуулиудыг төгсөж төгсгөх одоо ийм бодлого тавьсан байхгүй юу даа, тэгээд ер нь төр болбол 1990 он хүртэл бол ерөөсөө боловсролын системийг төр өөртөө авч бүхнийг үнэ төлбөргүйгээр дээд сургууль техникум болбол улсаас сурсныхаа төлөө мөнгө авч, сурч байсан, аа ерөнхий боловсролын сургууль бол үнэ төлбөргүй, дээд дунд сургууль бол сурсны төлөө мөнгө авна. Улсаас мөнгө өгдөг байсан байхгүй юу даа, оюутны цалин гээд. Стипенд гэж ярьдгийм даа. Тэгээд 90 оноос хойш бол яаж байнав гэхдээр боловсролын систем задраад голдуу хувийн чанартай болчихсон, аа тэгээд нөгөө улсаас мөнгө өгч сургах биш улсад мөнгө төлж сурдаг болчихсон, сурдаг болсон. Аа тэгэхээр одоо болбол яаж байнав гэхээр миний хувийн бодлоор болбол боловсролын монгол дахь систем бол одоо яг шилжилтийн одоо яг төвлөрсөн тийм нэг систем нь задарчихаад дахин одоо нөгөө нэгдсэн системд орох хүртэл шилжилтийн үе болчихсон яваа л гэж боддог. Тэгэхээр энэ хувийн дээд сургууль олонтаа байгуулагдсан явдал бол яаж байнав гэхдээр энэ бол зүгээр бизнес болохоос биш боловсрол олгох тогтолцоо биш, гэж би боддог. Яагаад вэ гэхээр төгсөөд л гарч байгаа хүмсүүд бол ерөөсөө ажилгүй, социализмын үед чинь бол төгсөөд гарч байгаа их дээд сургуулийн 10-р анги төгсөөд ч бай заавал ажил мэргэжилтэй ажлын байртай байдаг байсан байхгүй юу. Их сургууль төгсөөд ирэхэд чинь тэр тэр тийм тийм үйлдвэрийн газрууд дээр техникум төгсөөд очиход чинь тиийм тийм газрууд дээр 10 жил төгсөхөд чинь тийм тийм үйлдвэрүүд дээр одоо ажиллуулна, тэгээд 10-р анги төгссөн хүн 3 жил юм уу 2 жил ажиллаад дараагийн техникум дээд шатны сургуульд орох болзолтойгоор 10-р ангийг дүүргэдэг байсан. Одоо болбол яаж байнав гэхдээр баахан хувийн дээд сургуулиуд байгуулагдчихсан, төгсөөд баахан дипломтой, ажилгүй хүмсүүд залуучууд болчихсон, тэгээд сургалтын чанар одоо харьцангуй муудчихсан, манайх болбол одоо гадаадын улс орнуудаар яваад ингээд манайд 10-р анги төгсчихөөд одоо Оросод яваад ингээд сурахад чинь болбол манай хүмсүүд бусад улс орнуудын мэдлэг Вьетнам одоо Солонгос гэсэн орнуудаас ирсэн оюутнуудын дэргэд хамаагүй өндөр оюуны потенциалтай байгаа байхгүй юу. Тэд нар чинь өнөө номоо ухаад л суугаад байна, монгол оюутнууд чинь тэгээд хичээлээ тарж ирээд цүнхээ хаячихаад тэгээд л гарч гудамжаар дэлгүүр хоршоо хэсээд л, юм үзээд л , наргиад л, цэнгээд л явчихна ш дээ, тэр маргааш хичээл орно, шалгалт шүүлэг юу билээ, гэдгийг ер анхаарахгүй, гадаа явж байгаад л хүрээд ирэхэд чинь нөгөө гадны бусад орны оюутнууд нөгөө номоо бариад л ухаад л суугаад байна, тэгээд маргааш адилхан шалгалтанд ороод л зачёт шалгалтаа 100% онц гэдэг авдаггүй ч гэсэн дундаас дээш дүн аваад л гараад ирдэг ш дээ. тэгэхээр манай боловсролын систем болбол бас харьцангуй өндөр чанартай байсан аа тэрнийг болбол төр болбол үнэхээр одоо ард түмнийгээ боловсруулах соён гэгээрүүлэх талд бол 40-80 он хүртэл бол үнэхээр том арга хэмжээ авсан, энэ манай Монгол улсын их сургууль чинь одоо яг Зөвлөлтөд одоо хуучнаар ЗХУ-д иргэний дайн гарч байсан тэр жил 1941 онд Монголын анхны их сургууль нээж байсан байхгүй юу даа. Одоо Монгол улсын их сургууль чинь. Тэр цагаасаа эхлээд Монгол улс болбол соёл боловсролын талаар тууштай үнэ төлбөргүй, хүн ардаа боловсруулах, мэргэжилтэй болгох, мэргэжилтэй боловсон хүчнээр өөрийгөө хангах бүрэн нөхцөл бололцоо Монголд тогтчихсон байсан юм. Тиймээс ч одоо Монголд болбол одоо нэртэй сайн сайн докторууд, нэртэй сайн сайн эрдэмтэд төрж гарсан байхгүй юу, зөвхөн Монгол төдийгүй, дэлхийд нэртэй олон олон нэртэй эрдэмтэд байна ш дээ, Монголын. Тэгэхээр чинь төр боловсролын талаар ямар арга хэмжээ авч байсан тэр үр дүн юунд хүрсэн нь тодорхой юм, тиймээ. Одоо 90 он гэхэд чинь бүгд Монголын хүн ам нийтээрээ бичиг үсэг мэддэг, бүрэн дунд боловсрол бүрэн эзэмшсэн ийм түвшинд байлаа ш дээ, аа тэгээд 90 онд боловсролын систем задраад нэг хэсэг ерөнхий боловсролын системд хүүхдүүд чинь сурах дургүй болчихсон байсан байхгүй юу. Одоо энэ шилжилтийн үед, тэгээд л тэр хаагуур дэмий тэнээд л явж байх юм уу, үгүй бол тэгж панз наймаа хийгээд жижиг наймаа хийгээд үгүй бол гэртээ мал хариулаад явж байх сонирхолтой болчихсон, тийм байсан. Харин одоо 96,7 оноос эхлээд юм сурах нь зөв юм байнаа гээд бас хүүхдүүд ч гэсэн эх эцгүүд ч гэсэн, ухамсарлах болсон л доо. Тэгээд одоо болбол энэ 90 оноос хойш зах зээлийн харилцаанд ороод ерөнхий боловсролын ер нь хүмсүүдээ сургах гэгээрүүлэх энэ бодлого болбол энэ төрийн.., нэлээн суларсан л даа. Яагаад гэхээр яаж байнав гэхдээр хуучин бол боловсрол нэлээн тийм бие даасан яам байсан ерөөсөө л ерөнхий боловсролын бүх сургуулиудын асуудлыг тэндээ хариуцаж тэндээ төвлөрүүлж байсан. Тэгтэл 90 оноос хойш бол тэр Яам бол задраад, тэгээд одоо ерөнхий боловсролын асуудлыг яариад хэн нь юу нь шийдэх юм, тийм яаж зохицуулах юм гэдэг нь бараг үндсэндээ нэг хэсэг алдагдчихсан байсан байхгүй юу. Аа тэгээд соёл боловсрол урлаг гэдэг юмыг хооронд нь хутгаад нийлүүлээд хаячихсан, одоо тэгээд урлагийг нь хэн хариуцах юм, соёл нь хэн хариуцах юм, соёл боловсрол урлаг 3 чинь бол хоорондоо зайлшгүй холбоотой. Зайлшгүй холбоотой. Аа тэрнийг бол тус тусад нь авч үзэхгүй, нийлээд, холиод хутгаад хаячихаар чинь тэр тэр соёлын боловсролын ч бай, соёлын ч бай тэр бодлогууд алдагдчихаж байгаа байхгүй юу. Тэгээд тэр алдааг нь ашиглаад, одоо хувийн жижиг театрууд, хувийн сургуулиуд бий болдог, одоо хүүхдүүд яахав нэг бололцоотой айлууд нь бол хувийн бага шатны бай дунд сургуульд мөнгөө төлөөд хүүхдээ сургаж л байна л даа. Аа бололцоо муутайхан ерөнхийдөө одоо зууны 80 орчим % нь хуучин системдээ эргэж ороод үнэ төлбөргүй сурдаг, дунд боловсролынхоо сургуульд сурч байна ш дээ, аа энэ бол одоо олон улсын жишигт нийцсэн 11 жил, 12 жилийн боловсролтой болгоход болбол зорилт тавиад явж байгаа ш дээ, энд одоо тодорхой арга хэмжээ тодорхой үр дүн харагдаж л байгаа гэж би боддог юм. Би бол яахав дээ, одоо хөдөө 3-р ангиа төгсгөөд Улаанбаатар хотод 5-р ангиа төгсгөөд, Оросод одоо тэр үеийн ЗХУ-д Кемерово хотод үйлдвэр аж үйлдвэрийн дунд сургуульд суралцсан, тэнд одоо мод боловсруулах үйлдвэрийн технологичийн тусгай дунд мэргэжил эзэмшиж ирсэн хүн л дээ. Тэгээд 68 онд бишээ 66 онд Завханы ТМС-д багшаар ажилласан, тэгээд 66-70 он хүртэл Улаанбаатарын барилгын 1-р ТМС-д барилгын техник мэргэжлийн сургуульд багш хийж байгаад 70 онд мод боловсруулах комбинатад сургалтын инженерээр ажилласан юм байгаа юм.

Саранцэцэг -

Та Кемерово хотод сурч байсан талаараа илүү тодорхой ярьж өгөхгүй юу, манай энд техникумын сургалт гадаадад тэр техникумын сургалт хоорондоо ялгаа байх юм уу?

Давга -

Манайх манай техникумууд бол яахав дээ, ер нь сургалт бол ер нь материаллаг бааз боловсон хүчин хоёроос л бүх юм чанар чансаа харагддаг л даа. Манайд болбол бас тийм материаллаг бааз багшлах боловсон хүчний хувьд болбол бас 60 он 70 он гэхэд бас дутуу дулимаг юмнууд их байсан л даа, техникум гэхэд цөөхөн 3,4-хөн техникумтай, аа Монголд байхгүй мэргэжил юм уу, тийм сургууль одоо сургуульд л болбол гадагшаа явдаг байлаа ш дээ. Тэгэхэд чинь одоо мод боловсруулах үйлдвэрийн чиглэлээр техникум дээд сургууль байхгүй байсан байхгүй юу, тэр үед.

Саранцэцэг -

Тэр үед Монголд ямар техникумууд байсан?

Давга -

Худалдааны техникум гэж байсан юм, аа политехникум гэж байсан, аа санхүүгийн техникум, ерөөсөө л анагаахын дунд сургууль ийм 3,4-хөн тэгээд эд нарт чинь бол яаж байнав гэхдээр нөгөө материаллаг бааз нь харьцангуй бэхжчихсэн, багшлах боловсон хүчин нь харьцангуй сайжирчихсан, бэхэжчихсэн, тэгээд төгсөөд гарахад тэднүүс нь бүгдээрээ ажил дээр оччих бололцоотой, үйлдвэрийн бааз сайтай л байсан байхгүй юу даа. Аа аж үйлдвэрийн чиглэлээр юм уу, худалдаа хүнсний чиглэлээр юм уу, нэхмэл хатгамал чгэдэг юм уу, ийм чиглэлээр техникум бол дунд мэргэжлийн техникч мэргэжилтэн бэлтгэх бааз суурьгүй байсан болохоор гадагшаа явуулдаг, гадагшаа явуулж бэлтгэдэг, аа Оросод бол яаж байнав гэхдээр олон жилийн одоо түүх намтартай үйлдвэрүүдтэй, тэр нь үйлдвэрийн бааз сайтай, техникум сургалтын бааз сайтай, багш нарынх нь боловсрол өндөр, тийм байсан болохоор сурахад хялбар, аа байр сууцын хувьд сайн, аа мөн адилхан нэг 80, 60 рублийн цалин өгнө. Тэр үед чинь 60 руб гэдэг чинь бас л боломжийн л цалин. Боломжийн л мөнгө. Тэгэхдээ оюутан гэдэг социализмын үед оюутан гэдэг чинь ерөөсөө тэгээд л өлмөн зэлмэндүүхэн явж байж л одоо 4,5 жилийг дуусгана ш дээ. Техникум бол 4 жил дээд сургууль бол 5-6 жил, тиймэрхүү л янзтай явж одоо төгсч ирэхэд болбол одоо зайлшгүй ажлын мест байртай, тийм л байсан юм.

Саранцэцэг -

Тэнд монгол оюутнууд олон байв уу?

Давга -

Бидэнтэй хамт бол одоо Кемерово хот бол Сибирийн том хот. Сибирийн аж үйлдвэрийн том хот. Ерөөсөө 5-хан монгол хүн байсан, надтай хамт. Аа манай салбарт болбол ерөөсөө ганцхан монгол. Хөнгөн үйлдвэрийн салбарт бол. Тэгээд геологи, уул уурхайн чиглэлээр бол 3 хүүхэд, аа 1 нь химийн чиглэлээр 1 хүүхэд химийн ангид. Кемерово чинь химийн аж үйлдвэр нь өндөр хөгжсөн, металлург, геологи уул уурхайн чиглэлээр өндөр одоо хөгжилтэй нутаг орон нь ч гэсэн, сургууль нь ч гэсэн, сайн бэхэжчихсэн газар байхгүй юу. Сибирийн том хот.

Саранцэцэг -

Таны амьдралаас үзэхэд Монголд шашин шүтлэг яаж өөрчлөгдөж ирсэн бэ?

Давга -

Би бол зүгээр Монголд болбол шашин дэлгэрээд бараг 12-р зуунаас эхэлж дэлгэрсэн гэж одоо түүх намтарт л бичдэг л дээ. Тэгэхдээ одоо чухам хэдийдээ дэлгэрсэн юм, хэдийдээ юу хийж байсан юм, би болбол сайн эрдэм шинжилгээний ажилтан биш учраас сайн мэдэхгүй л дээ. Ер нь одоо миний багад яг миний төрж өссөн энэ үед бол Монголд шашин шүтлэг бол бүрэндээ хаагдсан. Яагаад гэхээр нөгөө коммунист үзэл гэдэг юм чинь одоо шашин шүтлэг 2 болбол эсрэг тэсрэг 2 үзэл бодол ш дээ. Тэгэхээр болбол яаж байнав гэхдээр коммунист үзлээр одоо ард түмнээ хүмүүжүүлэх тэр нийгэм орж ирсэн байсан учраас 21 оноос эхлээд ерөөсөө 21 оноос 40 он хүртэл Монголд бол сүм хийд хуврагийн асуудлыг бүрэн шийдсэн байхгүй юу. Хатуу ширүүнээр ч бай, зөөлөн аргаар ч бай, ерөөсөө тийм асуудал одоо байхгүй гээд ингээд бараг цэглэчихсэн шахуу болсон. Аа тэгээд дүрэм номдоо хууль номдоо бол шашин шүтэх явдал бол хувь хүний сайн дурын хэрэг гээд ингээд тунхаглачихсан. Аа яг ажил дээрээ болохоор шашин шүтлэг шүтэж болохгүй ээ, аа энэ бол хуучны үзэл, хуучны феодалист үзэл. Энэ байж болохгүй. Энэ одоо шашин шүтлэг шүтэх нь байтугай арц, хүж уугиулж болдоггүй байлаа ш дээ, энэ чинь. Лам хувраг гэдэг юм бол ерөөсөө байхгүй, ийм байсан, хөдөө болбол ерөөсөө манай нутагт болбол тийм лам хуврагний асуудал үндсэндээ бүр цэглэсэн. Сүм хийд эднүүдийг чинь нураагаад, байшин барилгыг чинь буулгаад склад агуулах болгоод үгүй болбол нэг одоо жижиг талхны цех ч байдаг юм уу, мод урладаг ч тасаг байдаг юм уу, болгоод хаячихсан. Аа тэнд байсан толгой лам нар дотроос чинь нэлээн одоо том толгой лам нарыг бол эсэргүүн хувьсгалын эсэргүүн гээд хэрэгт холбогдуулаад буруутгаад, одоо арга хэмжээ аваад ялалвал яллаад, шийтгээд хаячихдаг. Гайгүй шиг одоо ийм одоо банди хэрийн нэг их үүрэг рольгүй байсан лам нарыг бол тэгээд цагаатгаад, дахиад ном судар тахин шүтэх юм хийж болохгүй шүү гэдэг хатуу сануулга өгөөд энгийн болгосон. Хар хүн болгочихсон л байхгүй юу. Тэгээд Улаанбаатарт би 52 онд орж ирээд энэ Гандан хийд гэдэгт очиж үзсэн юм. Тэгэхэд болбол тэнд хэдэн лам нар явж байхыг хараад би аягүй гайхаж байсан байхгүй юу. Үгүй ээ одоо энэ лам нар байж болохгүй гээд байдаг, тэгсэн чинь Улаанбаатарт лам нь лам сүм хийд 2 нь байж байдаг. Энэ сүм хийд гандан 2-ыг чинь устгаад хаячихгүй яасан юм бол гэсэн маягийн юм боддог байлаа ш дээ. Тэгээд би чинь одоо энэ 18-р сургуульд байсан учраас манай Богдын сүм гээд энэ голын цэнгэлдэхийн энд байгаа сүм энэ манай 18-р сургуулийн хүүхдүүд тэр сүм дотор орж тоглодог. Тэр сүмийн чинь тэр том том бурхад баримлуудыг чинь чулуугаар цохьдог, сүйтгэдэг байлаа ш дээ. Яагаад гэхээр чинь тэр хэнд ч хэрэггүй, гэдэг ойлголт хүүхдүүдийн толгойд тусчихсан, тэрнийг болбол устгах ёстой л гэдэг юм байна уу гэхээс тахиж шүтэх ёстой гэсэн тийм ойлголт байхгүй байлаа. Тэгээд яахав энэ ардчилалын үед энэ 90 оноос эхлээд болбол ер нь 21 оноос хойш 90 он хүртэл төр бол сүм хийдийн талаар хатуу бодлого баримталсан л даа. Дэндүү хатуу. Аа тэрнийхээ үр зоргоор яаж байнав гэхдээр хүмсүүдийн ухамсарт чанарын шал өөр өөрчлөлт орсон. Монголчууд хэзээ ч хүн лүүгээ мод барьж хутга, шөвөг барьж дайрдаггүй, аа хэзээ ч одоо хүмсүүдийгээ ах зах хүмсүүдийгээ урдуур хойгуур нь өнгөрдөггүй, ийм зан заншилтай байлаа, бас л одоо нөгөө шүтлэг бишрэлтэй холбоотой тайлбарлаж болно л доо. Гэтэл тийм юм үгүй болчихоор чинь шүтлэг бишрэлийг чинь үгүй болгоод хаячихаар чинь монголын хүмсүүд чинь бас тийм хэт европ маягтай болоод Европын зан үйл, Европын үзэл суртлыг хуулж эхэлсэн байхгүй юу. Архиддаг, эмх замбараагүй, эх захгүй, хэрэг төвөг өдөөдөг, хулгай дээрэм хийдэг, бие биенээ зоддог, дээрэмддэг, ийм юм чинь Монголд бол өмнө нь байхгүй байсан. аа тэгэхээр чинь болбол сүм хийдийг чинь шашин шүтлэгийг чинь хэтэрхий харгис хатуу арга хэмжээ авсны улмаар монголын ард түмний ухамсарт болбол бас эерэг нөлөөлөл гарсан. Сөрөг нөлөөлөл гарсан гэж бодож байгаа. Харин 90 онд болбол яаж байнав гэхдээр сүм хийдийн асуудал нэлээн одоо сэргэж, хүмсүүдийн ахуйд тархинд байсан, ахуйн тэр бузар булай ухамсарт болбол бас эерэг нөлөө үзүүлэхүйц хэмжээгээр хүнлэг тийм энэрэнгүй үзлийг чинь болбол бас сүм хийдээр дамжуулж өгч байгаа юм болов уу гэж би боддог л доо. Одоо бол яаж байнав гэхдээр ер нь лам хүн байж болохгүй гэж байсан үеийг бодвол одоо лам нар бэлтгэдэг сургууль байна. Гадаадад явж бэлтгэж байна. Аа тэр лам нарыг болбол сайн болсноор яаж байнав гэхдээр түүх өнгөрсөн олон зуун жилийнхээ түүхийг сэргээж, түүх намтраа сэргээж, түүх намтраа мэдэхэд бол бас ач холбогдолтой л доо энэ сүм хийдийг ингэдэг маань.

Саранцэцэг -

Та одоо хувь хүний хувьд шүтлэгтэй юу?

Давга -

Би бол одоо ер нь нэг цагаан сарын орой нэг сан тавихаас цаашгүй дээ. Ямар ч маань, тарни мэдэхгүй. Аа тэгэхдээ бол яаж байнав гэхдээр нэг амь тулсан ер нь одоо яарсан сандарсан тэвдсэн, ер нь одоо нэг ажил төрөл бүтэмж муутай болдог юм уу, бие хаа өвдөөд ч юм уу хэн нэг нь бас санаа зовдог ч юм уу тэр үед болбол бас сүм хийдэд хандах за лам хүнд одоо болбол үзмэрч зурхайч олон болж л дээ, тэгэхдээ жинхэнэ одоо үнэн юм мэддэг үнэн сайн зурхайчид хандах хандлага бол хандахаас өөр замгүй л болчихож байгаа юм л даа. Тэгэхээр болбол яаж байнав гэхдээр тэр хүнийхээ зурхайч дээрээ ороод өөрийнхөө байдлыг танилцуулаад тэгээрэй ингээрэй гэснийг нь дагаад,тэрнийгээ шүтээд тэр ном судар ч юмуу тэрнийгээ бас энэ одоо бас зөв юм байна,хүнд нөлөөлж байна гэдгийг нь бол мэдрэгдээд тэрнийгээ шүтэх болж байгаа юм л даа .

Саранцэцэг -

Одоо ингээд телевизээр хараад байхад гадны янз бүрийн шашны урсгалууд орж ирээд, тэрийг сурталчлаад байх юмаа. Тэрнийг та юу гэж боддог вэ?

Давга -

Ер нь болбол дэлхийн 4 том шашны нэг том урсгал нь манай буддын шашин тиймээ, тэгэхээр монгол хүн бол өөрийн гэсэн үзэл бодолтой, өөрийн гэсэн нэр хаягтай юм чинь өөрийн гэсэн шашнаа л шүтэх хэрэгтэй. Аа гадаадын шашин, эр нь шашны урсгалууд бол янз бүрийн нөлөөтэй л дөө, манайд орж ирж байгаа христос ч бай бусад шашны урсгалууд бол хатуу хандлагын шашнууд, манай шарын шашин ч гэсэн нэлээн хатуу шашны нэг ш дээ, урсгал нь яагаад гэвэл бүх юмыг цээрлэдэг жишээ нь, одоо газар төнхчиж болохгүй ээ, хир буртгаа угааж болохгүй ээ, буянаа барчихна ч гэдэг юм уу, нүгэл хилэнц болчихно ч гэдэг юм уу ингээд бас хатуурхаад байдаг. Дээр нь бас гадны шашны урсгалууд орж ирнэ гэдэг бол монгол хүний оюун санаанд маш том нөлөө үзүүлэхгүй гэдэг нь тодорхой....Одоо Буддын шашин ч бай, Христос шашин ч бай хүн бол бурхнаас үүсэлтэй , бурхан авардаг, тэтгэдэг, бүх юм бол бурхан тэнгэртэй холбоотой гэж номлож байгаа юм чинь, тэрнээс биш христос шашин нь болбол бүр өөр юм яриад ер нь будда шашин болбол шал өөр юм яриад байгаа бол бас өөр л дөө. Тиймгүй л нэг л үндсэн ойлголттой тэгсэн боловч урсгал нь өөр өөр. Тийм учраас би гадны шашны энэ урсгалуудыг би бол хүлээн зөвшөөрдөггүй, тэднүүс бол яажбайнав гэхдээр хүмсүүдийг шашныхаа урсгалд оруулах татахын тулд одоо янз бүрийн одоо буяны юмнууд хийдэг л дээ. Жишээ нь, одоо ядуу зүдүү хүмсүүдийг өглөг өгөх хооллох, хувцас хунар тараах гэхмэтчлэнгээр тиймээ.

Саранцэцэг -

За. Та монголд одоо анх хувьчлал яаж зарлагдаж байсан, хувьчлал яаж явагдсан талаар ярьж өгөхгүй юу?

Давга -

За хувьчлалын хувьд бол энэ социализмын үед бол яаж байнав гэхдээр 1960 оноос эхлээд Монголыг социализмын материал техникийн баазыг барьж байгуулж, дуусгах гэсэн намын бодлого программтай байсан байхгүй юу. Тэгээд үйлдвэр болбол асар түргэн хөгжсөн аа тэрний одоо бааз суурь сайн бэхэжсэн мэргэжлийн боловсон хүчин мэргэжлийн ажилчид сайн бэхэжсэн, ингээд үндсэндээ бол манайд бол аж үйлдвэрийн том цогцолбор бүрдчихсэн, аа 90 онд болсон ардчилалын үед ардчилалын үеэр хувьчлал гэдэг юм эхэлж гарч ирсэн. За хувьчлалыг болбол яаж байнав гэхдээр одоо монголын ард түмэн ч бай гадаад улс орнууд ч бай Монголын хувьчлал бол жинхэнэ хувьчлал биш гэж үздэг, энэ буруу хувьчлагдсан, яагаад вэ гэхдээр хэрэгтэй зөвхөн Монголын ард түмнээ тэжээдэг хувцасладаг, тийм салбараа улс өөрийн мэдэлдээ байлгаж, аажмаар өөрөөр хэлбэл зах зээл дээр байр сууриа эзэлтэл аажмаар тэрнийг хувьчлах ёстой байсан, тэгэхгүйгээр гэнэт задлаад, ерөөсөө энэ үйлдвэрийг их хувьчлал гэдэг юм болгоод баахан цаас тараагаад, тэгээд тэрнээс та үйлдвэрээс зохих өмчөө та энэ эрхийн бичгээр авах юм шүү, гээд баахан цаас тараачихсан, тэгээд тэр цаасыг нь бариад эрхийн бичгийг нь бариад очихоор ...Өө манай компанид энийгээ өгчих, тэгээд бид танд ноогдол ашиг өгч байя гээд хураагаад авчихсан, зарим нь болбол тэр бичгээ зах дээр нэг шил архиар худалдаж байсан байхгүй юу, тэгэхээр тэр хувьцааны үнэ цэнэ уулаасаа бага байсан. Уулаасаа үнэ цэнэгүй зүйл байсан, тэгээд нөгөө хувьцааг нь бөөгнүүлээд авчихсан хүмсүүд чинь тэр орчныхоо үйлдвэрийн багаж зэвсэг, байшин барилгыг хувийн болгоод энэ бол миний юм шүү гээд авчихаж байгаа байхгүй юу, миний юм шүү гээд л аа сүүлд нь нэг хэсэг бүлэг хүмсүүд эсэргээр нь эргүүлээд ...заа энэ 50% минийх боллоо, 40% таануудых боллоо гэдэг юм уу, 10% нь улсых ч гэдэг юм уу, ийм 3,4 ангилал болгож байгаад нөгөө хувьцаагаа өгсөн хүмсүүдийг чинь шахаад, нөгөө үйлдвэрээсээ шахаж гаргаад байгаа байхгүй юу, тэгсээр байгаад нөгөө үйлдвэрүүд чинь нөгөө хувьцааны цөөхөн хэсгээр цөөхөн хүний мэдэлд шилжчихэж байгаа юм, тэгээд нөгөө хувьцаагаа өгсөн олон хүн чинь хувьцаа ч үгүй, ноогдол ашиг ч үгүй, тэгээд хоосон хоцорчихож байгаа байхгүй юу даа, аа тэгээд тэр хувьцааг жинхэнэ одоо энэ хувьцааны учир начрыг олж байсан бүлэг хүмсүүд л хожсон, аа хувьцааны ач холбогдол ашиг тусыг ард түмэндээ хэлээгүй учраас ард түмэн бол дунд нь бужигнаад, юу ч үгүй социализмын үед бол энэ улсын үйлдвэрийн газар бол ард түмний өмч гэж байсан бол бол хувьчлалын үед ард түмэн үйлдвэр дээр ажиллаж байсан ажилчид, дунд мэргэжлийн сэхээтэн эднүүс болбол гар хоосон үлдсэн байхгүй юу, өмчгүй л үлдсэн.

Саранцэцэг -

Одоо өмч хувьчлалын ягаан цэнхэр тасалбар гээд тараасан, танайх одоо жишээлбэл ам бүлээрээ авч байсан уу, хувьцаагаа яасан бэ?

Давга -

Манайх бол ам бүлийнхээ тоогоор тэр их хувьцааны ягаан тасалбар чинь 7000 төг-ний үнэтэй, 1 ширхэг нь. Бага хувьчлал юм уу, тэр цэнхэр тасалбар чинь 5000 төг-ний үнэтэй билүү, 500 төг. Тэр хувьцаа нь. Тэгээд айл бүхэнд 16-с дээш насны бүх улсуудад бүгдэд оногдсон байхгүй юу, тэр 16,18 наснаас доош иргэний паспортгүй болбол тэр хувьцаа чинь олдоогүй юм, тэгээд 16-с дээш насны бүх хүмсүүдэд цэнхэр тасалбар ноогдсон. Цэнхэр ягаан тасалбар чинь ноогдсон байхгүй юу. Тэгээд тэрнийгээ би бол өөрийнхөө ажиллаж байсан МОНСАВ компанидаа нийлүүлсэн байхгүй юу. Тэгээд манай компани бол нэг тодорхой хэмжээнд ажиллаж байгаад, тэр компаний үндсэн тоног төхөөрөмж элдэв хангайн юм чинь бол зүгээр харьяалж байсан Яамны шийдвэрээр блансаас блансад шилжчихсэн байхгүй юу, тэгээд нөгөө зах зээлийн бужигнаан дунд чинь яг тогтвортой ажиллаад, үр ашгаа өгсөн тийм хувьцаат компани, тийм пүүс хоршоо ерөөсөө байхгүй ерөөсөө баахан бичиг, цаас болсон жаахан юм, жаахан наймаа хийгээд л тэрнээсээ тогтох нь тогтоод л тогтохгүй дампуураад л, тэр хувьцаа ч дампуурсан тэр компани ч дампуурсан, тэгээд одоо болбол олон мянган хүмсүүд бол хувьцааныхаа ашгийг олж чадахгүй хувьцаагаа авч чадахгүй л явж байгаа ш дээ. Баахан брокерын пүүс гэж байгуулагдаад, тэнд нэрээ өгөөд л хувьцаагаа өгчихсөн, тэгээд л очоод л яахаар таны хувьцаа тэнд байнаа, одоо хувьцааны үнэ уул нь бол яаж байнав гэхдээр зөв хувьчлагдсан бол хувьцааны үнэ өсч байх ёстой байхгүй юу, гэтэл манайд бол хувьцааны үнэ дандаа буураад байгаа байхгүй юу, одоо хэдхэн компаниуд дээр болбол хувьцаа бол өсч байна л даа, архи-пивоны АПУ компани ч юм уу, нэг цөөн тооны ийм юунууд дээр тэгэхээр хувьчлал бол яажбайнав гэхдээр ард түмэндээ учир утгыг нь ойлгуулаагүй хувьцааны тэр бичгүүдийн одоо үнэ чанарын үнэлэмж байхгүй, хэрэв тэр хувьцааны цэнхэр ягаан тасалбарыг өгөх компани эзэмших одоо өмч эзэмших компани байхгүй байсан бол банкинд аваачаад нэг хэдэн төгрөгөөр сольчихдог, тийм жишээний үнэлэмжтэй байсан бол энэ ард түмэн чинь бас гар хоосон хоцрохгүй ш дээ, ядахдаа тэр бичгээ өгөөд хувьцааныхаа ноогдол ашгинд нэг хэдэн төгрөг авчих жишээтэй, тэгээд хувьцааг бол өмч хувьчлалын үед бол хэдхэн тооны хүмсүүд л ялангуяа өмч хувьчлалын комисст ажиллаж байсан, брокерын пүүсүүдэд ажиллаж байсан хүмсүүд л хожсон, тэрнээс биш олон ам бүлтэй, олон хувьцаа авсан айл ерөөсөө хожиж чадаагүй, тэгээд нэг компанид өгөөд л тэгээд л мөнгөгүй, хожигдсон. Жишээ нь би нэг юу хийлээ л дээ, энэ “Монтрейд” гээд одоо нэг компани байгаа л даа, тэрний эзэн нь тэр үед болбол өмч хувьчлалын комисст ажиллаж байсан, улсын өмч хувьчлалын комисс гэж түр комисс гэж байсан юм, одоо тэр үедээ яажбайнав гэхдээр бараг үнэ цэнэгүй байгаа шахуу тэр хувьцааны эрхийн бичгүүдийг багцлаад, худалдаад авчихаж байгаа байхгүй юу, бөөн бөөнөөр нь хэдэн арван мянгаар нь тэднүүс бол яаж байнав гэхдээр шууд бэлэн мөнгө ихтэй тэгээд тэр хүмсүүд чинь нөгөө 7000 төгрөгнийхөө их хувьцааг, 2000, 3000-р өгчихөж байсан юм чинь. Тэрнийг нь худалдаад авчихаж байгаа байхгүй юу, аа тэгээд цаашаа үнэт цаасны зах дээр гарахдээрээ 7000-р нь гаргана ш дээ, тэгэхээр чинь 2000 төгрөгөөр тэрийг чинь 3 дахин өсгөөд хожчихож байгаа байхгүй юу дээ. тийм. Тэрнийг чинь хэсэгхэн хүмүүс л бөөгнүүлээд авчихсан, одоогийн хүмсүүдийн шүүмжлээд байгаа тэр улс төр худалдааны олигархиуд гэж яриад байгаа энэ хэсэг хүмсүүд л авчихсан байхгүй юу, тэгээд манайд хувьчлал үндсэндээ хамгийн буруу явагдсан.

Саранцэцэг -

Таны бодож байгаагаар хувьчлал эр, эм хүмүүст ялгаатай нөлөөлсөн үү?

Давга -

Яахав дээ, ялгаа нь зүгээр хүртээж байгаа тэр ягаан цэнхэр тасалбарын хувьд ялгагдаад байх юм юу байхав, аа ноогдож байгаа ноогдол ашгийн хувьд нь бол ялгагдах юм байхгүй л дээ, төгрөг 50 мөнгөний ашиг ноогдож байгаа бол эрэгтэйчүүд нь 1 төгрөгийнх, эмэгтэйчүүд нь 50 мөнгөнийх гэх юм байхгүй, төгрөг 50 мөнгөний ноогдол ашиг ирнэ. Аа харин тэр хувьцааны эрхийн бичгийг цуглуулж авах тэнд овсгоо гаргах талаараа хүмсүүд янз янз л хандсан, зарим овсгоотой эмэгтэйчүүд мөн л адилхан олон тооны хувьцааны хувьцааг хямдхан үнээр худалдаж аваад, багцлаад үнэт цаасны зах зээлд гаргаад хожчихсон юм бий, жишээ нь, Алтаншагайгийн Алтжин гээд бишээ, Заяа гээд авгай байгаа тээ, Анх л одоо зах зээлийн үед чинь нэр нь гарч ирж байсан, эмэгтэй ш дээ. Тэр чинь мөн л одоо Жаргалсайхан гээд одоо Буянгийн Жаргалсайхан байна тээ, мөн л нөгөө хувьцааны эрхийн бичгийг хямд үнээр аваад үнэт цаасны зах зээл дээр гаргаж арилжаад, том болгоод өсгөчихсөн, ийм цөөн тооны тэрнээс эрэгтэйчүүд эмэгтэйчүүдийн хувьд бол хувьцаа бол ялгаатай юм бол байхгүй.

Саранцэцэг -

Өмч хувьчлалаас өшөө эерэг мэдэгдсэн юм бий юу?

Давга -

Яахав дээ, юуны.., өмч хувьчлаад одоо энэ хамгийн зөв зүйтэй болсон болбол хөдөлмөрийн багажийг үйлдвэрийн ажилчид, тэр үйлдвэр дээр ажиллаж байсан, тэр байгууллага дээр ажиллаж: байсан хүнд л өгөх ёстой л гэж уриатай байсан л даа, өмч хувьчлалын үед чинь, аа энд бол тээврийн байгууллага манайд болбол энд зөв болсон. Энд болбол сайн үр дүн гарч ирсэн. Яагаад гэвэл нэгдэл задраад тэр задарсан хэмжээгээр анх тэр нэгдэлд хэн хичнээн толгой мал өгсөн бэ, тэрнийг нь буцааж өгсөн, заа толгой тоо ёсоор нь өгөөгүй ч гэсэн бас ноогдох хэмжээгээр нь өгсөн, тэр болбол нэг сайн тал гарч ирсэн аа тээврийн байгууллагын жолооч нар машиныг нь өөр өөрт нь өгөөд гаргачихсан. Энэ болбол бас эерэг сайн тал, аа яг одоо гутлын үйлдвэр дээр ажиллаж байсан ажилчид бол гутал оёдог машинаа өөрөө авч чадаагүй байхгүй юу, яг үйлдвэрийн ажилчид одоо багш нар гэхэд чинь одоо ширээ сандлаа өөрөө авч чадаагүй л байхгүй юу даа, дунд шатны.., эмч нар гэхэд чинь эмнэлгийнхээ чагнуурыг авч чадаагүй л байлаа ш дээ. Тэр чинь бол данстай бол данстай байж л байгаа юм чинь. Тэр сөрөг тал нь тэр, харин эсрэг тал нь нэлээн юм өгсөн бий.

Саранцэцэг -

Аа орон сууцыг бол?

Давга -

Орон сууцыг бол яахав дээ, одоо. Янз янзаар тайлбарладаг л даа, 4 тал тоосгон ханыг үнэлээд өгчихлөө, энэ бол хуурч байгаа хэргээ гээд аа тэр үед тэгж ойлгогдож байсан хүнд, үнэндээ. Жишээ нь, одоо ингээд энэ өрөөний 4 ханыг би миний юмаа гээд би аваад явахгүй, дотроос нь суга татаад аваад явж чадахгүй ш дээ, тэр утгаар нь эхлээд хүмсүүд тусгаж байсан байхгүй юу, аа гэтэл яваандаа зах зээлийн одоо энэ явц дунд барилга орон сууц чинь гүйлгээ арилжаанд ороод барьцаалагдах хөрөнгө болоод үл хөдлөх хөрөнгө болоод, тэр хүний ингээд ирэхээр хүмсүүд болбол орон сууц хувьчлах нь болбол зөв байжээ, энэ бол зөв алхам болжээ, гэж ингэж ойлгож байгаа юм. Одоо газрын асуудал байна тиймээ, газрын хувьчлал. Газар хувьчлалыг бол мөн бас л эхлээд л нэг тиймэрхүү л байсан, одоо тэр ойлголт заа том хэмжээний газар дээр болбол бас нэг арай өвөрмөц болж байна л даа, тэгэхээр одоо газрыг арилжаанд оруулж чадахгүй л байгаа ш дээ, банкууд бол зөвшөөрөхгүй л байгаа ш дээ, тэр газрыг барьцаалаад зээл өгөхгүй л байгаа ш дээ, тэгэхээр чинь энэ төрийн бодлого яаж байнав гэхдээр энэ ард түмний газрыг эргэлтэнд оруулъя, барьцаалах үл хөдлөх хөрөнгө болгож барьцаалж, тэр хүмсүүдийн амьжиргаанд нөлөөлөлтэй болгоё гээд тэнд бодлого явуулаад байна л даа, тэр нь сайн хэрэгжиж чадахгүй л байна. Тэгэхдээ манайд болбол энэ уудам дэлгэр нутаг оронтой газар бол газрыг барьцаалаад, банк зээл өгөөд тэр эргэлтэнд орно гэдэг бол тэр бол бас тодорхой хугацаа л хэрэгтэй байх л даа.

Саранцэцэг -

Аа тэгтэл хотын төвийн алга дарам газар их үнэтэй гэж яригдаж байна ш дээ?

Давга -

Одоо тэрнийг бол яаж байнав гэхдээр нөгөө хэдхэн бизнес хүмүүсийн гарт л орчихсон байхгүй юу, газрын арилжаа чинь ард түмний гарт орж чадаагүй, жишээ нь одоо тэр арван 21-р хороолол билүү, Дэнжийн 1000 орчим барих хороолол тэр орчмыг чинь нөгөө газрыг нь чөлөөлж хороолол барина гээд ингээд жил орчим л ноцолдож байгаа ш дээ, тэгэхэд ард түмэн бол газраа өгөхгүй л байгаа одоо. Яагаад гэхээр би энэ газраа өвлүүлээд авчихсан, үл хөдлөх хөрөнгөөр баталгаажчихсан, аа гэтэл миний газрыг чи авах юм бол чи тэр зохих үнээр нь л ав, гээд байгаа ш дээ, улсыг. Тэгэхээр чинь улс тэр орон сууц барих гэж байгаа хотын захиргаа энэ Монгол улсын ЗГ-ын 40,000 айлын орон сууцны төсөлд тэрнийг худалдаад авчих тэр газрыг нь худалдаад авчих мөнгөгүй л байгаа ш дээ, газрыг худалдаад авчих мөнгө байтугай байшингаа барих мөнгөгүй л болчихож байна ш дээ, тиймээ, Арилжааны банкуудаар мөнгө нь тарчихлаа, тэгэхээр газрыг одоо тэр сиймхийг ашиглаад хүмсүүд цөөн хүмсүүд газрыг энд тэндээс нь ингээд авчихсан байхгүй юу, эрхийн бичгийг нь. Тэрнийгээ аваачдаад одоо барилга барья хороолол барья гэсэн улсуудад өндөр үнээр зарчихаж байгаа юм, тэр болбол одоо эргэлтэнд орж байгаа хэлбэр биш, өмчлөгдөж байгаа хэлбэр биш, зүгээр арилжааны хэлбэр болчихсон, өөрөөр хэлбэл зүгээр ашиг сонирхлын юм болчихсон хувь хүмүүсийн юм.., уул нь тэр чинь ард түмний өмч л байсан юм чинь, нэг хүнд 0,07 га ноогдох ёстой юм чинь 1га, 2га ноогдчихдог, тэр чинь одоо зүгээр л арилжаа наймааны ашгийн юм болоод явчихаж байгаа байхгүй юу даа. Тэрнээс биш тэрнийг чинь иргэн бүрт газар өмчлүүлнэ гээд өнгөрсөн онд хуулиар хуульчлагдчихлаа, тээ. Тэрний чинь одоо газрын тэмцэл хийгээд байгаа ард би 4 хүнтэй, манай ам бүл 4 гэхэд л 0,07 га л эзэмших ёстой ш дээ, тэгэхэд миний 3 ам бүл газаргүй л байгаа байхгүй юу, тэгвэл тэр хүмсүүдийн зараад байгаа газраас л надад өгөх ёстой байсан байхгүй юу, тэгэхээр тэр газрын өмч хувьчлал бол бас л буруу явагдаж байгаагийн нэг одоо болбол газар тэр их газар өндөр үнэд хүрч байна гэдэг наана цаана гэдэг бол зүгээр тэр арилжааны зүйл болчихсон ашиг хонжооны зүйл болчихсон байгаа байхгүй юу.

Саранцэцэг -

Та энэ ТББ–н тухай юу гэж бодож байна, Монголын амьдралд ямар ач холбогдолтой юм бэ, энэ ТББ?

Давга -

Ер нь төрийн бус төрийн үйл ажиллагаанд хяналт тавьж байдаг механизм дотор ТББ-ууд байдаг л даа, аа тэднүүсийн дуу хоолой хичнээн хүчтэй байвал төрийн үйл ажиллагаа төчнөөн л зөв голдрилдоо орох ёстой аа манайд байгаа төрийн бус олон нийтийн байгууллагуудын миний бодлоор шүү, нэр төрөл нь олширчихсон, ерөөсөө хоорондын ажлын уялдаа холбоо муу, одоо төрд нөлөөлөх нөлөөлөл одоо цогц бодлого болж чадахгүй л байгаа л болов уу гэж би бодож байгаа юм. Жишээ нь, одоо нэг нь газрыг өмчлүүлье гээд тэмцэл тавиад байна тээ, нөгөө хэсэг нь яаж байнав гэхдээр ерөөсөө өмч хувьчлалыг дахиж хийе, энэ шууд бусаар хөрөнгөжиж байгаа хүмсүүдийн хөрөнгийг буцааж хураая гээд л зарим хүмсүүд нь тэмцэж байх жишээтэй. Аа нөгөө хэсэг нь эмэгтэйчүүдийг одоо төрийн одоо удирдлагын функцэд идэвхтэй оролцуулъя, жендер төсөл гээд байна ш дээ, энд.., ингээд тус тусдаа нэг юм хөөцөлдөөд байгаа юм, тийм. Энэ чанараар нь тэр тэнийг багцалж ойлгохгүй нэг асуудалд хариу өгсөн, нэг түр амь тариа хийгээд амыг нь хаагаад буцаачихдаг, ийм маягаар яваад байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр төрийн энэ төрийн бус олон нийтийн байгууллагын үйл ажиллагаа бол бас нэлээн бөөгнөрсөн, төвлөрсөн болж чадвал хүчтэй болно. Тэрнийг бол төр хүлээж авч чаддаг болно л доо, тэрнээс биш нэг хэсэг нь эмэгтэйчүүд нь нэг юм хэлээд, нэг хэсэг эрэгтэйчүүд нэг юм хэлээд, нэг хэдэн хүүхдүүд нэг юм хэлээд байх юм бол тус тусад нь жаахан жаахан хариу өгөөд л, тэгээд л намдаачихна ш дээ. Тэгэхдээ тэрнийг тусгаж авч байгаа юм бий л дээ, би болбол энэ ТББ дотроос энэ Ахмадын Чөлөөт Холбооны Баасанг бол ер нь идэвхтэй ажиллаж байна гэж боддог, зөвхөн хүнийх нь хувьд бол яагаад вэ гэхээр ерөөсөө нөгөө ахмадуудын энэ аж амьдрал бол доройтож байнаа, сул байнаа, үүний дотроос ялангуяа хувьсгалт тэмцлийн ахмад зүтгэлтнүүд, гавьяатууд тэгээд нөгөө партизанууд иргэний эх орны дайнд оролцож байсан хүмсүүд, тэгээд энэ үйлдвэр дээр одоо олон жил тасралтгүй ажиллаж байсан ахмадууд бол ерөөсөө тэр амьжиргааны доод түвшингийн хэмжээний тэтгэвэр авч байна, энийг өсгөе нэмэгдүүлье, гэдэг талаар бол Баасан бол маш идэвхтэй ажилладаг. Ер нь тэр хүний дуу хоолой бол үнэхээр одоо нөгөө төрд тод сонсогддог, тийм ч учраас хуулийн байгууллага Баасан 2-ын тэмцэл бол бас л хурцадмал байдаг шүү дээ, тэрнээс биш би одоо тэр “Форум” –г хөтөлж байсан Энхболд билүү, Энхболд байхаа, нэг..., телевизийн юу хөтөлж байснаа эвсэл байгуулаад л тэр бол нэг тэмцлийн олон нийтийн байгууллагын тэмцлийн хэлбэр биш л дээ, тэр бол. Одоо бол яахав, нөгөө сүүлдээ Ногоон Намд нэгдээд “Ногоон нам”-ын тэргүүн болсон юм байналээ. Тийм. Одоо дуу хоолойгоо нэгтгэсэн хүчтэй олон улсын жишгийг харсан тийм л олон нийтийн байгууллага байх бол одоо үр бүтээлтэй. Тэр нь олон нийтэд дэлхийн болон тив улс орнуудынхаа хоорондын одоо ажил үүргийн байгууллагатай холбоотой тэрнээсээ дэмжлэг авч чаддаг, тэндээ нөлөөлж чаддаг, тийм л олон нийтийн байгууллага байвал хэрэгтэй л гэж бодож байгаа юм.

Саранцэцэг -

Ардчилалын үед та юу хийж байв, ардчилсан хөдөлгөөн гарахад та оролцож байв уу?

Давга -

Ардчилалын үед болбол яахав, нөгөө коммунист социалист үзэл баримжаатай, социализмын материал техникийн баазыг байгуулахын төлөө социалист ёсоор ажиллаж амьдрахын төлөө л явж байсан хүн шүү дээ. гэтэл яг тэр үед би мод боловсруулах комбинатын үйлдвэрийн дарга байлаа, тэгээд нэг өдөр манай яамнаас Ганбаатар гээд орлогч сайд ирээд, жилийн төлөвлөгөөний жилийн төлөвлөгөө тиймээ, биелэлтийн тухай хурал хийгээд тэгсэн чинь нэг хэсэг ажилчид таануудын наад яриад байгаа хоосон амлалт хоосон лоозон чинь одоо хэрэггүй ээ, гээд шууд тэгдэг юм байна. Тэгээд манай үйлдвэр чинь 1000 гаруй ажилтантай байхгүй юу. Бид нар чинь бүр айчихаж байгаа юм чинь. .... одоо юу яриад байгаа юм, чи. Тэгээд нөгөө нөхрийг чинь сүүлд нь хурал тараад уулзаад... ....Чи юу яриад одоо олон түмнийг үймүүлээд байгаа юм, тэр чинь одоо 90 он мон ш дээ. тэрнээс хойш удаж төдөлгүй л юун дээр Ялалтын талбай дээр цуглаантай гээд л энд тэндгүй зарлал наагаад л тэр өдөр чинь хүйтэн ч байсан ерөөсөө. Тэгээд би тэрнийх нь дагуу үйлдвэрийнхээ ажлыг орхичихоод яваад очсон чинь ...Өөөө, тэнд дээр чинь одоо маш олон хүн. Ерөөсөө одоо тэр Ялалтын талбай дээр, тэр одоо яагаад хаанаасаа ч хүрээд ирдэг юм, ерөөсөө л бөөн уриа лоозон барьчихсан, ерөөсөө л Монгол Ардын Хувьсгалт Намын /МАХН/ Улс Төрийн Товчоог огцруул, Засгийн Газрыг огцруулъя, Цэдэнбалыг тойрон хүрээлэгсдийг одоо шийтгэе гэсэн ардчилал одоо Монголд Ардчилсан Хувьсгал ялна, яллаа, гэсэн ийм баахан лоозон барьсан хүмүүс байсан байхгүй юу, би тэнд чинь хараад зогсож л байлаа. Би уулаасаа намын гишүүн хүн биш, Намын сургуулийг нь төгссөн мөртлөө намын гишүүн биш. Би бас тийм шударга байхыг шударгаар ажиллахыг амьдрахыг мөрддөг бодож явдаг хүн л дээ. Тэгээд тэр хүмсүүдийн яриад байгаа нь үнэн ч юм шиг, их зөв ч юм яриад байгаа юм шиг ойлгогдсон байхгүй юу. Тэгээд маргааш нь өглөө ажил дээрээ ирсэн чинь ажилчдын уур амьсгал харьцаа ерөөсөө шал ондоо болчихжээ. Ерөөсөө дараагийн өдрөөс л мэдэгдэж байгаа юм чинь, яаж байнав гэхдээр... За одоо таануус цаг боллоо, ажилдаа гарцгаа гэсэн чинь, ажлын цагаар яагаад энд тэнд яваад байгаа юм гэх ч юм уу, иймэрхүү шаардлаг шахалтууд байна ш дээ, тэгэхэд чинь нөгөө ...Өөөө одоо ч нэг их захиргаадаад байдаг юм өнгөрсөөн гэж байх жишээтэй, одоо болбол хүн бүхэн өөрийн гэсэн эрх чөлөөтэй болсоон, гээд л. Тэгээд одоо ардчилал гэдэг чинь зүгээр нэг өдөр л ерөөсөө Монгол улсыг нэг өдөр л эргүүлсэн байхгүй юу, тэгээд л тэрэн дээр чинь орой яаж байнав гэхдээр тэр чинь маргааш орой нь Улс Төрийн Товчоо огцрох уу, огцрохгүй юу, гэдэг дээр чинь яриад л бүх л хүмсүүдийн анхаарал бүх л хүмсүүдийн чагнаж харж байсан зүйл ерөөсөө л Засгийн Газрын чиглэл лүү. Ерөөсөө тэнд л зүрх түгшиж хүлээж байсан, хот хөдөөгүй, ерөөсөө. Хөдөөний улсууд ярьдаг байхгүй юу, радиогоо чагнаад байсан гэж байгаа юм, нөгөө ардчилалын хэдэн хүмсүүд залуучууд Засгийн Газар луу орж гэнээ, Улс Төрийн Товчооныхон хуралдаж байна гэнээ, одоо тэднүүс нийлж хуралдаж байгаа юм шиг байна, юу гэхнүү одоо л юу гэхнүү гэдэг дээр хүмсүүдийн одоо жинхэнэ анхаарал төвлөрчихсөн, бусад тэр элдэв хангайн юм ерөөсөө хамаа байхгүй, Би санаж байна, 70-аад 80-аад оны үед Мексикийн “Халтар царайт” гэдэг кино гардаг байлаа Монголд, тэр үед тэр киног гарахад Улаанбаатарын бүх хөдөлгөөн бараг зогсдог, яг. Яг нам жим болдог байлаа ш дээ, тэрэнтэй адилхан, Улс Төрийн Товчоо ардчилалын төлөөлөгч нар юу болж байгаа бол гэдэг л байлаа ш дээ. нэг хэсэг нь бол хоорондоо одоо ..За одоо болохоо байсан, байлдаан болох нь уу, юу болох нь уу, гэж байлаа. Нэг хэсэг нь одоо ёстой монгол хүний тэсвэр тэвчээр, уужуу тайван ухаан шийднэ гэдэг байлаа. Тэгээд л ерөөсөө 30 мин болоод л Монгол улс даяар Монгол улсын Улс төрийн товчоо бүрэн бүрэлдхүүнээрээ огцорлоо, гээд л ингэсэн чинь ерөөсөө гудамжинд хүртэл залуучууд ..Ура.. хашгираад дэвхрэлдэж, тэврэлдээд л, баяр хүргээд л тэгээд л тэр орой Сүхбаатарын талбай дээр чинь зүгээр тийм олон нийтийн зугаалга шиг юм болчихож байгаа байхгүй юу. МАХН-ын Улс Төрийн Товчоо бүрэн бүрэлдхүүнээрээ огцорсон, Засгийн Газар огцорсон, гээд л ингээд л. Тэгээд л тэнд чинь бөөн баяр хөөр болоод л, тэгээд л ерөөсөө маргааш гэхэд чинь бүх үйлдвэр аж ахуйн газрууд чинь ерөөсөө л хүмсүүдийн оюун санаанд шинэ ухамсар, шинэ уур амьсгал болчихсон байсан байхгүй юу. Тэгээд энийг бол эсэргүүцэж байсан цөөн тооны хүмсүүд байдаг л гэж ярьдаг юм л даа, Улс Төрийн Товчоон дотроо, Засгийн Газар дотроо. Тэгэхдээ одоо энд зөв, ухаалаг шийдвэр гаргасан хүнийг бол одоо тэр үеийн нам төрийг удирдаж байсан Батмөнх гуай л гэж хэлдэг байхгүй юу.

Саранцэцэг -

Заа, та тэр үед ардчилал танд юу авчирна гэж бодож байсан бэ? Ер нь ардчилал танд яаж нөлөөлөв?

Давга -

Тэгэхээр ардчилал бол ерөөсөө минйи амьдралд тухайн үедээ хүмүүс бол ардчилалын тухай бас тийм нэг тодорхой ойлголтгүй л байсан л даа, зүгээр л дүйвээн дунд л, олны дүйвээн дунд л явж аа яваа яваандаа хүмүүс бол яаж байнав гэхдээр ардчилал гэдэг бол яаж байнав гэхдээр олон жил дарангуйлж байсан нэг намын систем бүр мөсөн задарч, тиймээ, юм бүхэн дээр юм бүхний түрүүнд хадны мангаа гэж ярьдагтай адилхан, нам гэж айлгаж байсан тэр айдас бол үндсэндээ алга болсон, одоо ажилд бас орсончиг л намын гишүүн үү, ажлаас өөрчилсөн ч л намын гишүүн үү, сургуульд оруулсанчиг л намын гишүүн үү, эх эцэг чинь намын гишүүн үү, төрөл төрөгсөд чинь намын гишүүн үү гэдэг сайшаасан ч намын гишүүн муушаасан ч намын гишүүн гэдэг ийм юм, тийм ойлголт бол үндсэндээ байхгүй, тэр социализмын үед чинь нам хэтэрхий одоо төрийн бодлогыг гартаа атгаж байсан байхгүй юу, жишээ нь үйлдвэр дээр гэхэд чинь үйлдвэрийн дарга том мэдэлтэй байх ёстой, тэгэхэд үйлдвэрийн намын хорооны дарга үйлдвэрийн даргыг дууддаг, загнадагбайлаа шүү дээ. тэгэхээр тэр намын дарга л одоо намын дарга л намын шийдвэр л юу гэж гарна, тэр бүх юм тэгж шийддэг байлаа ш дээ, тэгэхээр тэр ардчилалын эхэн үед бол тэр айдас бол үндсэндээ алга болсон тэгэхээр хүмсүүд яваандаа за ардчилал гэдэг бол бидэнд бол яаж байнав гэхдээр үнэхээр өөрийн одоо үзэл бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэх хэлэх ярих, өөрөө сонгох юу ярихаа өөрөө мэддэг болох болж байгаа болгосон юм байнаа, 2-рт яаж байнав гэхдээр би өөрийнхөө төлөө өөрөө өөртөө хөдөлмөрлөх болжээ, хуучин болбол улс эх орныхоо төлөө хөдөлмөрлөнө эдэг байсан байхгүй юу, одоо өөрийнхөө төлөө өөртөө хөдөлмөрөө зарцуулж хөдөлмөрийнхөө үр шимээр би амьдрах болжээ гэдэг ийм ойлголт үүсч эхэлсэн л дээ. За тэгээд бол яаж байнав гэхдээр ардчилал Монголын ард түмэнд нөгөө үерийн.., үерийг боож байсан хаалт шиг задарсан. Тийм одоо шинэ үеийг авчирч өгсөн. Одоо олон улсын харьцаанд ч гэсэн хүмсүүд хоорондын харьцаанд ч гэсэн, хот хөдөөгийн харьцаанд ч гэсэн, бүх л юм чөлөөтэй болсон. Би өнөөдөр Улаанбаатараас хөдөө нүүхэд Улаанбаатарын зөвшөөрөл юм уу, үгүй бол Яам тусгай газрын зөвшөөрөл явдаг байсан бол тэр үгүй болсон. Хөдөөнөөс УБ-т ирэхэд заавал зөвшөөрөл хэрэгтэй, аймаг хотын зөвшөөрөл хэрэгтэй байсан бол тэр хамаагүй үгүй болсон тиймээ, гэхмэтчлэнгийн хамгийн жижигхээн нарийн зүйл дээр бод, тэгээд бол яаж байнав гэхдээр гадаад улс орнууд руу явна, Орос руу явна, Хятад руу явна гэдэг бол ёстой том проблем байлаа, социализмын үед чинь. Тэр чинь одоо чөлөөтэй болсон. Хаашаа ч явж болно. Хэн ч хаашаа ч явж болно. Хуучин бол их сургууль дээд сургууль албан томилолтоор л нааш цааш явна уу гэхээс биш, одоотой адилхан өнөөдөр Хятад руу яваад маргааш бүтэн сайны өглөө Хятадаасаа гараад маргааш 1 дэхийн өглөө УБ-т ирнэ гэдэг тийм ойлголт тэр үед байхгүй л байсан байхгүй юу.гэхмэтчилэн. Тэгээд бол ардчилал хүмүүст 1-рт үнэхээрийн одоо 1921 оны ардчилалын хувьсгалт ардчилалтай дүйцэхүйц тийм одоо нөлөө өгсөн л дөө. Тэгээд одоо болбол хүн хувиараа ажил хийж болдоггүй хүн хувьдаа юм өмчилж болдоггүй, тиймээ. Үе байсан социализмын үе чинь. Нэг илүүдэл гутлаа бариад зах дээр гарсан ч панз үсэргэж байна, гээд одоо шүүмжлүүлдэг байлаа. Одоо болбол өөрснөө юмаа хийгээд өөрснөө зах зээлдээ гараад өөрснөө одоо гадаад дотоодын зах зээлийг сонирхоод бүрэн чөлөөтэй, аль ч улс оронтой аль ч бизнесмен пүүс компанитай харьцах бүрэн бололцоо нээгдэж байгаа юм ш дээ. Энэ бол Монголын ард түмний тэр 70 жил түгжигдмэл байсан тэр түгжээг оюуны оньсыг тайлж өгснөөрөө л илүү ач холбогдолтой болсон доо гэж боддог юм. тэгээд ардчилал бол миний үед одоо миний амьдралд их юм авчирлаа л даа, одоо хэзээ би социализмын үед хувийн орон сууцтай, тиймээ, хувийн газартай, хувьдаа машинтай хувьдаа одоо ингээд хэсэг бүлгээрээ үйлдвэр цех байгуулаад ч юм уу, хийсэн бүтээгдхүүнээ зах аваад зардаг байлаа даа, тийм юм байхгүй байсан ш дээ, бүгд хаалттай. Одоо болбол тэр бүхэн над чөлөөтэй байгаа учраас тэрнийгээ би эдэлж л байна.

Саранцэцэг -

Ардчилал эрэгтэй эмэгтэй улсуудад ялгаатай нөлөөлсөн үү?

Давга -

Ардчилал болбол ардчилалын юу эрэгтэй эмэгтэйд нөлөөлөх юу яахав дээ, ер нь эмэгтэйчүүдийн хувьд бол яажбайнав гэхдээр нөгөө ардчилалын үйл ажиллагаанд оролцож байсан эмэгтэйчүүдийн бүтэц бүрэлдхүүн нь одоо яажбайнав гэхдээр ардчилалын дараах төр улс олон нийтийн байгууллага, төрийн бус байгууллагад ажиллаж байгаа эмэгтэйчүүдийн үүрэг оролцооноос л хамаарч байгаа л даа. Тэрнээс биш эмэгтэй хүн нь ардчилалын 2-р оочерт эрэгтэй хүн, 1-р оочерт гэхээр юм бол байхгүй. Адилхан л эрх тэгш чөлөөтэй, харин эмэгтэйчүүд бол хуучин бол хөдөө ч бай, хотод ч бай, гэрийн эзэгтэй гэдэг ойлголтоосоо бол бас нэлээн холоохон ангижирч чадсан л гэж бодож байгаа. Эрх тэгш.

Саранцэцэг -

За таны хувьд ер нь хамгийн гайхамшигтай технологи юу байсан бэ?

Давга -

Аль үед?

Саранцэцэг -

Социализмын үед ямар ямар шинэ технологи нэвтэрч байсан бэ? Одоо радио телевиз машин онгоц,

Давга -

Социализмын үед яаж байнав гэхдээр ерөөсөө хамгийн гайхамшигтай, шинэ соргог, гайхамшигтай технологи бол одоо нөгөө тооцоолон бодох машин гэж юм нэвтэрч байлаа. Одоо манай үндэсний статистикийн төв дээр тооцоолон бодох төв гэж байгуулагдаж байсан. Тэрэнд чинь нэг одоо нээх том шкаф шиг л юм тавина ш дээ, тооцоолон бодох машин гэдэг чинь. Тэгээд л нэг тачигнаж, тачигнаж байгаад л одоо юмнуудыг чинь гаргаж ирдэг. Тэрнийг болбол ер нь гайхамшиг юм л гэж л ярьдаг байлаа. Заа радио телевиз бол мэдээж хэрэг бас нэвтэрчихсэн байсан, зүйл л дээ. Тэгэхдээ л монголын ард түмэнд бол соёлын амьдралд болбол энэ чинь соёлын хувьсгалын үед радио, телевиз чинь байгуулагдсан байхгүй юу. Энүүгээрээ соёлын энэ монголын ард түмний оюун санаанд өгөх нөлөөллөөрөө бол радио, телевиз өндөр үүрэг гүйцэтгэсэн л дээ. Тэгээд юуны хувьд болбол Монголын шинэ гайхамшигт манайд ямар технологи нэвтэрч байсан зүйл юу байнав гэхдээр үндэсний түүхий эдээ мал аж ахуй, хөдөө аж ахуйн гаралтай түүхий эдээ, өөрснөө бүрэн боловсруулж бүтээгдхүүн хийж чаддаг, тийм чадал чансаатай тийм технологитой, болж байсан юм байгаа юм. Одоо манай улс чинь яаж байнав гэхдээр би боддог юм, 1921 онд Монгол ардын намын хэсэг нөхдүүд ямар чиг баримжаа сонгох уу, аль улсыг түшиглэх үү, гэдэг юун дээрээ маргалдаж байсан боловч ЗХУ болоод социализмын чиг баримжааг коммунизмын чиг баримжааг баримталъя гэдэг энэ болбол манай улс орны хувьд бол зөв бодлого байсан болов уу гэж бодож байгаа юм, яагаад вэ гэхээр энэ 2 том гүрний хооронд дунд байгаа энэ одоо бараг дундад зууны үеэс доогуур хөгжилтэй улс орныг хамаагүй тэр Америк, Япон гэхмэтчлэнгийн өндөр хөгжилтэй техник технологи өндөр хөгжсөн улс орнуудын жишигт тэр жишгээр явъя гэсэн бол энэ 2 улс орон чинь дэмжих ч юм уу, дэмжихгүй ч юм уу, тиймээ. Бас их төвөгтэй ш дээ. Тухайн үедээ. Хятад чинь бол нөгөө Японы эзэмшилд бүрэн автсан нөгөө Шанкай ши гийн дарангуйллын үеийн байсан байхгүй юу. 1954 он хүртэл чинь Хятад чинь. Аа Орос болбол яаж байнав гэхдээр дэлхийн одоо анх удаа социалист хувьсгал ялчихсан, одоо бүх төрийн эрх пролетаричуудын гарт шилжсэн гэсэн ийм л уриатай байсан байхгүй юу даа, тэгэхээр манайх болбол энэ чиглэлийг барьж байсан нь болбол манай улс хувьд бол зөв байсан болов уу гэж бодож байгаа юм. аа тэрнийхээ ачаар ч одоо миний энэ насалсан 60 жилийн хугацаанд Монгол улс Улаанбаатар хот, хөдөөгийн аймаг сумын төвүүд хөгжсөн байхгүй юу. Хүмсүүдийн соёл боловсрол, хүмсүүдийнг дор хаяж л биеэ авч явж байгаа хувцаслалтын байдал нь хүртэл энэ 50-хан жилийн хооронд л эрс өөрчлөгдсөн байхгүй юу, тэгэхэд чинь урд нь олон зуун жил болсон, одоо тэр 1921 он хүртэл Их Монгол улсад ямар ч аж үйлдвэрийн бааз суурь байхгүй, тэгээд л яг л манифактурын үе, хонь малаа маллаад л, тэрнийхээ ашиг шимийг хүртээд л, тэгээд л байгальдаа залбираад л, тэгээд л аргалаа модоо түлээд л, өөр юм байдаггүй, ийм л байсан байхгүй юу даа. Нүцгэн бол нүцгэн, шалдан бол шалдан, тэгээд л явж байсан үе. Гэтэл энэ 50-хан жилийн хугацаанд болбол ийм танигдашгүй өөрчлөгдсөн нь болбол 21 оны зөв бодлого байсан болов уу гэж бодож байгаа юм. Заа энд болбол алдаа дутагдал болбол бий л дээ, ялангуяа одоо тэр их хэлмэгдүүлэлтийн жил байна. Энд болбол яажбайнав гэхдээр ерөөсөө юмны үнэн учир начрыг олохгүйгээр л хомроглосон юм байгаа л даа. Тэгэхээр болбол энэ юуны ардчилалын үе болбол энд болбол одоо ч гэсэн яаж байнав гэхдээр дэлхийн бүх улс оронтой харьцаатай дэлхийн бүх оронтой харьцаж хандаж чадаж байгаа ч гэсэн, тиймээ. Бас л одоо энэ 2 том гүрний чиинь дунд тэр болгон одоо худалдаа арилжаа тэр болгон одоо зам тээвэр тэр болгон орц гарц, бас чөлөөтэй биш л байгаа ш дээ. Заавал нэг виз авдаг, тиймээ заавал нэг одоо тэр танай боомтоор арья танай энэ боомтоор арья гэсэн нэг л ийм зөвшөөрөл авдаг, хаашаа хүргэх гэж байгаа, Японд хүргэх гэж байгаа ачаа заавал манай нутаг дээгүүр явах ёстой гэсэн тиймэрхүү л баримжаа үзэл баримтлал байж л байгаа ш дээ. одоо болтол. Тэгэхээр чинь манайх шиг ийм жижиг улс орны хувьд бол ер нь аль зөв чиг шугамаа сонгож байна гэдэг бол хамгийн монгол хүний голч мэргэн ухаан, гэж би бодож байгаа.

Саранцэцэг -

Социализмын үед жирийн хүмүүс гадаад оронтой харьцах тийм боломж байсан уу?

Давга -

Яаж байхав. Ерөөсөө тэр жирийн хүмсүүд гадаад руу явна гэдэг тийм ойлголт ерөөсөө байдаггүй. Гадаад паспорт гэдэг юм ерөөсөө байдаггүй байхгүй юу.

Саранцэцэг -

Аа Монголд Зөвлөлтөөс өөр ямар улсууд байдаг ирж очдог байв?

Давга -

Манайд бол тэр үед чинь бол яажбайнав гэхдээр ерөөсөө хамгийн өргөн одоо олноороо ирж болох зочид төлөөлөгчийн шугамаар л явна. Ажил төрлийн одоо ганц хоёр, одоо худалдааны хэлэлцээр мэлэлцээр гэсэн ийм засаг төрийн хэмжээний ийм хүн ирж очно ш дээ. Тэр нь бол нөгөө социалист орнууд гэж байсан Европын хэдэн орон Азиас 3,4-хөн орон, тэгээд болоо. Аа энэ 3-дагч орон гэж яригддаг байсан Англи, Америк, Герман одоо Герман чинь одоо 2 Герман гэж байсан ш дээ, тиймээ. Франц гэхмэтчлэнгийн Европын.., эднүүсийг чинь капиталист орон гэдэг байлаа ш дээ, тэр оронтой харьцана тэр орны зочид төлөөлөгч ирнэ очно гэдэг болбол цөөхөн, бараг одоо жилдээ хуруу дарам тоолох хэмжээний хүмсүүд ирдэг, хуруу дарах тооны хэмжээний хүмсүүд явдаг тийм л байлаа ш дээ.

Саранцэцэг -

Та болон таны гэр бүлийнхэнд чинь гадаадын найз нөхдүүд байсан уу?

Давга -

Одоо социализмын үед бол миний сурч байсан сургуулийн найзууд л байсан л даа. Оросод. Тэрнээс биш тэрнээс өөр манайд одоо ажиллаж байсан Зөвлөлтийн одоо тухайн үеийн Зөвлөлтийн тиймээ мэргэжилтэнгүүд найз нөхдүүд байсан. Өөр тийм гадны 3 дахь орноос найз нөхөд бол байхгүй. Миний үед чинь одоо Хятад, Монголын харьцаа болбол хамгийн хурцадмал үе байсан байхгүй юу. Тийм учраас энэ Хятадтай харьцах харьцаа гэдэг бол бас их түгшүүртэй, ийм үе байсан.

Саранцэцэг -

Монгол тийм суурьшмал хятад иргэд олон байсан уу?

Давга -

Ер нь надыг 52 онд Улаанбаатарт орж ирэхэд чинь УБ-ын нийтийн үйлчилгээ худалдааны ихэнх газрууд нь хятад иргэдийн мэдэлд байлаа ш дээ. Дандаа хятадууд, гуанз ч гэсэн хятадууд. Худалдаа мухлагууд ч гэсэн хятадууд. Янз бүрийн нарийн боов хэн хийх үү хятадууд л хийнэ. Аа ногоо хүнсний идэшний ногоо хэн таринав, хятадууд л тарина, хятадууд л зарна. Монгол хүн бол тэнд гуанз байгуулаад, дэлгүүр гаргаад, ногоо тариад, ногоогоо зарна гэдэг тийм ойлголт болбол одоо 50-иад оны сүүл үе хүртэл бол одоо байхгүй л байсан. тэгээд яахав 50-иад оноос эхлээд нөгөө социалист хоршоо гэдэг чинь дэлгүүр гэдэг чинь энд тэндгүй байгуулагдаж бараа таваар хангагдаад ирэхээр улсын чанартай дэлгүүр худалдаа байна уу гэхээс хувийн чанартай юм бол байхгүй. Хаагдсан.

Саранцэцэг -

Хятадуудыг Монголоос олноор нь гаргасан тухай яриад байдаг юм байналээ, тэр талаар мэдэх үү?

Давга -

Одоо 62 оноос эхлээд Монгол Хятадын харилцаа, Монгол Хятад 2 ч биш, Монгол Хятад Орос 3-н харьцаа муудаж эхэлсэн байхгүй юу. Энэ нь юутай холбоотойв гэхдээр нөгөө Хятадад улаан хувьсгал үүссэнтэй холбоотой, Хятадын улаан хувьсгал гэдэг бол Мао Зе Дун-р удирдуулсан Хятадын коммунист Намын бодлого байсан байхгүй юу. Яаж байнав гэхдээр хуучны бүх л үзэл суртал хуучны юмыг бүгдийг нь өөрчилж шинэчлэх ийм бодлого, эхэлсэн юм байгаа юм. тэр нь болбол яаж байнав гэхдээр тэр нь болбол яажбайнав гэхдээр нугалаа болгоод ерөөсөө л хуучны гэсэн юм бүхнийг л устгах хуучны гэсэн үзэл суртлууд баримтлагчдыг хүртэл хомроглон устгах, өвгөд хөгшид одоо юу ч байдаг юм, лам хувраг одоо сүм хийд ч гэдэг юм уу, улс төрийн зарим зүтгэлтэнгүүд ч гэдэг юм уу, бүгдийг нь одоо өөрчлөх шинэчлэх, устгах ийм бодлого аа тэгээд яаж байнав гэхдээр нөгөө Оростой тогтоосон найрамдлыг бол хурцатгаж эхэлсэн юм байгаа юм. тэгээд Орос болбол манай байнгын дайсан гэдэг юуг болбол номлолыг болбол хятадууд гаргаж тавьсан, тэгээд одоо Оросын хилийг удаа дараа зөрчсөн, Оросын элчин сайд Монголын элчин сайдууд бүгдийг нь татаж хөөж зайлуулсан, машин байрыг нь шатаасан, иймэрхүү зүйлүүдээс болоод Хятад Монгол Оросын харьцаа муудаж эхэлсэн, тэгээд энэ үед чинь бас Монголын хувьд бол яадаг билээ гэдэг төвөгтэй асуудал гарч ирж байгаа байхгүй юу. 2 том гүрэн ингээд ирэхээр чинь дунд нь байгаа Монгол яадаг билээ гэдэг зүрх түгшээсэн асуудал гарч ирж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр ерөөсөө Зөвлөлтийг баримтлахгүй Зөвлөлтийг баримтлахгүй бол болохгүй нь ээ, хятадуудыг бол хараад тэр олон түмэн хүн тэр үед чинь одоо хятадын амьдрал маш доогуур байсан, дэлхийн түвшнээс доогуур байсан үе, тэгээд тэр одоо олон түмэн хүн чинь хэзээ хэзээгүй ороод ирэх юм бол ер нь монголчуудыг түүхийн хугацаандаа хүн төрөлхтний түүхэнд болбол монголчууд бол хэн Монголыг авчихъя гэсэн бодлого баримталж байсан хятадууд л баримталж байсан шүү дээ, Чингис хаан болбол хэлж байсан байгаам ш дээ, өглөө болгон хятад улсыг харж байгаарай гэж тиймээ, тэр болбол одоо түүхэн сургамж л байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр яг энэ үед болбол 3-н улсын харьцаа муудаж байх үед болбол Оросын цэргийг Монголд оруулахаас өөр замгүй болсон. Тэгж эх орныхоо хилийг одоо урд хилийг одоо бэхжүүлсэн, аа тэгээд энэ байдал хурцдах үед бол Монголд ажиллаж байсан Ххятадууд хятад эрлийз ажилчид бас энд зүгээр суугаагүй. Бас тодорхой удирдамж тодорхой заавраарч юм уу, тийм одоо даалгавраар ч юм уу, энд болбол бас жижиг жижиг өдөөн хатгалга маягтай юм хийж эхэлсэн байхгүй юу. Тэгээд ерөөсөө одоо энэ хятадууд чинь болшгүй нь ээ, гэдэг утгаар 1966 онд ихэнх хятадуудыг гаргасан байхгүй юу. Бүр хүчээр шахуу одоо, гаргаж байсан. аа энд бол яг хятадын харьяатай Хятадын харьяат гэсэн бүх хүмсүүд бараг гарсан. Зүгээр буу сэлэм тулгаад байдаг нь юу юм тиймээ, ер нь одоо гэр оронтой нь хувцасхунартай нь эд хогшилтой нь, одоо ингээд бүгдийг нь албан ёсоор вагоны буудал дээр аваачиж байгаад бүгдийг нь суудалд суулгаад, буцааж гаргасан юм байгаа юм. тийм энэ болбол үнэн. Тийм тэгэхгүй бол яажбайнав гэхдээр энд байгаа хэсэг нөгөө л замбараагүй суурьшчихсан, нутагшчихсан хятад иргэд тэгээд эрлийзүүд нэлээн байсан тиймээ, эд нар чинь одоо ямар ч төвөгтэй асуудал өдөөж болох байсан байхгүй юу. Тэгэхээр тэр 66 онд болбол хятадын харьяат гэсэн бүх иргэдийг Хятадын харьяат гэсэн бүх иргэдийг нутагт нь буцаасан. Тэнд болбол тийм юм үйлдсэн ч бай, үйлдээгүй ч бай ерөөсөө буцаасан юм байгаа юм.

Саранцэцэг -

Та гадаад руу ямар ямар улс орнуудаар явж байсан бэ?

Давга -

За би ч одоо социализмын үед явдаг улс бол ганцхан Орос байлаа. Дараа нь Румынд нэг явсан. Румынд болбол нөгөө Улаанбаатарын мебель картоны үйлдвэр комбинат чинь Румыны тусламжтайгаар байгуулагдсан байхгүй юу. Аа тэрний үйлдвэрийн дадлага хийхээр Румынд 45 хоног явсан. Оросод 4 жил сурсан. За энэ ардчилалын үед бол зах зээлийн үед бол одоо нөгөө ажил төрлийн шугамаар худалдаа бизнесийн чиглэлээр Европын болон Азийн хэд хэдэн орнуудад түүний нэлээн хэдэн хотуудаар явсан л даа. Хятадад бол нэлээн олон удаа явсан, Хятадын бараг арван хэдэн хотуудаар явсан. Япон Өмнөд Солонгос ардчилсан Солонгос, Энэтхэг за ер нь Герман Англи, Бельги гэхмэтчлэнгийн улсуудаар явж байлаа.

Саранцэцэг -

Социализмын үед улсууд ер нь гадаадын эд бараа олж авч чаддаг байсан уу?

Давга -

Гадаадын эд барааг болбол зах зээл дээрээс л худалдаж авна. Маш өндөр үнээр. Тэгэхдээ тэр нь ихэнх нь Оросын л бараа байж таарна. Тэрнээс биш тэр бусад юмны одоо Польш, Румын 2 манайтай одоо олон жилийн Герман 3 олон жилийн хэлхээ холбоотой, тэгээд бас олон үйлдвэр аж ахуйн газар байгуулагдсан, тэдний тусламжтайгаар тэгэхээр тэдний хүмсүүд бас нарийн нандин ганц хоёр өмд, цамц авчирна, тэрнийгээ л одоо зах зээл дээрээс худалдаж авна. Өөр юм байхгүй ш дээ. Тэгээд л ерөөсөө худалдаж авдаг юм нь бол тэгээд нэг цөөхөн тооны доо. Гутал муталхан малгай энэ тэр гэсэн тиймэрхүү. Тэрнээс биш одоотой адилхан тэгээд ийм нүд эрээлжлэм ийм одоо зах зээл байсангүй, хуучныхаа л нэг элбэн салбан өмсөж байсан зүүж байсан нэг л хувцас хунарыг солих арилжих нэг 5 төгрөгөөр тэрнийг чинь одоо ер нь хэр тохирсон үнээр яана уу гэхээс. Одоотой адилхан 10 төгрөг гэчихээд 5 төгрөгөөр авдаг, 6 төгрөгөөр авдаг тийм юм байхгүй ш дээ. Тэгээд л заа энийг нэг хоршоондоо 10 төгрөг бол зах дээр нэг 11 төг байна. Тэрнээс өндөр үнэтэй байх юм бол хураагаад авчихна, арилжаа хийсэн гээд. Панз үсэргэсэн гээд. Тэгээд энэ үйлдвэрийн техникийн зориулалттай багаж хэрэгсэл бол зах дээр зарна гэж байхгүй. Хориотой. Ерөөсөө байж болохгүй. Одоо энэ зах дээр машин зардагтай адилхан тэрний багаж, тэрний дугуй зардагтай адилхан байж хэрхэвч болохгүй. Аа хэрэв ийм зарж байх юм бол ганц хоёр тиймэрхүү гар дамжсан наймаа байна л даа. Тэгээд тэр нь цагдаагийн байгууллагад мэдэгдэх юм бол үйлдвэрийн өмч хөрөнгө, үйлдвэрийн багаж хэрэгсэл зарсан, худалдсан хэрэгтэнд шийтгэгдэнэ ш дээ. Тэрнээс бол тийм машин бол яажбайнав гэхдээр улсын төлөвлөгөөний комиссоос гарсан тогтоолтой, ганц, хоёрхон ширхэг машин бол зүгээр албан газар хувь хүмсүүдийн захиалгаар зарагдана. Тэрнээс биш тийм олон машин зарагдана барина гэдэг тийм түлхүүр багаж зарна гэдэг тийм ойлголт байхгүй.

Саранцэцэг -

Социализмын үед ер нь одоо гэр бүлийн амьдрал одоо ямархуу байсан бэ? Төр засгаас ер нь гэр бүлийн бодлого гэдэг юм баримталж байсан юм уу?

Давга -

Социализмын үед чинь нөгөө социалист ёсоор аж төрье л гэдэг уриан дор байлаа ш дээ. Социалист гэр бүл гэдэг чинь бол бат бөх, социалист гэр бүл гэдэг чинь эвтэй найрамдалтай, ариун цэвэрч сахилга дэг журамтай, ийм л түвшинд амьдардаг, ийм л уриа лоозонтой, тэгээд гэр бүлийн хувьд бол яаж байнав гэхдээр ерөөсөө хуулиар зохицуулна, гэр бүлийн хууль гэж байна, гэр бүлийн хууль гэж юу байнав гэхдээр гэр бүл батлах, гэр бүл цуцлах, гэсэн ийм одоо үндсэн ангилалуудтай, тэгээд гэр бүлгүй хүмсүүдэд ямар одоо гэр бүлгүй яваа насанд хүрсэн гэр бүлгүй яваа хүмсүүд, гэр бүл салсан хүмсүүдэд ямар хариуцлага ноогдохов гэдэг нь тодорхой байлаа. Жишээ нь одоо 18 хүрсэн эрэгтэй эмэгтэй хүмсүүд гэр бүл болоогүй болбол татвар төлдөг байлаа. Гэр бүл болоогүй учраас. Одоо яахав дээ, цалингийн хэдэн төгрөг билээ дээ, нэг жилдээ нэг 10, 20 төгрөг төлдөг байсан байх даа, заа тэгээд нөгөө гэр бүлийг дэмжихийн хувьд бол яажбайнав гэхдээр нөгөө шинэ залуу гэр бүл бологсдод болбол одоо гэр бүл болбол хуримын ордон гэж байгуулаад тэндээ орж баталгаажуулдаг, батлуулдаг, одоо ах дүү төрөл садангаар нь бас дэмжүүлдэг, ийм байсан. Тэгээд нөгөө хүүхэд төрүүлбэл тэр гэр бүлийг урамшуулдаг байлаа, жишээлбэл, 3,4 хүүхэд ба түүнээс дээш хүүхэд төрүүлэхийн болбол хүүхэд тус бүрт 100 төгрөг өгдөг сард 16 нас хүртэл нь. Аа 4 ба түүнээс дээш хүүхэд төрүүлсэн 6 нас хүртэл өсгөсөн бол эхэд нь “Алдарт эх”-ийн одон бас сард нэг жилдээ нэг 100 төгрөг билүү, 150 төгрөг шагнадаг урамшил маягтай юм ирдэг, тийм л байсан л даа. Тэгэхдээ социализмын үед бол яаж байнав гэхдээр гэр бүлийн талаар хатуу бодлого баримталдаг байсан байхгүй юу. Жишээ нь, одоо ингээд одоо хэн нэгэн дотроос намын гишүүн дотроос гэр бүл саллаа гэх юм бол одоо намтай л ярина шүү дээ, ерөөсөө л намтай л ярина. Намын гишүүн чинь эвлэлийн гишүүн бол тэднүүд чинь одоо намтай л ярьдаг эвлэлийн гишүүнтэй л ярьдаг байлаа ш дээ. Одоо гэр бүлийн талаар одоо завхарсан, задарсан одоо тогтворгүй ч гэдэг юм уу, аа нэг найз нөхөртэй байх юм болбол одоо ер нь явдалтай товарищ, энэ ерөөсөө намд байж болохгүй, эвлэлийн гишүүн байж болохгүй, тийм хатуу байлаа л даа. Социализмын үед гэр бүлийн хууль бол гэр бүлийн талаар бол. Аа зүгээр дэмжээд одоо гэр бүл болсон хүмсүүдэд тийм юм өгнө ийм юм өгнө гээд байх юм бол байхгүй байсан.

Саранцэцэг -

Монгол хүмүүс гадаадын хүнтэй гэр бүл болно гэдэг ойлголт байсан уу?

Давга -

Тэр ойлголт бол ерөөсөө байдаггүй. Тэр болбол бараг л бузар булай юмны нэг гэж бодогддог байлаа, 66 онд, Цолмон гэж одоо нэг хүүхний тухай сонинд бичлээ. Залуучуудын сонинд, одоо “Залуучуудын үнэн” сонинд залуучуудын байгууллагын шугамаар маш том суртал ухуулга хийгдэж байлаа. Тэр яасан гэхээр Монголоос гараад гадаадад сурч байгаад ажил амьдралын бололцоогоор тааруу тул сургуулиа дүүргэж чадахгүй тэндээ ажил хийгээд, ажил хийж байснаа нөгөө хөлсний дуу бүжиг хийгээд, таван төгрөг л олно биз дээ. Тэгээд сүүлд нь бүр аргаа бараад Монгол дээл оёод монгол дээлийг нь хүмсүүд үзэж 5,10 төгрөг өгөөд тэгж явсаар байгаад Английн элчин сайдын Яамаар дамжаад Германы элчин сайдын Яаманд хүргэгдэж, Монголд орж ирсэн байхгүй юу. За тэр хүний чинь тухай бөөн шуугиан хийж байна. Тэр хүнийг жигш, тэр хүнийг юуг жигшүүлэхийн тулд залуучуудын дунд эвлэлийн дугуйлан, эвлэлийн хурал, эвлэлийн сонин залуучуудын сонин монин тэр Цолмонгийн тухай ярьдаггүй, тэрний тухай бичдэггүй тийм үе нэг хэсэг байхгүй байлаа. Тэр бол одоо зах зээлийн үед бол чөлөөтэй, тэр хүний эрх тийм л боогдмол байсан байхгүй юу, одоо тэгэхээр ардчилалын үе гэдэг чинь тэр боогдмолыг чинь тайлаад чөлөөлөөд өгчихсөн болохоор чинь тэгээд тэрэн дээр би бол санаж байна, би тэгэхэд чинь эвлэлийн үүрийн нарийн бичгийн дарга байлаа. Тэгээд монгол дээл ядарсан цагт Цолмон мурий хазгай ч гэсэн үндэсний монгол дээлээ оёод мөнгө олж байсан нь энэ монгол дээлний гайхамшигаа гээд, Цолмонгийн сайных биш, монгол дээлний гайхамшиг гээд бичиж байлаа ш дээ, тэр чинь тэр хүний өөрийнх нь оюуны потенциал оюуных нь чадамж л байгаа байхгүй юу, монгол дээлээ хийгээд тэгээд бас нэг бизнесийнхээ төрлийг олоодохвол би бас мөнгө олоод байх юм байнаа гэдэг оюуны чадамж нь байгаа болохоос монгол дээлний чадвар биш л байхгүй юу даа. Тийм. Гадаадын хүнтэй гэр бүл болох гэдэг асуудал бол тэр үед ерөөсөө байж болохгүй, тийм ойлголт ерөөсөө байхгүй, тэгэхдээ болбол энэ хятад, хятад эрлийзүүдтэй наана цаана суучихдаг тохиолдол байсан л даа. Ер нь оросуудтай бол томчуул одоо дарга нар гадаадад сурч байсан оюутнууд бас гадаадын хүүхнүүдийг бас авчирнаа, гадаад эхнэртэй эр нь, цаад улсын зөвшөөрөөд гадаадын харьяат гээд явж байгаа учраас болноо гээд гаргаад явуулж байгаа учраас манайх дагуулаад ирдэг, тэгээд манай нам төрийн тэргүүн Цэдэнбал гуай байлаа. Орос эхнэртэй байсан юм. Одоо байгаа энэ сайд нарын зөвлөлийн дарга Содном гуай орос эхнэртэй байлаа. Хотын Намын хорооны дарга байсан Алтангэрэл гуай орос эхнэртэй Улс Төрийн Товчооны гишүүн байсан Майдар гуай орос эхнэртэй байлаа гэхмэтчлэнгийн. Орос эхнэрүүд байсаан. Аа тэгээд ер нь манай монголчууд болбол ер нь монголчууд биш гадаадын оросууд орос хүүхнүүд бол гадаадын харьяатыг дагах дуртай ш дээ ерөөсөө/инээв/

Саранцэцэг -

Та Ховдод төрсөн ш дээ тээ, та хамгийн сүүлд хэдэн онд нутагтаа очсон билээ?

Давга -

Би чинь 52 онд нутгаасаа гараад 68 онд нэг очсон. Тийм. Тэрнээс хойш очоогүй.

Саранцэцэг -

Бараг та хотын хүн болчихсон юм байна даа тээ. Тэгэхээр хотын тухай асууя л даа. Анх таныг хот орж ирж байх үеийн хот одоо байгаа Улаанбаатар хотын байдал яаж өөрчлөгдсөн бэ, энэ талаар ярих уу?

Давга -

Би бол одоо УБ-т 12-тойдоо орж ирсэн, тэгэхэд бол энэ УБ-т ерөөсөө цөөхөн тооны барилга байсан юм, аа миний урд насны улсууд ч бас л тэгж л ярьдаг юм, УБ-т өндөр хоршооноос өөр өндөр юм байдаггүй байсаан гэж. Тэр өндөр хоршоо гээд байгаа нь энэ үндэсний галерей, Барилгачдын талбайн энтээ талын тэр чинь. Тэгээд энэ Засгийн Газрын ордон байлаа, Багшийн Дээд Сургууль байсан, за тэгээд энэ Засгийн Газрын Ордны энэ хойд талын хэдэн байшин, Үйлдвэр комбинатын тэр лүү хэдэн байшин, үйлдвэрийн хэдэн барилга, үйлдвэр цөөхөн дөө, арьс ширний үйлдвэр гэж байсан, эсгий эсгий гутлын үйлдвэр гэж байсан, цэмбэний үйлдвэр гэж байсан, архи пивоны үйлдвэр гэж байсан, за тэгээд л бараг.., аа цахилгаан комбинат гэж байсан юм, 1-р цахилгаан станц, тэгээд л ер нь болчихож байгаа юм чинь. Тэгээд ерөөсөө үйлдвэржүүлэх барилгажуулах төлөвлөгөө бол яаж байнав гэхдээр 60 оноос эхлээд ёстой Монгол улсын бараг энэ УБ хотыг чинь ёстой нүд ирмэхийн дотор л хөгжиж байгаа ш дээ. Одоо энэ 40,50 мянгат, одоо энэ 19-р хороолол, энэ хотын орчим байгаа барилга, нэг ширхэг ч барилга байхгүй энд бол яаж байнав гэхдээр ерөөсөө нөгөө “Туул” ресторан гэж байсан даа, одоо нэг юу байгаа юм б дээ, тэрний 2 талаар урд хойд талыг дан хужаа мухлаг, тэгээд нөгөө Туул рестораны нөгөө талд их дэлгүүр одоо үндэсний галерей, тэгээд болоо, Багшийн Дээд Сургууль, Засгийн Газар тэр ойр орчимд өөр юм байхгүй. Тийм байсан юм. аа хотын захиргаа байсан юм байна. Одоо хуучин барилга. Аа тэр цахилгаан шуудан холбоо МОНЦАМЭ/Монголын цахилгаан мэдээ/ гэдэг чинь юуны яг тэр нөгөө талбайн урд талд нэг ганц жижиг цагаан байшин байгаа биз дээ, одоо ардчилалын байр гээд байгаа ш дээ. тэр цахилгаан хороо гэдгийн тэр одоо цахилгаан шуудан холбооны зүүн хойд талын “Элдэв-Очир” кинотеатрын одоо үнэт цаасны бирж байна ш дээ, тэрний урд талд нэг ганцхаан жижиг цагаан байшин байсан юм. Тэр нь нураад өөр болчихсон л доо, одоо. Тэгээд болоо ерөөсөө, Сүхбаатарын талбай. Сүхбаатарын хөшөө драмын театр. Тэгээд болоо. Тэгээд л одоо яажбайнав гэхдээр 60 оноос хойшоо энэ төвийн район тэгээд би чинь одоо комбинатад өссөн хүн. Энэ Энхтайвны гүүр мүүр гэж байхгүй ш дээ. Их дэлгүүрт ирнэ гэдэг бол ерөөсөө маш хол газар шиг ойлгогдож байлаа. Явган явна, энд нэг үйлдвэрийн ажилчдыг зөөдөг нэг автобус байсан юм, тэр өглөө орой 2 л явна. Өдөр явахгүй. Тэгээд өдөр хүүхдүүд нааш цаашаа явахаар болбол нөгөө хужаагийн ус зөөдөг морин тэрэгний араас чирэгдээд, тэгээд өндөр хоршоо гэдэгт орж ирнэ. Тэгээд л одоо яажбайнав гэхдээр ерөөсөө 60 оноос эхлээд Зөвлөлтийн барилгачид хятадын барилгачид, хятадын барилгачид 50 оноос хойш, 55 оноос хойш бол хятадын барилгачид их байсан ш дээ, энэ чинь. Тэгээд л 66 онд чинь албан ёсоор гаргаж байгаа нь тэр. Тэгээд энэ чинь одоо 1,2-р 120 мянгат байна тиймээ, Энхтайвны гүүр, нэхмэлийн үйлдвэр, нэхмэлийн үйлдвэрийн ажилчдын байр, эднүүсийг чинь одоо энэ “Баянгол” зочид буудал ресторантай нь хамт эднүүс чинь дандаа хятад барилгачид барьсан юм. Тэгээд нөгөө 66 онд 62 оноос харьцаа муудаад ирэхээр хятадын барилгачид орж ирээд, энэ бүх л микрорайонуудыг чинь тэр мах комбинат руу очно гэдэг тэр үлгэрийн далай, тэр байх ч үгүй, тэр одоо хаа байгаа юм, бүү мэд. Энүүгээр байшин барилга нэг ширхэг ч байхгүй. Аа комбинат чинь ерөөсөө одоо энэ нөгөө автозасварын завод мавод тэр л нөгөө гол дагасан юмнууд бана ш дээ, мод боловсруулах комбинат эднар гээд тэр нэг ширхэг ч тийм үйлдвэр байгаагүй. Дан гэр. Тэгээд 66, 68 оны үед бүгд устаад л, 66 оны үер чинь энийг чинь тэр үйлдвэр, комбинат тэр 4-р цахилгаан станц, 2-р цахилгаан станц, энэ орчмыг чинь бүгдийг нь хамсан ш дээ. Ерөөсөө хавтгайруулаад хаячихсан байхгүй юу. Хамгийн аймшигтай үер болсон байхгүй юу. Тэгээд л тэрнээс чинь хойш яажбайнав гэхдээр орон сууцыг бол маш хүчтэй хурдан барьсан байхгүй юу, тэгээд л энэ чинь 60 он гэхэд чинь энэ одоо энэ Энхтайвны гүүр байна, их дэлгүүр байна тээ, энийг чинь барина гээд бөөн хятадууд, тэгээд л ерөөсөө энэ замын 2 талаар энэ 40, 50 мянгатууд чинь тэр үед баригдсан байхгүй юу. Замын 2 талаар ерөөсөө дан хужаа барилгачид барилгад.

Саранцэцэг -

Энэ төмөр замын вокзал энэ төмөр зам чинь хэдэн онд байгуулсан юм бэ?

Давга -

Төмөр зам чинь одоо 42 онд л тавигдсан гэж ярьдаг юм ш дээ. аа надыг одоо хотод орж ирж байхад төмөр замын вокзал чинь нэг жаахан юм байсан юмаа. Тэгээд нарийн төмөр зам гэсэн нэртэй. Энд болбол суудлын галт тэрэг нь явж байдаггүй, хааяа нэг олон улсын галт тэрэг гээд нэг юм ирээд энэ Замын –Үүд хүрдэг байсан юм уу, үгүй юм уу бүү мэд. Тэгээд л голдуу л товарын /ачаа тээшний/ вагон л явдаг байсан ш дээ. тийм.

Саранцэцэг -

Танд ер нь хотын амьдрал таалагддаг уу?

Давга -

Одоо УБ хотын ер нь бүх л аль ч улс орны нийслэлд болбол хүмсүүд болбол зүрх сэтгэлээсээ дуртай байдаг л даа. Аль ч улсын иргэн, нийслэл хотдоо амьдрах нийслэл хотынхоо соёлын юунаас соёлоос нь хүртэх тийм л сонирхолтой байдаг, аа би болбол УБ-т байх дуртай. Аа сүүлийн үед байгалийн бохирдлоос хамаараад ер нь УБ луу нэг их зүтгэд байх дурлаад байх биш болчихоод байгаа байхгүй юу, яагад вэ гэхлээр энэ хэт их төвлөрөл ардчилалын үеийн энэ хэт замбараагүй байдлаас болоод УБ-г төвлөрүүлчихсэн тэгээд энэ чинь нөгөө хүний амьдралын гамшигтай байдлыг бий болгочихсон байхгүй юу, тиймээ. Энэ утаа угаар, энэ бохир байдал бол тэрнээс биш УБ бол сайхан л даа.

Саранцэцэг -

Танд юу нь их таалагддаг вэ?

Давга -

УБ хотын одоо ер нь миний хувьд УБ-ын энэ соёлын ололт амжилт, энэ хүмсүүдийн одоо сурч боловсорч байгаа энэ байдал надад таалагддаг. Жишээ нь одоо ингээд УБ-т гадуур явж байгаа эрэгтэй ч бай, эмэгтэй ч бай, хүмсүүдийг харахад тэр хүний соёлч боловсон байдал, биеэ авч яваа байдал, тэрний мэдлэг боловсролын түвшин, аа хөдөө нэг аймгийн төвд очоод харахад тэр хүмсүүдийн төлөв байдал, шал ондоо л харагдаж байгаа ш дээ. тэгэхээр болбол энэ төв суурин газар улсын нийслэл гэдэг маань яажбайнав гэхдээр хүмсүүдийг соёлын талаас нь боловсролын талаас нь амьдралын талаас нь маш их тэтгэж тэжээдэг ийм том уурхай юм байна л даа. Би тэгж л боддог. Тийм учраас УБ надад таалагддаг.

Саранцэцэг -

Манай энэ УБ хотын амьдрал бусад энэ суурьшмал хотуудын амьдралаас юугаараа ялгаатай онцлог юм гэвэл та юу хэлэх вэ?

Давга -

УБ-ын амьдрал бол яажбайнав гэхдээр 1-рт бас 600,700 жил болчихсон, хуримтлагдсан, туршлагатай, хуримтлагдсан хөрөнгөтэй. Байшин барилгаатай, соёл түүхийн дурсгалт газруудтай. Сургуулиуд сургууль соёлын төвлөрөл болчихсон, аа энэ талаараа бол яажбайнав гэхдээр УБ хот маань бусад суурин газруудаас онцлогтой, аа орон нутгийн газрууд бол одоо 2 дах том хот Дархан байна тиймээ, Дарханд бол яажбайнав гэхдээр яахав хот аймгийнхаа хэмжээнд тохирсон, соёл боловсрол, уул уурхай үйлдвэр, байгаа ч гэсэн одоо нөгөө соёлын төв, улс төрийн том байгууллагууд байхгүй, бас тиймээ. Бүх л юм тэндээ шийдэгдэх биш, УБ-т шийдэгддэг байхгүй юу. Тэгэхээр болбол бас л өвөрмөц, жаахан өрөөсгөл тал байж л байна л даа. Тэгээд одоо орон нутгийг.., өөрийгөө захирах орон нутгийн засаг захиргааны эрхийг өгөөгүйтэй бас их холбоотой энэ чинь. Жишээ нь орон нутаг бол өөрийгөө санхүүжүүлдэг өөртөө нутаг дэвсгэрийн бүрэн бүтэн байдлыг өөртөө шийддэг, байх юм бол одоо бүс нутгийн эрх мэдэл гэж яриад байгаа ш дээ, тиймээ. Тэрнийг өөрт нь өгөх юм болбол УБ-ын хэмжээнд хүрэхгүй ч гэх юм байхгүй ш дээ. Тэгэхээр УБ гэдэг яажбайнав гэхдээр хүн бүхний монголын иргэн бүхний зүрх сэтгэл нь болсон очиж үзэхийн очиж амьдрахын тэмүүлэл хүсэл болчихсон л хот. Хот хөдөөний хэнээс нь ч асуухад ...Та УБ-т очих уу, гэхэд амьдаръя гэж хэлж чадахгүй ч гэсэн Улаанбаатарыг очиж үзэх юмсан л гэж хүн хэлнэ дээ, лав.

Саранцэцэг -

За би одоо танаас нэг сонин юм асууя, сонин асуулт асууя. Монголчууд нас барсан улсуудаа ер нь дээр үед яаж оршуулж байсан юм бэ. Одоо яаж өөрчлөгдсөн?

Давга -

Одоо надыг чинь жаахан байхад монголчууд болбол хүмсүүдийг ил хөдөөлүүлдэг байсан л даа. Ил тавьчихдаг. За тэр үед ч даавуу даалимба ч гэдэг юм байхгүй байсан байх, тэгээд нэг, яахав дээ одоо нэг, эцсийн замд нь үдэж байгаа болохоор нэг жаахан цагаан даавуу маавуу, тэгээд нэг адсага мадсага олоод л тэгээд л хөдөө аваачдаад л нэг тийм ээвэр нам дор газар хөдөөлүүлчихдэг. Тэрнээс нь одоо хүмүүс айдаг жигшдэг, тэр хөдөөлүүлсэн газраас нь хүн айдаг жигшдэг, за бид одоо жаахан байхдаа хонь хариулдаг байсан, тийм хүн тавьсан юм гэнэлээ, ийм хүн тавьсан юм гэнэлээ, тийм жалга хонхор тийм нам дор газар бол ёстой явнаа.., явахаасаа үнэн айдаг байлаа. Тэгээд тэр үед болбол монголчуудын ярьдаг л даа, нүгэл их хийсэн хүн бол байж л байдаг, шарил нь. Аа ер нь урд насандаа нүгэл бага хийсэн, буянтай, ийм хүн болбол одоо шарил нь дорхноо алга болчихдог байсан юм гэнэлээ, би яг тэрнийг нь үзэж хараагүй болохоороо сайн мэдэхгүй. Ер нь хүмсүүд тэгж л ярьдаг юм. Тэгээд улсууд бол яажбайнав гэхдээр юу байдаг..., ер нь хүнээ хөдөөлүүлчихээд Тасын дуудлага гэж дуудлага байдаг юм гэсэн, тасын дуудлага гэж. Тэр дуудлагаа дуудахад болбол хүмсүүдийг эргээд явж байхад нь нөгөө том тас гэж шувуу байхгүй юу, махчин шувуу. Тэр шувуу нь ирээд задлаад иддэг ч юм уу, дамжлаад нисч байдаг гэсэн гэж ярьдаг юм ш дээ. тийм. Хэрэв тасын дуудлага дуудахгүй болбол тэгээд ер нь жаахан хойд насандаа нүгэлтэй, үйл үйлдсэн хүн байх юм бол байж л байдаг юм гэсэн. Би жаахан байхад манай нэг хөгшин хөдөөлүүлсэн юм гээд эмэгтэй хөгшнийг настай эмэгтэй хүнийг хөдөөлүүлсэн гээд нэг хүн байж байна, юу хөндөхгүй байна, ямар ч нохой, шувуу эргэж тойрохгүй байна гээд л манай ах эгч нар ярьдаг, байсан л даа. Тэр тэгнээ тэгнэ тэгнэ, зовно, тэгж зовох хүн байгаа юм, нүгэл их үйлдсэн хүн гэж ярьдаг л байсан л даа. Аа тэгээд одоо сүүлийн үед одоо хот суурин газрууд ер нь хүмсүүдийг хөдөөлүүлэх энд болбол нөгөө европ маягийн мода дэлгэрсэн л дээ. Ялангуяа энэ Оросоос дамжсан, одоо заавал хайрцганд хийж авсанд хийж, нүх малтаж булдаг, тийм одоо юу яасан. Аа бүр энэ одоо хот суурин газарт УБ-т болбол бунхалдаг шахуу байлаа. Тэр хайрцгийг нь хийгээд нүхийг нь ухаад дотор талдаа нь одоо том том бетонон хавтангаар хашлага хийгээд, тэгээд дэр дороос нь нөгөө хавтангаар бетонон хавтангаар хучаад, гадуур нь бетон цементээр цутгаад, ингээд яадаг байлаа. Нэг хэсэг. Тэгээд одоо нөгөө хөшөө босгодог, хөдөө бол тийм юм байхгүй ш дээ, дээхэн үед бол байгаагүй. Зүгээр аваачдаад тавьчихдаг. Тэр хүнийг тэнд нутаглуулсан гэнэлээ л гэж ярьдаг болохоос биш тийм чулуу хөшөө овоолно барина гэдэг тийм ойлголт байхгүй. Аа энэ одоо байдал маань сүүлийн үеийн байдал маань эргээд байгаль экологитоо ч гэсэн хот суурингийн одоо хүн арддаа эрүүл мэнд одоо амгалан тайванд ч гэсэн одоо сөрөг нөлөө үзүүлж байгаа байхгүй юу. УБ-г хөгжихгүй юм шиг, том болохгүй юм шиг бодож байсан байна л даа, одоо “далан давхар” гэдэг чинь хот дундаа орчихлоо ш дээ. хотоо тойроод одоо хот дотроо л шарил нь бий болчихлоо. Тэгэхээр ер нь шарил болбол ийм газар бунхалсан шарил бол одоо 50 жил дотор л ялзарч дуусдаг юм гэсэн. Одоо манайх болбол одоо хэдэн жил ч болчихож байгаа юм, бүү мэд. Тэгээд одоо тэрэн дотор энэ одоо бас бодлого буруу байсантай холбоотой, юм болов уу гэж . тэгээд одоо бол сүүлийн үед яажбайнав гэхдээр нөгөө чандарлах гэдэг нэг ийм юу гарч ирж байна л даа. Хэлбэр. Энэ одоо Европоос л, Европ маягийн л загвар. Тэгээд одоо монголчууд болбол Азийн орнууд болбол чандарлах явдал болбол Энэтхэг, Солонгос, энэ Пакистан, Япон гэх мэтийн улст байдаг л даа, зүгээр шатаагаад, усанд далай мөрөнд живүүлдэг ч юм уу, нэг чандарласан юуг нь цацдаг ч юм уу, тийм аа манайд болбол сүүлийн үед чандарлах гэдэг ойлголт гарч ирж байна, За энэ болбол байгаль экологийн хувьд ч гэсэн, энэ бол бас л жаахан дэвшилттэй л хэлбэр юм. аа тэгэхдээ монгол хүний одоо өв уламжлалын хувьд бол нэг их тохиромжтой зүйл биш гэж бодож байгаа. Яагаад гэхээр монголчууд бол яажбайнав гэхдээр эх дэлхийдээ төрсөн бол эх дэлхийдээ л шингэх ёстой, тэр ил байна уу, задгай байна уу, тэр хөрсөндөө л шингэх ёстой гэж л монгол хүн үздэг, тэр зан заншил болбол байх юм болов уу, гэж бодож байгаа ш дээ. тэгэхдээ нөгөө бусад улс орнууд шиг манайх оршуулгынхаа газрыг тэр түвшинд хийлээ ч гэсэн тэр түвшинд болгож чадахгүй байна л даа. Яажбайнав гэхдээр бусад улс орнууд байнга л ингээд л цэцэг ногоо тарьдаг, эргэж тойрдог, одоо тэрнийгээ өнгө үзэмж ер нь оршуулгын газрын түвшингээр тухайн улс оронг соёлын төвшинг хэмжджг гэж ярьдаг байхгүй юу. Ер нь амьдралын төвшинг хэмждэгээ гэж. Тэгэхээр манайд бол яахав дээ, тэгээд сүүлийн үед одоо нэг энд тэндээс чулуу авчраад дээр нь он сарыг нь бичээд, хийж байна. Бусад орнууд чинь хамгийн үнэтэй чулуугаар хамгийн үнэтэй зүйлээ тэнд үлдээж байгаа ш дээ, бунханд нь. Тэгэхээр манай амьдарал манай соёлын түвшин тэр улс орнуудын хэмжээнд хүрэхэд бунхлаж үлдээх нь бол бас л учир дутагдалтай байгаагийн нэг хэлбэр л дээ. Эх дэлхийдээ шингээж байгаа бол энэ бол одоо одоо бол шууд хайрцганд нь хийгээд л шууд газар нутаглуулчихаж байгаа ш дээ, тиймээ. Гадна талаар нь ямар нэг хашилт хийхгүй, тэр болбол болж байгаа хэрэг байх л даа.

Саранцэцэг -

Таныг сонирхолтой сайхан ярилцлага өгсөнд баярлалаа.

Давга -

За сайхан ярилцлага авч, надыг хүлээж авч цаг зав гаргаж миний өчүүхэн боловч сэтгэгдлийг, бодлыг хүлээж авсанд баярлалаа.

Саранцэцэг -

Танд одоо надаас асуугаасай гэсэн, хэлье гэсэн юм байвал хэлж өгөхгүй юу?

Давга -

Үгүй ээ одоо би болбол энэ Монгол улс үүсэн оршин тогтносон энэ хугацаандаа энэ төрийн.., олон төрийн одоо ээлж дараалсан энэ үйл явдлууд энэ он жилүүдийн дотор бас хамгийн сайхан хамгийн одоо хүнлэг тэр үе нь аль үед байсан бэ, гэж асуух болов уу гэж бодож байлаа. Миний бодоход, Монголын, монголчуудын одоо хамгийн сайхан үе бол би нэг 2 үеийг л гэж бодож байгаа. 1-рт нь яаж байнав гэхдээр 13,14-р зууны үеийн монголчуудын амьдрал, бас харьцангуй өндөр байсан, аа их эзэн Чингис хааны одоо үеийн монголчууд бол хүчирхэг байсан. Энэ үеийн монголчууд болбол дэлхийн одоо хагасыг эзэлж, дэлхийд нэр нь мандаж, цуурайтаж явсан үе, энэ бол монголын ард түмний түүхэн хөгжлийн нэг сайхан үе, алтан үе он жилүүд гэж бодож байгаа. Тэр үед болбол монголчууд яажбайнав гэхдээр үнэхээр хүчирхэг үнэхээр гарамгай, үнэхээр одоо мэргэн, оюун ухаантай байсан нь бол мэдэгддэг. Яагаад вэ гэхээр Чингисийн үеийн тэр одоо улс төрийн ч бай, цэрэг дайны ч бай, ахуй амьдралын ч бай, одоо бүх зүйл болбол хүн төрөлхтний анхдагч байж чадаж байгаа. Өөрөөр хэлбэл одоо монголчууд болбол тэр анхдагч зүйлээ патент болгож хадгалж чадаагүй ээ л гэсэн үг шүү дээ. аа тэр үед бол төмөр хайлж байсан уу, хайлж л байсан, цаас хийж байсан уу, хийж л байсан. Тэрний ул мөр одоо энэ Сэлэнгэ аймгийн байгаа, цаас хийж байсан үйлдвэрийн тоног төхөөрөмжийн суурь байж л байгаа, олдсон. Тэр үед бол алт мөнгө, дархан нар юм хийж байсан уу, хийж л байсан тиймээ. Аа одоо харин энэ нэг дэх алтан үе нь бол энэ 18,20-р зууны үед нэлээд ухарчихсан байхгүй юу, тэр алтан үеэсээ. Нэлээн ухарч, хоцрогдчихсон. За ололттой талууд нь яахав, социализм гэдэг талдаа бол байсан тэр үеийнхээ хэмжээнд хүрч хүчирхэгжиж чадаагүй. 2 том гүрний дунд хавчуулагдаад, тэгээд нэг юм амь тээгээд байгаад байсан, харин 2 дахь алтан үе одоо 1990 оноос эхэллээ. Энэ бол монголчууд оюун ухаанд бараг 200 жилд ч шахуу боогдмол байсан оюун ухаан дахиж сэргэж, тэр эхний эзэн Чингисийн үеийн алтан үедээ хүрэх тийм боломж нээгдсэн л гэж би бодож байна. Тэгэхээр Монголын түүх цагаантай ч, бараантай ч, монголчууд ямагт урагшаа, ямагт өөдрөг л явж ирсний баталгаа, бас нэг баталгаа энэ 2 дахь алтан үе нь эхэлжээ. Энэ алтан үедээ бид юу гэхдээр байгалийнхаа баялгийг бүрэн эзэмшиж байна, бүрэн эзэн нь байх, тэрнээсээ хувь хүртэх, эх орныхоо одоо дэлхийн хагасыг эзлэх орон нутагтаа бүрэн эзэн байх л энэ алтан үе иржээ л гэж бодож байгаа.

Саранцэцэг -

За танд их баярлалаа. За эрүүл энх байж урт удаан наслаарай.

Давга -

За баярлалаа.

Саранцэцэг -

Ярилцлагаа өндөрлье.

Back to top

Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.

• Website Tips




• Interviews

  • Translations
  • Browse
  • Browse Interviewers
  • Search
  • Glossary
  
  

• Gallery

  • Gallery
  • Video
  • Photos / Documents
  
  

• Mongolia

  • Background
  • The twentieth century
  • Pictures
  • Timeline
  
  

• Project

  • Overview
  • Themes
  • Process
  • Pilot
  
  

• Project Team

  • Team
  • Reflections
  
  


• Oral History Resources
• Links
• Terms and Conditions


• Contact