Gombosüren
Basic information
Interviewee ID: 990144
Name: Gombosüren
Parent's name: Tsedendagva
Ovog: Buniihan
Sex: m
Year of Birth: 1947
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: higher
Notes on education: PhD
Work: MUIS Philosophy department head
Belief: Buddhist
Born in: Hairhanduulan sum, Övörhangai aimag
Lives in: Sühbaatar sum (or part of UB), Ulaanbaatar aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
work
education / cultural production
literature
childhood
family
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Отгонбаяр -
За багшаа юуны өмнө цаг заваа гарган ярилцлага өгөхийг зөвшөөрсөнд тань талархлаа илэрийлье. Ингээд өмнө ярисан ёсоор яриагаа эхлэх үү?
Гомбосүрэн -
Би ч одоо 1947 онд төрсөн тэгээд одоо төрсөн сар өдрөө мэддэггүй ш дээ. Тэгээд яасан гэхлээр зэрэг 5,6-р ангийн үед л юм даа, төрсөн сар өдрөө тодруул гэж багш маань хэлж тэгээд л 7 сарын 5 гээл бичиж байсан. Тэхдээ ч бас тохиолдлоор хэлээгүй юм ш дээ.
Отгонбаяр -
7 сарын 5-нгаа юу?
Гомбосүрэн -
Тийм, яагаад гэхээр зэрэг анхны заводын жил, завод бууж байхад л төрсөн гэж ярьдаг байхгүй юу, манай нутаг л завод бууж байхад төрсөн.
Отгонбаяр -
Завод гэж нөгөө сүүний заводыг хэлж байгаа юу?
Гомбосүрэн -
тийм, сүү бэлтгэдэг, тос цохиж бэлтгэдэг тэрийг би завод гэж ярьдаг байсын.
Отгонбаяр -
Завод бууж байх гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ? Тийм эрт буудаг байсан юм уу 7 сард?
Гомбосүрэн -
За тэр чинь намайг хүүхэд байхад чинь 6 сард завод буудаг байсан ш дээ. Ажлын хэсэг 6 сар гэхэд, тэгээд хар ухаанаар бодоход тэрний хойно байх гэж таагаад л, тэгээд 7 сард гэж таагаад, 5-н тоог бол бэлэгдсэн ч юм уу, яасан ч юм хүүхэд байхад, 7 сард байхад гэж таагаал, тэгээд л 7 сарын 5 гээл хэлчихсэн байхгүй юу. Тэгээд л одоо 7 сарын 5-нд төрсөн гээл явдаг л байхгүй юу. Тэр үед хүн ам бүртгэл тиймэрхүү л байсан байх.
Отгонбаяр -
Аав, ээж хоёр юу хийдэг байв, айлын хэд дэх хүүхэд болов, ах дүү нар чинь хэдүүлээ вэ?
Гомбосүрэн -
Би чинь эхээсээ наймуул, хамгийн том эгч маань эндээд том хүүхдээ төрүүлээд гэртээ үлдээсэн. Би 6 дахь нь, миний дээр 5 дахь нь эрэгтэй хүүхдийг айлд өргүүлсэн. Би бол 6 дахь нь юм байгаан. Миний дор хоёр дүү байдаг, бас нилээд олон нь ертөнцийн мөнх бусыг үзүүлсэн л дээ. Тэгээд олуул өссөн. За амьдралын хувьд бол аав маань хүрээнд сууж яваад тэгээд
Отгонбаяр -
хүрээнд сууна гэдэг чинь хаанахын хүрээнд Өвөрхангайд уу?
Гомбосүрэн -
Уянгын хүрээнд, тэгээд л хүрээ тараал манай хар болоод тэгээд ээжтэй суусан юм билээ, нилээд хожуу суусан юм билээ. Гучин хэдэнд төрсөн юм билээ.
Отгонбаяр -
тэр үеийн лам нар ер нь тийм, хар болоод л
Гомбосүрэн -
тийм хожуухан гэрлэсэн,
Отгонбаяр -
малчин айл байсан уу?
Гомбосүрэн -
малчин, уг нь юу бусад мал сүү. Үхэр бол овоо жаахан өсч байсан даа, овоо хэдэн үхэртэй болсон, тэгээд сүүлдээ багассан юмаа. Би чинь 9-тэй сургуульд орсон. Уг нь тэр үед чинь наймтай сургуульд ордог байсан. Миний дүү надаас хоёр дүү, тийм болохоор зэрэг болуул хоёуланг нь суулгах санаатай, намайг хөөгөөд л байсан л даа, сургуульд ор, сургуульд ор гээд тэгээд л хойтон явуулъя гэж аргалж аваад, дүү маань 7-той, би чинь 9-тэй сургуульд хамт орж байсан. Тэгээд л сумынхаа бага сургуулийг 60 онд төгсч, 4 сарын 25-нд төгсөж байсан, одоо бол жаахан орой тардаг юм шиг байна ш дээ, бага ангийн хүүхдүүд бол, тийм үү?
Отгонбаяр -
9-тэй сургуульд сурна гэдэг чинь та чинь 56 онд суусан байх нь тэ, тэгээд 4 жил сураад 60 онд...
Гомбосүрэн -
60 онд 4 сарын 25-нд, тийм л эрт тардаг байсан юм шиг байгаа юм, уг хувиараараа бол Уянга сумын дунд сургуульд очих ёстой, манайх бага сургуультай. Манайх Өвөрхангай аймгийн Хайрхандулаан сум л даа би чинь.
Отгонбаяр -
харин тиймээ сумаа хэлээгүй болохоор, уг нь Өвөрхангай аймгийн Хайрхан дулаан сум.
Гомбосүрэн -
тэгээд Хайрхандулаан сумын хүүхдүүд 4-р ангиа төгсөөд сургуульд ороход хойд сумынхаа Уянга суманд очиж сурах хувиартай байдаг. Гэтэл миний ах аймгийн төвд 8-р ангид орсон, 9-дөө орох болсон, тэгээд би ахыгаа дагаад аймаг дээр ирсэн. Бусад нь бол манай том ах, том эгч сургуулиар яваагүй. Харин нэг эгчийг маань харин тэр ахтай явдаг байснаа сургуулиас гарсан. Тэгээд ах маань л аймгийн төвд байсан, би тэгээд л дагаад л дүү маань ч сургуульд яваагүй. Хоёулаа л тэр, манай гэрийнхнээс арван жил төгссөн нь манай тэр ах бид хоёр л байгаа. Бусад нь бол тэгээд л дандаа хөдөө гарсан. Тиймэрхүү, бага нас.
Отгонбаяр -
Аймгийн төв дээр та сургуульд байхдаа айлд байсан уу, дотуур байранд байсан уу?
Гомбосүрэн -
дотуур байранд
Отгонбаяр -
дотуур байрны амьдрал тэгээд ямархуу байна даа? Юу идэж уудаг байв?
Гомбосүрэн -
дотуур байрны амьдрал чинь уг нь хоол ундаар гайгүй ш дээ. Үгүй яахав дээ, өглөө талх өгнө, өдөр орой хоёр хоолтой. Уг нь хүүхэд байхад чинь нээх өлсөхгүй байна л даа. Тэгээд л өдөр нөгөө гал зууханд мод түлээ хагалж өгч, хөрөөдөж өгч шанд нь бин, гамбир иднэ ш дээ. Тогооч руу урваж байж бидэнд юм өгнө ш дээ, цаадуул нь ч хоолноосоо илүүчилж гамбир юм хийж тиймэрхүү маягтай. Ер нь бол хүүхэд байхад чинь, дотуур байранд олон хүүхэд чинь өлсгөлөндүү маягтай байдаг ш дээ.
Отгонбаяр -
сумын сургуульд одоо бага сургуульд байхад чинь аав, ээж чинь хөдөө малтай байсан биз дээ?
Гомбосүрэн -
бага сургуульд байхад чинь янз янзаар айлууд чинь хүүхдээ сургаж зарим нь дотуур байранд оруулж, зарим нь айлд байлгана, зарим нь хоёр хуваагдана. Би болвол дүүтэйгээ хамт, аавтайгаа хамт л байдаг байсан даа. Заримдаа дүү, эгч маань, нэг эгч маань сургуулиас гарсан за голдуу л аавтайгаа хамт байдаг байсан. Тиймэрхүү маягаар 4-р ангиа төгссөн юм байгаа ш дээ.
Отгонбаяр -
за тэгээд дунд сургууль төгсөөд яав?
Гомбосүрэн -
тэгээд дунд сургууль төгсөөд яахав 66 онд төгссөн байх шүү тийм үү, 60-аас 66 онд тийм. Өвөрхангай аймгийн төвийн 10-н жилд уг нь бол монгол хэлний ангид л, тэр үед чинь монгол хэл утга зохиолын анги гэж байсан, их сургуульд тэр үедээ л орох санаатай байсан л даа.
Отгонбаяр -
66 онд 10-р анги төгссөн тэ?
Гомбосүрэн -
тийм, тонгол хэл утга зохиолын ангид орно доо гэсэн бодолтой байсан л даа, ганцхан л хувиар ирсэн, тэр үед өрсөлдөх гэж байх биш, хувиар ирээд л сурлагын ерөнхий байдлыг хараад хувиарлачихдаг байсан юм чинь багш. Би ч яахав дээ утга зохиол, шүүмжлэл, хэлний дүрэм сонирхдог тэгээд л тэгж байсан. Бусад бүх хичээл ямар шүлэг, уран зохиол орох биш, яг цаг дээрээ ганц хувиар ирэхээр уран зохиол сонирхдог хүүхэддээ өгөлгүй яахав дээ.
Отгонбаяр -
тэгнэ л дээ.
Гомбосүрэн -
нийгмийн ухааны хичээлд гайгүй байсан, тэгээд л философийн ангид хувиарлачихсан. Тэрэнд ёстой их дургүйцсэн тэгээд л тиймэрхүү л маягаар.
Отгонбаяр -
тэгээд философийн ангид орсон чинь болвол ер нь хэл, утга зохиолын онол сонирхож байгаа хүнд бол онолын хувьд цаагуураа таарч л байна ш дээ тэ? Одоо та тийм зохиолоо бичих гээд л сууж байна.
Гомбосүрэн -
хэл бол сонирхолтой л байсан. Хэл яаж үүссэн бол, үг яаж үүссэн бол гэж бодогдоод л, тийм л байсан. Тэгээд л цаг дээрээ өөр хувиар авч байсан юм даа тийм.
Отгонбаяр -
за тэгээд хотод оюутан болоод ороод ирсэн?
Гомбосүрэн -
тэгээд хотод орж ирээд ахындаа оюутан болоод суусан. Яармагт, тэр чинь 66 онд тэр чинь Улаанбаатарт айхтар үер болсон жил ш дээ. Яармагт байсан.
Отгонбаяр -
Зун нь айхтар үер болсон
Гомбосүрэн -
өө тийм, яг л тэр үерээр төмөр зам хавьцаа манай тэр ахынх байсан юм билээ. Тэгээд үерт автагдаад яармагт дөнгөж буучихсан, төвхнөөгүй байхад нь очсон л доо. Тэгж байсан. Өвөл нь байранд орно холоос гээд.
Отгонбаяр -
Оюутны байр тэгэхэд хаана байсан бэ? Тэр үед
Гомбосүрэн -
Оюутны байр чинь одоо манай нэгдүгээр байр ашиглалтанд орсон байсан. Тэгээд нэг өрөөнд 6 ортой, ганц ширээтэй тиймэрхүү л маягтай.
Отгонбаяр -
нөгөө давхар ортой
Гомбосүрэн -
тийм, ганц ширээтэй тиймэрхүү л маягтай. Харин хаа очиж одоог бодвол хичээлийн байруудад хичээл унших бололцоотой хэдэн том өрөөг нь, яахав дээ тэгж байгаад орой болохоор жижүүртэй хөөгдөнө л дөө. Ер нь тэгээд юм бол санамжаараа л болдог байхл даа. Ер нь бололцоотой. Тэр чинь бас одоо бол тэгээд л орой болохоор, хүүхдүүд нь ч бас жаахан буруугаар эргэх гэдэг юм шиг байгаан. Тэр гараад л явчихдаг юм шиг
Отгонбаяр -
харин тиймээ
Гомбосүрэн -
зарим нэг том өрөөг зориуд нэг орхиж болно л доо, 364, дугуй заал гэх юм уу, эсвэл 310 гэх юм уу том өрөөг тухайн сургуульд нэг нэг том өрөөг гаргаад хүүхдүүд суудаг бол болж л байгаа юм л даа. Өрөө болгоныг биш ч гэсэн. Тэгж л бодогдох юм. Миний үед чинь оюутан байхад чинь өглөө 9-д хичээл орно. Тэгээд 50 минут хичээлээ хийгээд 10 минут завсарлана. Дахиад 50 минут тэрийг нэг паар гэж үздэг байсан. 110 минут. Тэгээд л 8, 9 цаг хичээл чинь орой 17 цагийн үед тарна. Залгаад соёлын сургууль гээд нэг юм болно. 7 хоног бүр, соёлын сургууль гэж юу ярьдаг юм гэхээр яахав дээ нөгөө марксизмын онолуудаас ёс суртахуун, гоо зүйн асуудал ярина шдээ.
Отгонбаяр -
Өнөө намын улс төрийн сургууль гэдэг шиг л юм байсан байхнээ?
Гомбосүрэн -
оюутны соёлын сургууль, тэгээд сардаа нийтийм лекц гэж нэг юм болно, хагас сайны өглөө хичээллэхээс 30 минутын өмнө улс төрийн сонсгол гэж нэг юм хийнэ. Ёстой зав чөлөө байхгүй ш дээ.
Отгонбаяр -
тэр үед чинь хагас сайнд хичээллэдэг байсан юм чинь?
Гомбосүрэн -
Тийм, зөвхөн бүтэн сайнд амарна,хагас сайнд болвол хагас амрана гэдэг. Тиймэрхүү л нэг, үндсэндээ бол ёстой танхимын цаг л байсан даа, биеэ дааж юм унших бололцоо бол бага байсан. Тийм учраас шалгалтыг чинь тэр үед чинь нэг шалгалтын хооронд дөрөв тав хоног гаргаж тэр хооронд нь жаахан юм уншиж авна уу гэхээс биш, одооных шиг бараг өдөр болгон шалгалт авбал явцын шалгалт гэж байхгүй, явцын шалгалт гэж байгаагын хүчээр одоо энэ шалгалтыг чинь туулж байна ш дээ.
Отгонбаяр -
нэгдүгээрт, хоёрдугаарт одооны хүүхдүүд чинь бол танхимын цаг нь бага, бие даах цаг нилээн ихтэй тийм байна л даа.
Гомбосүрэн -
тэгээд янз бүрийн мэдээллийг олж авах бололцоо ихтэй. Хүмүүсийн сэтгэх чадвар хамаагүй дээшилсэн юм шиг байна ш дээ. Бидэнд болвол тэмдэглэл байхаас биш, ялангуяа бага ангийн хүүхдүүд, миний 3-р ангид бодож байсан бодлогонуудыг 1-р ангийн хүүхэд л, болж байгаа хэсэг байна, тийм л даалгавар өгөхийн сонин юм, тэр нь бас ойлгохгүй
Отгонбаяр -
таныг тэр их сургуулийн философийн ангид оюутан байхад яг ямар ямар хичээлүүд оров, яг аль хичээл илүү сонирхолтой байв? Багш нараас одоо тэр үеийн намын томчууд орж байсан байх тэ? Хэн хэн хичээлээ сайхан заадаг байв?
Гомбосүрэн -
би чинь одоо багаасаа өнөө социализмын онол уншиж ирсэн юм чинь, энхтайван социализмын асуудал сэтгүүл, тэр чинь одоо баахан л коммунист, социализм, коммунизмын тухай ярина ш дээ.
Отгонбаяр -
тэр чинь өнөө СЭВ-ийн гишүүн орнуудад гаргадаг байсан уу?
Гомбосүрэн -
өө яахав ерөөсөө л дэлхийн коммунист намуудын төв хэвлэл байхгүй юу даа. Олон улсын коммунист ажилчны намуудын төв хэвлэл байхгүй юу даа. Тараагддаг төвтэй, манай Батмөнх дарга, бусад томчуулын хүртэл өгүүллэгүүд хэвлэгдчихдэг. Тэр их гоё санагданаа. Тэгээд л янз бүрийн коммунист намын дарга нар чинь би одоо яаж коммунист намын дарга болсон гээд янз бүрийн юм бичсэн байна, тэр чинь одоо их гоё санагданаа. Тийм болохоор ч шинжлэх ухааны коммунист намын хичээл их гоё санагднаа,
Отгонбаяр -
цаг үеэ дагаад
Гомбосүрэн -
надад хамгийн сайхан санагдсан хичээл ерөөсөө улс төр, эдийн засгийн ухааны хичээл ш дээ.
Отгонбаяр -
капитализмынх уу, соиализмынх уу, тэр үед чинь 2 хувааж ордрг байсан
Гомбосүрэн -
капитализмын, ялангуяа нэмүү өртөгийн онол
Отгонбаяр -
Марксынх нэмүү өртөгийн онол?
Гомбосүрэн -
тэр чинь одоо за ингэж л мөлжлөг авдаг юм байна гэж тийм юм бодогдоод л, одоо бодоход жаахан гэнэн л байгаа юм. Тэхдээ л тэгж л нүд тайлж л байгаа юм. Тэр цаг үеийн бүтээгдэхүүн гэдэг чинь тийм л маягаар. Би чинь тэр Афанасьевийн марксист философийн үндэс гэдэг номыг чинь 7-р ангид байхдаа одоо судалж байсан ш дээ.
Отгонбаяр -
өө мөн сүрхий сурагч байжээ, 7-р ангид байхдаа Афанасьевийн философийн үндсийг уншиж байсан гэдэг чинь.
Гомбосүрэн -
надад тэмдэглэл нь байдаг ш дээ.
Отгонбаяр -
таньд тэр чинь байдаг юм уу, та тэрнийгээ нэг үзүүлнэ шүү.
Гомбосүрэн -
тэгсэн чинь манай химийн багш гөлөг Төмөр ингээл суучихаад ангидаа сууж байсан голдуул нууцын байхгүй юу тэхдээ яахав тухайн тэр газраараа нөгөө Афанасьевоо хуулаад л, тэмдэглээд л гоё санагдаж байгаа юм чинь. Тэгээд Гомбосүрээн наадах чинь их сургуулийн гуравдугаар ангид ордог юм гэж хэлээд.
Отгонбаяр -
тийм ш дээ, их сургуулийн оюутан үздэг номыг аймгийн сургуулийн 7-р ангийн хүүхэд үзээд байхаар чинь
Гомбосүрэн -
өө тэрийг сонсчоод том ангид ордог юмыг чинь болъё гээд хаясан, тэгээд л больчихож байсан. Тэгээд л нилээн их нь байдаг ш дээ. Үгүйсгэлийн үгүйсгэлийн хууль мууль гэдэг чинь бөөн л,
Отгонбаяр -
Итгэл үнэмшил болж орж ирж байсан болов уу, яасан бол, зүгээр сонирхол байсан уу?
Гомбосүрэн -
тэр чинь их гоё санагдаад, итгэл үнэмшил болчихсон, ер нь Афанасьев чинь их ойлгомжтой бичдэг хүн ш дээ. Ёстой нэг жирийн хүн шиг
Отгонбаяр -
Яг үнэнээ хэлэхэд бол бидний үеийхэн ч Афанасьевийг уншаагүй юм ш дээ. Монгол хэл дээр байгааг ялангуяа.
Гомбосүрэн -
тийм, Афанасьев хүрэн хавтастай гарч байсан шдээ 63 онд.
Отгонбаяр -
тийм тийм бүүр хуучны, одоо энүүгээр байдаг.
Гомбосүрэн -
хамгийн анхных нь Манай ах аймгийн намын хороонд зааварлагч хийж байсан байхгүй юу.
Отгонбаяр -
аа тэр нөлөөгөөр
Гомбосүрэн -
тэгэхэд би тэднийд сууж байсан чинь манай ах худалдаж авчирсан байсан. Тэр сайхан санагдаад л тэгээд л би. Тиймэрхүү
Отгонбаяр -
Авсаны нөлөө бас их байна шүү, түүнээс биш тийм айлд амьдраагүй болвол Афанасьевийн зохиол уншихгүй ш дээ.
Гомбосүрэн -
тэгээд л гуйж аваал тэрийг уншаал тийм, тэгээд л тиймэрхүү юмнаас философийн ангид хувиарласан байх д аа.
Отгонбаяр -
тийм байх, таныг оюутан байхад Төмөр-Очир гуай багшилж байсан уу?
Гомбосүрэн -
Төмөр-Очир чинь тэгэхэд буруутсан үе ш дээ, 10-н жилд байхад
Отгонбаяр -
нээрэн тийм байна шдээ,
Гомбосүрэн -
нам төрийн эсрэг үйл ажиллагаа явуулсан гэж буруутгасан үе, зүгээр яахав дамаар одоо
Отгонбаяр -
Төмөр-Очирын лекцүүд гэж байсан ш дээ. Тэрнийг олж уншиж байсан уу?
Гомбосүрэн -
Уншиж үзээгүй, хорьчихсан байсан юм л даа.
Отгонбаяр -
хорьчихсон байсан байх, тийм байх. Арай өмнөх үеийн оюутнуудын домог байх нь байна ш дээ тэр чинь.
Гомбосүрэн -
Ялангуяа одоо тэр 64 оны Лоохууз, Нямбуу, Сурмаажавыг чинь ярих гэдэг чинь еэ базарваань аймаар, бараг л одоо дайн болж байна гэж зарлаж байгаа юм шиг сүртэй ярьдаг байсан ш дээ. Өө тэр Лоохууз, Нямбуу, Сурмаажав нар, их аймаар, ямар аймаар юм бэ гэмээр аймаар ярьдаг байсан.
Отгонбаяр -
нийгмийн сэтгэл зүйд тэгж нөлөөлж байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
тийм айхтар чадвартай, дикторууд уншдаг, үнэхээр л аймаар санагддаг байсан даа, ёстой л болохгүй улсууд гарч ирлээ гээд.
Отгонбаяр -
та тэгээд л 71 онд их сургууль төгссөн, МУИС төгссөн
Гомбосүрэн -
тийм
Отгонбаяр -
тэгээд МУИС төгсөөд юу хийв?
Гомбосүрэн -
МУИС төгсөөд шууд их сургуульд багш болсон.
Отгонбаяр -
шууд их сургуульдаа, та чинь их сургууль онц төгссөн?
Гомбосүрэн -
Их сургуулийн философийн анги, би чинь нэг дундтай төгссөн хүн шүү дээ.
Отгонбаяр -
Ямар хичээл дээр?
Гомбосүрэн -
тэр үед онцоо 5-н оноогоор дүгнэдэг байсан юм чинь, физик хичээл дээр
Отгонбаяр -
Физикийн хичээл ордог байсан юм уу?
Гомбосүрэн -
ордог байсан, физикийн хичээл байтугай мал аж ахуйн хичээл, газар тариалангийн хичээлүүд, хөдөө аж ахуйн хичээлүүд. Тэхдээ физикийн багш их сайн мэдээлэл өгдөг байсан, гэхдээ бичиж чаддаггүй байсан, их хурдан ярьчихдаг, ганц ч өгүүлбэр, тэгээд бусад хүүхдүүдийнхийг тэр чинь бас оросоор ойлгохгүй.
Отгонбаяр -
аан оросоор заадаг байсан юм уу?
Гомбосүрэн -
үгүй ээ үгүй, бусад хүүхдүүдийг энэ ном унш гэхээр ном байхгүй тэр чинь монголоор дээд сургууль, бусад ангиудыг уншихаар тэр чинь товчхон байдаг. Манай багшийнх өргөн байдаг. мань ганц бүтэн өгүүлбэр байхгүй. Хурдан ярьчихсан болохоор. Тэгээд л яаж ч чадаагүй юм. Тэрнээс ч физикийн хичээл их хүнд хичээлдээ орохгүй юм л даа. Гайгүй л байсан л даа. Тиймэрхүү тэгээд дунд авч байсан.
Отгонбаяр -
за тэгээд л багш болоод шууд философийн, марксист-ленинист философи, диамат, истмат хувааж заадаг байсан?
Гомбосүрэн -
тийм, Деалектик материалист, түүхийн материалист гэж тусдаа орно ш дээ.
Отгонбаяр -
тэгээд шууд хичээл зааж эхэлсэн үү 71 оноос?
Гомбосүрэн -
тэгсэн тэгсэн, шууд позитивист хичээлээс гадна формаль логик, логикийг их сонирхдог байсан, логикоор дипломын ажил хамгаалсан. Формаль логикоор. Тэгээд багш байхгүйн эрхээр математик логикийн хичээл хүртэл орж байсан. Одоо математик логик байхгүй таг. Бүр мартчихсан.
Отгонбаяр -
тэгээд та чинь сүүлд төв хороо руу хэзээ явсан юм бэ? Ер нь их сургуульд хэдэн жил багшлав?
Гомбосүрэн -
77 оныг дуустал яагаад л, өнөө энд аспирантурт шалгалт өгөөд гадаад явах санаатай байсан чинь, яг цаг дээрээ дотоодод хуваарилагдсан, тэхдээр зэрэг нь намын төв хорооны шугамаар явдаг, ЗХУКН-ын Төв хорооны дэргэдэх нийгмийн ухааны академид явсан.
Отгонбаяр -
77 он хүртэл ажилчихаад уу?
Гомбосүрэн -
яахав ээ тэгээд ажилчихаад тэгээд явах гэсэн болдоггүй. Тэгээд яахав сүүлийн би ч тэгээд юманд жаахан хайнгадуу юм чинь. Ингээд яваад байсан чинь миний үеийхэн зарим нь доктурантурт яваад байна, би арай өөрийгөө болоогүй л бэлтгэл хангагдаагүй гээд бодоод байсан чинь түрүүчээсээ докторантурт яваад эхэлсэн. Манай ангийн нэг нөхөр: чи яагаад явдаггүй юм? чи ч гэсэн адилхан биз дээ явах хэрэгтэй ш дээ гээд нээрээ ч тийм юм уу гээд шалгалтанд орсон. Тэгээд доктурантур гэхээр гадаад юугаар бол нийгмийн ухааны академид өргөдөл өгсийн суралцъя гэж. Тэгээд төв хороонд өргөдөл өгөөд, шалгалт өгөөд тэнцээд тэгээд явсан даа. Тэгээд 3 жил сурсан.
Отгонбаяр -
та тэгээд орос руу явсан тэ?
Гомбосүрэн -
тийм,
Отгонбаяр -
аль хот руу явлаа?
Гомбосүрэн -
Москва,
Отгонбаяр -
Москваад билүү, нийгмийн ухааны институт юм уу?
Гомбосүрэн -
нийгмийн ухааны академи гэж байсан. Төв хорооны хэлтэс
Отгонбаяр -
тэгээд 77 онд Москва явсан хэрэг үү?
Гомбосүрэн -
тийм тэгээд 77 оноос 80 оны хооронд явсан. Тэгээд би төв хорооны шугамаар явсан юм чинь эргэж ирээд энэ төв хороонд лектор суртал нэвтрүүлэгч гэсэн ажил хийсэн.
Отгонбаяр -
Москвад та хамгаалсан сэдэв чинь логик тэ? Таны удирдагч Москвад ер нь ямар хүн байсын? Тэр диссертацийн чинь удирдагч
Гомбосүрэн -
Эдвард Артурович Араб-Оглы гэж англи хэлтэй, Энх тайван социализмын асуудал сэтгүүлд ажиллаж байсан, их боловсролтой хүн байсан л даа.
Отгонбаяр -
Таны диссертацийн сэдэв чинь юу байлаа?
Гомбосүрэн -
Нийгмийг танин мэдэхүйд анологи аргын ач холбогдол гэж, Роль аналогий в познаний социальных явлений хамгаалсан л даа. Уг нь яршиг биеийн амар гээд их амархан сэдвийг сонгож авъя гэж бодсон л доо. Тэгсэн цаг дээрээ тэр чинь худлаа юм билээ. Анологи арга гээд ирэхлээр зэрэг өнөө моделирование гэж юмтай холбогддог. Гэтэл одоо ингээд орчин үеийн техник гэдэг чинь тэгээд одоо нэгэнт л одоо гүнзгийрээд ирсэн чинь харин сүрхий томорхон байна ш дээ. Тийм юм болж байсан.
Отгонбаяр -
77-с 80 онд Москвад доктурантурд суралцана гэдэг бол одоо нөгөө коммунизмын ид үе, ахуй орчин нь болвол ялангуяа доктурантурд суралцаж байгаа хүмүүст хангамж нь сайн байсан биз дээ?
Гомбосүрэн -
Ёстой жинхэнэ коммунист стандартын үед байхгүй юу, амьдралын хэв маяг бол тийм. Миний нэг сурч байсан нийгмийн ухааны академи чинь хангамж сайтай. Бусад оюутангаас өөр, тэгээд өрөөндөө утастай гэх мэтээр бололцоо их сайтай байсан.
Отгонбаяр -
Стипенди өндөр
Гомбосүрэн -
Стипенди өндөр, бололцоо их сайтай байдаг байсан.
Отгонбаяр -
тэгээд өвөл, зундаа хүрээд ирнэ гэртээ?
Гомбосүрэн -
тийм, тэр ч тэгээд сайн дурын асуудал ш дээ, ер нь ирнэ гэвэл
Отгонбаяр -
ирж очих зардлын мөнгө өгдөг байсан юм уу? тэр үед
Гомбосүрэн -
үгүй,
Отгонбаяр -
үгүй юу, яахав стипендиэсээ өөрсдөө болгодог, стипэнд бол хангалттай байсан биз дээ?
Гомбосүрэн -
хангалттай юм чинь, ямарч байсан өөрийнхөө бол замын зардлаа даачихдаг. Тэгээд гэр орондоо жаахан жаахан илүүчилчинэ. Тэр үед ямар арилжаа наймаа хийнэ гэж байх биш, байдаг байлаа ч гэсэн бид нар чинь төв хорооны дэргэдэх сургуулийхан юм чинь. Тэгээд цалин, стипенди хангамж арай өндөр юм чинь нээх тийм юм хийхгүй л дээ. Оюутантай адил тийм юм хийхгүй.
Отгонбаяр -
за тэгээд 80 онд төгсөж ирээд төв хороонд лектор болсон?
Гомбосүрэн -
80 онд төгсөж ирээд төв хороонд лектор суртал нэвтрүүлэгч 2 жил болсон доо, бас яахав тав байгууллагын механизмтай танилцаж, нүд тайлж бас зүгээр л байсан сургамжтай. Туршлага дадлага сайтай хүмүүстэй ажиллаж.
Отгонбаяр -
тэр үед хэн хэнтэй ажиллаж байсан? төв хороонд? Яг одоо хэний шууд удирдлаган доор байсан вэ? Түмэндэлгэр гуай байсан билүү?
Гомбосүрэн -
Түмэндэлгэр гуай байсан. Гуай гээд яахав дээ надаас нэг их олон ах биш дээ. Одоо бол өөд болсон зайлуул. Төв хорооны нарийн бичгийн дарга Адъяа дарга байсан. Адъяа даргатай ч нээх тэр болгон харьцахгүй л дээ. Даваадаш байна ш дээ тэр чинь манай орлогч эрхлэгч байсан. Одоо энэ Цахилгаан байна ш дээ,
Отгонбаяр -
тийм, хятадад элчин сайд элчин байсан.
Гомбосүрэн -
Тэр чинь бас хамт ажиллаж байсан. Бас хэн Жанцанноров чинь бас төв хорооны лектор, зарим нь бас зааварлагч хийдэг байсан. Жанцанноров чинь бас зааварлагчаар ажилладаг байсан. Уртнасан байна.
Отгонбаяр -
одоо ЮНЕСКО-гийн?
Гомбосүрэн -
тийм, тэр чинь бас ажиллаж байсан, гэх мэтээр.
Отгонбаяр -
Тэр үед төв хороонд лектор юу хийдэг байсан бэ? Яг ямар ажил хийж байв?
Гомбосүрэн -
үндсэн ажилчин гэдэг юу ш дээ, лекц бэлтгэнэ, илтгэл бэлтгэнэ, тэрийгээ уншина. Намын төв хорооны шугамаар явуулж байгаа янз бүрийн улс төрийн сургалтууд байна. Тэрнийг зохион байгуулахад оролцоно. Улаанбаатарт болоод орон нутагт, ер нь гол нь одоо лекц ярианы сэдэв бичих боловсруулах байлаа. Том дарга нарын илтгэлийн эх бэлтгэх гэх мэтийм ажил байлаа. Хааяа бас жаахан өгүүллэг бичих тэрнийх нь төслийн анхны эрхийн гаргаж ирнэ, тйимэрхүү л ажлууд хийдэг, хааяа орон нутагт бас томилолтоор явчихна.
Отгонбаяр -
Гадагшаа явсан уу тэр үедээ 2 жил төв хороонд ажиллахдаа?
Гомбосүрэн -
Би яваагүй ээ, яахав зарим хүмүүс явдаг, миний хувьд явж байгаагүй. Би нээг удаачгүй, гэхдээ 2 жил нээх удаачгүй.
Отгонбаяр -
Тэгээд 82 онд
Гомбосүрэн -
тэгээд 82 онд намын дээд сургуульд тэгээд философийн тэнхимд багшийн орон тоо гараад ирэхээр нь тийм, өөрийнхөө саналаар ажиллаж байсан.
Отгонбаяр -
Багш хийх нь сонирхолтой байсан уу?
Гомбосүрэн -
тийм байсан. Захиргааны ажилд сайн дасч өгөхгүй байсан л даа. Үүрэг хариуцлагаар ажиллаж байсан болохоос. Тэрийг ч дарга нар жаахан мэдрээ биз.
Отгонбаяр -
тйим байх, түүнээс биш барагтай бол тавьж өгөхгүй ш дээ?
Гомбосүрэн -
яг одоо тийм том газрын дарга цэрэг хоёрын харилцаа чинь сүрхий их дотно харилцаа ч биш, тэгээд дарга нартайгаа нээх сайхан ойртох ч үгүй тэгс хийгээд яваад байхаар хүмүүс дүгнэлт хийчихээд за ер нь ажилдаа л сонирхол багатай хүн юм даа л гэж, идэвхи муутай л хүн юм даа гэж бодож л байж л дээ. Тэгээд багш болох уу гэхдээр нь зэрэг татгалзалгүй л болж байсан.
Отгонбаяр -
Таныг намын дээд сургуульд очиход тэнхмийн эрхлэгч нь хэн байсан бэ?
Гомбосүрэн -
тэнхмийн эрхлэгчээр Даш-Ендон чинь орлогч захирал, тэгээд тэнхмийн эрхлэгчээ хамт хийнэ, Би орлогч нэртэй. Одоо тэр захирал сууж байгаа хүн өдөр тутмын ажилд тэр хүн оролцож чадахгүй ш дээ.
Отгонбаяр -
том захирал нь хэн байсан вэ?
Гомбосүрэн -
Мэеэгомбо багш байсан. Энхболдын аав. Цэрэндоржийг таних билүү, намын хорооны дарга Цэрэндорж гэж одоо нөгөө монголын менежерүүдийн холбоо гээд төрийн өмчийн байгууллага тэр чинь. Тэр чинь намын хороон дарга байсан. Тэр чинь миний үе юм ш дээ. Манай Өвөрхангайн төвийн арван жилийг хамт төгссөн юм. Тэгэхэд намайг байхад байсан л даа.
Отгонбаяр -
Тэр үеийн албан байгууллагууд ялангуяа их дээд сургуулиудад бол намын хорооны дарга гээд их том албан тушаал, их эрх мэдэлтэй, нөлөө бүхий?
Гомбосүрэн -
Бүх юм бол намын хороогоор гарч байгаа юм чинь. Мөнгө төгрөгний асуудал нь захирал нь илүү шийддэг байлаа гэхэд, улс төрийн ерөнхий шийдвэр байх юм бол заавал намын хороогоор ордог ш дээ. Намын хорооны даргын үг санал бол их чухал байж байгаа юм чинь тэр чинь.
Отгонбаяр -
За тэгээд тэр үед чинь намын дээдээс их сургуулийн философийн салбарт ирж цагаар ордог байсан юм байна тийм үү?
Гомбосүрэн -
Би тогтмол орж байсан. Ер нь хичээлийн жил бүрд хоёр гурван цаг орж байсан, тэр үед орчин үеийн хөрөнгөтний философийг шүүмжлэх нь нэртэй хичээл орж байлаа
Отгонбаяр -
Таниас өмнө тэр хичээлийг хүн орж байсан юм уу, гадаадын мэргэжилтэн орж байсан юм уу?
Гомбосүрэн -
Орж байсан, Пүрэв багш ордог байсан, багшийн дээд сургуулийн багш өөд болооч, тэгээд би хойно аспирантур төгсч ирээд.
Отгонбаяр -
Та ер нь өөрөө сонирхож тэр сэдвийг авсан юм уу, эсвэл тэнхмээс зохион байгуулалтаар энэ хичээлийг ор гэж өгсөн юм уу?
Гомбосүрэн -
Урьд нь би хоёр гурван товхимол бичсэн байсан.
Отгонбаяр -
Хөрөнгөтний философиор?
Гомбосүрэн -
тийм, тэр үед чинь хөрөнгөтний философийг шүүмжлэнэ гэсэн үггүйгээр, харгис мөн чанар гэсэн гарчиггүйгээр ер нь гаргадаггүй байсан юм шдээ.
Отгонбаяр -
Шүүмжлэнэ гэсэн үггүйгээр бол гаргаж ирэхгүй, Хамгийн эхэнд нь заавал Маркс, Энгельс, Ленинээс иш татна. Намын баримт бичгээс иш татна, тэгээд өнөө харгис мөн чанарыг нь жаал хэлчихээд дараа нь нөгөө юмаа бичнэ тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тийм одоо намын баримт бичгүүд, ЗХУКН-ын баримт бичиг, өөрийнхөө намын баримт бичгүүд дээр одоо баахан аваад тэр үед чинь ном бичихэд амар байж дээ Маркс, Энгельсийнх нь тэр загварт таарахгүй байгааг худлаа буруу гээд л биччихдэг. Амар байж, бичихэд амар. Одоогийнх шиг юм бичих гэж үйл тамаа үзнэ гэж байхгүй. Хаана буруу байна, тэрийг шууд Марксист загвартаа оруулаад.
Отгонбаяр -
Одоо жишээлвэл экзистенциализмын харгис мөн чанар гэж юу бичиж байсан бэ?
Гомбосүрэн -
Би харин экзистенциализмыг бол тэрүүгээр бичсэн өгүүлэл минийх 89 онд гарсан. Тэрэн дээрээс бол харин шүүмжлэх, харгис мөн чанар гэдэг үгийг хассан. “Орчин үеийн хөрөнгөтний философийн иррационалист чиглэл” гэдэг тийм өгүүлэл бичсэн. Ер нь жаахан зөөлөрсөн үе юм уу.
Отгонбаяр -
89 онд гэхээр тийм байна.
Гомбосүрэн -
өмнөх нь бол тийм үггүй бол нөгөө хэвлэл утга зохиолыг хянах газар гэж байсан Главлит, тэндээс хүн яагаад, хөөе Гомбосүрэн гуай та одоо энэ гарчигаа өөрчлөхгүй бол нэг л болохгүй байна. Үзэл суртлын зорилгод нийцэхгүй байна, одоо энэ гарчигаа өөрчил гээд л хэлнэ шүү дээ.
Отгонбаяр -
одоо тэр Главлитад байдаг хүмүүс салбар болгоноор мэргэжилтэн байсан уу, эсвэл тэр хүмүүс тийм их универсаль мэргэжилтэй хүмүүс байв уу? юм болгоныг уншиж мэддэг?
Гомбосүрэн -
Үгүй мэдэхгүй, ер нь л үзэл суртлын талаас нь хардаг болохоор зүгээр оноогоод, оноогоод уншуулдаг байсан болов уу гэж тааж байна.
Отгонбаяр -
тэгдэг байсан байж магадгүй.
Гомбосүрэн -
Тухайн тохиолдолд хэн ямар завтай байна тэр нь тэгээд одоо тэгээд үзэл суртал, хуудас болгон дээр нь тамга дарсан байдаг ш дээ. Хэвлэлд өгөхдөө нөгөө хүмүүс чинь нэг бүрчлэн уншаад энэ юу гэсэн үг вэ? гээд үзэл суртлын алдаатай юм байна уу гэж хянаж байдаг, эцсийн эцэст тэр хүн хариуцах байхгүй юу, зохиогчоос гадна, тийм учраас хуудас бүрт нь тамга дарчиж байгаан. Тийм болохоор л уг тэр хоёр гурван товхимол бичсэн байсан болохоор энэ хичээлийг заа гээд, тэгээд би ч, татгалзаад байх юу байхав. Яагаад тэр хөрөнгөтний философиор бичсэн гэхлээр зэрэг тэр үед чинь хүн болгон юм л бол капиталист биш хөгжлийн зам, хүн бүр л шахуу тэрэнтэй л холбоотой юм бичнэ.
Отгонбаяр -
яагаад тэгж байв?
Гомбосүрэн -
Илүү амар, хамгаалахд нь ч амар байдаг юмуу? одоо ер нь урагшаа ахиж дөхөхөд нь нь ч нэмэртэй,
Отгонбаяр -
тийм байх, улс төрийн карьер хийхэд нь нэмэр болдог
Гомбосүрэн -
агуулгын хувьд ч амар, тэрнээс л жаахан зайлсхийж байгаа юм даа. Залуу байхад арай нэг жаахан юу байж л дээ, зоригтой ч юм уу, бас нэг жаахан шинэлэг юм эрж хайж логик, хөрөнгөтний философи хоёрыг сонгосон юм. Тэр үед манай логикийн багш ганцхан манай Норовсамбуу багш л байсан. Тэгээд би хоёр дахь нь болж байсан тэр үед.
Отгонбаяр -
Тэр бол таны өвөрмөц шинж байхгүй юу, хэрвээ нөгөө капиталист биш хөгжлийн зам, намын бодлого, удирдан чиглүүлэх үүрэг роль, хүмүүжил, давхарга гээд тэр чиглэлээр явсан бол амар болно нэгдүгээрт, хоёрдугаарт одоо дэвших нь амар, сайд ч болсон байж магадгүй байх?
Гомбосүрэн -
тийм, тэгээд одоо яахав багаасаа нэг жаахан шинэ юм мэдэх сонирхолтой байсан ч гэмээр юм уу, жаахан сүртэй хэлэхэд, хүний яваагүй замаар л явъя гэж бодсон юм л даа. Тэгээд логикоор оюутныхаа дипломын ажлыг бичээд,
Отгонбаяр -
Доктарын диссертациа бас логиктой холбож бичээд, Тэгээд одоо хөрөнгөтний философийг шүүмжилж бичээд
Гомбосүрэн -
тэгээд одоо хөрөнгөтний философийг нөгөө логикийнхоо үүднээс шүүмжилж, тэр нь их инээдтэй байдаг юмаа одоо бодоход. Тэгээд бодохоор логикийн чинь үлэмж юм нь үнэлэмж байдаг байхгүй юу, логикийн онолын чинь. Яагаад уу гэхдээр зэрэг ялангуяа конвергенцийн онол монол гэхлээр, ингээд шүүмжлэл хийгээд, силлогизмын дүрмүүдийн үүднээс одоо шүүмжлээд болоод л байсан юм даа их сонин. Ингээд гурван модустай байдаг гээд, тэгээд л болоод байсан юм даа.
Отгонбаяр -
Яахав дээ орчин цагийн хэлээр бол формаль логик, формал биш, информаль логик байна ш дээ, информаль логикийг чинь формаль логикийн үүднээс формальчилж болохгүй ш дээ. Тэгээд информаль, формаль биш алдаанууд ямар байх уу гэдгээс л гарах байх л даа.
Гомбосүрэн -
тэгээд энэ нөгөө хийсвэр учраас тиймээ, хийсвэр учраас болоод байсан байх л даа. Яг л одоо логикийн дүрмийн үүднээс шүүмжлээд. Гэхдээ тэр чинь хамгийн гол юм ойлголтуудыг сольсны илэрхийлэл дээ мань мэтэд бол
Отгонбаяр -
магадгүй
Гомбосүрэн -
ер нь тэгээд ийм юм байдаг сонин, ер нь тэгээд ганц философи төдийгүй формаль логикийн зарим ойлголтууд ер нь ямар ч юмыг зөвтгөж ч бай, буруутгаж ч бай, болоод л байдаг, одоо тийм л онцлогтой. Тэгээд л одоо өнөө логоцентризмийг шүүмжилдэг ч сүрхий л уламжлалтай юм.
Отгонбаяр -
Орчин үеийн хөрөнгөтний философийн позитивист чиглэлийг шүүмжлэх нь гэдэг ном гаргаад, сүүлд гаргахдаа та тэрний өмнөх үгэн дээрээ өмнө нь би одоо энийг шүүмжлэхдээ би ийм байр суурьтай байсан, одоо тэрнээсээ одоо цагт эргэж харахад өөр байлаа гэдэг юм бичсэн?
Гомбосүрэн -
аан, миний 98 онд шинжлэх ухааны философийн позитивист ба постпозитивист чиглэл гэдэг үү?
Отгонбаяр -
тийм, тэр чинь нөгөө өмнө нь гаргасан номны чинь одоо сайжруулсан, орчин үежүүлсэн хувилбар ш дээ. Тэр суурин дээр хийгдсэн үү?
Гомбосүрэн -
Арга зүйн үнэлэмжийг өөрчилж л байгаан. Аргагүй л тэр үедээ марксист хэмжүүрээр, дан ганц марксизмынхаа үүднээс шүүмжлээд бичсэн байсан юм чинь. Тэгээд харин 90-д оноос хойш чинь дан ганц шүүмжлэх биш, тархи толгойгоо эерэг агуулгаар эргүүлэх оролдлого харж хийгээл өөрөөр хандахаас өөр аргагүй л болж байгаан. Тэр оршил чинь нэг ёсондоо миний өчил юм даа.
Отгонбаяр -
тийм юм байна, тэр оршил бичсэнийхээ төлөө одоо их үг, зэмлэл, юм хум сонссон биз дээ?
Гомбосүрэн -
өө юу гэж байгаан, ёстой нэг ялангуяа хэвлэл утга зохиолын газар ажиллаж байсан зохиолч Лочин байна ш дээ,
Отгонбаяр -
тийм, С. Лочин Говь-Алтайн тийм ээ?
Гомбосүрэн -
тийм тийм Говь Алтайн, тэр чинь миний анхных чинь ялангуяа яг эх бүтээлүүд нь олддоггүй, позитивизмийн философуудаас тэр үед чинь олддоггүй байсан. Тэхдээр зэрэг Ленин багшаас дандаа эх татна ш дээ. Өнөө Мах, Авенариус, өөр хэн ч байдаг юм, бүр шинэ кантч гээд?
Отгонбаяр -
өнөө Материализм эмпириокритицизмаас иш татаад?
Гомбосүрэн -
тийм, тэр зохиолоос л одоо В.И.Ленинээс дам иш татав, дам иш татав гээд, тэдний үзлийг аваад тэгээд дан марксизмийнхаа үүднээс шүүмжилж байгаан, дээрээс нь Ленин багш тэгж шүүмжилсэн гээд л, ингээд ирэхдээр зэрэг баахан Ленин болчихно ш дээ. Зарим нь болохоор зэрэг дам иш татах утгаар, заримыг нь болвол Ленин багшаараа далбаа хийгээд. Би ямар өөрөө тоолж бичсэн биш Лочин тухайн үедээ 38 удаа Ленингээс иш татаж байсан. Одоо ингээд Марксизм, Ленинизмдээ эсрэг хандаж байна гэж шүүмжилж байсан.
Отгонбаяр -
Сонин хэвлэлд бичсэн юм уу?
Гомбосүрэн -
тийм, Үнэн сонинд бичсэн
Отгонбаяр -
Үнэн сонинд бичсэн юм уу?
Гомбосүрэн -
тийм, үзэл санааны согог гэж
Отгонбаяр -
тэгэхээр Үнэн сонинд бичсэн юм нь таньд бий юу?
Гомбосүрэн -
Байхгүй ээ байхгүй,
Отгонбаяр -
Дугаар юм хумыг нь санаж байна уу?
Гомбосүрэн -
санахгүй санахгүй, 38 удаа гэж байсан хүн ш дээ. Ер нь тэр талаар бол олон хүнд шүүмжлүүлсэн дээ. Зарим нь согтуу, зарим нь эрүүл, согтуудаа л хэлж байгаа юм болов уу гэж бодсон чинь эрүүлдээ тэр үгээ хэлдэг л байхгүй юу.
Отгонбаяр -
тэр үзэл бол их юу байсан л даа, хүмүүс их эмзэглэдэг, их нөлөөтэй, тодорхой нэг ортодокс марксистуудын зүгээс болвол тань рууих дайралт ирсэн гэж боддог юм ш дээ би? Ил, далд, албан, албан бус, зүгээр ингээд яриа байдлаар л энэ муу бараг урвагч л гээд байдаг
Гомбосүрэн -
тэгсэн, тэгж ярих юм бол одоо шинжлэх ухааны доктор хамгаалсан хүний диссертацинд өрнөдөд биеэ худалдсан хүн гэж одоо диссертацидад нь хүртэл байж байгаа ш дээ.
Отгонбаяр -
таныг үү?
Гомбосүрэн -
тийм
Отгонбаяр -
Өрнөдөд биеэ худалдсаан?
Гомбосүрэн -
тийм,
Отгонбаяр -
Одоо яг тэр хуучин цагийн хэмжүүрээр болвол та нийгмийн дайсан байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
харин тийм
Отгонбаяр -
би ч энэ их сургууль хавиас тийм үг их сонсож л байсан л даа.
Гомбосүрэн -
Манайд Лувсанцэрэн багшийн шинжлэх ухааны доктор хамгаалсан юманд байдаг.
Отгонбаяр -
пөөх Бурхан минь, тэр чинь саяхан хамгаалсан биз дээ?
Гомбосүрэн -
тэгсэн,
Отгонбаяр -
тэгээд яасан үзэл бодолд нь гэгээ ордоггүй юм?
Гомбосүрэн -
Өрнөдөд биеэ худалдсан гэж бичсэн. Гэж хүртэл бичиж байгаа юм чинь. Тэгээд одоо янз бүрийн хүмүүсийн оршил үг мүг нь нэргүй мөртлөө мань мэтийнхтэй чинь ижилхэн санаатай юм зөндөө шүү дээ. Тэгээд яахав дээ тийм л байдаг юм байна.
Отгонбаяр -
тэр тийм үе шатыг дамждаг юм шиг байгаан энэ нийгэм нь?
Гомбосүрэн -
Маркс, Энгельс нарын дэргэд юу юм вэ? гэж ирээд л шүүмжилнэ ш дээ, Энгельс бол гадаадын хэдэн арван хэл мэддэг юм бүү мэд, ийм том хүний юмыг шүүмжилээд байхдаа яахав гэж бичнэ. Маркс, Энгельс нар чинь суут хүмүүс байсан, гэтэл одоо хэн болоод Маркс,Энгельс нарын үзэлд шүүмжлэлтэй хандаж байгаан гэж бичээд нэр дурдахгүй ч гэсэн, тэд нар чинь тэгээд ойлгомжтой л байгаа юм чинь. Тиймэрхүү юмнууд болвол зөндөө олон хүнээс сонслоо, одоо ч гэсэн одоогийн манай оюутнуудын ашиглаж байгаа энэ сургалтын ном зохиолуудад ч гэсэн байж л байгаа ш дээ.
Отгонбаяр -
харин тийм
Гомбосүрэн -
одоо манай зарим сурах бичгэн дээр чинь Марксизмын философио зүгээр ингээд биччихнэ ш дээ. Сайн ч хэлэхгүй, муу ч хэлэхгүй.
Отгонбаяр -
Яг ингээд харахад нэр нь байхгүй, тэгсэн хирнээ цаад агуулга нь Марксизм байдаг,
Гомбосүрэн -
тэгээд нөгөө марксизмаар явна. Агуулга, хэлбэр үгүйсгэл, үгүйсгэлийн хууль тэд нарыг биччихнэ. За яахав ээ одоо тэр пролетарийн диктатур, социалист хувьсгал гэх мэтийн илэрхий хүмүүс тэгж харахгүй сэдвүүдийг хасаад бусад нь хэвээр нь байгаа юм, сайн ч хэлээгүй, муу ч хэлээгүй. Гэтэл оршил дээрээ юу гэсэн байдаг вэ гэхээр нөгөө марксизмаа хамгаалаад, одоо энэ их суут сэтгэгчдийн үзэл санааг үгүйсгэх арга байхгүй гээд биччихсэн байдаг, оршилд нь биччихсэн, тэгэхээр ойлгомжтой биздээ. Манайхан намайг тийм маягаар шүүмжилдэг.
Отгонбаяр -
Логикийн хувьд болвол нэр байж байгаа юм л даа, Маркс, Ленин, Энгельс гэдэг суут хүмүүс их нэр хүндтэй, гэхдээ тэр нэр хүнд чинь бас нэг их үзэл суртлын хөрстэй ш дээ, одоо эсвэл хуучин коминист улсуудад их нэр хүндтэй байсан ш дээ. Тэрнийг бариад нийгмийн сэтгэл зүйд нөлөөлөөд байх шиг байгаа юм л даа.
Гомбосүрэн -
Ер нь суут байна гэсэн нь заавал үнэнийг хэлнэ гэсэн үг биш шүү дээ. Бурхадаас илүү хэлдэг тийм хүн байдаг юм уу, тэр дундаа философид
Отгонбаяр -
за та тэгээд тэр хөрөнгөтний философио шүүмжилж байснаа болиод, яахав цагаа дагаад ш дээ тиймээ, одоо та чинь нилээн олон чиглэлүүдээр ном бичлээ,
Гомбосүрэн -
би ганцхан юм хэлье, шүүмжлэхээ болиод ч юу байхав, шүүмжлэлтэй ганц нэг юмнууд байдаг. Дан ганц шүүмжлэх байр сууринаас татгалзсан гэдэг утгаар хэлэхээс биш. Дандаа шүүмж, дандаа магтаал байна гэж болохгүй ш дээ. Ер нь ямар ч онол байна ш дээ чиний тэр шийдлээр хэлчихъе дээ, юу гэхдээр зэрэг ер нь энэ янз бүрийн чиглэлийн хүмүүс чинь үйлдлийн тодорхой нөхцөлд бол зөв л юм хэлээд байгаа юм шдээ. Тодорхой нөхцөлд. Тэнд хэлснийг снь бусад нөхцөл дээр ингээд зөөгөөд аваачихаар өрөөсгөл байдалтай болдог болохоос биш.
Отгонбаяр -
Тийм ээ тийм, би болохоор ямар утгаар хэлээд байна уу гэхээр өмнө нь яг ингээд шүүмжлэх байр суурьнаас сургалт явуулаад, сурталчилгаа явуулж байсан, энэ тохиолдолд бол тэр чиглэлээр судалгаа хийнэ гэж байхгүй ш дээ. Тиймээ тэгэх тусмаа эх зохиолууд нь олддоггүй байж, дандаа дам ишлэдэг байсан. Гэтэл нөгөө 90-д оноос чинь хойш болохоор үзэл бодол эрх чөлөөтэй боллоо, арай тийм гайгүй болоод ирэхээр тэр нөгөө шүүмжилдэг гэдэг нь болчихлоо гэсэн утгаар дан ганц шүүмжлэх байр сууринаасаа болиод, эх зохиол, эх сурвалжууд олдоод ирлээ, орос хэлээр дамжуулаад ч гэсэн. Тэгээд та чинь ямар ямар чиглэлүүдээр ном гаргалаа, одоо юу юу бэлдэж байна? позитивизмээ гаргасан.
Гомбосүрэн -
90 оноос хойш шинжлэх ухааны талаар философийн төлөөлөл болгож позитивизмын шатуудыг, позитивизм, эмпириокритицизм, неопозитивизм дараа нь постпозитивизм. Дараа нь 20-р зуунд байгаа христос шашны философуудаар ном гаргасан.
Отгонбаяр -
Философи чиглэлүүдээр тийм ээ?
Гомбосүрэн -
Энийг бичсэн зорилго бол уг нь одоо энэ шашныг манайд бол ер нь хүмүүс нэг хэсэг нь шашинд ер нь их эсрэг ханддаг тэр хандлага бол хэвээрээ л байна ш дээ. Гэтэл шашны философийнхон чинь нэгдүгээрт шашнаа зүгээр нэг ортодокс маягаар барьдаггүй. Харин ч шашиндаа засвар хийдэг, өөрсдийнхөө үүднээс сайжруулдаг, тэрүүгээрээ харин шашныхаа уур уцаарыг хүргэдэг, шашны шүүхээр ч авч байсан байгаа зарим нь Тейяр де Шарден, Бердяев энэ тэр гээд. Тэгж би нэг юмнаас уншсан санагдаж байна. ийм улсууд тэгдэг байхгүй юу нэгд. Хоёрдугаарт эд нар чинь иргэний хувьд их сайхан улс байдаг. Их их олон хүний төлөө, их хүмүүнлэг тийм улсууд байдаг. Ер нь эх оронч доо.
Отгонбаяр -
Христос шашны философид ёс зүйн үзэл нь их тийм хүмүүнлэг л дээ? бусдын төлөө явж чаддаг, эх оронч гэх юмуу, юу гэх юм?
Гомбосүрэн -
ер нь үү? за эх оронч үүднээс ялангуяа үнэн алдрын шашныхан оросын, шашныхаа үүднээс энэ оросын хувь заяаны тухай бүр их бодлогоширч бичдэг шашныхаа сургаалыг, тэр утгаар нь эр оронч гэж байгаа юм.
Отгонбаяр -
Соловьев, Флоренский, Бердяев...
Гомбосүрэн -
Фашизмын эсрэг бол ялангуяа протестант чиглэлийн философичид бол их тууштай байсан. Ер нь бол Есүсийн үлгэр дууриалыг л барьж байгаа юм л даа. Яг шашин биш, Есүсийн үлгэр дууриал, үйлдэл. Үйлдлийг нь загвар болгодог, яг номыг нь биш. Манайд бол шашны философи тийм маягаар хөгжих ёстой санагдаж байгаа байхгүй юу. Манайхан бол баахан лам нар нь өнөөдрийн онолттой яг таараад байгаа юм гээд, бүр одоо марксизмтэйгээ адилтгаад, харьцангуй онол монолыг дүүрч гэхэд.
Отгонбаяр -
Шинжлэх ухааны бүх нээлт бараг буддизмд байдаг гэх шиг юм яриад нээрээ.
Гомбосүрэн -
Ялангуяа төв үзэл гэдэг юм, бүх юм байна бүх юм тэр бүхнийг урьдчилаад хэлчихэж гэж яриад л, тэрний угтал болсон, тэрэнтэй давхцаж байгаа санаанууд байхыг үгүйсгэхгүй ш дээ. Тэр чинь давхцал бол нэг их уламжлал гэхээсээ урьдаар нилээд тохиолдолд давхцаж болно, зарим нь ч санаа авсан байж болохыг үгүйсгэх арга байхгүй л дээ. тийм юмнаас нэг санаа аваасай гэж бодсон юм, тэгээд одоо яахав дээ хүмүүс чинь одоо янз янзаар ойлгодог юм чинь, христос шашныг сурталчилсан болгоод л.
Отгонбаяр -
та чинь бүр оюутнуудын дайралтанд өртсөн биз дээ, солонгос лам, пастор авчирч христос шашин, харийн шашин сурталчиллаа гэж, энэ Гомбосүрэнг бараг их сургуулиас хөөвөл таарна гээд л.
Гомбосүрэн -
За тийм юм болж л байсан. Тэр бол уг нь их ашигтай байсан ш дээ.
Тэр Солонгос чинь Теологийн профессор юм байлаа ш дээ. Яахав үйлдэл нь пастор боловч эрдмийн зэрэгтэй хүн байхгүй юу. тийм хүн байсан. Оюутнууд ч их сонирхолтой байсан.
Отгонбаяр -
Үгүй яахав дээ. Тэр ангид байсан оюутнууд чинь одоо энэ хувьсгалт намын Хүрэлсүхийн туслах муслах жаахан тийм улс төржсөн банди нар байсан л даа. Одоо ч тэгээд хувьсгалт намд энд явж байдаг нөхдүүд байна лээ дээ.
Гомбосүрэн -
тийм байлаа. Гэх мэтээр янз бүрийн юм байсан даа тэр үед.
Отгонбаяр -
тийм, тэрэнд бол цаана нь улс төр, үзэл суртлын шалтгаан байсан. Тэрнээс биш яг энэ танин мэдэхүйн утгаар, яг философи утгаар хандаагүй байх гэж бодож байна би тэр оюутнуудыг.
Гомбосүрэн -
Надад хүртэл их ашигтай байсан. Би энэ хичээлд нилээн суусан л даа. Сайхан сайхан мэдээнүүдийг хүлээж авсан.
Отгонбаяр -
Христос шашны философиос ахиад өөр юу хийв?
Гомбосүрэн -
дараа нь тэр структурализм, поструктурализм, постмодернизмаар ном гаргасан. Ингээд гурван юм л байгаа юм. Би ч бас нийгмийн философиор л бас өнөө диссертацийнхаа үндсэн дээр нэг ном гаргасан. 90-н оноос хойшоо дөрвөн ном л гаргажээ дээ.
Отгонбаяр -
нийгмийн философийн ном чинь болвол юу шүү дээ. Яг манайд болсон тэр социал философийн номнуудаас бол арга зүйн хувьд онолын хувьд нилээн өөрчлөх гэж оролдсон ном ш дээ. Нөгөө л хөрөнгөтний юм руугаа орсон.
Гомбосүрэн -
Би ер нь тэгээд плюралист арга зүйн үүднээс л хандах гэж оролдсон.
Отгонбаяр -
одоо таньд бэлдээд байгаа номнууд чинь та Ницщегийн ном гаргах гэж байгаа билүү?
Гомбосүрэн -
Ер нь одоо философия жизни-г бүхэлд нь хамрах санаатай.
Отгонбаяр -
амьдралын философийг хамарсан уу?
Гомбосүрэн -
тийм, тэгээд Ницще, Бергсон хоёрыг бол өөрийнхөө хувьд судлаад дуусгасан л даа. Тэр хоёрын хувьд бол бусад төлөөлөгчийн Испанид бас зарим хүн байдаг юм байна. Тэд нар луу бас жаахан орох санаатай. Орж чадахгүй л байна. Дундуур нь юм орж ирчээд байх юм. Одоо жишээлэхэд л юу 1990-д оноос 2003 оны хооронд өрнөдийн философийн явуулсан судалгаа, сурталчилгаа гээд баахан судалгааны юм Чулуунбаатартай хамтарсан. Ер нь төслөөр ярьсан, би ч тэрүүнд дуртай байсан. Яагаад уу гэхээр зэрэг түүх гуйвж байгаа ш дэ. Хүн төрөлхтөн түүхээ их гуйвуулдаг. Манай Монгол ч 90-д оноос хойш улс төрийн үйл явдлаа улаан цайм гуйвуулаад л байгаа байхгүй юу.
Отгонбаяр -
ялангуяа албан бичигтүлдсэн түүх их гуйвдаг юм шигээ?
Гомбосүрэн -
тийм, одоо аягүй бол хоёр Гомбосүрэн байвал хооронд нь холиод л туучихдаг байхгүй юу.
Отгонбаяр -
тийм ш дээ. Тэгээд хоёулаа Ц байдаг.
Гомбосүрэн -
Хажууд нь хоёулаа Ц. Тийм баримт ч бий.
Отгонбаяр -
Тэгэхээр нөгөө нэр хүндээр нь, нийгэмд их алдартайгаар нь нөгөө гадаад хэргийн сайд Гомбосүрэнг л гэж ойлгоод л бичдэг гэсэн үг үү?
Гомбосүрэн -
Ер нь гадаад яамны сайд байсан гээд биччихсэн, сэтгүүлч нар чинь,
Отгонбаяр -
таны тухай юу?
Гомбосүрэн -
Миний оролцож байсан юмыг гадаад явдлын яам гээд, бүр нэг удаа хэлээд байхад дараа нь улс төрийн сонинд ахиад гарсан байна лээ.
Отгонбаяр -
Тээр, аан нөгөө хувьсгалт намын анхны 15 эрдэмтний тухай бичихдээ юу? Тэр дотор чинь Гомбосүрэн байгаагүй ш дээ.
Гомбосүрэн -
тэр үеийн үйл явдлыг бичихдээ л. Батмөнх даргатай очиж уулзаж байсан үе юм билээ. Тэгээд нөгөө Гомбосүрэн гэхээр гадаад явдлын яамны сайд байна гээд тэгээд биччихэж байгаа ш дээ. Гэх мэтээр түүх гуйвуулдаг байхгүй юу. Тэгэх дээр зэрэг би одоо яагаад тэр төсөлд их дуртай байсан гэхээр юмыг байгаагаар нь л баримтаар л бичье гэж. Би тэрэнд их дүгнэлт өгөөгүй дандаа сэдэвчилсэн маягаар л байх ёстой юм болов уу даа гэж дүгнэлт оруулаагүй юу. Тэгж л бичих гэж оролдсон ш дээ. Ийм замаар яваасаа гэж, хэр зэрэг онож байгаа юм бол доо мэдэхгүй. Академид философи сэдвүүдийг нь сонгох, нийгмийн философи руу нь орвол дийлдэхгүй л дээ манийн ажил. Ажлын хажуугаар тийм юм хийж дийлэхгүй. Тиймэрхүү маягаар. Одоо Монголд нийгмийн философи бас чимээгүй байна. Тэр нь юу вэ гэхээр зэрэг энэ Лингвистик философи бас их хаягдаж, хийгээд үзье. Ямарч том эрдэмтэн нөлөөлсөн хэлний онолын юм ярихдаа Марксизмынхаа онолоор ярьж, практик дээр бол аяндаа автоматически лингвистик философийн арга барилаар бичиж байгаа юм байна ш дээ. Уг нь бол яагаад гэвэл бидний хэл өөрөө тийм соёл юм чинь, аан онолоо ярихаараа нөгөө онолоо хэлээд байх юм. Тэгэхээр мэргэжлийн улсууд бас тэрийг анхаарах хэрэгтэй.
Отгонбаяр -
Манай энэ хэлний сургуулиудын онолын чиглэлийн хичээл заадаг нөхдүүд байна ш дээ. Нэр нь бол харж байхад арай жаахан орчин үежсэн юм шиг санагдсан ш дээ, марксизмаасаа гарчихсан юм шиг. Тэгээд цаад агуулга нь болохгүй байна уу? Марксизмаасаа гараагүй байгаа биз дээ.
Гомбосүрэн -
Манайхан Лингвистик философи руу хэр зэрэг орсон гэдгийг би анзаараагүй. Харин тэгэхдээ нэг сонин юм анзаарсан шүү. Эд нар чинь бас заримдаа энэ өрнөдийн философи руу ордог л юм байна лээ. Тэгэхээр нэр томъёоноос анхаармаар юм билээ. хожуу мэдсэн. Эд нар чинь бас нэг юм аа ухаж төвхнөж үгээ олж хэлэх нь маниас өөр байлаа шүү. Тийм юм анзаарагддаг юм. Тэр Лингвистик философийн ойлголт руу хэр орсон нь би анзаараагүй юм. За яриан дунд тэр сургалтандаа хэр зэрэг тусгаж байсныг би анзаараагүй. Зүгээр нэг нийтийн хурал мурал энэ тэрд хэрэглэж байна ш дээ хүмүүс чинь. Зарим нь бол онолоор ярихаараа марксизмаа яриад байдаг байхгүй юу.
Отгонбаяр -
таны наад хэлж байгаа юм чинь надад бол ингээд анзаарахаар ганц хэлнийх биш юм шиг байгаа юм. Одоо жишээлбэл түүхийнхэн байна ш дээ. Одоо ялангуяа монголын түүхийн ном гаргасан. Ганц түүхийн судалгааны онол арга зүй гэдэг юм уу, тэрний философийн чиглэл рүү орох болохоороо өөрсдийнх нь сурсан юм нь марксизм байдаг юм шиг байгаа юм. Тэгээд л марксизмаараа бичдэг. Яг л марксизмаа ярьчихдаг юм байна лээ. Ганц түүх биш, сурган хүмүүжүүлэх ухаан байна, одоо боловсрол судлал гээд нэрлэчихсэн ш дээ. Тэгээд тэр чинь бас онол руу ярьдаг. Тэгээд л нөгөө боловсролын философийн хичээлүүд байдаг. Яг марксизмчлаад, марксист болгоод, хуучин марксист үзэлтэй хамт тэгээд ярьчихдаг. За ахиад л өөр юу байна уу, нийгэм хүмүүнлэгийн ухааны чиглэлүүд байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
харин тийм, сэтгэхүйн инерци яваад байгаа юм. Шинэчлэл байна уу байна, шинэ элементүүд байна уу байна. Завсарт нь өнөө сэтгэхүйн инерци, биднийхэд ч бас тийм юм байгаа гэдгийг үгүйсгэх аргагүй тийм үү. Бид бол орчин үеийн түвшинд плюралист байр суурьнаас хандъя гээд оролдож байгаа ч гэсэн, бидэнд бас тийм инерци байдаг юм шиг байгаа юм. Тэрүүн шиг тэр надад ба анзаарагддаг. Одоо илүү үзэл суртал зарим нь ч одоо зүгээр ч үгүй ийм тийм үзэл суртал тааруулах гэсэн томъёолол хэлдэг. Жишээ нь гэхэд одоо ардчиллын тухай, ардчиллыг шинээр тогтоосон юм уу, сэргээсэн юм уу 90 оноос хойш. Шинээр тогтоосон уу?, сэргээсэн үү? ингэж хэлж байгаа. Тэн дээр чинь ардчиллыг сэргээн тогтоосон гэж хэлж байгаа ш дээ. Яадаг юм Энхбаяр дарга ерөнхий сайд байхдаа, тийм, ардчиллыг шинээр байгуулсан орон, сэргээн тогтоосон орнуудын олон улсын бага хурал гэж хийсэн ш дээ. Тэр нь дээр Энхбаярын илтгэлд, намын дарга хэлсэн.
Отгонбаяр -
сэргээн тогтоосон гэдэг аргумент үндэслэл нь юу юм бэ? Одоо социализмын үед, коммунизмын үед байж байсан гэсэн үг юм уу, эсвэл тэрнээс өмнө байсан юм уу?
Гомбосүрэн -
үгүй ээ, би тэрийг нь нарийн судлаагүй. Ер нь хар ухаанаар бодоход үнэхээр анх монгол ардын нам ч үнэхээр анхны үнэхээр ардчилсан зорилтуудыг тавьж л байсан юм бол, зорилтууд тавьж байсан. Харамсалтай нь тэр нь сүүлдээ амьдрал дээр биелэгдээгүй, арай ч коммунист нам боолоод хувирсан болохоос биш. Тэр үеийг хэлж байгаа болов уу гэж тааж байгаа юм. Би нарийн судлаагүй, тэр хүмүүстэй нь үг сольж үзээгүй. Тэр сэргээн тогтоосон гэхээр нь. Ер нь тэгээд улсынхаа түүхийг намынхаа түүх юм шиг ярьдаг улсууд байдаг л даа. Одоогийн баримт бичиг нь ирээдүйн төржсөн нам байсан болохоор, бас өнөө зовлон байдаг байх. Гэхдээ тэрний нюансыг яаж илэрхийлэх вэ гэдгийг тооцох хэрэгтэй байдаг байхгүй юу. Үгүй дээ хүмүүс суртал ухуулга утгаар одоо үеийнхэндээ зөв ойлголт өгөх ёстой тийм үү? Яагаад одоо би энэ намын баримт бичгэнд орсон вэ гээд тайлбарлах ёстой байхгүй юу. Тэгэхгүй бол одоо бүх юм л энэ нам л мундаг болоод ганцаараа хийж ирсэн юм шиг. Тэр тэгэхдээ тэргүй төрийг орлож байсан нам юм чинь. Төрийн гэрээт байсан нам юм чинь. Тэр утгаараа энэ чинь төрийн бодлогыг тодорхойлж байсан гэдэг утгаараа орно л доо. Тэгэхгүй зүгээр ийм их хурал, ийм бүгд хурал гээд дагнаад яриад явчихаар чинь ялангуяа мэдээлэл муутай байгаа хүмүүст чинь ямар ч сэтгэгдэл төрж болно ш дээ. Тийм л юм болно. Тэр үеийн манайхан салбар салбарт шилжихийг л шаардаад байдаг л даа.
Отгонбаяр -
Ялангуяа үзэл санааны хувьд тийм ээ?
Гомбосүрэн -
Тийм, мань ч гэсэн өөрөө яахав хэдийгээр орчин үеийн түвшинд, орчин үеийн онол сургаальтай танилцая гэж мэрийж байгаа ч гэсэн, заримд нь сүүлд нь бичсэн юмнуудаа эргэж харахад дутуу дулимаг бодож байсан юм гардаг л юм. Би жишээлбэл бихевиоризмыг уншиж судлаагүй бичсэн юм уу, дэмий юмнууд байдаг ш дээ.
Отгонбаяр -
Тэгэхээр тэр чинь нөгөө өмнөх үед бичсэн юм чинь байгаа юм уу?
Гомбосүрэн -
биш биш 90 оноос хойш бичсэн. Тархигүй, сэтгэхүйн онолын Лениний хүн тархиараа сэтгэдэг биз дээ гэж нилээн ёжилж бичдэг ш дээ. Гэтэл Авенариус яагаад тэгж хэлэв гэдгийг би анализ хийхийн оронд зүгээр Ленин багшийнхаар хүн бол тархиараа сэтгэнэ үнэн ш дээ гээд 18¬ р зууны Францын материализмын түвшинд мань чинь тэрийг зөвтгөөд л энэ утгаар нь Ленинийг үзэл зөв гэсэн маягаар л яваад байгаа байхгүй юу.
Отгонбаяр -
нөгөө Бэконы төөрөгдлийн онол чинь ерөөсөө хүн төрөлхтөнд байж байдаг, нэр хүндэд дулдуйдаад, эсвэл агуйн төөрөгдөлд автаад л
Гомбосүрэн -
тийм, тэгэхээр бихевиоризм, необихевиоризмийн зарим зохиолтой хагас дутуу ч гэсэн танилцахад би тэр тайлбарыг дутуу л харсан байхгүй юу. Яагаад тэгж хэлж байна, яагаад тархигүй сэтгэхүйн тухай онол яригддаг юм? гэдэг асуудлыг, философи чинь бол өөрийнхөө бодож байснаас дутуу л бодож байсан гэх мэтийн философич бид нарт ч гэсэн өөрийг нь одоо шүүмжилж засарч хүмүүжүүлэх л юм шиг байгаа юм, ганц бусад мэргэжлийхэн ч биш.
Отгонбаяр -
дутуу бодсон гэх үү, надад нэг юм байна. Хаалттай нийгмийн бүтээгдэхүүнүүд чинь, ялангуяа тэр хаалттай нийгэм чинь үзэл бодолд их хаалттай байдаг юм байна ш дээ. Тэгэхээр үзэл санааны хувьд хаалттай нийгмээс бүтээгдэхүүн болоод гарчихсан хүмүүс бол тэгж олон талаас нь анализ хийх, задлах, чөлөөтэй эргэцүүлэх тийм юм анхнаасаа байхгүй, тийм зүрх муутай хүн байдаг. Тэр өнөө инерцээрээ хадгалагдаад, нөгөө Ленин багшийнхаа нэр хүндэд дулдуудаад, Марксизмдээ баригдаад бичдэг?
Гомбосүрэн -
Ялангуяа нэр томъёо одоо сонгодог философи, сонгодог биш философи, сонгодог бишийн дараах философи ингээд ирсэн чинь эд нар чинь нэг нэр томъёо боловч өөр өөр хэлж. Бид нар чинь өнөө сурсан, анхнаасаа марксизмаараа ам авчихсан улс чинь тэрүүгээрээ бодоод л байдаг. Тэгээд их будилсан зохиол надад маш их гарсан. Тэгээд арай гэж тэрнээсээ мултарч, уншаад байгаа ойлголт ч үгүй. Марксизмынхаа ойлголтоор л.
Отгонбаяр -
Ул нь бол манай шинжлэх ухааны философид, манай гэчихжээ. Арга зүйн хувьд юу байдаг ш дээ, сонгодог физик, сонгодог биш физик хоёр яг ийм нэр томъёо адилхан хэрэглэдэг. Гэхдээ нэр томъёо нь өөр өөр утгатай байдаг гэдэг зарчим байдаг ш дээ. Тэрнийг яг манайд арга зүй болгоод хэрэглэсэн бол үнэхээр манайд нэг тийм зовлон байгаа юм л даа. Нэр томъёонуудыг марксист утгаар орчуулаад тавьчихдаг. Тэгээд ойлгочихдог тэр нь бас нөгөө тийш нь төөрөлдүүлээд аваад явчихдаг тийм зовлон байна.
Гомбосүрэн -
Тийм, харин тийм зовлонтой юм хийх явцад хичээл хийх, ном бичих, конспект бэлдэх явцад их гарч байсан. одоо л гараад байгаа юм чинь ерөөсөө хэцүү. Юмыг ер нь анхнаас нь байгаагаар судлаагүй улс чинь. Тэгээд дээрээс хувийн ба хэлний бэрхшээл ингээд юм юм шалтгаалчихаж байгаа.
Отгонбаяр -
За за, та бид хоёр монголын философи чиглэлийн яриа их сайхан өрнөж байна. Энэ яриагаа цааш нь үргэлжлүүлэх үү эсвэл өөр сэдэв рүү орох уу та юу гэж бодож байна.
Гомбосүрэн -
Үгүй одоо, өөрийн чинь зорилго юу юм, бололцооны хирээр ярья л даа
Отгонбаяр -
яг одоо ингээд философитой холбоотой та ингээд 10р анги төгссөн, одоо хүртэл ингээд философичийн мэргэжил эзэмшсэн. Философио заагаад л одоо болтол энэ тэнхимд ажиллаад, хаана ч явсан энэ чиглэлээр ажиллаад л байна ш дээ. Яг энэтэй холбоотой таньд эргээд дурсахад их тийм содон, сонин, ер бусын гэхээр үйл явдал байна уу?
Гомбосүрэн -
энэ философийн амьдралд уу?
Отгонбаяр -
Тийм, философийн амьдралд
Гомбосүрэн -
Хээ байлгүй яахав. Хамгийн гол юм нь энэ өөрчлөн байгуулалтын гавъяа, бид нар чинь философи сэтгэлгээний хувьд эрх чөлөөгөө эдлэх, эрх зүйн, ёс суртахууны, танин мэдэхүйн, сэтгэл зүйн ер нь юм юмны одоо тийм үүд хаалга нээчихлээ шүү дээ. Энэ бол үнэхээр сайхан байгаа юм. Уг нь бол ганц үед амьдарч байхад амар байж, завтай байж, амар байж, ном бичихэд амархан байж. Оюутнууд ч гэсэн нөгөө хэдэн гол гол зохиолуудыг чинь хуудас хуудсаар нь мэдэж байгаа ш дээ. Мөр мөрөөр нь хаалт нь доторх тэр үгийг хараач гэж оюутанд хэлнэ. Биед амар байж. Одоо бол янз бүрийн, нэг сэдэв л заая гэхэд л холбогдох бүх авторууд, чиглэлүүдийн сургаалтай нь танилцана гэдэг чинь физик бололцооны үүднээс ч, миний хэлний чадварын үүднээс ч бололцоогүй. Тэр чинь маш их бэрхшээлтэй байна ш дээ. Тэгээд бэрхшээлтэй мөртлөө сайхан, тэгэхээр энэ үнэхээр онцгой үйл явдал. Хэдийгээр одоо биеийн талаар хэцүү ч, сүүлийн арваад жил ерөөсөө амарсангүй ш дээ.
Отгонбаяр -
танин мэдэхүйн сонирхол бол улам л ороод байгаа гэсэн үг ш дээ?
Гомбосүрэн -
тийм, дандаа л шинэ хичээл орж байна. Дандаа л шинэ багш шиг байна. Үнэхээр биеийн талаар ядарч байгаа боловч, сэтгэлд бол их сайхан байна. Энэ бол үнэхээр одоо философи, миний амьдралд байгаа онцгой үйл явдал мөн. Ер нь олон хүнд тийм байгаасай гэж би бодож байна.
Отгонбаяр -
тэгэхээр 90-ээд оноос өмнө бараг 20-иод жилийн философийн багшийн стажтай, одоо тэрнээс хойш бас 20-иод жилийн стажтай. Энэ хоёрт одоо зарчмын ялгаа байна уу?
Гомбосүрэн -
зарчмын ялгаатай ш дээ. Нэг нь бол нэг л сургааль, замаар, тэрийгээ зарим улсууд урьд нь болохгүй бүтэхгүй байгааг марксизмын учир дутагдлыг ойлгодог байсан, даанч тэрнийг би хэлж чадахгүй байсан гээд бүр ярилцлага хүртэл өгч байсныг би санаж байна. Надад бол тийм юм байгаагүй. Ямар их хувь заяагаар одоо социализмын нийгэм, ийм одоо марксизм, комунизмын үзэлтэн болов оо л гэж бодож явсан. Тийм л байсан байхгүй юу. Гэтэл одоо энэ 80-аад оны сүүл үед Андропов гэж өвгөн гарч ирээд 83 онд юу гэсэн нэртэй байдаг билээ дээ, анхны товхимол гаргасан ш дээ. Өө нээрээ тийм “Марксын сургаал ба зөвлөлт социалист бүгд найрамдах холбоот улсын социалист байгууллалтын асуудал” нэртэй товхимол гарсан. Анхандаа сонин дээр гараад Правда сонинд гарсан байх. Тэгээд товхимлоо монголоор орчуулсан юм. Тэр товхимол гараад ирсэн чинь пал гээд л байгаа юм чинь.
Отгонбаяр -
Уншсан чинь үү?
Гомбосүрэн -
үгүй ээ, гарчигнаас нь пал хийж байгаа байхгүй юу. Та нар тэр үед залуу байсан мэдэхгүй. Яагаад уу гэхээр зэрэг нөгөө Зөвлөлт чинь Комунизм байгуулж байсан байхгүй юу. Комунизмыг өрнүүн байгуулж байгаа гэж ярьдаг байсан. тэгсэн чинь социалист байгуулалтын зорилт гээд л эхэлж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр тэр гарчиг, мань мэт нь анх тийм өгүүлэл бичвэл баларна ш дээ. Тэгсэн чинь ЗХУКН-ын төв хорооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга нь одоо тэр их том хүн байдаг юм. Тийм нэртэй анх гарчигнаасаа л эхлээд, тэгээд ер нь нийгмийнхээ байдалд их шүүмжлэлтэй хандсан нь нилээн олон юмнаас хараад, өнөө бүх л юм сайн сайхнаар байгаа гээд байсан чинь бас тийм юм биш болоод.
Отгонбаяр -
Брежневийн нас барсан явдал их нөлөөлсөн байх л даа?
Гомбосүрэн -
тийм, Брежнев байсан бол тийм юм гарахгүй. Дараа нь яахав дээ нэг жилийн дараа Черненка гарч ирсэн, яг л Брежнев шиг хүн байсан. Хойтон жил нь Черненко нь бас нас барсан. Тэгээд Горбачив гарч ирсэн. Тэгээд л өөрчлөн байгуулалт хийсэн. Горбачив гарч ирсэн. Тэгээд Елцин гарч ирсэн. Елцин, Горбачев хоёр чинь бас тэгээд хэдийгээр өөрчлөн байгуулалт хийх санаатай боловч, хоорондоо үзэл санааны тодорхой ялгаануудтай. Ингээд ингээд ирэхээр зэрэг ийм юмнууд чинь сонирхол татаад. Тэр чинь ганц нийгмийн бодит байдал, улс төр, эдийн засгийн амьдрал төдийгүй философи асуудалдаа хандах байр суурь ч өөрчлөхөөс ч өөр аргагүй. Энэ юу болж байна гээд эргэлзэж байсан юмнууддаа хандах шаардлага гараад ирж байгаа юм.
Отгонбаяр -
Тэр хүмүүсийн ярилцлаганд чинь өгсөн шиг ер нь тэр үедээ шүүмжлэлтэй хандаж байсан юмаа ил гаргахгүй дотроо бодож байсан биш тийм үү?
Гомбосүрэн -
зарим хүн бол одоо жишээлбэл Берклигийн үзэл байна ш дээ. Сэрэл бол юмсын, биесийн цогц гэж тийм үү. Үгүй ээ биес нь сэрлийн цогц гэж,
Отгонбаяр -
юм бол сэрлийн цогц гэ
й
Гомбосүрэн -
тийм, юм бол сэрлийн цогц. Ерөөсөө л сэрэл анхдагч, юмс бол хоёрдогч гэсэн үзэл
Отгонбаяр -
Марксын тайлбараар
Гомбосүрэн -
үгүй ээ, Лениний тайлбараар.
Отгонбаяр -
Лениний тайлбар тийм.
Гомбосүрэн -
Ер нь тийм үг байдаг.
Отгонбаяр -
esse is percipi
Гомбосүрэн -
тийм, ер нь тийм үг байдаг. Ленин тэрнийг иш татсан байдаг. Мань ч ямар тэр үед Берклигийн зохиолыг уншиж байсан биш. Ленин багшаасаа дам иш татаад болсон байхгүй юу. Тэгээд л тэр чинь одоо ямар хачин юм бэ? Яахаараа ийм хачин юм байдаг юм бэ гээд л гайхдаг л байсан л даа. Тэгээд юм ч жаахан өөр болоод ирэхээр зэрэг Берклийн зохиолыг би яахав уншсан л даа. Манай их сургуульд одоо харин бий ш дээ. Тэр үед чинь бурхны дээр марксизм байгаа гэж бодоод л тэр философийн түүхэн юмнуудыг чинь их тоож уншъя гэж боддоггүй байж. Шүүмжлэгддэг юмнуудыг болж гэм. Амарчлаад л Ленин багш, Маркс, Энгельсийнхээсээ аваад л туучихдаг байж. Хэргээр уншсан юм, тэгсэн чинь иш татсан нь Ленинийх үнэн, тайлбар нь бол худлаа л байсан юм билээ.
Отгонбаяр -
тийм, цэвэр нөгөө материалист хандлага
Гомбосүрэн -
тийм, тэгээд материалист хандлагаар тэр лүүгээ ороод танин мэдэхүйн гносеологийн тайлбарыг Берклийн хувьд бол, гносеологийн үүднээс юм бол сэрлийн цогц оо гээд л хэлснийг нь онтологийн тайлбар болгоод тэгээд материализмынхаа үүднээс шүүмжилчихсэн тийм л юм байсан юм билээ ш дээ. Гэх мэтээр одоо яахав дээ өнөө л нэг бидний үед чинь империализмын харгис мөн чанар, хөрөнгөтний үзэл санааны хуурамч чанар гэдэг тийм үзэл санаа нэвт шингэсэн улс чинь Беркли гэдэг харгис, худалч амьтан л гээд тэгээд л одоо хүнийг муулж. Дээрээс нь бас нэг юм уншаад Берклийг уншаад бас нэг нэмэгдсэн байхгүй юу. Тэр үед чинь шашин, шинжлэх ухаан хоёр чинь эсрэг тэсрэг гэдэг үзэл байдаг байсан ш дээ. Тэгсэн чинь нөгөө Беркли чинь лам байдаг. тэгээд физикийн баахан юм ярьсан. Би тэрийн ойлгохгүй, ойлгоё ч гэж бодсонгүй. Харааны онолын баахан зураг мураг зурж өгөөд л баахан л тайлбарласан. Тэр дунд нь л цөөн хэдэн философийн дүгнэлт байгаа байхгүй юу. Хашир өөрийнхөө физикийн ололтуудаасаа л цөөн заримыг дүгнэлт хийсэн. Одоо бид хоёр тэрийг яриад байх ч цаг ч биш. Тийм л юм байлаа. Ёстой л нэг манай малчны сэтгэлгээгээр бол аргал түүж байгаа юм шиг. Янз бүрийн нойтон хүйтэн, аргал түүж байгаа юм шиг. Тэгээд л хэдэн философийн түүх л байдаг. Ленин багш заагаад иш татсан юм гэнэ билээ. Зөв л иш татсан юм билээ, гагцхүү тайлбар нь буруу болохоос. За тэгээд буруу гээд ингээд хэлэхэд зарим улсууд тэгээд л Лениний тэрсүү үзэлтэн гээд зовлонтой.
Отгонбаяр -
их ч сэнхэрүүлсэн дээ, та болвол
Гомбосүрэн -
За яахвээ, монголчууд хүнд аашлуулах сайн гэдэг ш дээ. Барцад гардаг гэдэг ш дээ. Тиймэрхүү маягтай юм тохиолдсон юм. Хамгийн айхтар юм ш дээ.
Отгонбаяр -
Үнэхээр тийм дээ, философийн амьдралд бол нөгөө Кантынхыг, Витгенштейнийхийг хоёр хуваадаг ш дээ.
Гомбосүрэн -
тийм, одоо Кантыг чинь материализм, идеализмийн хооронд гуйван дайвж байсан гээд. Аристотелийг чинь материализм, идеализмийн хооронд гуйван дайвагч гээд ингээд ярьдаг л байсан ш дээ. Одоо ямар аспектээр материалист, ямар утгаар одоо идеалист ч гэмээр юм уу тайлбар илэрхийлж байсан гэдгийг шүүмжлэхийн оронд тэрнийг нь илрүүлж, тэрнийг нь тайлбарлахын оронд зүгээр л онтологичлоод нөгөө материализмынхаа үүднээс тэгээд шүүмж бичээд байсан. Аргагүй л тархи угаалт гэж юм мөн л гэж байсан.
Отгонбаяр -
Витгенштейний хувьд бол эхэн үеийн үзэл, сүүлийн үеийн үзэл нь өөр. Эхэн үеийнхийгээ шүүмжилсэн байдаг ш дээ. Эргэж хараад тэ? Тэрүүн шиг одоо монголын ахмад үеийн философичдын үзэл, одоо жишээлвэл таны үзэл болвол яг ингээд хоёр хуваагдаж байна ш дээ. Өмнөх нь болвол үнэхээр Марксизм, Ленинизмдээ үнэнч тэрнийхээ л дагуу үзэж явсан, дараа нь болохоор 90-д оноос хойш тэрэндээ эргэж шүүмжлэлтэй хандсан, их олон зүйлийг нээсэн тийм үе. Шүүмжлэлийгээ эргэж шүүмжилсэн тийм ээ?
Гомбосүрэн -
Тийм, Шүүмжлэл маань буруу байж гэдгээ анзаарсан тийм л үе юм л даа. Хувь хүний амьдралын үүднээс зарим талаар хэцүү л дээ. Нилээд хүний хувьд эмгэнэлтэй ч юм байгаа л даа. Тэгж бодохгүй ч хүн байгаа байхгүй юу. Ийм амьдралд ингээд үзэл санаа өөрчлөгдөж байгаад баярлаж байгаа хүн бас бий тийм үү. Зарим нь бол алдаж байгаадаа харуусаж байгаа хүн бий.
Отгонбаяр -
бүр улам ортодокс болоод антагонизм үүсгээд хэцүү болчихсон хүмүүс ч байна л даа.Талийгаач Дагваа багш л санагдчихлаа л даа. Дагвадорж багш чинь хуучин болвол атеизм ордог байсан. Шинжлэх ухааны шашингүй үзэл гэдэг юм ордог байсан. 90-д оноос хойш өөрөө нөгөө бурхны сургаал мургаал гээд баахан ярьсан юм чинь. Бас яг тэгж баахан шүүмжлүүлсэн ш дээ. Атеист байсан хүн теист боллоо. Шашингүй үзэлтэн шашинтан боллоо гээд их нүдүүлсэн, балбуулсан л даа хөөрхий. Надад бол талийгаач Дагваа багш тэр чиглэлээрээ, та болвол яг философи дотроо Марксист байсан хүн бол Марксизмийн дайсан боллоо гээд гөвдүүлсэн хүн, дүр буугаад байгаа юм. Гэхдээ та бол бас үнэхээр их үнэнчээр, яг энэ луугаа танин мэдэхүйн утгаар бүр ингээд амтанд нь ороод энийгээ тавихгүй яваад, үүний цаана бол ямар нэг үзэл суртал, улс төр, ашиг хонжоо гэдэг юм байхгүйгээр явж байгаа чинь нээх тийм сайхан юм байгаа юм л даа.
Гомбосүрэн -
за тэгж ойлгож байгаа бол сайн л байна.
Отгонбаяр -
надад бол тэр нөгөө шашны философи, христос шашны философийг та философийн мэргэжлийн ангид ордог ш дээ. Тэгэхэд та хүүхдүүдэд би чинь нэг лам хүний хүүхэд байгаа юм. Би Христос шашинтан биш гээд нэг юм ярьдаг ш дээ. Та тэр түүхээ нэг яриадахаач.
Гомбосүрэн -
яагаав тэд нарт чинь би Библи их уншуулдаг байхгүй юу. Унш гэж хэлнэ, зөвлөдөг байхгүй юу. Бараг л эхний хичээлээс сэдэв нь тэгээд холбогдчихдог байхгүй юу. Аяндаа, одоо жишээлбэл шашны философи милософи гээд ярихаар чинь. Одоо онтологийг чинь бид нар чинь материализм, за яахав 18-р зууны хүн Энгельс ангиллаар бол материализм, идеализм гээд хоёр лаагер байсан гээд тийм үү. Бид нар чинь хэр зэрэг шүүмжлэхээ гэдгээ цагаа ирэхээр шашны философийг бас биеэ даасан чиглэл болгоод ярихаар чинь Христос шашны философи ороод ирж байгаа юм, бараг эхний өдрүүдэд. Тэгэхээр чинь л өнөө библи хөндөгддөг байхгүй юу. Тэгэхээр зэрэг хүүхдүүд ч гэсэн зарим нь бүр ном авчирч өгдөг байсан ш дээ 90-д онд бол. Багшаа та сүмд явдаг уу? энэ номыг танд өгье гээд. Ер нь бол тийм ойлголттой. Та ер нь сүмд явдаг уу? гэж асуудаг байхгүй юу. Тийм байхгүй хүүхдүүдэд сэтгэл төрүүлэхийн тулд харуулдаг байхгүй юу. Энэ Бундхорол байгаа юм, биедээ авч явдаг.
Отгонбаяр -
танай аав чинь лам байсан. Уянгын хүрээнд суудаг байсан, шавилж байсан.
Гомбосүрэн -
Тэрний ч одоо нөлөө юм уу даа. Сэтгэлд тийм юм байх шиг байгаа юм. Тэр чинь итгэл үнэмшлээр л авч яваа юм чинь. Тэгээд л тэрийгээ харуулж байсан. Эд нар ер нь буруу ойлголттой юм гэж, гэхдээ ч одоо миний тэр сүүлийн сурах бичгэнд чинь юу, философийн сурах бичгэнд ер нь аврагчийн тухай ойлголтыг ер нь өргөн хүрээгээр тайлбарласан. Аврагч бол олон байдаг юм хүн төрөлхтөнд ямар аврагчид, ямар мэдрэмжээр яаж хандах нь янз бүрийн ард түмэнд, тэр ч байтугай тодорхой нэг хүний хувьд өөр өөр байдаг юм шиг байгаа юм. Энэ бол цэвэр бясалгалын цэцэрхэл. Ямар тэр туршлагаар баттай айхтар нотолсон ч биш дээ. Бурхан багш ч бай, Бог ч бай, Аллах нь одоо өөр юу байдаг юм дандаа л нэг аврагчууд байна ш дээ. Тэр аврагч нь янз бүрийн ард түмэнд тодорхой бодит хүн, өөр өөр л, хувийнх нь сүсэг бишрэлээр ч юм уу, бусдын нөлөөгөөр ч юм уу өөр өөр аврагчид л итгэж явдаг юм байна гэж. Тэгж л бичиж явсан. Тэгж л ойлгож тиймэрхүү утгаар л анх тэр номондоо бичсэн байх л даа. Ер нь аврагч гэж ойлголт байх ёстой. Тийм интеграль утгаар бол. Тийм учраас бидний хувьд тийм философичийн хувьд бол тэр аврагч нь илүү дээр, тэр аврагч нь дор энэ тэр гэж байхгүй. Бид нар чинь аав ээжээ сонгодоггүй биз дээ. Аврагчийг нэгэнт л сонгосон бол бид одоо тухайн тохиолдолд ямар аврагч нь надад илүү ээлтэй гэж бодож байна тэрүүгээрээ явж байгаа хүнийг бусад нь шүүмжлээд байх нь утгагүй л байхгүй юу.
Отгонбаяр -
тэрүүгээрээ явж байгаа хүмүүс чинь одоо ингээд 3 аврагч байхад тэр гурваасаа энийг нь би сонгоё гээд сонгочихсан юм биш ш дээ ер нь бол.
Гомбосүрэн -
Ер нь одоо ямраар ч байсан, ямарч л байсан
Отгонбаяр -
манайхны хувьд ялангуяа
Гомбосүрэн -
Яаж сонгосон байх вэ?
Отгонбаяр -
за тэнд сонголт байдаг юм уу?
Гомбосүрэн -
харин яасан байх уу, бишрэлийн асуудал, сэтгэлийн асуудал, гадны нөлөөний асуудал энийг хэлэхэд хэцүү ш дээ.
Отгонбаяр -
энийг нэг утгаар хэлэхэд хэцүү л дээ.
Гомбосүрэн -
тийм учраас би нөлөө ч юм уу, мэдрэмж нь ч юм уу гэж байгаа маань тэр л дээ.
Отгонбаяр -
тэрнийгээ өөрийнхөө хувийн амьдралын туршлаганд сольсон хүмүүс байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
байна. Тэгэхээр одоо тийм үйлдлүүдийг чиний зөв, чиний буруу гэж хэлэх нь утгагүй гэж боддог байхгүй юу.
Отгонбаяр -
тийм. Энэ чинь нөгөө манай нийгмийн үнэлэмжийн зөрүү нь. Уул нь одоо хүний эрхийн хамгийн суурь эрх. Одоо үзэл бодлоор нь шашин шүтлэгээр нь ялгаварлахгүй байх ёстой ш дээ. Гэтэл одоо шашнаар нь ялгаварлана. Үзлээр нь ялгаварладаг. Марксист биш байна гэж их гадуурхагдсан хүн ш дээ та тухайн үедээ болвол?
Гомбосүрэн -
тиймэрхүү л юм бодогддог юм. Юу ч ярьж байгаад бид хоёрын ярианд орчихов доо мэдэхгүй.
Отгонбаяр -
энэ яриа надад их тийм сайхан байна. Өөр яг философи чиглэлээр, философийнхоо амьдралтай холбоотой танд ярьмаар юм юу байна. Энэ удаагийнхаа ярилцлагыг яг энэ чиглэлээрээ дуусгачихмаар санагдаж байна. Гэхдээ дараагийн удаа бол надад яг тийм тусад нь танаар яриулах юм байгаа л даа. Тэр юу вэ гэхээр нөгөө 90-д оны үеийн ардчилсан хувьсгал эхэлж байх үед та чинь монгол ардын хувьсгалт намын их тийм үзэл санааны хувьд онолчидын нэг нь байсан. Тэгээд тэр анхны 15 эрдэмтний нэг гэж бичиж, намын дүрэм боловсруулж байсан хүн ш дээ. Тэрийгээ тусд нь нэг ярьвал гэж бодоод л байна л даа. Тусдаа яръя, дараагийн удаагийн ярилцлага нь дээр.
Гомбосүрэн -
Ер нь бид философидохдоо их л юм уншиж байж философидох хэрэгтэй байгаа юм. Заримдаа бид нар уншихгүй тийм үү, тэгээд одоо энэ философитой танилцахгүй, тэгээд л юу бодож бичснээ л философи гэж зарлачихаж байгаа юм их байна ш дээ.
Отгонбаяр -
манай нийгэмд, ялангуяа 90-д оноос хойш бол
Гомбосүрэн -
тийм манай Монголд тийм, харин тийм 90-д оноос хойш. Нэг бодохнээ зэрэг философийг бүхнээс дээгүүр тавиад байгаа юм шиг, нэг бодохнээ зэрэг бүхнээс дээгүүр шинжлэх ухаанаа тавиад, тэгээд философийгаа шинжлэх ухаан гэж хэлээд байгаа юм шиг, энэ хүмүүс чинь. Тийм сонин сонин хэлбэртэй юу л бодож санана философи гэдэг. Гэтэл философи гэдэг чинь бас л мэдлэгийн бусад төрлүүдийн адилаар айхтар төрөлжсөн зүйл байгаа ш дээ. төрөлжсөн. Ялангуяа 19-р зуунаас хойш бол философи гэдэг чинь онолын мэдлэгээс төрж гарч байгаа тийм мэдлэг болсон байна ш дээ. Урьд нь ч гэсэн эртний сэтгэгч гэсэн ерийн ухамрын төвшний мэдлэгийг л бясалгаад, түүндээ өөр оруулсан байгаа биз дээ. Фалес ус гэж хэлэхдээ одоо энэ мэлтэлзсэн усыг өөрийнхөө аялж яваа далай тэнгисийг хэлээгүй байх. Тэрэнд чинь өөр жич утга оруулсан байдаг юм биз дээ.
Отгонбаяр -
тийм натурал утга бол байхгүй. Яахав натур философи гэдэг боловч.
Гомбосүрэн -
Натур философи гэдэг боловч тийм байдаг. тэгэхгүй манайхан чинь юу байдаг хамаагүй л нэг л юм, бараг л одоо эмийн ийм ургамал хэрэглэдэг байсан гэж бичиж байлаа. Бараг тэр яриаг сонссон хүн бол энийг оньсого ч юм уу, цэцэн үг. Монгол ардын цэцэн үг хэлж байна, энийг философи гээд байна ш дээ.
Отгонбаяр -
Чингис хааны философи гэж нэг юм ярьж байна. Монголын түүхийн хичээл зааж байгаа манай энэ багш нар чинь хүүхдүүдэд бас тийм юм ярьсан л байлаа л дээ. Чингис хааны философи гэж.
Гомбосүрэн -
тэрэндээ гүн ухааны нэр өгчихсөн.
Отгонбаяр -
ахиад Чингис хааны философи, Чингисийн дэлхийн академи гэж нэг юм байна ш дээ тэ? Тэр нөхдүүд чинь юм яриад байх юм, тэр талаар та ямар бодолтой байдаг вэ?
Гомбосүрэн -
Үгүй одоо хөөрхий, би Чингисийн сүнс гэж байдаг, үнэхээр мэддэг бол тэр Чингэс хааны философи гэж яриад байх юм, Чингис хаан мэдвэл бараг ичих байх гэж бодож байгаа ш дээ.
Отгонбаяр -
харин тийм юм үү.
Гомбосүрэн -
эд нар одоо юун цаасан малгайн надад өмсгөөд байгаа юм. Тэртэй тэргүй надад одоо хааны титэм, жанжны малгай байж байхад. Надад одоо тэр философичийн цаасан малгайны хэрэг юу байна. Миний философи гэж юу яриад байгаа юм гээд ичих байх гэж бодоод байгаа юм, уур нь хүрэх байх. Хоёрдугаарт ер нь тэгээд философи гэхээр бүхний дээр мэдлэг гэж ойолгож болохгүй ш дээ. Мэддэг бүхэн, бясалгал бүхэн тухайн үйлдэлдээ тийм үү, Мал маллахад чинь заавал философи ороод байх хэрэг байхгүй ш дээ. Мал маллах, хонь хариулах ч юм уу, адуу хариулахад ч юмуу, туухад нэгэнд нь уурга хэрэгтэй, нөгөөд нь шилбүүр хэрэгтэй болохоос биш, философийн категорийн хэрэг гарахгүй ш дээ.
Отгонбаяр -
нөгөө Чимэддоржийн шүлэг байна ш дээ. Малаа яаж маллахаа марксизмаар заалгахгүй гэж хуучин, гэтэл одоо ч мал аж ахуйн гүн ухаан, мал аж ахуйн философи гэж ном хүртэл гараад байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
харин тэрэнтэй л холбоотой юм ярьж байна ш дээ, хэрэг дээрээ. Тэгж болохгүй ш дээ. Зүгээр л ингэж, тэгж жилийн дөрвөн улирал юу юу ч байдаг юм, өвөлжөө, хаваржаа жигтэйхэн л баахан юм биччихээд тэрийгээ философи гэдэг болохгүй л дээ.
Отгонбаяр -
харин тийм юм байгаа юм.
Гомбосүрэн -
за шилбүүр гэдэгтээ философи утга оруулсан байж болох юм яахав. Тийм нэр томъёог ашиглаж
Отгонбаяр -
аан, Ницще –рхүү юу?
Гомбосүрэн -
тийм, Ницще –рхүү. Гүүр гэдэг үгэнд хүн гэдэг ойлголтыг. Тэр Ницщегийн чинь олон яг нэр томъёо чинь бас философи биш л дээ. Зүгээр л уран сайхны юм. Цөөхөн хэдэн миний ойлгосноор цөөхөн хэдэн философи ойлголт байгаа юм. Бусад нь зүгээр уран сайхны илэрхийллүүд байхгүй юу. Манай Монголчууд бол тэр соёл судлалын асуудлуудыг, соёл судлалын үүднээс бол их сайхан бичиж байна. Их бичиж байна, их судалж байна. Тэгээд тэрийгээ философи гээд зарлачих юм. Надад бол тийм сэтгэгдэл төрөөд байх юм. Хүмүүс тэрийг нь яг тэгээд хүлээгээд авчих юм. Тэгснээрээ соёл судлалд нь ч ашигтай юм биш, философийг ч нээх өөд нь өргөөд байгаа юм байхгүй л байгаа юм байхгүй юу. Нэмэр болоод байгаа юм байхгүй. Харин ч хохиролтой, мэдлэгийн тэр өөр өөр онцлогуудын бүрхэгдүүлсэн. Би бол ингэж хэлэхдээ соёл судлалаас бас философи нь дээр ч гэдэг юм уу, доор гэж хэлж байгаа юм биш л дээ. Өөр өөрийнхөө талбартаа л тэр чинь чухал байхгүй юу. Бидний үйлдэл бас олон талбартай. Тэр талбарт л тэр өөр өөр мэдлэгийн төрөл. Мал маллахад бол тэр мал маллагааны арга барил, тэрэнтэй холбоотой багаж, зэвсэг хэрэгтэй. Философи гэдэг чинь хүний үйлдлийн өөр онолын түвшний тийм зэвсэг байна ш дээ. Тэрийг ч ялгахгүй хольж хутгаад байгаа нь хэцүү байгаа юм. Гэтэл дэлхий дээр тийм юм би лав олж харахгүй байгаа юм даа. Манайхаас л тийм юм философидож байгаа юм. Өөрөө одоо энэ интернэт рүү их ордог хүн хэр зэрэг харсан юм мэдэхгүй.
Отгонбаяр -
одоо ардын зүйр цэцэн үг байна ш дээ. Зүйр цэцэн үгний философи гээд юм бичнэ. Зүйр цэцэн үг чинь бүх ард түмэнд байгаа ш дээ. Тийм зүйр цэцэн үг хэрэглэдэг хүн цэцэн гэж байхгүй, ердийн түвшингийн цэцэн байдлыг л философи гээд тэрний цаана философидоо оруулаад л яриад байх юм.
Гомбосүрэн -
философи санаагаа бол зүйр цэцэн үгээр ч юм уу дамжуулаад илэрхийлэх тийм тохиолдол байж болно, тийм үү, шүлэг, уран зохиол. Одоо Нагуржунайн төв үзлийн юу чинь бол шүлгүүд байна лэ ш дээ би уншиж байсан. Гэхдээ категорууд нь байгаа байхгүй юу. Философийн түрдэх, түрдэх үгүй энэ тэр гээд тийм үү, бүр категори хүртэл байгаа. Сартрын зарим жүжгийн зохиол философи категори бүр тодруулаад судалгаанд нь, эрдэм шинжилгээний ном шиг, тэр бол өөр ш дээ, категоруудаа дан уран сайхны хэлээр илэрхийлж байна. Манайхан бол гүн бясалгалын шинжтэй бүтээлүүдийг нь гүн ухаанч гэдэг юм уу, философи ч гэдэг юмуу өгөөд тэгээд тэрнийгээ философи гээд зарлаад байдаг. тэр хоёрт ялгаа байгаа л даа. Ялгадаг болно биз дээ.
Отгонбаяр -
Нийгмийн оюун санааны амьдралд 90-д оноос хойш нээлттэй болоод, дан ганц марксизмаасаа ангижирсан тэгээд тэгсэн боловч нөгөө нэг тодорхой өрнөдийн философи чиглэлүүд ч гэдэг юм уу, өөр бусад чиглэлүүдийг мэдэхгүйн улмаас янз янзын юм руу төөрөлдөж, зарим тохиолдолд нь ичгүүртэй ч гэмээр байдал ороод байна ш дээ. Яг энэ тохиолдолд философид чинь чухал үүрэг байгаа байх тэ?
Гомбосүрэн -
байлгүй яахав дээ. Ер нь гэхдээ философи үүрэгийг зарим хүмүүс биднээс юу шаарддаг гэхээр зэрэг юм бүхнийг шийдвэрлэх гээд шаардаад байгаа ш дээ. тийм өнөөдөр шиг, монголын өнөөдөр энэ хүнд бэрхшээлийг яаж даван туулахыг философоор шийдэж өг гэж. Энийг хариулах философи сургаал гэж байна л даа. Өөрийнхөө түвшиндээ. Тэр онолын шийдвэрт нь анализ хийдэг ч юм билүү. Тэгээд одоо үгээр хэлдэг юм уу. тэрнээс философи гэдгийн аливаа чиг, аливаа сургаал бүхэн тийм юмтай зууралддаг маягаар ойлгоод байна ш дээ. Бидний үйлдлийн салбар бүхний ер нь өнөөдрийн түвшинд, бидний үйлдлийн салбар бүхний тэр онолын түвшин, технологийн түвшингээс л тийм философи гарч ирээд байна ш дээ. За постмодерн философи гэдэг чинь, за жишээ нь гэхэд л уураг тархи бол ухамсрын эрхтэн гэдэг үзэл хуучирлаа гэж өгүүлбэр байж байгаа ш дээ. Тайлбарлаагүй ч гэсэн. Яг л нөгөө Авенариусын тархи бол сэтгэхүйн эрхтэн биш гэдэг шиг,тэгээд бодоод янз бүрийн өнөөдрийн энэ үгээр ч бидний мэдээлэл олж авч байгаа арга зам нь тэр ш дээ хараад байхад тэрийг чинь бас үгүйсгэх аргагүй, бид нар мэдлэгийг зөвхөн уураг тархиараа хүлээж авч байгаа биш байгаа биз дээ. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээс авахуулаад интернэт ер нь юм юм л, янз янзын аргаар л мэдээлэл авч байгаа ш дээ. Тийм утгаар л юмнууд оруулдаг юм шиг байлээ л дээ. Мэдээллийг олж авдаг нүх суваг олон гэж ярихдаа.
Отгонбаяр -
Чингис хаан гэснээс тэр Чингисийн зургийг чинь ордон дотор бурхан болгоод тахичихлаа ш дээ. Бүр ингээд арванайлаад өнөө бурханч лам Пүрэвбат гэдэг чинь, ер нь л бурхан болгочихсон гэж би ойлгоод байгаа ш дээ. Тэр талаар та юм сонссон уу?
Гомбосүрэн -
сонсоогүй.
Отгонбаяр -
тийм үү, мэдээ энэ тэрээр гараад байсан даа. Би одоо болохоор ингэж бодоод байгаа байхгүй юу. Чингис хаан чинь цэргийн жанжин ийм том хэмжээний дайн хийсэн хүн тэ, их цус урссан, их хүний амь сүйдсэн нь тодорхой утгаар тийм биз дээ. Гэтэл тэгээд бурхан болгоод тавьчихна. Яахав Монголчуудын хувьд түүхийн нэг бахархал байж болох юм. Гэхдээ л...
Гомбосүрэн -
орчин үедээ, дэлхийн утгаарч тийм үү,
Отгонбаяр -
Дэлхийн утгаар ч том, жанжин суут хүн гэж хэлж болох юм. Гэтэл яг тэр дайн хийсэн, цус урсгасан гэдэг утгаараа бол бас нэг тийм, иргэний утгаар бол хүсээд байхаар юм хийсэн ч юм уу, үгүй ч юм уу. Гэтэл тэр хүнийг чинь аваачаад бурхан болгоод тэгээд ордондоо залчихаар одоо учир нь олдохгүй юм болчихоод байгаа санагдаад. Бурхан гэдэг чинь харин бүр тийм тэр бүх нүглээс хол болсон гэгээрсэн хүн биз дээ. Манай Буддизмын утгаар бол.
Гомбосүрэн -
харин би тэр нарийн ширийнийг нь ямар жишээ нь хувь хүний хувьд ямар хүнийг арванайлж шүтдэг юм мэдэхгүй л юм. Ёс жаяг байдгийг мэдэхгүй юм. Хэлэхэд хэцүү юм даа. Энэ ч одоо яахав Монголчууд заримдаа нэг бол газар доогуур ортол муулдаг, нэг бол бүр бурханчлаад ерөөсөө гэм зэмгүй болгодог тэгж хоёр туулширах утга гарч ирэх нь л дээ. Тэгэхээр одоо тэр шүтээний түвшинд байлгаж байгаа юм бол чухам ямар утгаар шүтээнээ болгож байгаа гэдгийн зөв л илэрхийлэх ёстой л доо. Юм бүхнийг сайн гэж хэлж байгаа юм бүхнийхээ эзэн болгоод ярьж болж байгаа юм уу? эерэгээр үнэлж байгаа юм бүхнийхээ.
Отгонбаяр -
Та нээрээ сайхан хэллээ л дээ шүтээний түвшинд гээд. Тэд нар чинь шүтээн болгочихлоо ш дээ.
Гомбосүрэн -
хариулахад хэцүү байна надад болвол. Тэгсэн вий? Өдөр тутмын хэвлэлийг чинь алдаг оног шахуу уншихаар чинь ер анзаараагүй.
Отгонбаяр -
тэгсэн тэр нөгөө төрийн ёслолын өргөөнд бүр хөргийг нь тавиад аравнайлаад залсан. Ахиад нөгөө нэг Чингисийн том юу байна ш дээ хөшөө, баримал тэрнийг бас тэнд залж байгаа
Гомбосүрэн -
одоо энэ шашныхаа газар нэг л шүтээн шашны газраа байхад бол харшлах ч юм алга. Төрийн ордондоо тэгээд тэр өргөөндөө янз бүрийн шашин шүтлэг, тэр дундаа ортодокс шүтлэгтэй хүн одоо залах болвол яаж хүлээж авах юм бэ, мэдэхгүй юм. Ёстой мэдэхгүй юм. Ямар өргөөндөө, хэнийг хүлээж авах өргөөндөө залсан юм.
Отгонбаяр -
та тэр талаар сонирхоорой.
Гомбосүрэн -
манайхан зарим нь гэхдээ уг нь тэгээд анзаараад байгаа юм аа. Яг Чингисийн философи гэж болохгүй. Яагаад гэхээр гүн ухаан гэхээр заавал философи гэсэн үг биш гээд зарим нь тэгээд байгаа юм. За ихэнх хүний хувьд бол гүн ухаан гэхээр философи. Нууц товчооны гүн ухаан гэж ярина бас. Тэнд гарч байгаа мэдээний үнэ цэнэ ач холбогдлыг үгүйсгэсэн утгаар би хүлээгээд авчих юм. Философи биш дээ гэж хэлэхээр, их зовлонтой юм. Философи байхаар мундаг, мэддэг бүхнийг оролж хийдэг юм шиг ойгож болохгүй ш дээ. Тэр соёлын төрлүүд чинь өөр өөрийнхөө л гүйцэтгэдэг гүйцэтгэлтэй байгаа юм чинь. Тэр тэрүүгээр нь ойлгох хэрэгтэй.
Отгонбаяр -
ингээд дуусгачих уу хоёулаа өнөөдрийнхөө ярилцлагыг дуусгая. За таньд их баярлалаа.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
