View Transcript

Otgonhand

Basic information
Interviewee ID: 990290
Name: Otgonhand
Parent's name: Ochir
Ovog: Hard
Sex: f
Year of Birth: 1954
Ethnicity: Halh

Additional Information
Education: higher
Notes on education: mal züich
Work: retired
Belief: none
Born in: Hishig-Öndör sum, Bulgan aimag
Lives in: Hishig-Öndör sum (or part of UB), Bulgan aimag
Mother's profession: herder (milkmaid)
Father's profession: herder

Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
herding / livestock
collectivization
politics / politicians
authority
foreign relations

Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)

Please click to read an English summary of this interview

Please click to read the English transcription of this interview

Translation:

The Oral History of Twentieth Century Mongolia

Хишигсүрэн -

За өнөөдөр 7 сарын 22-ны өдөр Булган аймгийн Хишиг-Өндөр сумынхаа энэ ямар газар билээ?

Отгонханд -

Энэ Хүрээний гол.

Хишигсүрэн -

Хүрээний гол гэж газар малчин айлд хүрч ирээд ярилцлага авч байнаа. Тэгээд таныг манай судалгаанд оролцож ярилцлага өгөх болсонд баярлалаа. Та тэгээд өөрийгөө нэг танилцуулах уу? Ярилцлаганы эхэнд. / чанга яриарай/

Отгонханд -

Би өөрөө энэ нутгийнх л даа. Угаасаа энэ голд төрж өссөн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд хөдөө аж ахуйн мэргэжил эзэмшсэн. Мэргэжлээрээ 27, 8 жил ажилласан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Ямар мэргэжил эзэмшсэн?

Отгонханд -

Хөдөө аж ахуйн сургууль 1970 онд төгссөн. Сая тамгын газар ажиллаж байгаад тэтгэвэртээ гарсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Нэгдэлд ерөнхий мал зүйч хийж байсан. Тэгээд компани болохоор компаний орлогч тиймэрхүү л юм хийж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Одоо хүүхдүүдтэйгээ цуг мал дээр байна.

Хишигсүрэн -

За одоо тэгвэл ингэе. 77 онд сумын нэгдэлд зүйчээр ирж ажилласан юм байна ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр та 77 оноос хойш нэгдэл тарах хүртлэх сум нэгдлийн амьдралын талаар яг өөрөө ямар ажил хийж явав? Ажилдаа дуртай байв уу? Танд энэ ажлыг хэн санал болгов? Тиймээ? Ажилтай холбоотой юм яриач?

Отгонханд -

77 онд хөдөө аж ахуйн зоотехникийн анги төгсөж байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд орон нутагтаа ирж тухайн үедээ дээрээс хуваариладаг байсан. Тэр хуваариар Өмнөговь аймгийн Булган сумын говийн бүсийн хөдөө аж ахуйн эрдэм шинжилгээний хүрээлэн гэж байлаа. Даваасүрэн гэдэг даргатай. Тэнд хуваарилагдаад хангайн хүн говьд очоод маш их сэтгэл дундуур бас эрдэм шинжилгээний ажил хийх сонирхолтой байдаг. Тэгтэл говийн бүсэд очоод хуваарилагдчихаар бас хэцүү юм байж л байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд би тийшээ явахгүй гэхээр диплом миплом хамаг юмыг тэр үед хураагаад авчихдаг байсан. 14 хоночихоод хойноос нь очдог. Тэгээд би явахгүй. Аав ээж маань өндөр настай хүмүүс гэдэг шалтгаанаар юу яасан чинь манай хөдөө аж ахуйн удирдах газрын дарга аймгийн хөдөө аж ахуйн удирдах газрын дарга шууд мэдэлдээ ажиллуул үржлийн зоотехникчийн орон тоо байхад чи тийшээ явж яах юм диплом миплом чинь олдох л байлгүй гээд тэгээд энэ нэгдэлд мал зүйчээр ажиллаж эхэлсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

77 оны намар 8 сараас авахуулаад ...

Хишигсүрэн -

Яг мал зүйч хүн юу хийх вэ? Мал эмнэлэг тухайн үедээ ямар үүрэгтэй, ямар ач холбогдолтой ...

Отгонханд -

Тухайн үедээ хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэн хүн нэгдэлд маш их үүрэг гүйцэтгэж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ялангуяа мал зүйч, малын эмч нар нэгдлийн тэр их бөөгнөрсөн малыг чинь эмчлэх сэргийлэх, мал үржүүлэгийн талаас нь сайжруулах талаар их ажилладаг байлаа. Тэр үед бол манай нэгдэлд чинь нэлээд тооны фермтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Бригадтай. Тэр бригадад чинь 11 мянга гаруй хоньтой байсан. Нөгөө хэдэн хонь чинь төл авдаггүй. Төл нь үхээд л цус ойртолт болчихсон. Эмзэг болчихсон.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Төл нь ерөөсөө амьдарч чаддаггүй. Тийм байлаа. Тэгэхээр зэрэг тэр үед мэргэжилтэн хүний хувьд бол аймгийнхаа удирдах газарт хэлж байгаад Орхон хонины 30 хуц авч ирж байгаад төлийн авч үзсэн. Хойтон жил нь төлийн хорогдол их багасдаг юм байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

60, 70% нь үхдэг байсан бол 60, 70 % нь төлөө бойжуулж эхэлж байгаа юм. Тиймэрхүү тиймэрхүү юм болж байлаа. Дараагаар нь төв хорооны 18-р тогтоол гээд мал үржлийн ажилтай холбогдуулаад цөцгийн тосны бүс гээд симменталь үүлдрээр сайжруулна гээд сүү цөцгийн тос үйлдвэрлэнэ сүүтэй үнээтэй болно гээд бас ажиллаж байлаа. Тэрэнд л гол ажлаа хийсэн дээ. Тэгээд 2000 гаруй эрлийз сайхан үхэртэй болоод тусгаарлаад сайхан ферм мермтэй болсон. Дараа нь ингээд хувьчлаад тараасан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Түүнээс биш хөдөө аж ахуйн нэгдлийн хувьд маш их үүрэг гүйцэтгэдэг байлаа. Тэгтэл зах зээл эхлээд явчихсан чинь малын эмч, мал зүйч ялангуяа мал зүйч бүр ажилгүй болгочихож байгаа юм чинь. Тэгээд компанид орлогчоор ажиллаж байлаа. Тэгээд компани маань захирал махирал нь солигдоод таарах таарахгүй янз бүрийн юм болоод компаниасаа гараад 6, 7 жил хүүхдүүд маань ч оюутан боллоо. 6, 7 жил хувийнхаа мал аж ахуй дээр ажиллалаа. Тэгээд хэдэн хүүхдээ сургууль төгсгөж авсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Одоо бол 4 хүүхэд 4-үүлээ сургууль төгссөн. Тиймэрхүү л аж амьдарч явна.

Хишигсүрэн -

Одоо манай энэ судалгааны материалыг их олон жилийн дараа судлаачид янз бүрийн 20-р зуунд суманд амьдрал ямар байсан юм бол гэж сонирхож байгаа хүн таны яриаг үзнэ ш дээ. Тэгэхээр ер нь уламжлал Монголын мал аж ахуй 20-р зууны эхэнд ямар юм байсан юм? Тэр үржил селекцийн ажил нь яаж явагддаг байсан бол? Социализмын үед ямар өөрчлөлтүүд хийсэн юм? Бүхэл бүтэн мал эмнэлгийн салбар үүссэн. Огт байгаагүй салбар тиймээ? Мал эмнэлгийн хөгжил яг суман дээр л харагдах байх л даа. Тэгээд та тэндээс нь эхлээд яриач? Ер нь хамгийн сайн болсон үедээ юу болсон? Эргээд энэ систем яаж задарч байна? Бүр нарийвчлаад. Танд өөрт чинь тохиолдож байсан янз бүрийн жишээ баримт тийм юмнуудаа энэ ажилтайгаа холбоотой.

Отгонханд -

Тэгээд мал эмнэлгийн ажил чинь маш их үр дүнгээ өгч байсан л даа. Тэр үед. Мал эмнэлэг дээр үед бас бүсийн оношлох кабинет гэж байлаа. 80-аад оны сүүлчээр мал эмнэлэг гайгуу сайн болж ирсэн байсан. Оношлох кабинет гэж манай энд хэдэн сумын хамарсан нэлээд том оношлох кабинеттай байсан. 3-4 малын санитер байсан. Малын бага эмч нар гэхэд 10 гаруй малын бага эмчтэй. Мал зүйч гэхэд 2-3 мл зүйчтэй. Тэгээд баг бригад болгонд дунд мэргэжлийн мал зүйчтэй. Ер нь мал аж ахуйн мэргэжилтний талаар нэлээд сайн зохион байгуулагдаж үр дүнд хүрч байсан л даа. Тэгтэл нөгөө хувьчлал мувьчлал чинь болоод ....

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

.. Мал аж ахуйн хувьд тухайн үед нэгдэл гэж байхад үнэхээр хүндрэлтэй юм байсан юмаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Яагаад гэвэл бас хүмүүсийн хөдөлмөр бас маш багаар үнэлэгддэг байлаа. Хүмүүсийн аж амьдрал дээшилдэггүй байлаа. Малчдын амьдрал. Малчин хүн бол бүх л амьдрал бүх л биеэ тэрэнд зориулж байлаа. Нэгдлийн чинь малыг бүрэн бүтэн байлгахын төлөө зүтгэдэг байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Чухам нийгмийнх нь талаас ингээд аваад үзэхэд одоотой харьцуулахад дутагдалтай тал байсан юм шиг байна л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тийм учраас өөрчлөлт болсон байх.

Хишигсүрэн -

Ер нь социализмын үед мал эмнэлгүүд ихээр байгуулагдсан бүхэл бүтэн систем үүссэн байх үед малын өвчлөл юу байсан юм? Мал эмнэлэг байснаараа малын хорогдол зүй бус хорогдол гэдэг билүү? Тэрийг багасгаж чадаж байсан юмуу? Тэр үржил энэ тэр дээр яг ямар том өөрчлөлтүүд гарсан бэ? Улсын хэмжээнд, танай сумын хэмжээнд?

Отгонханд -

Мал аж ахуйн хувьд мал үржлийн ажил, мал эмнэлгийн ажил төв хорооны тогтоол гарч байж ажилладаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тогтоолгүйгээр ямар нэгэн мал үржүүлэх хориотой.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгэх юм бол болохгүй. Бүсийн бус тогтоолд заагдаагүй мал авч ирж үржүүлнэ гэдэг. Тогтоолын дагуу л манай энд хонь үржүүлж байсан юм байна лээ. Дараагаар нь симменталь үхрийг цөцгийн тосны чиглэлээр үржүүлсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ер нь төв хорооны тогтоолоор л ажиллана.

Хишигсүрэн -

Төв хороо тогтоол гаргах үндэслэлийг хэн боловсруулах вэ?

Отгонханд -

Хөдөө аж ахуйн яамнаас мэргэжилтэнгүүд эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгээс боловсруулдаг. Улс орны эдийн засаг тухайн үедээ дотооддоо мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийг хөгжүүлж бэхжүүлэхийн тулд чухал шаардлагатай байгаа талаас нь авч үзэж төв хорооны тогтоол гаргаж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Тэгээд симменталь үүлдрийн үхэр хэд болсон бэ? Энд.

Отгонханд -

2000 гаруй үхэртэй болсон.

Хишигсүрэн -

2000 гаруй үхэр жишээлбэл ердийн Монгол үнээтэй харьцуулбал сүүний орц найрлага гарч байгаа сүүний хэмжээгээрээ ямар ялгаатай вэ?

Отгонханд -

Сайн байсан.

Хишигсүрэн -

Хэд дахин илүү?

Отгонханд -

Сүүний хувьд бол 3 дахин их Монгол үнээнээс.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Дундажаар бодоход. Тэгээд бусад махны ач тус гэх юм бол давуу тэр чинь мах сүүний чиглэлийн үхэр байсан. Маш сайн. Сайн үхэр.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Яахав ... хэцүү тал байсан л даа. Нутаг бэлчээрээс авахуулаад хамгийн гол нь тэжээлийн үйлдвэр гээд байгаа ш дээ. Тэжээл үйлдвэр тэжээл тариалахаас авахуулаад хэцүү байсан. Тэгэхдээ болоод байсан юм. Аятайхан болж эхэлж байсан юм. Одоо Монгол малаа тийм болгохсон гээд малчин болгон ярьдаг болчихсон байна ш дээ. Цөөхөн тооны ач холбогдолтой мал хариулах л шаардлагатай болж байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Бололцоотой юу? Манай энэ цаг агаар уур амьсгал?

Отгонханд -

Тэжээлийн асуудал шийдвэрлэгдчихвэл болохгүй юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Манай монгол чинь бас бэлчээр сайтай. Бэлчээрийн талаас өвс ургамал боломж бол байгаа. Сүүлийн үед хуурайшилттай холбогдуулаад жаахан бэлчээр муудах талын юм болчихоод байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Болно л доо. Сайжруулж хийе гэвэл.

Хишигсүрэн -

Үндсэндээ та социалист нийгэм гэдэг үед л таны ажлын ихэнх хугацаа өнгөрсөн юм байна ш дээ.

Отгонханд -

Яг тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгээд сургууль төгсөөд хүрээд ирэхэд хамт ажиллаж байсан улсууд одоо удирдлага ч гэдэг юмуу? Хүмүүс ажлын хамт олон яаж бүрдэж байв? Бүрдсэн байсан байх л даа. Ер нь хүмүүсийн харилцаа ажлын харилцаа ямар байсан бэ?

Отгонханд -

Тухайн үед хүмүүс ажлаа бүтээхийн тулд их явдаг байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд нэг намын юутай байсан. Тэр намынхаа удирдлагын доор намынхаа чиглэл зорилгыг биелүүлэхийн төлөө бүгд хүн болгон чармайж зүтгэдэг байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тийм учраас ажил бүтэмжгүй биш бүтэмжтэй байсан бас. Боломжтой л байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд дараагаар нь энэ малчдын байдал ч тэр эдийн засгийн талаас нь харж үзэх асуудлууд их байсан учраас жаахан үр дүнг нь дээшлүүлэх асуудал байсан учраас түрээсийн гэрээ мэрээг байгуулж байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Түрээсийн гэрээ байгуулаад малчдын амьдрал бас их аятайхан болоод малтай болоод ингээд эхэлж байсан үед нь хувьчилчихсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр гэрээгээрээ бас хэдэн жил явсан бол хүмүүс бас боломжтой л байсан. Юу ч хувийн мал аж ахуй гэж байгаагүй улсууд чинь гэнэтхэн баахан мал тараагаад өгчихөөр зэрэг арвитай ажиллаж байгаа хүмүүс ч байлаа. Арви муутай ажиллаж байсан хүмүүс ч байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд тэр түрээсийн гэрээгээр байсан бол маш их тооцоотой. Тооцоондоо баригдаж хүмүүс боломжийн сайжрах тал байсан.

Хишигсүрэн -

Нэгдлийн малыг хувьчлахын урд талд улсын хэмжээнд өмч хувьчлалаас өмнө нэгдлийн малыг малчдад гэрээ түрээсээр өгч байсан ийм юм 80 оны төгсгөл хүртэл ...

Отгонханд -

Тэгэлгүй яахав.

Хишигсүрэн -

Энийг мэддэг санадаг хүн их ховор юм байна лээ. Та нэг гэрээ түрээсийг яагаад анхнаасаа зарлах болсон юм? Яг тэр гэрээ түрээсээр мал авч маллаж байгаа айлууд ямар зарчмаар ажилладаг. Тэр нь нэгдлийн гишүүдээсээ юугаар ялгаатай байсныг яриач?

Отгонханд -

Гэрээ түрээс хийх гол шалтгаан нь нийтээрээ маллагдаад яваад байгаа мал маань яг үр дүнгээ эдийн засгийн үр дүнг нь тооцоод үзэхээр зэрэг хангалтгүй байсан байхгүй юу. Нэгдэл бараг зарим зарим жилүүдээд алдагдалтай шахуу болчихсон. Зардал ихтэй.

Хишигсүрэн -

Юуны зардал гарах вэ? Жишээ нь.

Отгонханд -

Маллагааны зардал хөлс хүчийн өгнө. Өвсний зардал байна. Тээврийн зардлууд ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хашаа хороо тэжээл материаллаг баазыг бий болгохын тулд нэгдэл их юм зарж байлаа. Тэр зардлууд мал аж ахуй дээр очиж шингэнэ. Тэгэхээр мал аж ахуйн үйлдвэрлэлийн үр дүн бас сайн харагддаггүй байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тийм учраас маш олон хүнийг тэжээдэг байлаа ш дээ. Нэгдэл чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр олон хүнийг тэжээхийн тулд үр дүнтэй сайн ажиллах шаардлагатай байсан л даа. Тийм үндсэн дээрээс бид нар чинь мэргэжилтэй хүмүүсийн хувьд нэгдэлд чинь бүрэн бүтэн мэргэжилтэнгүүд ажиллана ш дээ. Эдийн засагч, нягтлан бодохууд олноороо ажилладаг байлаа. Эдийн засагч ажилладаг байлаа. Тэгээд мал зүйч, малын эмч гээд мэргэжилтэнгүүд маш их ажилладаг байлаа. Тэр мэргэжлийн хүмүүс юу хийх юм вэ? гэхээр зэрэг үр дүнтэй болгохын төлөө дарга нартайгаа бас ажиллаж байж яана ш дээ.

Хишигсүрэн -

Эрэл хайгуул хийнэ.

Отгонханд -

Тийм эрэл хайгуул хийж байж ер нь энэ түрээсийн гэрээ гэдэг бол ач холбогдолтой юмаа. Маллаж байгаа малчиндаа хүртэл өгөөжтэй юмаа гэдэг санал дэвшүүлж түрээсийн гэрээг жинхэнэ гардаж хийж түрээсийн гэрээний малыг малчдад тоолж барьж өгч эргээд та нараас ийм юм авна. Та нар энийн авна гэж яах аргагүй гардаж хийж байсан хүн би сайн мэдэж л байна л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ер нь сайн үр дүн өгч байсан.

Хишигсүрэн -

Түрээсийн гэрээ мал дээр хийнэ гэдэг чинь бусад дэлгүүрийн лангуу түрээслэх, гуанз түрээслэх гэдгээс өөрөөр бид нарт түрээсийн тухай ойлголт байхгүй ш дээ. Мал дээр тэр түрээс яаж ...

Отгонханд -

Тэр дэлгүүр мэлгүүр чинь зүгээр л мөнгө хураагаад авчихаж байгаа ш дээ. Гэтэл мал дээр гэрээ түрээс хийж байна гэдэг бол малаа малчдад нь өгнө. Үндсэнд нь тэд нар чинь мал авч байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Аа тэгээд ашиг шимээ нэгдэлдээ эргээд тушаана.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр ашиг шимийн борлуулж нэгдэл бас нэгдэл тухайн хүмүүст цалин хөлс олгож болно. Олгож байсан угаасаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд хамгийн гол нь 100 хониноос 60 хургын нэгдэл авна. 40 хургын малчин авна. Тэгэхээр малчин өөрөө малжиж байгаа учраас маш их идэвхтэй зүтгэлтэй урам зоригтой болчихож байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгэхээр зэрэг түрээсийн гэрээ ач холбогдолтой байсан. Тухайн үед бол байж байсан байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Хэдэн онд яг эхэлсэн билээ?

Отгонханд -

Бид нар 88, 89 онуудад түрээсийн гэрээ хийгээд 93 онд тарааж байсан ш дээ. Хамгийн сүүлчийн 95 онд тараагаад дуусгасан даа.

Хишигсүрэн -

Одоо нөгөө нэг малд оногдох сүү мах, ноосны норм байна ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Татварууд. Тэр татвар нэг малаас гарах дундаж үр шим зөв тооцогдож чадаж байсан уу? Ер нь ямарч улсуудтай ярилцсан татвар аль ч үеийн тэр норм их байсан гэсэн юм яриад байна ш дээ. Яаж ямар улсууд тооцож гаргадаг байсан юм?

Отгонханд -

Тэр чинь хяналтанд ажиллана ш дээ. Хонины ноос гэхэд яг нутгийн цэвэр монгол хонь хичнээн хэмжээний ноос гээд хонь хяргаж байгаа хүмүүс дээр очоод дор дор нь киллиэд хониныхоо дундажийг гаргахаар зэрэг 1 кг 260 гр 1 кг 250, 1 кг 100 гээд ингээд гараад ирж байгаа юм чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд нийтэд нь хонины дундажийг нь олоод 1 кг 150 граммаар бодоход бололцоотой юмаа. Энийг малчид биелүүлж болох юмаа гэж байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Гэтэл нөгөө маллаж байгаа малчид маань харилцан адилгүй маллаж байгаа учраас яг тэр жинхэнэ нормоо өгч чадаж байсан малчид ч бий. Өгч чадахгүй байсан малчид ч бий. Тэрийгээрээ тэр ашиг шимээрээ маш их шахаж байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ер нь үр дүн нь тэр л байсан. Түрээсийн гэрээнд ч энэ бас тусгагдсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Саалийн бас нэг малын дундаж бодоод 20 хэд байсан бол тэрийг дундажаар бодоод л сүүгийн нормлоод өгчихнө. 20 үхрийн хөөврийг бас тэгээд л авчихна. Адуу байвал айраг сүүгийн бас тэгчихдэг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгэхээр зэрэг тэр гэрээт үүргээ биелүүлнэ. Гэрээт үүргээ хэрвээ биелүүлэхгүй бол тооцох ажлынхан хөлснөөс суутгах юм байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Ер нь малчидтай ч юмуу хөдөө сум орны амьдрал мэддэг улсуудтай уулзаж байхад ийм юмыг их түгээмэл ярьж байна. Тэр нь юу гэхээр малчид нөгөө малаа их үхүүлдэг хорогдуулдаг. Тэгээд мал үхүүлж хорогдуулсан малчид нөгөө юутайгаа малын эмчтэйгээ юу яадаг. Ярьдаг. Нэг ёсондоо хуйвалдаж акт энэ тэр тогтоодог энэ тэр гээд ийм юм байна ш дээ. Тэгээд малчин хүн мал үхчихэд яагаад үхчихлээ гээд хэлчихэж болдоггүй юм. Эсвэл үхэх малын норм гэж байсан юмуу? Тэгээд тэнд жаахан мафи ажилладаг байсан юмаа даа. Би тэгж л ойлгосон ш дээ.

Отгонханд -

Тэр тухайн үед бол яаж байсан байхгүй юу. Нэгдэл түрээсийн гэрээ хийгээгүй байх үедээ бол мал үхлээ л бол малын эмч очоод шууд тухайн үед нь очоод зүс мүсийн тогтоогоод оношлоод акт бичих ёстой. Тэр актыг нь нэгдлийн зөвлөлийн хурал тэргүүлэгчдийн хурлаар оруулаад тийм тооны малыг хаслаа гээд данснаас хасаад хасаад явчихдаг байсан. Аа нийт дундаа тэгж байсан юм бол байхгүй. Ганц нэг хүн ямар нэгэн хэлбэрээр малын эмчтэй хуйвалдаад акт макт гаргуулах, бэлэн авч хэрэглэх юмуу тийм талын юм байсныг үгүйсгэхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тийм байж болно. Нийт дундаа бол тэгж чадаагүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Түүнээс биш мал өвчилсөн байвал эмчид үзүүлнэ. Мал үхсэн байвал эмчид үзүүлнэ. Эмч түүнийг нь бичиж акт тогтооно. Тэгээд тэрийг нь данснаас хасна.

Хишигсүрэн -

Түүнээс биш миний хэлээд байгаа шиг тийм юм байгаагүй.

Отгонханд -

Тийм түгээмэл юм байгаагүй.

Хишигсүрэн -

Тэрийг хурал мурлаар оруулахгүйгээр шийднэ гэж байхгүй юу?

Отгонханд -

Хоршооллын өмч гэдэг утгаараа тэр хоршоологдын тэргүүлэгчид данснаас хасна.

Хишигсүрэн -

Шийдвэр гаргаж байж.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Нэг ийм асуулт байнаа. Танай сум чинь үндсэндээ хөдөлмөрийн баатар хоньчин биз дээ.

Отгонханд -

Тийм. Ууган хоньчин баатар.

Хишигсүрэн -

Очир гуайн нутаг гээд улсууд бүгд ярьж байна. Тэгээд тэр Очир гуайн мал маллаж байсан туршлагыг Монгол орон даяар нэвтрүүлж байсан юм байна.

Отгонханд -

За тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр үнэхээр мал малладаг тийм ерөнхий тийм сайн арга гэж байдаг юмуу? Мэргэжилтний чинь хувьд асууж байна ш дээ.

Отгонханд -

Байлгүй яахав.

Хишигсүрэн -

Жоргүй байх ёстой юу. Үнэхээр ямар хүн хөдөлмөрийн баатар болж байсан юм? Ямар гавъяа байгуулж байсан юм? Ямар үнэ цэнэтэй ажил хийсэн байх вэ?

Отгонханд -

Тэр чинь малчин хүний хөдөлмөр амьд юмтай харьцаж байгаа учраас тэр амьд юмтайгаа бас амь нэгтэй байж байж бас тэр юмаа өсгөж үржүүлдэг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Баатар хоньчин Очир гуай чинь хоньтойгоо бараг хэлээрээ ярьдаг шахуу байсан хүн байна л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ном момын судлаад арга туршлагын судлаад үзэхэд. Баас нь өнөө өглөө ямар байна. Өчигдөр орой ямар байсан. Өнөөдрийн идэш ямар байна. Өчигдөр яаж идсэн байна. Хаана ямар ургамал байна гэдгийг бэлчээр мэлчээр хонь, бэлчээр,Очир гуай гурав бол нэг л байсан байхгүй юу. Тэгж л байж үр дүнд хүрч байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр хүн бол өөр төрлийн ажил хийгээд явчихаж байгаагүй. Ерөөсөө тэр хонио туугаад гараад л орой хонио туугаад орж ирдэг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд тэрнийхээ үр дүнг өөрөө амсаж л байсан. Тийм л сайхан ажилтай туршлагатай хүн л дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ер нь малтайгаа хир зэрэг дотно хувийн мал аж ахуй ч гэсэн тийм байна ш дээ. Энэ малыг сэтгэлээсээ маллаж байгаа хүн бол тэр хүний сэтгэлд мал шингээд өдий төдийгөөр үржээд болоод байна. Жаахан хөндийхөн шиг малаасаа жаахан хөндийрөөд байгаа хүний мал бол өсөхгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Социализмын үеийн тэр хөдөлмөрийн алдартангууд нэг л алдартай болсон бол тамирчнаар бол тогтоосон рекорд амжилтаа эвдэхгүйн төлөө зүтгэдэг байсан гэж байна ш дээ. Тэр чинь робот биш ажлын амжилтанд өөрчлөлт орно. Хүний анхаарал сарнина. Тэрэнтэй холбоотой юм болдог байсан уу? Хурал зөвлөлгөөн гээд энд тэнд явна ш дээ. Тэгэхээр малын хэн маллах вэ?

Отгонханд -

Тэрийг чинь нэгдлээс нь харж үзээд малчин томилоод Очир гуай төчнөөн хоног тийм тийм газар томилолттой учраас та төд хоног энэ мал маллана гээд л ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд явуулчихдаг. Тиймэрхүү л арга замаар ажлаа явуулж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Тэр тэргүүний малчин хөдөө аж ахуйн янз бүрийн ажил хийж байгаа улсуудын туршлага судлана гэдэг юм ном мом ч байдаг юм байна ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Үнэхээр жинхэнэ туршлага мөн байсан уу? Тэгээд энэ улсуудыг жинхэнээс нь судалдаг байсан уу? Туршлагын судлаад өөр хэн нэгэн хүн дахиад тэр хүний дайтай амжилт гаргасан тийм тохиолдол байдаг юмуу? Та мэдэх үү?

Отгонханд -

Байж болно. Байгаа. Тэр хүний шавь нар тэгээд тэр дайны мал таргалуулах юм үнэхээр би нүдээрээ харж байсан. Байдаг л юм байна лээ. Болдог юм.

Хишигсүрэн -

Жишээ нь яаж?

Отгонханд -

Баатар хоньчин Очир гуай чинь их олон илгээлтийн эздийг өөр шигээ хөдөлмөр хийлгэх гэж бас их зүтгэдэг байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд бас тэр хүмүүс чинь отор нүүдлээр яваад отор нүүдлээр яваад тэр бэлтгэлийн малыг чинь тэр үр дүнд хүргээд өгсөн малчид байж байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Байгаа. Болж байсан.

Хишигсүрэн -

Энэ Тарвий ах би энд ийм асуулт тавиад сууж байна. Ямар асуулт тавьсан гэхээр тэр социализмын үеийн малчин ч байна уу? Эмч байна уу? Янз бүрийн хөдөө аж ахуйн ажил эрхэлж байсан улсууд чинь баатар тогтоосон бол одоогийнхоор бол олимпийн аварга хийчихээд тэр цолоо хамгаалах спортоор бол рекорд тогтоочихсон. Тэр рекордоо хамгаалахын төлөө тэр хүн зүтгэж байгаа ш дээ. Гэтэл нэгэнт баатар болчихсон бол тэр хүнд чинь дараа нь туршлагаа судлуулах гээд наашаа цаашаа хурал цуглаанд явна. Ажилдаа анхаарал тавих цаг байхгүй. Тэгээд тэр хүн баатар болсноос хойш хэн малладаг байсан юм бэ? Үнэхээр тэр хүний туршлага жинхэнэ туршлага байсан юмуу? Туршлагын улсууд юу яадаг байсан уу? Судлаад туршлагын судалснаараа баатар болох тэр хэмжээнд хүрч байсан уу? Тийм асуулт асуусан чинь хэн эгч хариулж байна л даа. Та юу гэж бодож байна?

Тарвий -

Очир гуайн хувьд тэгдэг хүн байсан. Очир гуайн шавь нар зөндөө хүмүүс байсан. Тэгэхдээ тийм амжилтанд хүрч байгаагүй.

Отгонханд -

Хамгийн гол нь ажиллагааны зөрүүгээс болоод яг Очир гуай шиг жинхэнээрээ ажиллаж байгаа хүн байхгүй. Тухайн үед зааж зааварлаж өгсөн заавраар яваад нөгөө тууврын малыг таргалуулчихаад дахиж аваад маллахаасаа маллахгүй нь их тийм л байсан. Тэр хичээлтэйгээ их холбоотой.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Шавь нь одоо ч бий л дээ. Зарим нь амьд сэрүүн байж л байна. Түвдэн гуай гээд өвгөн байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Малыг таргалуулах нь таргалуулдаг л байсан

Отгонханд -

Тэгэхээр баатрууд болоогүй л байх л даа. Тэгэхдээ бас сумын аварга, аймгийн аварга, ардын их хурлын депутат гээд явсан хүн ...

Тарвий -

Тэр сум аймгийн аварга болсныг би түрүүн ярьж байгаагүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Намын гишүүн байж байгаад хий мал тоолуулчихаад дутлаа гэдэг тэр байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Тэр нь ямар учиртай түүх байсан билээ?

Тарвий -

Их хурлын депутат болсон юм адууны төл сайн авч байна гэж. Тэгтэл адуугийн дараа нь тоолоод үзсэн чинь 120-иод толгой мал дутаад тэр яахав аварга цолоо депутат болсон амжилтаа нотлохын тулд хий төл нэмээд 100-аас 70% авдаг байсан бол 80% аваад л тэрүүгээ хий тоолуулчихаад байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Хойтон жил нь дутаад ...

Хишигсүрэн -

Тийм тохиолдлууд бас байсан тиймээ?

Тарвий -

Тийм.

Отгонханд -

Тиймэрхүү юмнууд бас байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Та 90 оны ардчилсан хувьсгал боллоо гээд байна ш дээ. 90 оны үйл явдал болж байх үед та 90 оны үйл явдлыг хэрхэн яаж хүлээж авав? Та өөрөө улс төрийн амьдралд хир оролцоотой хүн байсан бэ?

Отгонханд -

90 оны тэр явдлыг чинь би буруу талаас нь ойлгож байсан. Энэ бол буруу ингэж болох уу? Үгүй юу? гэж тэр сайхан залуучуудыг өрөвдөж хайрлаж байлаа. Энэ чинь өлсөөд байж болж байна уу? Яахаараа ингээд өлсчихдөг, цангачихдаг байна. Энэ өлссөн амьтдыг алчих вий дээ. Яллачих вий дээ гээд сэтгэл санаагаа зовоодог байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Яахав тэгээд болж л байсан. Дор нь дор нь түгээд л хөдөө хүртэл дор нь хүрээд ирж байгаа юм чинь. Тэр ардчилал чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хөдөөний суманд чинь ардчилсан холбоо гэдэг юм байгууллаа гээд тэрэнд чинь залуучууд ороод болж л байсан. Тухайн үед намын төв хороо хамгийн гол нь өөрсдөө огцорч өгсөн учраас ард түмэн зөвөөр ойлгосон байх л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Та яг юу хийж байсан?

Отгонханд -

Би тухайн үедээ мал зүйчээ хийж байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Мал зүйчээ хийж байсан. Намын гишүүн хүн байсан.

Хишигсүрэн -

Хувьсгалт намд яаж элссэн бэ?

Отгонханд -

Хувьсгалт намд тухайн үед мэргэжилтэй хүмүүсийг хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэй хүмүүсийг элсээч гэж их гуйдаг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Яагаад?

Отгонханд -

Яагаад гэвэл бас оюуны потенциалийн хэрэглэх гэж сэхээтэн хүн намд орж өгвөл татвар матвараас өгсүүлээд хэрэгцээтэй юм байдаг юм байгаа биз дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд намд элсээчээ гэдэг байсан. Намд элсэхээр орлогч морлогчоор нэг жил явна. Бид нар бас их төвөгшөөдөг. Өөрөө элсье элсье гээд ухасхийгээд байдаггүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд элсүүлдэг юм бол элсүүлдэг л юм байлгүй дээ гэж бодоод явж байтал нэг өдөр намд орчихсон.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд яахав зөндөө л намын товчоо мовчоогоор зөндөө орно ш дээ.

Хишигсүрэн -

Та намын гишүүн байхдаа гишүүд дотроо ямар гишүүн нь байсан? Дундаж гишүүн байсан уу? Манлайлагч гишүүн байсан уу? Тэр утгаар нь асууж байна.

Отгонханд -

Ямарваа нэг асуудал гарвал асуудлыг шийдвэрлэхийн төлөө явдаг.

Хишигсүрэн -

Ер нь намын гишүүн хүн ердийн хүнээс юугаараа ялгаатай юм бэ?

Отгонханд -

Тухайн үед манлайлагч байхыг уриалдаг байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Манлайлахын тулд юу юун дээр манлайлдаг юм?

Отгонханд -

Манлайлахын тулд ...

Хишигсүрэн -

Манлайлсан бүтэлгүй хүн байвал яах вэ? Манлайлагчид бас хүч тэмүүлж байж манлайлагч болдог гэж байгаа ш дээ. Хүчээр аваачаад намд элсүүлчихсэн юм бол яаж манлайлагч болох юм?

Отгонханд -

Хүчээр ч юу байхав. Санал тавьж байж чи одоо намын гишүүн бол ингэж явсны хэрэг байхгүй. Нам шиг сайхан юм байхгүй. Нам таны амьдралыг улам дээш нь татна. Та өшөө цаашаа сурч болно. Боловсорч болно гээд иймэрхүү л юм санал тавина ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэрийг хүлээж авахаасаа шалтгаална.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Намын гишүүн байхад одоо эргээд харахад юу ч гэдэг юм. Сонин санагдаж байгаа дурсамж юу байна?

Отгонханд -

Аж ахуйн ажилд их оролцож явсан байна. Намын даргагүйгээр ажлыг шийдвэрлэдэггүй. Намын дарга бол нэгдлийн даргыг загнадаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Нэгдлийн мэргэжилтэнгүүдийг бүгдийн барьж загнадаг. Бид нар тайлангаа намын хорооны товчоонд оруулж тавина.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэндээс ажлын үнэлэлт дүгнэлт өгнө. Энэ нөхөр сайн ажиллалаа. Муу ажиллалаа. Энэ нь болсон байна. Энэ нь болоогүй байна гээд тэгдэг байлаа. Тухайн үедээ шүүмжлэл мүүмжлэл элбэг байсан. Болох талын ч юм байж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. За тэгээд та ардчиллыг гарч ирэхэд болгоомжилж яагаад ийм юм болов энэ тэр гэж өөрөөр хэлэх юм бол ардчилал гараад хувьсгалт нам огцроод улс төрийн товчоо огцроод нийгэмд ийм өөрчлөлт болно гэсэн тэгж магадгүй гэсэн хүлээлт өмнө нь байгаагүй юм байна ш дээ. Танд?

Отгонханд -

Ерөөсөө тийм юм байгаагүй.

Хишигсүрэн -

Хөдөө ер нь ямар байсан юм бэ? Өөрчлөн байгуулалт энэ тэр гээд янз бүрийн юм яригдаж байсан үе ш дээ.

Отгонханд -

Тэр чинь оросынхон дандаа өөрчлөн байгуулалт гээд перестройк гээд тэр мэрийг чинь тухайн үедээ бас гайхаж байдаг л юм байлгүй дээ гэж бодож явсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд арай ч бас ингээд хэсэг залуучуудыг өлсөөд гараад ирж байхад бодож л байсан л даа. Ардчилал гэж байх л ёстой л доо. Хувьсгалт нам ардчилалгүй биш ш дээ. Ардчилалтай ш дээ. Хувьсгалт намд ч гэсэн ардчилал байх ёстой гэсэн ойлголттой явдаг. Одоо ч хувьсгалт намын дотор би ардчиллын төлөө явж байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ердөө бас болох болохгүй юм байлгүй яахав. Хэтэрхий хуучинсаг үзэл бариад байх шаардлагагүй. Хувьсгалт нам ардчилалтай байх ёстой. Ардчилалтай байгаа одоо ч гэсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Сар бүрийн 25-нд болдог намын хурлаар юу авч хэлэлцдэг байсан? Хэдэн цагийн хурал болдог байсан?

Отгонханд -

Тэр чинь бүх нэгдэл аж ахуйн ажлыг л авч хэлэлцэнэ ш дээ. Ерөөсөө тэр улс төрийн талаар нам тийм байнаа. Бид тийм байх ёстой. Бид тэгж байна. Бид тэгэх ёсой гэж яриагүй ш дээ. Дандаа тэр аж ахуйн ажил ярина. Тэр тасаг заводын тэр бригадын тэр тасаг заводын үнээний сааль сүү тийм байна. Тэгж тасарлаа. Ингэж тасарсан. Энэ нөхөртэй холбоотой. Ингэж ажиллах ёстой гээд ярина. Тэгээд шүүмжлэл ч гэсэн явагдана.

Хишигсүрэн -

Аа ха. О. Тарвий ах та намын хурлыг юу гэж боддог вэ? Аж ахуйн ажил гэхээр нэгдлийн зөвлөл гэж байсан байлгүй?

Тарвий -

Нэгдлийн зөвлөл гэж байгаа. Тэр ажлыг харин нам шүүрч хийдэг байсан. Тэгээд хэдэн гишүүдээ дарамталдаг. Чи тийм мал үхүүллээ. Тэглээ. Тэгээд гишүүд нь түүнээс айгаад малаа хий тоолуулаад тэгээд дутааж барьдаг асуудал гардаг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тухайлбал нэг гишүүн нэг сарын юугаар нэг бяруу үхүүлээд орчих юм бол бөөн асуудал болно. Чи яагаад бяруу үхүүлэв гээд.

Хишигсүрэн -

Намын гишүүн хүн мал үхүүлж болохгүй юу?

Тарвий -

Тийм. Загнуулахгүйн тулд үхүүлээгүй гэж худлаа ярина. Тэр нь бүр даамжирсаар байгаад сүүлдээ бие биенийгээ хуураад явчихдаг болсон байхгүй юу. Ерөөсөө болохоо байж байгаа нь тэрнээс харагдаж байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха

Тарвий -

Ганц намын хийдэг ажил нь аж ахуйн ажил.

Хишигсүрэн -

Өөр хийдэг юм байхгүй.

Тарвий -

Байхгүй. Аж ахуйн ажил шүүрч аваад бүх гишүүдээ манлайлал гэдгээр түрий барьж байгаад ...тэр үүргээ биелүүлэхийн тулд гишүүд нь худлаа яриад.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Би үхүүлээгүй гэж байгаад сүүлд нь дутаадаг тийм байсан юм.

Отгонханд -

Хамгийн гол нь улс ардын аж ахуйн төлөвлөгөөг биелүүлэхийн төлөө явна. Тэр нэгдэл нийгмийн ажлын зорилго ч тийм байлаа. Тухайн суманд ажиллаж байсан намын хорооны ажил тийм байлаа. Тэр төлөвлөгөөг заавал биелүүлнэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Улс ардын аж ахуйн төлөвлөгөөг заавал биелүүлнэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр төлөвлөгөө чинь 5 жилээр нэг жилээр гээд олон хугацаагаар төлөвлөгдсөн байгаа. Төлөвлөгөөг л заавал биелүүлнэ. Тэрний төлөө л ажиллаж байсан байхгүй юу. Одоо ингээд бодоод байхад тухайн үед чинь тийм дутагдал байсан л даа. Тэрийг засаж залруулах талаар ажиллавал ажиллах боломж бас байж л байсан. Одооны байгаа бидний амьдарч байгаа нийгэмтэй адилхан тэгж авилгал хээл хахууль болж ард түмнээ дарамталж байгаагүй. Одоо бол тэрнээсээ долоон дор. Авилгалд өртөхгүй хүн гэж байхгүй. Элбэгдоржийн ярьснаар бол ингээд байгаа ш дээ. Авилгалд авсан мөнгөө ард түмний нуруун дээр үүрүүлж байгаа гэж одоо тэр авилгад чинь өртөөгүй ард түмэн гэж байхгүй болчихоод байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд тиймэрхүү нийгэм болгон л дутагдалтай байдаг байх л даа. Бодвол.

Хишигсүрэн -

Та бол ардчиллын дутагдлыг авилгал ...

Отгонханд -

Үнэхээр байж болохгүй асуудал.

Хишигсүрэн -

Нэгдлийн мал жилд хэдэн хувиар өсдөг байсан юм? Өссөн малын хэдэн хувийн мах бэлтгэл ч юмуу бусад алба татвар өгдөг байсан юм? Яаж балансладаг байсан юм? Яаж нэгдэл өөрийгөө санхүүжүүлдэг байсан юм?

Отгонханд -

Нэгдэл яг өөрийнхөө цэвэр үйл ажиллагаагаар өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлнэ. Тэр үйлдвэрлэлийнхээ үйл ажиллагаагаар ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Нэгдлийн төл бойжих цагтаа сайн бойжиж байсан л даа. Одоо ингээд бодоод байхад. Унага гэхэд 60 хэдэн хувь бойжчихдог. Тугал гэхэд бас 60 хэдэн хувиар бойжчихдог. Хурга ишиг 70 гаруй хувиар бойжчихдог байсан л даа. Дундажаар тэгээд тухайн үед нь улс ардын аж ахуйн төлөвлөгөө махны төлөвлөгөө маш их.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Байсан учир бараг баланс барихгүй ш дээ. Тэгээд 40 хэдэн мянган мал дээд тал нь 60-аад мянган толгой малтай болоод ...

Хишигсүрэн -

Нэгдлийн хэмжээгээр үү? Тийм бага уу? Одоо мянгат малчин хэд болчихоод байгаа билээ?

Отгонханд -

Одоо тэгтэл 150 хэдэн мянган толгой малтай болчихоод байгаа ш дээ. Манай сум.

Хишигсүрэн -

Хэдэн мянгаа?

Отгонханд -

157 мянга.

Хишигсүрэн -

Хэд дахин өссөн гэсэн үг вэ?

Отгонханд -

3 дахин өсчихөөд байж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Энэ өсөлт чанарын өсөлт байж чадаж байна уу?

Отгонханд -

Чанараасаа гэхгүй л дээ. Гол нь тооны өсөлт байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Чанарын өсөлт нэг их байгаад байж чадахгүй байна даа. Эргээд өөрсдөд нь гай болоод байна ш дээ. Мал өсгөснөөрөө бэлчээрээ сүйтгээд.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Одоо энэ хуурайшилттай холбогдоод ус ховордчихсон. Эргээд худаг усаа сэргээх, эргээд бэлчээрээ сайжруулах талаар энэтэй холбоотой малын өсөлтийг тогтоож барих чанаржуулах талаар яригдаж байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Ардчилалтай холбоотой сэдвийг үргэлжлүүлнэ. Та бол Монгол Ардын Хувьсгалт Намын гишүүн байсан хүн. Яг энэ суманд 90 оноос хойш төрийн ажилд орон нутгийн удирдлагад гарч байгаа өөрчлөлт юу болж байна? Та юу гэж бодож байна? Ардчилал гарч ирснээр сум орон нутгийн удирдлага, зохион байгуулалтанд гарч байгаа одоогийн хэлээр бол улс төрийн өөрчлөлт юу болсон? Тухайн үедээ ч гэсэн сумын депутат гэж байсан уу? Байсан. Сумын чуулган гэж байсан уу? Байсан. Сумын засаг дарга бол байсан. Одоогийн өөрчлөлт нь яаж илэрч байна?

Отгонханд -

Хамгийн гол нь ард нь түмэн нь өөрсдөө сонгодог. Сонгож байгаа гэдэг утгаараа ...

Хишигсүрэн -

Яг тэр сонголтоороо ...

Отгонханд -

Дээр үед бол сонгогдсон даргатайгаа байдаг байлаа. Дээрээс томилчихдог байсан. Хувьсгалт намын хороо томилчихно. Сумын засаг даргаар тэр, нэгдлийн даргаар тэр гээд.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Хэнээс ч санал асуухгүйгээр?

Отгонханд -

Одоо тэгсэн чинь өөрсдөө сонгодог болж байгаа юм. Ард түмэн өөрсдөө сонгодог болж байгаа. Өөрсдөө сонгоно гэхээр төлөөлөгчөөр дамжуулаад сонгох ёстой. Тэгээд бас шударгаар сонгогдож бас л чадахаа байгаад байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Бас л одоо хуйвалдаан зохион байгуулагдаад л тэгээд хэн ч ямарч мэдлэггүй ямарч мэдлэг чадал байхгүй хүмүүс малын бага эмч ч байсан сумын дарга болчихсон явж байгаа ш дээ. Угаасаа чадал муутай хүн болно гэдэг чинь өөрийнхөө хүрээнд зохион байгуулаад явж байна. Өргөн цар хүрээтэй, ард түмнийг хамарсан тийм үйл ажиллагаа ажил төрөл хийж чадахгүй. Цаашдаа алсыг харсан үйл ажиллагаа явуулж чадахгүй. Тэгээд 4 жил ёстой ном уншиж байгаад болгодог байх. Тийм талын юм байж л байгаа ш дээ. Тэгтэл ард түмэн түүнээс өөр юм шаардаад байгаа ш дээ. Өөр байдлаар болгох байх гэсэн үндсэн дээрээс сонгож байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр талаасаа өнөөдөр бодох л хэрэгтэй юм. Ардчилал чинь бас дандаа муу биш л дээ. Ардчилал бол байх ёстой. Ардчиллаа хэрэглэж чадахгүй байна ш дээ. Хөгжүүлж чадахгүй байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Дээр доргүй ардчиллыг хөгжүүлж чадахгүй байна. Ардчилал шиг хэрэгтэй юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Уг нь уу?

Отгонханд -

Тийм уг нь.

Хишигсүрэн -

Ардчиллыг та яг юу гэж ойлгож байна? Удирдлагаа өөрсдөө сонгодог...

Отгонханд -

Үнэхээрийн шударга байж чадах юм бол ардчилал хэрэгтэй.

Хишигсүрэн -

За ийм асуултаар хоёулаа яриагаа үргэлжлүүлье. Бид хоёр үндсэндээ таны ажил хөдөө аж ахуйн нэгдэл дээр малын эмчийн ажил гээд жаахан юм яриад тэгээд ардчилалтай холбоотой жаахан юм ярилаа ш дээ. Одоо би таны хүүхэд насны амьдралыг яриулъя. Таны үеийн хүүхэд багачуудын амьдрал ямар байсан бэ? Хүүхэд багачууд эцэг эхийн харилцаа ямар байсан бэ? Хүүхдээ улсууд яаж хүмүүжүүлдэг байсан? Нэг ёсондоо сургуульд орохоос өмнөх ч юмуу? Гэрт хүүхдээ хүмүүжүүлдэг байсан байдал, сургуулиас гадуур хүүхдийн хүмүүжлийн тухай хоёулаа яръя.

Отгонханд -

Миний бага нас одоо ингээд бодоод байхад амар байсан ч юмуу? Сургуульд суръя төлбөр байхгүй. Амар байсан санагдаад байгаа юм. Тухайн үед гурилтай махтай байсан бол бид нар өсөж л байсан ш дээ. Тухайн үедээ цагаан идээ идэж байснаа мэдэхгүй. Төлөвлөгөөт ажлаа биелүүлэхийн тулд сүү саалийг бүгдийн тийшээ аваачаад өгчихнө ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Мах гурилаа идээд өсөж өндийсөн. Малчдын хүүхдийн хувьд аав ээжтэйгээ цуг малаа маллалцаад л ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Саалиа саагаад л сургуулийнхаа бусад цагаар тийм л ажил хийнэ ш дээ. Тэгээд хавар 7 хоногийн амралт гээд гардаг байлаа. Тэр 7 хоногийн амралтаар юу хийж байсан гэхээр манай аав ээж үхэр малладаг. Нэгдлийн 2, 300-аад үхэртэй. Тэр үхрийн хөөврийг тушаахгүй бол болохгүй. Төлөвлөгөөт ажил тасалж болохгүй. Тийм учраас хайч бариад л үхрийг чинь хяргаад л ааваараа унагуулж байгаад л хүлүүлж байгаад тэгээд тэрийг л 7 хоногийн дотор авч аав ээжийдээ их тус болж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тус болохын төлөө тэгж ажиллаж байсан. Тэгж л ажиллаж байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд сургуулийн хувьд сайхан л даа. 9 сарын 1 боллоо. Бөөн баяр болоод гоё хувцасаа өмсөөд л алга болж өгнө ш дээ. Тэгээд аав ээжийнхээ нэгдэлд хөдөлмөрлөсөн хөдөлмөрийнх нь хөлснөөс бид нар формоо авч өмсөөд л хүрэн ултай гутлаа авч өмсөөд бөөн баяр болоод тэгээд цагаан фарчек хүрэн гоё платье өмсдөг байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд гоё улаан ногоон өнгийн лент аваад үсэндээ зүүж аваад тэгээд сургуульдаа орно. Тэгээд бид нар зарим хөдөөний малчдын хүүхэд дотуур байранд их амьдардаг байсан байх.

Хишигсүрэн -

Одоо ч гэсэн тэгж байгаа ш дээ. Та амьдраагүй юу?

Отгонханд -

Амьдраагүй.

Хишигсүрэн -

Яагаад?

Отгонханд -

Манайх чинь яг орон нутгийнх болохоор өөрсдөө жижиг гэр том гэр мэрээ аваачаад сумын төвд бариад тэгээд дүү нартайгаа, эгч ах нартайгаа тэгээд байгаад ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тиймэрхүү л амьдралтай байсан.

Хишигсүрэн -

Таныг сургуульд сурч байх үед сургуулийн сургалт яаж явагддаг байсан? Танай сургууль ер нь ямархуу байсан бэ?

Отгонханд -

Манай сургууль одоо бодоод байхад маш их зарчимч маш их шударга их сайн багш нар ажиллаж байсан. Их юм сургасан бид нарт. Одоо ингээд бодоод байхад бид нар яг л социализмын үед сурсан ш дээ. Их дээд сургуулийг ч тэгж төгслөө. 10-н жилийн сургуулийг ч тэгж төгслөө. Тухайн тэр багшийн заасан хичээлийг л сурч л төгсдөг байлаа. Сурч л төгсөж байсан. Тэр нь бас болж л байсан. Одоо бодоод байхад энэ сургуулийн багш нар яаж байна гэхээр зэрэг улсаас цалингаа аваад л хийдэг ажлаа хийгээд л явж баймаар юм. Тэгтэл хажуугаар нь элдэв бусын зээл тусламж ирнэ. Авахгүй юм байхгүй ш дээ. Сургуулийн хүүхдийг дамжаанд яв. Сарын 10 мянган төгрөг 12 мянган төгрөг өг гээд тэгээд дамжаанд явахгүй бол дүнгийн гаргадаггүй юм гэнээ. Тэгээд хүүхэд сургахын тулд дамжаанд явуулж мөнгийн төлөхөөс өөр яахав. Тэгээд тэр багш улсаас цалингаа авч л байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Энэ асуудал манай суманд их яригддаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд захирал махирал нь солигдохгүй юм. Ажил нь өөрчлөгдөхгүй юм. Тэгж л байгаа. Тэгээд хурлын төлөөлөгч болно гэдэг чинь тиймэрхүү юмнуудыг хүмүүсээс их сонсож явдаг ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр багш ингээд энэ багш ингээд гээд байгаа юм. Тэгээд тэрийг чинь ард түмэн хэлээд яриад байгаа. Тэгээд цааш дамжуулахын дамжуулаад засарч өгөхгүй юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Ер нь таны амьдралд гүнзгий ул мөр үлдээсэн нөлөө үзүүлсэн ямар үйл явдал байна? Та ямар үйл явдлыг ...

Отгонханд -

Миний бас бодоод байхад бага насанд сургуульд ороход бид бас малчны хүүхэд тухайн үед сурлага бас сайтай байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Дүү маань ч сайн сурдаг байлаа. Онц сурдаг байлаа. Өөрсдөө ч сайн сурдаг байлаа. Тухайн үед хоёр хүүхэд сургуульд явуулахгүй. Нэг айлын хоёр хүүхдийг сургуульд явуулахгүй.

Хишигсүрэн -

Хаашаа?

Отгонханд -

Техникумд ...

Хишигсүрэн -

8 төгсөөд үү?

Отгонханд -

Тийм явахгүй.

Хишигсүрэн -

Сурлага сайтай байсан ч гэсэн үү?

Отгонханд -

Тийм. Явуулахгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэр зөвхөн сумаас л гаргаж байгаа юмуу?

Отгонханд -

Тэр чинь тухайн үед тийм тогтоол могтоолтой байсан юмуу? Яасан юм. Тэгж л байсан юм. Манай энэ багш нар тэгж л байсан ш дээ. Дүү гарчихсан байж байдаг. Би тэгээд сургуульд сураад явж байгаа нь тэр. Тэгээд сурсан бол надаасаа илүү ажил амьдралтай сайн сайхан явах байсан. Одоо ч гэсэн муудаагүй гэхдээ ер нь .

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Одоо би бодоод байдаг юм. Яахаараа нэг айлын хоёр хүүхэд сурч болдоггүй юм.

Хишигсүрэн -

Сонин сонсогдож байна. Манай суманд бол тийм юм байгаагүй. Малчин айл байсан Цагааны Сүрэн гээд тэр айлын хүүхдүүд бүгдээрээ онц сурдаг. Дандаа залуучууд. Тэгээд тэр айлын хүүхдүүд гадаадад сургуульд яваад малчин айл тэр хүүхдүүдийг бэлдээд сургуульд явуулах хэцүү ш дээ. Тэгээд бүр ээж нь очоод гуйж байсан гэж байгаа ш дээ. Хүүхдээсээ миний хүү битгий гадаадад сургууль аваарай. Дотоодод сургууль ав гэж. Тэгэхэд тийм юм байгаагүй ш дээ. Булганд нэг нугалаа гарчээ.

Отгонханд -

Яг тухайн үед бол тийм байсан.

Хишигсүрэн -

Тэр зөвхөн танай гэр бүлтэй холбоотой юм байгаагүй юу.

Отгонханд -

Үгүй байхаа. Мэдэхгүй.

Хишигсүрэн -

Өөр бусад айлд тийм юм тохиолдож байсан уу?

Тарвий -

Сүүлийн 90 он хүртэл бараг энэ бригад гэхэд дээд мэргэжилтэй ганцхан хүн манай эгч л байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Малчин айлын хүүхдүүд дотроос уу?

Отгонханд -

70 хэдэн онд манай энэ Хишиг-Өндөрөөс дөрөвхөн дээд сургуулийн оюутан байсан ш дээ.

Тарвий -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Энэ бригадаас уу?

Отгонханд -

Ер нь Хишиг-Өндөр сумаас. Манай дээд курс мурсаас чинь ганц нэг хүүхэд 2 хүүхэд л байлаа даа. Балжинням, Чүлтэмжамц хоёр байлаа даа.

Хишигсүрэн -

Хаана?

Отгонханд -

Энэ дээд сургуульд сурч байгаа. Бусад нь хаана юу болж байсан юм бүү мэд.

Тарвий -

Хөдөө илгээлт аваад явдаг байсан. Дээд сургууль харьцангуй цөөхөн хүүхэд аваад хязгаарлалт тогтоож байсан юм шиг байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Цаанаасаа ч нормтой л доо.

Тарвий -

Нормтой юу? Тэр танай суманд тохиолдсон тэр явдал тэр хүүхдүүд чинь цаанаа ах эгч нар нь татаастай байхгүй юу. Их сургуулийн багш магш байна уу?

Хишигсүрэн -

Үгүй. Тийм юм байгаагүй. Хүүхдүүд нь үнэхээр онц сурдаг байсан байхгүй юу. Хотод ирээд дээд сургуульд сурахаараа нөгөө Сүхбаатарын цалинтай. Тэгээд тийм сайн байхад оо эдний хүүхдүүд аягүй мундаг гээд сургуулиа аваад явдаг.

Тарвий -

Хэдэн оны үед вэ?

Хишигсүрэн -

80-аад оны эхэн үед. 79-аад оны төгсгөл үед. Одоо тэдний том хүүхдүүд та нарын үеийн улсууд байгаа.

Отгонханд -

Бид нар 72 оны үед.

Хишигсүрэн -

Тэрний төлөө зарга энэ тэр танай аав ээж хийгээд явж байсан юм байдаггүй. Танайх ах дүү хэдүүлээ байсан юм.

Отгонханд -

Бид нар эхээс дөрвүүлээ.

Хишигсүрэн -

Цөөхөн юм байна. Харьцангуй.

Тарвий -

3 эгч, би ганцаараа эрэгтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр ерөөсөө сэтгэл санаанд бас мартагддаггүй. Ямар учир утгатай байсан юм бол гэж бодож явдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Төв хорооны 9-р их хурлаас хөдөө аж ахуйд залуучууд гаргах 15 мянган залуучууд гаргах гээд бүр төлөвлөгөөнд заачихсан. Намайг 7-р ангид байхад төгсөхөд тэгээд илгээлтээр гарч байлаа.

Отгонханд -

Аа ха.

Тарвий -

Мал аж ахуй газар тариалан бүр улсаас төлөвлөгөө гаргаад 15 мянга гэдэг чинь тэр үедээ их тоо байхгүй юу тиймээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Хүн ам сая хүрээгүй байхад.

Хишигсүрэн -

Тэр 15 мянгыг гаргах төлөвлөгөөний шуурганд та өртсөн юм байна ш дээ. /Инээв/

Отгонханд -

Нэгдлийнхээ малыг маллуулах эзнийг бий болгох гэж тэгж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Ер нь ер бусын зүйл таны амьдралд байгаа юу? Ер бусын гэдэг нь хүний амьдралд байшгүй юм гэсэн утгаар биш. Яг таны хувьд тиймээ? Таны амьдралд тохиолдсон энэ бол онцгой сонин тохиолдол үйл явдал ер бусын зүйл мөн шүү гэж боддог тийм юм байна уу? Би бол хэлэх юм бол олон юм яримаар байдаг байхгүй юу?

Отгонханд -

Би бол нэг их юм санахгүй байнаа. Шударга л байх би хувьсгалт намын гишүүн байсан ч гэсэн шударга л байх шаардлагатай.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Шударга байхын тулд бүх л юм дээр шударга хандмаар санагдаад байгаа байхгүй юу. Заавал төрийн ажил шударгаас гадна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Амины нэгдэл компани, хоршоо, нөхөрлөл өөрийн дэргэд байгаа юу байдаг юм. Тэр болгон шударга байх ёстой.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Би шударга бус үйл явдалд дургүй. Ялангуяа тэр тал тохой татах юманд дургүй.

Хишигсүрэн -

Бид хоёр сая таны ажлын түүхийг ярихад социализмын үед таны хийж байсан ажил ярьсан ш дээ. Систем задарсны дараа нэгдэл задарснаас хойш юу хийсэн бэ? Улсуудын ажилд хандах хандлага, ер нь ажил дээр ямар өөрчлөлт гарав? Та энэ тухай яриач?

Отгонханд -

Би чинь 91 он хүртэл хөдөө аж ахуйн мэргэжилтэн байж байгаад 91 оноос хөдөө аж ахуйн нэгдлийн суурь чинь хүчээр нэг компани болж зохион байгуулагдсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Танай суманд?

Отгонханд -

Тийм манай суманд. Гол нь газар тариалан тэгээд 3000 толгой малтай. Тэр чинь тийм компани байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэрэн дээр бодож явдаг юм. Тэрэн дээр би тухайн компанид бас мэргэжилтэн компаний орлогч захирал махирал хийж байсан л даа. Тэгээд тухайн үед чинь бас компани чинь гишүүдийнхээ санал маналаар захирал махиралаа сонгодог байсан. Тэгэхэд бас тухайн хүмүүсийн толгой тархийг эргүүлснээс болоод зүй бусын хүмүүс сонгогдсоноос болоод нөгөө компаний ажил явахгүй болчихсон. Тэрэнд бас их дургүйцэж байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ажил төрөл нь явахаа байчихсан. Тэгээд бас хэтэрхий хувийн тал руугаа яг миний юм ард олны юм ш дээ. Манай аав ээжийн хөдөлмөрлөсөн хөдөлмөр бид эзэгнэж байгаа юм шүү. Улам сайн аваад явъя гэсэн санаа байх ёстой байсаар байтал энэ чинь миний л юм болсон. Би л захирал болсноос хойш надад л ашигтай гэсэн бүх юмыг ингэсэн тиймэрхүү юмнаас болоод бас дургүйцлээ илэрхийлж байсан. Би тэрнээсээ болоод бас тэр компаний орлогч захирал гэдэг ажлыг өгч л байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Яахав тухайн үед чинь бас яг дөрвөн хүүхэд маань сургууль төгсөөд дараалсан гурван хүүхэд сургууль төгсөөд их сургуульд ажиллаж байсан. Тэгээд яахав эцэг эхийн буян байна. Тухайн үед нэлээд хэдэн жил ажилласан. Хувьчлал мувьлал овоо авсан. Өдий төдий мал байсан. Тэрийг дагаад 4, 5 жил ажилласан л даа. Тэгж байж энэ хэдэн хүүхдээ сургууль соёл төгсгөсөн.

Хишигсүрэн -

Өмч хувьчлал яаж явагдав? Өмч хувьчлал юу болж өнгөрсөн бэ? Танай гэр бүлийн яг таны хувийн...

Отгонханд -

Өмч хувьчлалын хувьд нэгдлийн мал яахад манай өвгөн бид хоёр арга байхгүй хөдөө аж ахуйн гишүүдийн үр хүүхдүүд өөрсдөө хөдөө аж ахуйн нэгдэлд ажиллаж байсны хувьд арга байхгүй давуу эрхтэй хувьчлал хүртсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Давуу эрхтэй хувьцаа хүртэхэд бага хувьцаа гээд улаан тасалбар 6 ам бүл 6-уулаа хувьчлалаа авсан байхгүй юу. Тэгээд нөгөө их хувьчлалдаа болохоор зэрэг тухайн үед улсын үйлдвэрт өгвөл үр ашиг хүртэнэ гэдэг утгаараа бас гурван хүүхдийнхээ хувьцааг аваачаад улсын үйлдвэрт өгчихсөн.

Хишигсүрэн -

Хаана?

Отгонханд -

Улаанбаатар Хивсний үйлдвэр, өөр хаана өглөө 3 үйлдвэрт өгсөн юм. Өгчихсөн шүү дээ. Тэгээд ганц хүүхдээ өөрсөдтэйгээ 3 хүндээ хувьчлалын мал авсан. Тэгэхдээ бид чамлагдахгүй 2, 300 малтай байсан.

Хишигсүрэн -

Малаа танайх цаашид яаж авч явав?

Отгонханд -

Тэгээд яахав хүүхдүүдээ сургахын тулд ирсэн болгоныг нядлаж байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Би сүүлдээ байчихаад эм мал руугаа орж зах зээлд борлуулж мөнгө болгож нөгөө хүүхдүүдийн төлбөрт өгч байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд явж байтал дараа нь бас амьдралын эрхээр эргээд би ажил хийх боллоо. Засаг төрийн ажил хийх боллоо. Тэгээд нөгөө малаас жаахан хөндийрөөд ирэхээр зэрэг нөгөө маллаж байгаа малчид өөрийн гэсэн зүтгэл гаргахгүй болохоор тэр болгон сайн хандаж чадахгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

За яахав 400-500 толгой малтай л юм байна лээ 6, 5 жил.

Хишигсүрэн -

Танайх болж байгаа юм байна гэж үү?

Отгонханд -

Толгой малтай тэгээд ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд явж байдаг юм. Нэг хүү маань хөдөө аж ахуйн их сургуульд мал эмнэлгийн анги төгссөн. Хувийн мал эмнэлэгтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Эргээд мал эмнэлгийн мэргэжилтэй хүмүүс хувийн тийм мал эмнэлэг байгуулчихсан байлаа ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Мал эмнэлэг хувьчлагдсан гэсэн үг ш дээ. Яг ямар үйлчилгээ явуулдаг юм? Малчдыг заавал малаа вакцинжуулах шаардлага тавьдаг юмуу?

Отгонханд -

Одоо чинь халдварт өвчин маш их гарч байна. Болж өгвөл толгой дараалан вакцин хийлгэмээр байна. Тэрийг чинь бас толгой дараалан хийж чадахгүй. Хичнээн хэмжээгээр малаа вакцинжуулж байна. Тэр хэмжээгээр тэр мал эмнэлгийн чадавх сайжирна.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Хувийн мал эмнэлэг хэзээнээс байгуулагдаж эхэлсэн юм?

Отгонханд -

Хувийн мал эмнэлэг анх 99 оноос хувьчилж эхэлсэн. Тэгээд нэг хүүхэн орсон л доо. Угаасаа малын эмч хүүхэн байсан юм. Тэр хүүхэн ажиллуулаад тэгээд олигтой ч ажиллуулж чадаагүй. Тэгээд олигтой ажиллуулж чадаагүй. Ганцаардаад. Цалингийн өөрөөсөө өгөх болохоор цалингийн тавьж чадахгүй байсан юм байлгүй. Малын вакцин хүрэлцээгүйгээс болоод. Тэгээд зуд турхан болоод энэ хүмүүсийн мал их үхсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр үхэх шалтгаан вакцинжуулаагүйгээс болсон гэж боддог.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Малыг аваачаад зун каралинд оруулаад бөөн юм болдог байсан ш дээ. Хүчээр хувийн малыг ч гэсэн тэгдэг байсан ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгээд нэг хэсэг мал эмнэлэг гэдэг юм бүр байхгүй болоод малын эмч ч байхгүй. Мал ч өвчин тусдаггүй юм шиг бас нэг мал хувьчлагдсаны дараа тэгж байх шиг болсон. Тэгээд эргээд сэргэчихсэн юм байна лээ л дээ.

Отгонханд -

Тэр чинь нэг хэсэг зах зээлд мал эмнэлэг бүр ажиллаж чадахаа байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд ямар сайндаа хувьчилсан. Хувьчилж байж нэг юм жаахан ажиллах төлөвтэй болж байгаа.

Хишигсүрэн -

Сая өмч хувьчлалыг жаахан ярилаа ш дээ. Ер нь танай сумын хувьд өмч хувьчлалыг яаж явагдсан гэж боддог вэ? Ер нь өмч хувьчлал шударга явагдаж чадав уу? Улсууд өмч хувьчлалаар ижил тэгш боломж эрхээ эдэлж чадсан уу? Та юу гэж дүгнэдэг вэ?

Отгонханд -

Хөдөө аж ахуйн нэгдлийн хувьд мал сал хувьчлах талаар нэг их доголдол гараагүй гэж боддог. Хувьчлалыг гардаж хийж байсны хувьд. Зүгээр сумын төвд ажиллаж байсан төсвийн байгууллагад малынхаа хүртээмжийг бага талаар өгсөн сүүлд харж байхад тийм тал байсан болохоос биш яг хөдөө аж ахуйн нэгдлийн гишүүн гомдол санал нэхээд байдаггүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Гайгуу байдаг юм. Тэрний дараагаар худалдаа бэлтгэлийн анги нийтийн ахуй үйлчилгээ энэ тэр гээд ард түмэнд тус хэрэгцээтэй маш их сайхан сайхан байгууллагууд байлаа ш дээ. Тэр байгууллагуудын хувьчлалыг нохойн баас шиг болгож тавьсан улсууд даа. Ерөөсөө үр дүнд хүрээгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд яахав хүмүүс нь өөр өөрсдөө ганзагын наймаа хийцгээгээд хэдэн дэлгүүр ажиллаж байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ахуйн үйлчилгээ бол тарч бутраад ямар аргаар хувьчилсан юм. Хувьчлалын арга техник нь ямар юм байгаа юм. Бидэнд үзэгдэж харагдах юм байгаагүй. Тэгээд л дууссан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хувиараа гэр орноороо оёдол хийдэг 2, 3 хүн байгаа байх.

Хишигсүрэн -

Одоо таны бодож байгаагаар суманд цаашид хөгжил байна уу? Сумын хөгжлийг та яаж харж байна?

Отгонханд -

Хүн ам нь өсөөд байвал амьдрал байж болох юм байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Хүн ам өсөөд байхаар амьдрал байх юмуу?

Отгонханд -

Байнаа. Яагаад гэвэл төсвийн байгууллага тухайн орон тоо хүнийхээ тоогоор юун ирж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Улсаас төсөвлөдөг юмуу?

Отгонханд -

Улсаас ирж байгаа ш дээ. Хувьсах зардал мардал бүгд ирж байгаа. Ингээд төр засгийн байгууллагууд нь гайгуу тогтвор суурьшилтай ажиллаад байвал байж болох юм байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Аа өшөө цаашаа аж ахуйн талаас хүмүүс л хамгийн гол нь хувийн аж ахуйг дэмжиж өгвөл нэгдэл ч одоо юу байхав дээ. Компани, мал эмнэлэг, нөхөрлөл, хоршоо энэ сүүлийн үед гарч байгаа малчны бүлэг эд нарыг сайн дэмжиж өгч чадвал амьдарч болж байна. Тэгэхгүй бол хэдэн ой мод хэн дуртай нь хядаад л энэ нутаг бэлчээр худаг усын талтай нь гаргуулж аваад тал муутай нь болохоор усгүй худаггүй хоцроод хашаа байргүй хоцроод ингээд хүмүүсийн амьдралд муугаар нөлөөлөх талууд байгаа ш дээ. Тэрийг л одоо ажиллаж байгаа хүмүүс анхаарч ажиллах хэрэгтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Социалист үед гэж яръя даа. Тэр үеийн дарга жирийн хүмүүсийн харилцаа ямар байсан? Эрх мэдэлтэй хүн, эрх мэдэлгүй албан тушаалтны өдөр тутмын амьдрал юугаараа ялгаатай байсан бэ?

Отгонханд -

Удирдлага бүх л мэдлийг ганцаараа л төвлөрүүлж байсан даа. Тухайн үед бол...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Сумын дарга юмуу, нэгдлийн дарга юу гэж хэлнэ түүгээр л явдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Байлаа.

Хишигсүрэн -

Одоогийн дарга нартай харьцуулахад тэр үеийн дарга нар ер нь ямар байв?

Отгонханд -

Одоогийн дарга нарыг бодвол тэр үеийн дарга нар бас ажлыг хийх гэж их зүтгэдэг. Бас ажлын мэдлэг сайтай хүмүүс байсан. Одоогий дарга чинь дарга л байна уу? гэхээс сайн мэддэггүй ш дээ. Одооны дарга нар тэр үеийн дарга нартай адил ажил төрөл нь ихгүй юм даа. Дээрээс ирсэн тэр төсвийг харчихаад л төсвийнхөө дотор юмаа хийчихээд л сууж байдаг.

Хишигсүрэн -

Тэрийгээ хувааж өгчихөөд л?

Отгонханд -

Хувааж өгчихөөд л ...

Хишигсүрэн -

Аа ха. Тэрнийхээ хэмжээнд?

Отгонханд -

Тэр даргын л овсгоо мэднэ.

Тарвий -

Төр засгийн байгууллагаа мэдэхээ байсан. Дээрээс мэднэ. Яамнаас сургуулийг боловсролын яамнаас ...

Хишигсүрэн -

Аа ха

Отгонханд -

Удирдлага санхүүжилтын хууль гээд нэг юм гарчихаад тэр хуулийнхаа дагуу сургуулийг засаг дарга бараг мэдэхгүй шахуу, цэцэрлэг эмнэлгийг засаг дарга мэдэх юм байхгүй. Аймгийн боловсрол соёлын газар л мэднэ. Тийм ч учраас цэцэрлэг сургуулийн бас болж бүтэхгүй ажил ...

Тарвий -

Төсөв нь шууд ирчихдэг болохоор юугаа ч мэдэх юм байхгүй. Одоо хууль ийм болчихсон. Бүр дээрээс орж ирдэг. Хэдийг хуваарилаж байгааг засаг дарга мэдэх юм байхгүй ш дээ.

Отгонханд -

Иргэдийн хурал төсөв авч хэлэлцэнэ гээд байдаг тамгын газрын жаахан төсөв л авч хэлэлцэнэ ш дээ.

Хишигсүрэн -

/ Инээв/

Отгонханд -

Тэр бол нүдний булай болчихдог юм. Сургууль цэцэрлэг юу болж байгаа нь хамаа байхгүй.

Хишигсүрэн -

Тийм болчихсон юмуу?

Отгонханд -

Жинхэнэ авилгал цэцэрлэг сургуулийн байгууллага болчихоод байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Ажилчин авсан сонгон шалгаруулах үйл ажиллагаа байхаа больчихсон. Тэгээд тэр захирлын тэр эрхлэгчийн л ...

Хишигсүрэн -

Аа за за тэрнээс болоод их өөрчлөлтүүд орсон уу?

Отгонханд -

Тийм. Мэдлэгтэй мэргэжилтэй шалгарсан нь орох эрх байхгүй. Ганцхан тэр эрхлэгч захирлын өөрийн л юу. Цаана нь хэн хохирч байна. Ард түмэн хохирно. Цэцэрлэг сургуулийн хүүхдүүд л хохирно ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Захиргаадалтын үе гээд ярьдаг ш дээ. Захиргаадалт гэдэг нэр томъёо гартлаа захиргаадана гэж юу болж байсан юм бэ? Энийг та юу гэж бодож байна?

Отгонханд -

Захиргаадалт гэдэг тухайн үедээ нэг намын юугаар нэг зорилготой байсан. Хамгийн гол нь улс ардын төлөвлөгөө гэдэг зорилгын үүднээс захиргаадалтыг бий болгож байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Захиргаадалтын аргаар тэрийг шийддэг байсан? Төлөвлөгөө биелүүлэх өөр арга байгаагүй юм байна ш дээ.

Отгонханд -

Захиргаадалтын аргаар л төлөвлөгөө биелүүлж байсан.

Хишигсүрэн -

За за. Хоёулаа түр завсарлая.

Нэг ийм асуулт асууна. Ер нь социализмын үеийн гэр бүлийн талаарх төр засгийн бодлого гэж юм мэдрэгдэж байсан уу? Жирийн улсуудад хэрвээ мэдрэгдэж байсан бол яг таны хувийн амьдралд тэр нь яаж илэрч байсан бэ?

Отгонханд -

Яг гэр бүлийн амьдралд социализмын үед чинь хүнд нь орж тусаж байгаагүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Байсан бол ямар бодлого байсан бол?

Отгонханд -

Одоотой адил ингэж халамжил халамжийн мөнгө энэ тэр гэж байгаагүй. Яах аргагүй гэр бүлийн хоёр хүн хийснээрээ амьдарч чадна. Тийм учраас ажлаа л хийх ёстой.

Хишигсүрэн -

Ажлаар л хангадаг?

Отгонханд -

Ажлаар л хангадаг. Авсан цалингаа яаж авч явах яаж аж амьдрахыг тэр хоёр хүн өөрсдөө мэднэ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэр чинь их том юм.

Отгонханд -

Тэр чинь одоотой харьцуулахад их том юм байсан байна. Тэгээд амьдралын чинь эх үүсвэр ажил л байна ш дээ. Ажил хийж л цалин хөлс л авч л хүний амьдрал болж л байдаг. Тэгэхгүй бол амьдрал чинь зогсчих гээд байна ш дээ.

Тарвий -

69 онд бол улс даяар соёлчийн үзлэг гэж явагдсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Цагаан даавуунд орж байсан үе байгаа юм. Хөнжил гудасны ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэгээд би хүүхэд байсан санадаг юм. Ухуулга сурталчилгаа хийгээд тэгээд манай талийч нас барчихсан хамаатны эгч манай хоёрынх айл байсан юм. Тэднийд очсон чинь тэгж байсан гэж байгаа юм. За ямар оронд сайхан амьдарч байна гээд асуусан гэж байгаа юм.

Отгонханд -

Та ямар орон амьдарч байгаа билээ?

Тарвий -

Хөрөнгөтөн оронд сайхан амьдарч байнаа гэсэн чинь ёстой нөгөө үзэл суртлын эсрэг болж алуулах гэж байсан гэж байгаа.

Хишигсүрэн -

Яагаад тэр хүн тэгсэн юм бол?

Тарвий -

Яахав өөрөө ажил хөдөлмөрөөрөө овоо сайхан амьдардаг нэлээд чинэлэгдүү айл байхгүй юу. Тэр үедээ бол.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэгээд та ямар амьдарч байна. Боловсрол моловсрол байхгүй. Сургууль соёлгүй малчин хүн л дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хөрөнгөтэй учраас хөрөнгөтөн орон гэчихгүй юу.

Хишигсүрэн -

/ Инээв/

Тарвий -

Та ямар оронд яаж амьдарч байна гэсэн чинь хөрөнгөтэй оронд сайхан амьдарч байнаа гэсэн чинь л улс даяар намын төв хорооны ухуулга сурталчилгаанд жишээ болчихсон явж байсан. Ямар оронд амьдарч байгаагаа тэр малчин мэдэхгүй байна ш дээ гэж. Тэр манай дунд эгчийнх тэр хөдөө байсан. Хүүхдүүд нь жижигхэн байсан. Соёлч үзлэг ирэхээр хүүхдүүд ширээн дээр гараад суучихсан. Тэгээд тэр бас яриа таниулганд орж л байсан юм байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Соёлын довтолгоо гэж орон даяар том арга хэмжээ явсан гээд байгаа ш дээ. Та тэр талаар юу мэдэх вэ?

Отгонханд -

Соёлын довтолгоо бид нарыг их жаахан байхад явж байсан. Ямар ч байсан хүмүүсийг бичиг үсэгтэй болгохын тулд завод гээд саалийн ферм байна ш дээ. Тиймээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэрэн дээр чинь хүмүүсийг хөгшин залуу нөгөө нэг бичиг үсгийн багш гээд кино гараад байгаа тиймээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Яг тэрэн шиг хичээл заасан юм. Тэгж байсныг би мэддэг юм. Нөгөө том том эгч нар авгай нар чинь үсэг мэдэхгүй. Хажуунаас нь бид нар хүүхэд байсан хэлж өгөөд энэ тэр тэгдэг л байсан. Уншуулж сургах гэж их юм болдог байсан. Сургаж байсан байх. Уншуулж сургаж байсан байх. Ямарч байсан тоо мэдүүлж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Түүнээс биш та нарыг жаахан байхад соёлын довтолгооныхон ирээд гэр орон шалгадаг үздэг хардаг тэр юмнууд байгаагүй юмуу?

Тарвий -

Соёлчийн үзлэг байсан.

Хишигсүрэн -

Соёлчийн үзлэг соёлын довтолгооны үлдэгдэл биш юмуу?

Тарвий -

Өөр өөр.

Отгонханд -

Нэг хэсэг нь. Хамгийн гол нь хүмүүсийг оюунлаг бичиг үсэгтэй болгохын хажуугаар ахуйн соёлыг эзэмшүүлэх талаар нэлээд зүтгэж явсан байх.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хамгийн сүүлийнх нь 69 онд явж байсан юм байна лээ. Хүмүүс соёлын довтолгоо ирнэ гээд яриад байдаг. Яриад байдаг. Тэр үзлэгэнд бэлдээд хамаг юм хумаа цэвэрлээд байсан санагдаад байдаг юм. Тэр хүмүүс орж ирээд орыг ингэж сөхөж үзчихээд даавуу байна уу? гээд үздэг байсан юм. Ингэж үзчихээд гараад явдаг байсан ш дээ.

Тарвий -

Тэр соёлын довтолгоо бас өөр байсан байх.

Отгонханд -

Ямарч байсан бичиг үсэгтэй болгох гэж байсан байх.

Тарвий -

Соёлын довтолгоо юм оёхыг анх зааж өгсөн байх. Тэгж боддог юм. Завод дээр Дорж гуай Батмөнхийн аав. Тэрний цамцыг хоёр хэсэг угаагаад талын угаагаад талын угаагаагүй цагаан хар хоёроор нь гаргаж ирээд тэгж байсан юм.

Отгонханд -

Зарим айлын тавиур мавиурыг талын угаагаад талын угаагаагүй байгаагаар нь харуулаад ...

Тарвий -

Дээр үеийн малчин хүмүүсийн хөлстэй цамцыг талын угаагаад талын сайхан тэр үеийн саван мавангаар угаагаад шал өөр болгоно. Тэгээд тэр үеийг угаахыг сургаж байсан үе юмуу гэж би боддог юм. Их бага байсан завод дээр тэгж байсан санагддаг юм.

Отгонханд -

Тэгээд саальчдад халаад малаад өмсүүлээд малгай толгой өмсүүлээд байсан тэр соёлын довтолгооны л үр дүн байсан байх.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хүн болгон цагаан халаад өмсөнө. Цагаан малгай өмсөнө.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Одоо жендерийн асуудал гэж айхтар хүчтэй ярьж байна ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүсийн нийгэмд эзлэх байр суурь эмэгтэйчүүдийн байр суурь яаж өөрчлөгдөв? Тэрэнтэй яг адилхан зэрэгцээд эрэгтэй хүмүүсийн байдал яаж өөрчлөгдөж ирж байнаа? Та нарын амьдралын туршид?

Тарвий -

Зах зээлийг хараад байхад чинь эмэгтэйчүүд нт гэр орноо тэжээдэг болчихсон байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Хаана?

Тарвий -

Хот хөдөөгүй.

Хишигсүрэн -

Яагаад ямар байдлаар харагдаж байна?

Тарвий -

Эмэгтэй нь ажил хийгээд нөхөр нь ажилгүй архи уугаад сумын төсвийн байгууллагад тийм л юм байна ш дээ. Цалингаар ганцхан эмэгтэй нь гэр орноо тэжээдэг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Хараад байхад нөхөр бол ямарч ажилгүй. Ажил байхгүй тийм улсууд сумын төвд маш их байгаа ш дээ. Улаанбаатар хот ч гэсэн голцуу тийм байдаг.

Хишигсүрэн -

Яасан юм бол? Энэ чинь одоо социализмын л үр дүн ш дээ. Тэрний дараагийн үеийн л ер нь тэр эмэгтэйчүүдийн эрх мэрх боогддог тэр жендерийн асуудал хурцдаж байна энэ тэр гээд юм яриад одоо ярьж байна ш дээ. Хөдөлмөр эрхэлж байгаа нь эмэгтэйчүүд боллоо гээд. Социализмын үед ямар байсан юм. Танай аав ээжийн үед?

Отгонханд -

Социализмын үед гэр бүлийн амьдрал ёстой ажилгүй байгаагүй байх. Хоёулаа л ажил хийдэг байсан.

Тарвий -

Ажилгүй хүн олддоггүй байсан.

Отгонханд -

Туувар туугаад ирчихээд ажилгүй байгаа хүнийг нэгдлийн дарга элдээд хүрээд очдог байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Одоо чи тийм хий. Тийм юм хий. Одоо хадланд гар.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Одоо тариан дээр тийм юм хий гээд ерөөсөө ажилгүй хүн бол байгаагүй. Ажлаар сайн хангаж байсан. Одоо бол эрэгтэйчүүдэд хийх ажил бараг олдохгүй байна ш дээ. Яахав хөдөөний малчид бол малаа маллаж байна. Эрэгтэй хүмүүст хийгээд байдаг ажил байхгүй шахуу байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Элбэг дээл гээд нэг зохиол байна ш дээ.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэр социализмын үед бодит амьдрал дээр байсан уу? Нөгөө нөхөр гуай л хурал цуглаан гээд яваад баатар болоод байдаг.

Отгонханд -

Байсан. Байсан зөндөө байсан.

Хишигсүрэн -

Очир гуайн авгай ямар хүн байсан бэ?

Отгонханд -

Очир гуайн авгайг бид нар Юндэнбээ гэдэг байсан юм. Нэр нь хэн билээ?

Тарвий -

Нэрийн мэдэхгүй. Юндэнбээ л гэдэг байсан юм.

Хишигсүрэн -

Тэр хир зэрэг ажилтай хүн байсан?

Отгонханд -

Тэр бас их ажилтай хүн байсан. Ерөөсөө унтаж мунтдаггүй. Бас их гэр орны ажил Очир гуайн ар гэрийг тэр чигээр нь авч явдаг. Бас мал маллах арга ухаан сайн сүрхий хүн байсан шүү. Их сайн хүн байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Бид нар хүүхэд байсан.

Хишигсүрэн -

Эмэгтэйчүүд жаахан дарагдаж барьдаг тал та нарын үед ямар байсан бэ? Одоо бол дарагдаж байна уу? Гэхдээ л шийдвэрлэх түвшинд эмэгтэйчүүд алга байна ш дээ.

Отгонханд -

Шийдвэрлэх түвшинд эмэгтэйчүүд байхгүй. Тэгсэн мөртлөө дунд доод түвшинд эмэгтэйчүүд аж амьдралаа авч явж байна ш дээ.

Тарвий -

Гол шахуу яваа байлгүй.

Отгонханд -

Амьдралын идэвх сайтай. Нийгмийн идэвх сайтай тийм хүмүүс эмэгтэйчүүд л байна.

Хишигсүрэн -

Үүний шалтгааныг та хоёр юу гэж бодож байна?

Отгонханд -

Тэрийг бол нийгэмд байгаа ажил төрөлтэй холбоотой. Ажлын байртай ч холбоотой юмуу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэгээд бас хүмүүсийн эмэгтэй хүн гэдэг чинь өөрөө идэвхтэй. Ямарваа нэг юманд идэвхтэй. Амьдрах гэж өөрийнхөө амьдралд идэвхтэй. Зүтгэл гаргаж чаддаг. Угаасаа л тийм хүмүүс.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Тэр байдлаасаа тэгдэг юмуу.

Хишигсүрэн -

Та санал нийлж байна уу?

Тарвий -

Нийлэхээс аргагүй юм даа. Ерөөсөө эмэгтэй хүний ажилсаг чанараас болж байгаа болов уу? гэж бодож байна. Тухайн үед мэргэжил эзэмшээд ажил хийж байхад эмэгтэй нь арай ажиллаад эрэгтэй нь ажилгүй болчихсон байх жишээтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэгэхээр нөгөө эрэгтэй хүн ажилдаа гологдоод эмэгтэй хүн ажлаа хийгээд байна гэсэн үг байгаа юм. 2 багш байлаа гэхэд эрэгтэй нь гарчихсан. Эмэгтэй нь үргэлжлүүлээд хийж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Нөгөө эрэгтэй гологдсон ч байдаг юмуу.

Отгонханд -

Эмэгтэй хүн угаасаа тийм. Урдаа байгаа ажлыг давж л гарч байдаг. Монгол эмэгтэй хүний л зан чанар.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Эрэгтэй хүн -

Одоо өөрчлөлт болоод хот руу хүмүүс их нүүлээ. Тухайн үед мэдээж хориотой байсан. Гэсэн ч гэсэн тухайн үед бас хууль дүрмийг даваад Улаанбаатарт очъё гээд оргож зугатаасан хүн бий юу?

Отгонханд -

Нүүгээд бүр гэрээрээ оччихсон. Эргээд нэгдлийн дарга машин явуулаад очиж зогсож байгаад хэдэн цагаар зогсоож байгаад 5 тонны тэргийг чинь хэдэн цагаар зогсоож байгаад ачаад аваад ирнэ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм айлууд байгаа юмуу?

Отгонханд -

Олон айл ачигдаж л ирж байлаа.

Тарвий -

60 оны сүүл 70 оны эхээр...

Отгонханд -

80 хэдэн онд ч ...

Тарвий -

80 хэдэн онд ч мал маллах хүн олдохгүй хот шилжээд орчихсон.

Отгонханд -

Эрдэнэт, Улаанбаатар хот хоёроос манай нэгдлийн дарга тэгж машин явуулж хүмүүсийг авч ирдэг байсан.

Хишигсүрэн -

Хнн.

Эрэгтэй хүн -

Хотоос яаж ирэх юм. Цагдаа магдаагаар хүчээр ачаад явуулах уу? Яаж олох вэ?

Отгонханд -

Эндээс нэгдлийн дарга том тамгатай бичигтэй очно ш дээ. Нэгдлийн даргын тэр жолооч чинь. Тэгээд тэдний дотор орон нутагтаа нүүж ир. Ийм тийм машин тэрэг явууллаа. Тэгээд тийм торгууль моргууль оногдоно гэхээр зэрэг хүмүүс чинь тухайн үед бас тэгээд л хүрээд л ирдэг байсан юм даа.

Тарвий -

Одоо бол ажилгүй болсон нь аль болохоор ажил олохын төлөө Улаанбаатар явж байна. Манай сумаас залуучууд хотод барилга дээр ажиллаж байгаа залуучууд нэлээд байна. Гэр бүлээрээ явчихсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Үндсэн харъяалал нь энд шилжээгүй байдаг. 2, 3 жил болчихсон. Тэгсэн мөртлөө өөрсдөө хотод ажил хийгээд амьдраад байдаг. Хүүхдээ сургуульд сургаад өөрсдөө ажил хийгээд тэгсэн хэрнээ сонгууль монгууль болохоор энд жагсаалттай. Аягүй бол хотод нөгөө сонгуулийн будлианы эзэн болчихсон явж байгаа. Хороо хоринд бүртгэгдсэн. Тийм асуудал харагдаж л байгаа. Одоо хүн амаа 2009 онд чинь 10 онд тоолно гэж байгаа. Хүн амын тоогоор яаж ордог юм. Айхтар ажил байлаа. 10 арван жилээр явуулдаг. Ер нь тэгээд статистик мэдээлэл тоолоход айхтар хэцүү юм байдаггүй байх. Мал ч яахав энд зогсож байгаад тоолчихно. Байхгүй бол тоолохгүй юм чинь. Хүн амьд яваа юм болохоор сураглаад тэнд явна түр оршин суугч гээд янз янзаар хувааж тоолдог юм шиг байгаа юм. Бас л том ажил байдаг юм шиг байгаа юм.

Отгонханд -

Амьдрахын тулд янз бүрийн газар явж амьдарч байна ш дээ.

Тарвий -

Нинжа нар маш их байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Хишиг-Өндөрийнхөн Уянга суманд ихэнх нь тэнд байна.

Хишигсүрэн -

Манай судалгаанд нэг ийм асуулт байгаа. Ер нь Монголчуудын нас барсан хүнээ оршуулдаг зан үйлд ямар өөрчлөлт орж байна? Та нарын амьдралын хугацаанд тиймээ? Энэ талаар саналаа хэлээч? Та нарыг хүүхэд байхад улсууд ямархуу байдлаар ханддаг байсан? Задарч байхад ямар болов? Одоо зах зээлийн үед ямар болж байна?

Тарвий -

90 он хүртэл ардчилал гарахаас өмнө орос маягаар нас барсан хүнээ аваачаад цементлээд тиймээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Хөшөө босгоод 90 оноос эхлээд ардчилал эхэлж байсан үед лам нарын ажил сэргэсэн. Зарим нь ил тавьдаг. Тасын дуудлага муудлага тэрийн уншдаг лам нар дараа зарим нь алга болчихлоо гэдэг. Зарим нь хоёр гурван сараар байж л байдаг. Ил тавих нь зохисгүй ч юм шиг харагддаг юм. Сүүлийн үед нэг нийтлэг юм хөдөө бол хөрсөөр нь хучдаг болчихсон. Газар нь сайхан тэгшрээд байдаг. Зарим нь хонхойгоод орчихдог янз янз. Улаанбаатарт бол шарил чандарлаж ...

Хишигсүрэн -

Чандарлаж байгаа.

Тарвий -

Асуудал гарсан байсан. Тэр л хамгийн цэвэр юм шиг байгаа юм. Хараад байхад.

Хишигсүрэн -

Хөрсөөр нь хучна гэдэг нь яадаг юм.

Тарвий -

Газрын өнгөн хөрсийг авч тусад нь тавьж байгаад нүхийн ухаад доош нь шарилын хийгээд дээрээс нь шороо хийж байгаад газрынхаа нөгөө хөрсөө овойлгож хийгээд тэгээд нөгөө шороо чинь олон жилийн юунд суугаад байгаа юм даа доошоо.

Хишигсүрэн -

Хөшөө босгох уу?

Тарвий -

Хөшөө босгож л байгаа. Хөшөө бол байгаа. Хөшөө бол тусдаа. Хөшөө тусад нь босгож байгаа юм.

Отгонханд -

Тэгээд очиход хэдэн жилийн дараа хөрс нь газартайгаа адилхан болчихно.

Тарвий -

Тиймэрхүү л жишигтэй болчихсон байгаа. Орчин үед бол тохирохгүй л дээ. Сүүлийн Улаанбаатарын жишгээр чандарладаг чинь л хамгийн зүгээр юм. Хотод шарилтайгаа зэрэгцээд ...

Хишигсүрэн -

Амьдраад байгаа ш дээ.

Тарвий -

Манай хөдөө бол шарил тавьдаг бууцанд малчин хүн ойртохгүй ш дээ. Тэр хавьд ерөөсөө очиж буухгүй ш дээ. Тэр байтугай дэргэд нь мал хариулж унтах ч үгүй. Хотынхон шарил дээрээ идэх юмаа идээд сууж байгаа юм чинь. Тэгэхээр энэ хоёрын хооронд том л ялгаа байх шиг байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Арын ёс гүйцэтгэдэг тэр ажил төрөл болж байна гээд юм болдог ш дээ. Тэр ер нь ямар байсан юм бэ? Та нарыг хүүхэд байхад? Одоо бол бараг хурим найраас дутахгүй л айхтар юм болох юм байна ш дээ.

Отгонханд -

Тийм юм байгаагүй байхаа.

Тарвий -

Байгаагүй. Манай нэгдлийн дарга Ойдов гэж хүү нь 70 оны эхээр нас барсан юм. 70 оны сүүлээр ч билүү? Төмөрбаатар нь. Тэрийг чинь манайхан шарил дээр идээ будаа цайтай очоод л цай уу гээд тэгсэн манай тэр дарга тэгж байсан юм. Хүүрийн газар юм идэхийг би үзээгүй юм байна. Больцгоо та нар гээд манай Хишиг-Өндөрийнхөн цай май яахгүй гайгуу л болчихсон байлаа ш дээ. Уул нь орос маягаар оросууд оршуулж ирчихээд архи уугаад л тэндээ ч идэж уугаад сүйд болдоггүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тийм байдал устсан. Одоо бол тийм юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Лам нар ч яахав тэр алтан хайрцаг сав нээнэ. Үнэн ч юмуу худлаа ч юмуу би ч өөрөө шүтлэггүй. Зааж өгөөд цаг маг яагаад зарим нь хойтохын уншина гээд худлаа үнэн ч уншиж байгаа юмуу? Худлаа ч уншиж байгаа юмуу? нэг юм уншаад тэгээд бас өргөл барьц авах гээд л ... Энийгээ тахих гээд лам олддоггүй ээ. Улаанбаатарт нутгийн таньдаг хүнд хэлүүлсэн. Нэг залуу хүрээд ирлээ. За энэ ламаар тахиулаарай утсаар ярьсан чинь. Энэ лам тахина. Номын уншина гээд тэгж байна. Хотоос ирж байгаа ламыг яаж хоосон байлгах вэ? гээд юм уншаад дуусахаар нь хадаг халзан цагаан хонь өгсөн чинь нөгөө лам уурлаж байна шүү.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Би хонийг чинь алж нүгэл мүгэл хийхгүй юу ярьж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Мөнгө өг гээд шууд нэхдэг байна ш дээ. Надаас. Тэгэхээр нь зэрэг байсан 40 мянган цаас өгсөн. Голоод ...

Хишигсүрэн -

Хнн.

Тарвий -

Тэгсэн овоон дээр тавьсан ууцыг маань дөнгөж таллаж аваад эргүүлчихээд машинд аваачиж хийгээд нөгөө ууцыг маань хийчихлээ. Тэгээд шашнаар далимдуулж явдаг улсууд зөндөө болох маягтай. Мөнгө нэхэж юм олдог. Би тэрийг эндхийн нутгийн хүүхэд гэж сонссон. Манай эндхийн тэгээд уул усаа баясгах гэж бидэнтэй адилхан шүтэх гэж ирж .... нутаг усанд бороо хур оруулж сайхан зуслантай болохын төлөө өвөг дээдсийн ёсыг дагаж уулаа тахиулахгүй юу. Тэгсэн тийм юм болдог байна ш дээ. Тэрнээс хойш би бодоод байгаа. Хойтонгоос малчид өөрсдөө тахиад өөрсдөө хэлдэг барьдаг залбирлаа хэлээд юмаа өргөчихөөд уултайгаа хуваагаад идчихээд лам мам хэрэггүй юм байна . / инээлдэв/ Хонины маань ууцыг тэр чигээр нь аваад явчихсан. Би бүүр гайхаад байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Ер нь одоо байгальд ямар өөрчлөлт орж байнаа?

Отгонханд -

Байгальд бол асар өөрчлөлт орж байна.

Хишигсүрэн -

Та нарын амьдралд ...

Тарвий -

Өөрчлөлт орж байна. Бидний үед өвс ногоо ийм байгаагүй юм. Нэгдэл гэж байх үед чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Өвс ногоо ч дэндүү ургадаг байж. Бороо иймэрхүү энэнээс ч илүү ордог байсан. Нэг орохоороо 3, 4, 7 хоног ордог байсан. Уйдмаар ордог байсан. Тэр үед нойтон дээлтэй явахгүй нь тулд манайх орос цэргийн ангитай ойрхон байсан. Хүн болгон цув өмсдөг байсан. Одоо ийм цув ховор болоод байна. Зарим айлд хааяа байна. Түүнээс байхгүй. Тэгээд ургамлын төрөл зүйл нь маш цөөрсөн. Тэрийгээ дагаад малын тарга хүч бүр байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Одоо харахад нэг их тарган морь. Өвөл бариад жаахан унахад байхгүй болчихдог. Дээр үеийн морь тэгдэггүй байсан. Чанар чансаа шал өөр. Унаад явахад ч хамаагүй хол явна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Морь адууны чанар хүртэл өөр болсон. Өвс ургамлаа дагадаг юм байгаа биз. Бодвол. Тэрэн дээр бас зах зээл болоод хүн амьтны орлого олох гэсэн шуналаас болоод хажуугаар нь хүний юугаар их сүйрч байна. Манай энэ уул чинь хар модны шинэс модны хамгийн урд талын зах одоо Дашинчилэн гээд байхгүй. Тал хээрийн нутаг болоод явчихлаа. Манайх дээр үеэс нэгдлийн үеэс хөрөө рамтай хэдэн модоо хядаад 70 хэдэн оноос байхгүй болгосон газар даа. Тэгээд сүүлийн үед бас улсууд бэлэн мод огтолж аваад байхгүй. Тэгээд усгүй болгоод хажууд нь ...

Хишигсүрэн -

Урсаж байгаа гол алга байна ш дээ.

Тарвий -

Байхгүй.

Отгонханд -

Урсаж байгаа гол байхгүй. Юу энэ Хишиг-Өндөр суманд 60, 70 оны 80 онд чинь 70 хэдэн булаг шанд байлаа. Одоо яг ширгэсэн нь хэд билээ? Байгаа нь хэд гэхэд 20 хэдэн ус байна. Бусад нь бүгд ширгэсэн. Одоо худаг ус гаргах их ажил хийж байна. Гэхдээ хамгийн гол нь ширгэсэн гол сэргээх одоо энэ ургаж байгаа шинэ модыг хайрлаж хамгаалах тэгээд байгаль хамгаалагч гээд хэд хэдэн хүн ажиллаж байдаг. Байгаль орчны байцаагч гээд л тэгж байна. Үнэхээр дийлдэггүй юм шиг байна. Дийлдэггүй юм шиг байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хамгаалсан ч юм байхгүй. Тэгээд байгальгүй боллоо ш дээ. Хамгаалсан ч юм байхгүй. Тарвагагүй болсон. Хамгаалсан ч юм байхгүй. Модгүй боллоо. Дээр нь малын хөлийн юунаас болоод байгаль орчин цаанаасаа хуурайшилттайгаас гадна бэлчээр байхгүй. Бэлчээргүй болчихоод байна.

Тарвий -

Манай сумын хувьд маш их бугатай байсан. Бугын аж ахуйтай байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Одоо ерөөсөө ууландаа буга байхгүй болсон. Тарвага маш ихтэй байсан одоо байхгүй болсон.

Отгонханд -

Тарвага байхгүй. Буга байхгүй. Модгүй болж байна.

Хишигсүрэн -

Бүгд хүний гараар?

Отгонханд -

Тийм.

Тарвий -

Хүний гараар бугын эвэр түүнэ гээд ёсой нөгөө ажилгүй улс хавар болохоор уулаар чинь тэнээд түймэр тавиад түймэрийн цохих гэж бид муугаа үзэж байсан. Тэгээд ойг чинь 2, 3 хэсэг харин сүүлийн үед буга нь алга болчихоод түймэр нь гайгуу болчихсон. Түүнээс жилд л 2, 3 түймэр гардаг байсан.

Хишигсүрэн -

Хнн. Газар усны нэр өөрчлөгдөж байх юмуу?

Тарвий -

Үгүй байна. Өөрчлөгдөөгүй байна.

Отгонханд -

Зүгээр харин мартагдаж байх шиг байна. Харганы жалга малга, матрын хонхор энэ тэрийг хүмүүс алийг хэлдэг юм гэж байна ш дээ.

Тарвий -

Тэр бол өвөг дээдсийн нэр. Бидний үр хүүхэд мартчихсан байна. Дандаа хэлдэггүй болоод тэр үү? Жижиг жижиг нэртэй нь бол мартагдаж байна.

Хишигсүрэн -

Яагаад дов толгод юм болгоныгоо ингэж нэрлэдэг байсан юм бол?

Тарвий -

Жалга болгоныг нэрлэдэг байсан.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Отгонханд -

Тийм л сайхан хүмүүс байж л дээ. Малыг чинь маллахын тулд газар усыг чинь алхам алхмаар нь нэр өгч байсан байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Отгонханд -

Тэгж л малаа малладаг. Энд ургаж байгаа ургамлын хүртэл ялгаж салгадаг байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Та ер нь социализмын үед гадаад дотоод явж байв уу?

Отгонханд -

Явсан. Хувиараа ч явж л байсан. Ардчилал эхэлснээс хойш би Макао, урагшаа Хөх хот гээд л явж л байсан.

Хишигсүрэн -

Социализмын үед ямар ажлаар явж байв?

Отгонханд -

Социализмын үед нэг л удаа хувиараа Москва явж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Хувиараа урлагийн ажлаар л. Гадаадад курс мурсад ч юмуу тийм шагнал урамшлалын журмаар явах асуудал бол ховор ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Отгонханд -

Маш ховор.

Хишигсүрэн -

Ер нь жирийн хүн бол гадаад харилцаа байхгүй?

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Энд цэргийн анги оросуудын том юу байсан гээд байна ш дээ. Хишиг-Өндөр сум ямар байдлаар холбогдох вэ? Өглөө тэр хээрийн сургуулийн талбай юмуу? Юу юм бэ? Энэ Хишиг-Өндөрийн урагшаа.

Отгонханд -

Оросын цэргийн анги байхдаа танк манкныхаа нүхийг ухаад л тийм юм ...

Хишигсүрэн -

Та нар мэдэх үү? Цэргийн ангийг? Юу болдог байсан юм?

Тарвий -

Мэдэлгүй яахав. 79 онд Веьтнам Хятад хоёрын харилцаа муудсан ш дээ. Хятад руу Вьетнам дайраагүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэгэхэд чинь Сибирийн тойргийн цэргийн анги чинь манай энд ирж байрласан юм. Маш том дивиз мивиз том юм байсан байхаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Маш олон мянган хүнтэй. Лав л манай аймгийн төвөөс олон мянган хүнтэй байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэгээд байхгүй юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Манай аймгийн төвөөс их хүнтэй?

Тарвий -

Тийм. Маш олон хүнтэй байсан. Тэр чинь дивиз чинь 7, 8000 хүн байдаг юм байгаа биз дээ. Тухайн үедээ бол.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэр корпус морпус тийм л юм байсан байх. Тэр үед Хишиг-Өндөр орос цэргийн анги хангамж сайтай. Манай нэгдэл сум нэгдэл ч гэсэн бүх л юмаа оросоос очиж авдаг. Манайхан чинь хот явдаггүй байлаа ш дээ. Орос цэргийн ангиас бүх юмаа хангаад орос чихэр боов авч ирээд хувцас хунараа аваад ...

Хишигсүрэн -

Жирийн иргэд оросын цэргийн ангийнхантай оросуудтай харилцаа ямар байсан бэ?

Отгонханд -

Сайн байсан ш дээ. Малчин айлын гадаа чинь бол орос цэргийн машин чинь давхиад л ороод ирнэ ш дээ. Тэгээд одоо тос авах уу? Сонгино авах уу? Саван авах уу? Бүх юмын ...

Тарвий -

Бакаль авах уу? гээд ...

Хишигсүрэн -

Юу өгөх вэ? Тэд нар оронд нь?

Тарвий -

Оронд нь архи, айраг.

Отгонханд -

Самгаан гээд архи л их сурна даа. Тэгээд хүмүүс юмаа авахын тулд дэлгүүрээс архи аваад л хадгалчихсан байна.

Хишигсүрэн -

Одоо Улаан Орхон чинь хаана билээ?

Тарвий -

Орхон сумын дээрх нь талд байсан юм. Одоо зөвхөн туурь л байгаа. Өөр юу ч байхгүй.

Хишигсүрэн -

Асар том тосгон байсан байна ш дээ.

Тарвий -

Тэгэлгүй яахав. Булган аймгийн төвөөс том байсан.

Хишигсүрэн -

7, 8000 хүн амьдарч байсан...

Тарвий -

Хорооллууд байсан.

Отгонханд -

Тэр цэргийн анги чинь энэ хавиар бүхэл бүтэн цуваагаараа яваад л далан малан бариад ...

Тарвий -

Манай байгаль орчныг маш их сүйтгэсэн.

Отгонханд -

80, 81 онд сүртэй байлаа шүү дээ. Түймэр ч их тавьсан.

Тарвий -

Зуд болоход тусалж л байсан. Тус ч их байсан гай ч их байсан.

Хишигсүрэн -

Жирийн ард иргэд настайчууд тэд нарын тухай юу гэж ярьдаг байсан бэ?

Отгонханд -

Их л айдаг байсан байх. Сүүлдээ нэлээд сурчихсан. Наймаагаа хийгээд сурчихсан.

Тарвий -

Найрамдалт оросын цэргүүд гээд. Айхтар хэргүүд манай энд дуулдаагүй. Орхон бол гардаг л байсан гэсэн. Бүхэл бүтэн монгол айлыг ...

Хишигсүрэн -

Монгол айлыг яасан?

Тарвий -

Монгол айлыг алчихсан байж л байсан. Тэр орос цэргүүд согтуу байсан юмуу? Ямар учиртай юм? Оргож яваад тэгсэн юмуу. бүхэл бүтэн айлыг бүгдийн алчихсан. Манай Хишиг-Өндөрт бол тийм юм байгаагүй. Манай дарга нар ч гэсэн сайн харилцаатай, ард түмэн ч гэсэн сайн харилцаатай оросоос маш их юм хангаж байсан.

Отгонханд -

Монгол хүмүүст оросууд их элэгтэй. Оросууд нүдэнд их дулаахан харагдана. Сайхан харагдана. Хятадтай адилгүй.

Хишигсүрэн -

Тэд нар хэдэн онд гарсан бэ?

Тарвий -

90 онд уу?

Отгонханд -

90 онд уу? 91 онд уу?

Эрэгтэй хүн -

Яг ардчилал юу яахад гарсан ш дээ.

Тарвий -

Манай хоёр оны засгийн газрын хэлэлцээр байгуулагдаад гэнэт нэг намар явна гэж мэдээгүй байж байгаад бүх юмаа хаяад явсан. Орос офицерууд гэр орноо бүх тавилгатайгийн тэгж гарсан.

Хишигсүрэн -

Тэд нарын үлдээсэн юм яасан бэ?

Тарвий -

Энэ хавийн иргэд ..

Отгонханд -

Орхон, Хишиг-Өндөр, Булган, Бүрэгхангай бүгд хуваагаад авсан. Бүх таван давхар сайхан сайхан барилгуудыг нураагаад тойпуугаар нь байшин барилга бариад ...

Тарвий -

Сүүлд нь сураг дуулахад Их булагийн хаана засмал замын хажууд хүүтэйгээ уйлж байна гэсэн. Манай эндээс гарсан оросууд. Бүгд хээр уйлж байна гэсэн.

Хишигсүрэн -

Яасан юм гэр орондоо ...

Тарвий -

Тэндээ гэр орон хүлээж авах байр байдаггүй юм байгаа биз.

Хишигсүрэн -

Хнн. Тэр их аюултай юм болжээ. Энд гэр оронтой байсан улсуудыг

Тарвий -

Мускадов гэж байсан ш дээ. Чечений ерөнхийлөгч байж байгаад алуулсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Тэр чинь манай энд хурандаа цолтой орос цэргийн ангид алба хааж байсан ш дээ. Манай Орхоны энд.

Хишигсүрэн -

Оо за.

Тарвий -

Сүүлдээ Чечений ерөнхийлөгч болоод Оростой муудалцаад оросууд устгачихаа биз дээ.

Хишигсүрэн -

Яг тийм хувийн харилцаатай байсан Монгол хүмүүс байгаа болов уу?

Тарвий -

Зөндөө бий.

Хишигсүрэн -

Тийм үү?

Тарвий -

Тэр байтугай манай Орхонд цэрэг байсан орос ирээд Монгол авгайтай суучихсан. Одоо байж байна ш дээ. 4, 5 хүүхэдтэй.

Хишигсүрэн -

Би Дашинчилэнд орос хүүхэд харсан ш дээ.

Тарвий -

Орхонд тийм орос цэрэг байдаг юм. Монголжсон Монгол авгай аваад суучихсан. Зах зээл болонгуут наашаа ороод ирчихсэн.

Отгонханд -

Тийм хүмүүс байдаг байхаа.

Хишигсүрэн -

Хнн. Нэг өдөр пир гээд алга болсон юм байна ш дээ.

Тарвий -

Цэргийн улс тушаалаар тэгээд зарим нь гэр орноо тэр чигээр нь хаяад явсан. Тэгээд яг тэр үед ойр орчинд байсан Орхон сумын тэр багийнхан манай Хишиг-Өндөрийнхөн ч гэсэн зарим нь шууд ороод диван сервант бүх юмын аваад л гэр орондоо тавьчихсан. Шууд л тавилгатай болчихсон. Орос цэргүүд маш наймаа хийнэ л дээ. Ангиасаа юу л илүү гарна аваад гаргачихдаг.

Хишигсүрэн -

/ Инээв/

Тарвий -

Манай нэгдлийн машины нэг юм эвдэрлээ гэхэд орос цэрэгт 2 шил архитай очиход аваад ирнэ. Мотор энэ тэрийг бол.

Хишигсүрэн -

Хангамж сайтай?

Тарвий -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэд нарын хоол унд, тэд нарын ахуй хангамжийг яаж хангадаг байсан бол?

Тарвий -

Шууд хойноосоо. Манай эндээс ерөөсөө хангаж байгаагүй. Шууд манайхаас гарчихаад тэндээсээ вагоноор авч ирдэг байсан. Малын мах энэ тэр бол бүгд хойноос ...

Хишигсүрэн -

Махаа Монголоос авахгүй юу?

Отгонханд -

Үгүй.

Тарвий -

Авахгүй. Цаанаас.

Отгонханд -

Бүгдийн хойноос. Нэг хонь байсан ч тэд нарт хэрэггүй байгаа юм даа.

Хишигсүрэн -

Тийм үү?

Тарвий -

Хангалттай.

Отгонханд -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Монгол мах идэхгүй?

Тарвий -

Гуанзандаа бол монгол мах иднэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Тарвий -

Цэргийн анги нь бол орос хоол идэж байсан.

Отгонханд -

Гахайн тоорой мооройг бол харин сонирхоно.

Тарвий -

Малыг ерөөсөө авахгүй тиймээ? Гахайн тоорой оросууд ир сураглана.

Хишигсүрэн -

Энэ хавийнхан их гахайтай байдаг их учиртай юм байна ш дээ. Худалдан авагчтай.

Отгонханд -

Тийм.

Тарвий -

Орос их гахай авна. Нэг гахай авбал үхэр алсан монголтой адилхан баярлана ш дээ. Жигтэйхэн. Гахайгаа шараад л загас хоёрт л ухаан алдчихна.

Хишигсүрэн -

Сургууль цэцэрлэг, эмнэлэг ерөөсөө бүх үйлчилгээ байсан байна ш дээ.

Тарвий -

Бүх юм байхгүй юм байгаагүй. Маш том.

Хишигсүрэн -

Оросын энд тэндээс хуучин республикийн улсуудтай хоёр зун дараалаад сургуульд суусан. Тэнд ерөөсөө ангид дор хаяж хоёр Монголд байсан цэргийнхний хүүхэд тааралддаг байсан ш дээ. Би тэгээд ямар сонин юм бэ? Яахаараа надтай дандаа тааралдах юм гэж бодоод байдаг байсан. Маш олон миний мэдэх оросууд Монголтой холбоотой. Тэр бол Монголтой холбоотой ажилладаг улсууд биш. Шал өөр өөр газар явж байхад тэр Монголд хэдэн мянган цэргийн албан хаагч байсан юм бол?

Тарвий -

Тэр үед зах зээл эхлээд гарахын үед чинь сонин хэвлэл дээр Монголд 300 мянган цэрэг байна гэж ярьдаг байсан.

Хишигсүрэн -

Пөө...

Тарвий -

Тэгэхээр нэлээд юм байхгүй юу. Оросын 300 мянган цэрэг хэлэлцээрээр гарлаа гэж ярьдаг байсан. Тэгэхээр маш их цэрэг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Нүсэр юм байна.

Тарвий -

Чойрт их том анги байсан. Тиймээ? Одоо тэр Налайхын тийшээ том анги байсан. Хил рүү байсан. Манай энд байсан. Өвөрхангайд бас байсан. Онгийн голын тэнд маш том анги байсан.

Хишигсүрэн -

За яриагаа өндөрлөе дөө. Та нарт сайхан яриа өгсөнд их баярлалаа.

Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.

Otgonhand

Translation:

Website Tips

Interviews

Gallery

Mongolia

Project

Project Team

Mongolia and Inner Asia Studies Unit