Sanjaasüren

Basic information
Interviewee ID: 990339
Name: Sanjaasüren
Parent's name: Lodoisambuu
Ovog: Shaz-Borjigon
Sex: m
Year of Birth: 1945
Ethnicity: Halh

Additional Information
Education: higher
Notes on education: lawyer
Work: Green Party legal advisor
Belief: Buddhist
Born in: Hashaant sum, Arhangai aimag
Lives in: Bayangol sum (or part of UB), Ulaanbaatar aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder


Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
work
politics / politicians
democracy
repressions
education / cultural production
privatization
childhood
collectivization


Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)



Please click to read an English summary of this interview

Please click to read the English transcription of this interview

Translation:

Хишигсүрэн -

За өнөөдрийн манай ярилцлаганд хурандаа Санжаасүрэн гэж ийм хүн оролцож байна. Санжаасүрэн гуайн тухай Монголын за манай энэ цаг үед амьдарч байгаа хүмүүс хэвлэлээс мэддэг тийм хүн байгаа. Манай судалгаанд оролцож ярилцлага өгөх зөвшөөрөл өгсөнд баяртай байнаа. За тэгээд би сая анкет бөглөж байсан чинь 59 онд Улаанбаатар хотод орж ирсэн хүн байна. Аа эцэг эх бол малчин хүн байж байгаад 5-р ангийн хүүхдийг Улаанбаатар хотод оруулахаар шийдвэр гаргаад явуулсан юм байна шүү дээ. Энэ бас их сонин түүх юм шиг санагдлаа л даа. Яагаад эцэг эх нь хүүхдээ сумандаа биш. Орон нутагтаа биш Улаанбаатар хотод сургуульд өгч байгаа юм болоо?

Санжаасүрэн -

Би 1958 онд намар сумын төвөөс 20 км зайтай газар мориор сумын төвд сургуульдаа очдог байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Өглөө сургуульдаа яваад орой ирдэг.

Хишигсүрэн -

Өдөр болгон?

Санжаасүрэн -

Тийм өдөр болгон. Нэг өдөр хичээлдээ яваад оройхон шиг ирсэн юм. Нар жаргахын өмнө л ирсэн юм. Манай гэрээр дүүрэн улс байж байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Юу болж байгаа юм бол гэсэн чинь багийн хурал манайд хийж байнаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд байж байсан чинь 10, 20-иод хүн суулгачихсан. Сумын төлөөлөгч, аймгийн төлөөлөгч гээд хоёр хүн суучихсан. Тэгээд би яваад орсон чинь нөгөө дарга нар за нэгдэлд элсэх хүн байна уу? гээд л гараа өргө гээд л тэр улсууд хааяа нэг айраг уугаад л манайд. Доошоо хараад л бие биенээсээ алдсан малаа асуугаад л тэгээд сууж байсан. Тэгээд зарим нь гарч бие засъя шээе гэсэн. Тэгсэн чинь аймгийн дарга нь нэгдэлд элсээгүй хүн шээхгүй сууж бай гээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд яахав орой болоод би ч яахав адуу мал туугаад тэгчихээд ороод бурхныхаа өмнүүр унтаад өгсөн юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Улсууд тэнд сууж л байсан.

Хишигсүрэн -

Танайх бурхантай айл байсан уу?

Санжаасүрэн -

Бурхантай айл байсан. Тэгээд өглөө боссон чинь 10-аад хүн сууж байна. Тэр хүмүүсийн дотор аав сууж байна. Хамгийн гол нь нэг юм надад их сонин санагддаг байсан. Бага байсан болохоор. Тэр хүмүүс айраг уугаад яагаад өглөө хүртэл шээгээгүй юм бол гэж. Яагаад гэхээр нэгдэлд элсээгүй хүнийг шээлгэхгүй гээд шээлгээгүй. Тэр их сонин санагдаж байсан.

Хишигсүрэн -

Яриаг чинь тасалчих уу? Яг ийм түүх өөр дээр тохиолдсон гэрчтэй. Багийн хурал хийгээд шээс нь хүрээд шээх гэхээр элсчих гарын үсгээ зурчих гэдэг байсан гээд...

Санжаасүрэн -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Гэдэг түүх яг таны нүдэн дээр хүүхэд байхад болсон юм байна ш дээ.

Санжаасүрэн -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр таны энэ нэгдэлд орж байгаа процесс бол нэгдэлжих хөдөлгөөн гэж Монгол улсад..

Санжаасүрэн -

Би цаашаагаа ярьчихъя.

Хишигсүрэн -

Том үйл явдалтай холбоотой.

Санжаасүрэн -

Тэгээд тэр 10 айл 10-аад хүн тэгээд манай эцэг манай багаас нэгдэлд ороогүй юм байна лээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд байж байсан чинь 12 сард 1 сард амралтаараа би гэртээ ирдэг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд гэртээ ирсэн чинь манай эцэг эх хоёр уруу царайлчихсан. Яасан гэсэн чинь тэр үед би сумын төв дээр дотуур байранд байдаг байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яасан гэсэн чинь 11 сарын сүүлчээр аймгийн намын хорооны 1-р дарга манайхаар ирээд тэр арваад айлыг бүгдийн нэгдэлд оруулсан юм байна лээ. Тэгээд нэгдэлд оруулчихаар манай аав ээж хоёр,тэр үед бас овоо хэдэн малтай байсан байх.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Сайн санахгүй байна. 800 орчим малтай байсан бол уу?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд тэр малын ихэнхийн тэр үед чинь Хангайд нэг өрхөд 50, 55 толгой мал ч билүү үлдээгээд.... тэгээд байж байсан чинь 59 оны 1 сарын асуудал болж байгаа юм. Аав хамаг малаа хураалгалаа. Би дээрээсээ хоёрдахь нь тав зургаан хүүхэд гарсан байсан байх манай ээж...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд одоо амьдрал хэцүүдлээ яадаг юм билээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Чи сургууль соёлын мөр цаашаа хөөдөг юмуу? гэж аав маань надад хэлээд Хашаат сум 4-р ангитай. 5-р ангид өөр суманд очдог тийм байсан. Би цаашаагаа сургуульд явдагаа ч мэдэхгүй. Тэгээд тэр асуудал өнгөрөөд би 4-р ангиа төгсчихлөө. 59 оны 5 сард тэгээд мал дээр гарчихсан. 8 сард хадлан мадланд яваад байж байсан. Хужиртын амралтанд улс очиж авдаг. Тэнд манай ээжийн төрсөн эгч гэж урьд нь нэг л удаа үзсэн нэг авгай одоо тэр үедээ хүүхэн тэр хүн ийм олон хүүхэдтэй байж нэгийн сургуульд явуул гээд тэгээд би хотод орж ирсэн түүхтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яагаад ч юм тэр үед намайг 1-р арван жилд оруулчихсан. Хөлс нь гоожсон хөдөөний хүүхэд тэр үед чинь 1-р 10 жилд дандаа сэхээтний хүүхдүүд сурдаг байсан. Тэгээд тэр сургуульд орсон. Миний хотод орж ирсэн түүх.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Тэгэхээр нэгэнт бид хоёр нэгдэлжих хөдөлгөөнтэй холбоотой сэдвийг 58, 59 оны түүхийг ярилаа ш дээ. Тэгэхээр 10-аад насны малчин айлын хүүхдийн санаанд их юм байгаа ш дээ. Ер нь танай төрсөн нутагт ямар байдлаар яаж явагдаж байсан юм. Ямар улсууд нэгдэлд элсэж байв? Хэр дуртай элсэж байв? Ямар процесс явагдаж байв? Нэг жишээ ярихад л багийн хурал хийгээд шээлгэхгүй гээд хашчихаж байна шүү дээ. Гэх мэт....

Санжаасүрэн -

55 онд Архангай аймгийн Хашаат сумын “Их.....” /06:14-06:16/ нэгдэл үүсэж байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хашаат суманд.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Эхлээд 10 гаруй айл орсон юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр нь яахав амьдрал нь жаахан ядуувтар тиймэрхүү улс орсон юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр дотор манай эхийн талын гавж Дамдинсүрэн гэдэг хүн шоронгоос суллагдаж гарч ирээд юманд их эрэмгий хүн байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд яахав шоронгоос суллагдаж гарч ирээд манайхны хамаатан Дамдинсүрэн гэдэг тэр гавж нэгдэлд орсон юм. Нэгдлийн хонь монь хариулаад нэг хэсэг сайн малчин болсон л доо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд 55 онд байгууллагдсан Хашаат сумын..... нэгдэл чинь улсууд нь жаахан малтай. Тиймэрхүү л байсан. Манай тэр ах лам бол харин төлөвлөгөө нормоо биелүүлдэг тийм байсан. Ингээд байж байгаад хоёр хэсэг байсан юм. Түүний дараа тэгээд нэгдэлжих хөдөлгөөн. Нэгдэлжих хөдөлгөөн болохын өмнө дарга нар их явдаг байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Одоо би сайн мэдэж байна. Хашаат сумын нэгдлийн дарга Жамбалдорж гэдэг хүн байсан. Тэгээд бурхан устгуулах ажиллагаа 56 оны үед явж байсан.

Хишигсүрэн -

Бурхан устгах үйл ажиллагаа тэр чинь хожуу юу?

Санжаасүрэн -

56, 57 оны үед шүү дээ. Намайг нэг тоглож байгаад ирэхэд сумаас хүн ирчихсэн манайх бурхантай байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Манайхан өвөөгийнтэй гурвуулаа л айл байсан юм. Баахан улс ирчихсэн бурхнаа шатаа гээд хүүхдүүд хоорондоо гүйлдээд л танайх яаж шатааж байна гээд...

Хишигсүрэн -

/Инээв/

Санжаасүрэн -

Гал дээрээ цай чанаад л ....

Хишигсүрэн -

Бурхан сөнөөж байгаа үйл явдлыг хүүхдүүд яаж хүлээж авах уу? Тэр аягүй бол зугаатай хөгжөөнтэй....

Санжаасүрэн -

Зугаатай хөгжөөнтэй нааш цааш нэг рүүгээ гүйлдээд...

Хишигсүрэн -

Галдаа шатаачих уу?

Санжаасүрэн -

Гал руугаа л хийчихгүй юу. Зуухтай байсан. Тэгээд ороод ирсэн чинь за энэ бурхдуудыг зуух руу хий гээд хийлгээд оронд нь орос зураг хийлгээд...

Хишигсүрэн -

Ленин...

Санжаасүрэн -

Бишээ. Хэн ч байсан хамаагүй.

Хишигсүрэн -

Ямар сонин юм бэ? Ядаж Ленин Марксын зураг хийлгэхгүй.

Санжаасүрэн -

Сургуульд орчихсон байсан болохоор Ленинийг гадарладаг байсан. Тэгээд 10 хэдэн хоногийн дотор нөгөө хэдэн бурхнууд нь алга болчихсон. Тэгээд бурхнаа гэртээ нууцаар залдаг тийм болсон. Нударган дээлийн захын огтлох тийм юм манай Хашаат суманд их гардаг байсан.

Хишигсүрэн -

Бүрхээл айраг устгадаг тийм юм....

Санжаасүрэн -

Тэр бүр сүүлд болсон.

Хишигсүрэн -

Сүүлд үү? Аа ха.

Санжаасүрэн -

Манай эхийн талд лам улс их байсан зун болохоор .... айраг ууна. Айрагдана. Тэгээд хөгшчүүд ярина. Ерөөсөө бурхан шашнаа ярина. Би хөдөө очоод мал маллана. Адуунд их явна. 7 наснаасаа эхлээд адуундаа ганцаараа явна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Даага шүдлэн сургана. Тиймэрхүү амьдралаар л...

Хишигсүрэн -

Одоо тэр нэгдэлд элсэхээс өмнө ардын аж ахуйтан гэж байгаа ш дээ

Санжаасүрэн -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Малчид ер нь дундажаар амьжиргаандаа хэдэн малтай байсан юм?

Санжаасүрэн -

Би одоо сайн мэдэхгүй. Манайх тэнд бол хэдэн баячууд гэж ярьдаг байсан. Одоо баячууд гэж ярихыг бодоход 1000 орчим малтай байсан бол уу?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Манайхан баячуудын нэгэнд л ордог байсан. Манайх 500-гаад хоньтой. 90-ээд үхэртэй. 300-гаад адуутай. 20-иод тэмээтэй тийм л айл байсан.

Хишигсүрэн -

Одоо 1000 нь малтай айлын хажууд туслах малчин маягийн мал аж ахуйн ажилд оролцдог. Тийм.....

Санжаасүрэн -

Тэр үед одоо зарц гэж нэрлэдэг тийм айлыг дагаад ганц нэг айл байдаг байсан. Мал хууд нь явдаг. Манайхан чинь гэсэн тийм айлтай байсан.

Хишигсүрэн -

Сүү цагаан идээгийн хийдэг.

Санжаасүрэн -

Сүү цагаан идээ хэрэглэдэг. Хэдэн ямаа саачихдаг. Жилд идэшний ганц адуу авдаг байсан санагддаг юм. Бусад юу өгдөг юм мэдэхгүй. Хэдэн хонь ямаа өөртөө саадаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Нэгдэлд элсэх процесс явагдахад би нэг ийм юм ажигласан. Улсуудын ярианаас, малын тоо ихсэх тусам алба татвар тэр мах сүү ноолуурын нэгжид ноогдох татвар яасан ч төлөх аргагүй дарамтлаад тэгээд мал хуу сайтай улс бушуухан ялнаас салахын тулд ялын өгч салъя гээд...

Санжаасүрэн -

Ялтай мал гэж ярьдаг байсан юм тэр үед...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд анх нэгдэлд ядуу улс орж байна гэдэг чинь зуд турхан болоод мал нь үхэж үрэгдээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

5 эсгийгээр төлүүлдэг байсан ш дээ. Малааа үхүүлсэн хүмүүс ялаас салахын тулд нэгдэлд ордог.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд байс хийж байгаад аймгийн шүүх ирлээ л гэнэ. Шүүх дуудлаа л гэнэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Ямар учиртай юм гэхээр ноосоор биелүүлсэнгүй л гэнэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Махаа....

Санжаасүрэн -

Арьс шир хялгас ноосоо өгөөгүй. Тэр үед мах гэж нэг их ярьдаггүй юмаа. Арьс шир үс ноос тушаагаагүй байна гээд дуудагдлаа. Аймгаас шүүх ирчихсэн байна гээд...

Хишигсүрэн -

Ял аваад шоронд явдаг байсан юм байна лээ ш дээ.

Санжаасүрэн -

Явдаг байсан байх. Манай тэнд нэг алдартай хүн байсан юм. Гандан гэж нэг авгай. Хөдөө аж ахуйн тэр мах сүү ноосоо тушаагаагүй гээд аймгийн шүүх ирээд нөгөөхийг чинь аваачаад Архангай аймгийн шоронд аваачаад хийчихэж л дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Одоогоор бол цагдаад хоёр гурав хонуулчихсан юмуу хаашаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд гар гэсэн чинь хэрэгтэй гэж авч ирсэн юм бол хэргээ хүлээе би буруу юм байхгүй шоронгоос чинь гарахгүй гээд хоёр гурав хоносон гэж байгаа

Хишигсүрэн -

/Инээв/

Санжаасүрэн -

Тийм байсан. 55 оны эхний улс бол тэр.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд 58 онд бүгдийг хамаад оруулсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Мал маллаж чаддаггүй хүмүүс дээр үед ядуу байсан юмуу. Мал маллахдаа муу байсан юмуу хаашаа юм. Хажуу саахалт айлдаа л мал маллуулна шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Тэгээд очихоор адуу малынхан хөлийн доглоочихсон. Мориныхоо нурууг авчихсан байдаг. Тийм юмыг хараад манай эцэг, өвөг эцэг шагшардаг байж билээ.

Хишигсүрэн -

Тэгээд нөгөө талаасаа нэгдэлжих хөдөлгөөн чинь, энэ хүн хоньчин, энэ хүн үхэрчин, адуучин, тэмээчин гэсэн мэргэжил гэсэн ойлголт байхгүй. Мал малладаг арга. Нутаг усаа хуваариладаг бэлчээр энэ тэр гээд бүх юманд өөрчлөлт орчихож байгаа ш дээ. Тэр олон жил уламжилж ирсэн. Амьдраад тогтчихсон амьдралын хэв маягийн том өөрчлөлт болж байгаа ш дээ. Үүнийг яаж хүлээж авч байсан бэ?

Санжаасүрэн -

Тэр үед ерөөсөө Монголын газар нутаг дээр чинь 5 хошуу малыг харилцан уялдаатай технологи учраас 5 гэсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яагаад гахай маллаагүй юм. Яагаад тахиа маллаагүй юм. Яагаад 5 байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр ерөөсөө бэлчээрийн хуваарилалт...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

За тэгээд байгалийн жишээ нь цасан зуд боллоо гэхэд адуугаа хөөгөөд хөр цасыг чинь яраад өгчихнө. Дараа нь хонь чинь хөлөөрөө маажиад өвсөө олоод идчихэж байгаа юм. Хониныхоо хойноос үхэр ороод олоод идчихэж байгаа юм. За хониныхоо өтөг бууцан дээр үхэр хэвтэж байгаа юм. Үхэр хонины бууцан дээр хэвтэхгүй бол доороосоо даараад хээл хаяна. Ийм нарийн технологи байсан байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд ч тэр үеийн нөхцлөөр бол бэлчээрээ талхалдаг учраас адууг бол олон зуугаар нь суурилахгүй. Хонь олноор байхгүй. 5 хошуу малаа малладаг. Тэгээд яг нэгдэл байгууллагдсаны дараа тэр хэвшил алдагдаад...

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Үхрийг суурилсан чинь үхэр нь хээл хаяад. Адууг олон зуугаар нь суурилсан чинь бэлчээрээ талхлаад ийм болоод, тэгээд 60 хэдэн онд чинь намын төв хорооны бүгд хурал болоод нэг асуудал гарч байсан ш дээ. Яагаад ямаа ухандахаар ирэв гэж. Тэр сониноор яагаад гэсэн чинь хяналтын төлөвлөгөө биелдэггүй учраас гүүгийн дэллээд хаячихсан. Азаргын дэллээд хаячихсан. Сүүлийн хяргаад хаячихсан учраас байгалийн юугаар ороон ......

Хишигсүрэн -

Нэг нэгнээ танихаа больчихсон. /инээв/

Санжаасүрэн -

Тийм....../16:29- 17:00/

Хишигсүрэн -

Аа ха. Тэгээд за яахав нэгдэл мэгдэл тарахад бид нар оролцоогүй л дээ тиймээ? Тэгэхдээ одоо ингээд хөдөө малчидтай уулзаад ярьсан чинь мянгат малчин маш их болж. Малтай хүн их байна. нэг бол мянгат малчин нэг бол ядуу болчихож улсууд ер нь хуваарилагдаж байгаа юм байна. Тэгээд бэлчээр сүйдлээ гээд яалаа ийлээ гээд ямаагаа ад үзсэн л хүмүүс байх юм. Нэгдэл тарсаны дараа мал маллах технологи яг өмнөх шигээ сэргээгүй юм байна даа гэсэн бодол надад төрсөн л дөө. Та юу гэж бодож байна. Хариулах албагүй л дээ.

Санжаасүрэн -

Дээр үеийн одоо жишээ нь нэгдэлд орохын өмнө олон малтай хүмүүс малаа их дардаг байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тоогийн.

Хишигсүрэн -

Нууж авч үлддэг.

Санжаасүрэн -

Нууж авч үлддэг. Одоо жишээ нь 100 тэмээтэй хүн 50, 60 тэмээтэй гэж яагаад гэхээр 5 жилийн төлөвлөгөө гээд шахчихдаг учраас аль болохоор, дараагийн үед болохоор за нэгдэл гээд гараад ирсний дараа мал их өслөө...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Мал өслөө гээд энд бас нэг таавар байдаг юм. Оросууд Монголыг 250 сая малтай болгох гэж заль зохиосон гэдэг яриа байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхэд Монголчууд 20-иодхон сая малтай байсан. Тэнд дээр тооцоо хийгээд үзэхээр зэрэг Сталин бол тэнэг хүн байгаагүй учраас 250 саяд мал хүргэх бас нэг тоо байсан байх. Ямар нэг тоо байсан. Үржүүлдэг юмуу хуваагаад үзэхэд 5 жилийн дараа болно гэсэн тооцоо байсан байх. Тэгэхээр зэрэг түүхэн бол мал мал л байсан гээд байгаа. Ер нь тэгээд 30, 40 оны үед ямар байсныг бүү мэд. Магадгүй 30 гаруй байсан юм бол уу гэсэн ойлголт байдаг л даа. Дараад байсан учраас, тэгээд дараа нь мал ингээд гараад ирлээ. Олон малчин гараад ирлээ. Зүгээр одоо миний бага байсан үеийг морийг одоо орчин үеийн морьтой ингээд харахад гадна тал нь жижигхэн болсон нь нүдэн дээр харагдаж байдаг. Тэгээд өөр нарийн ширийн юм мэдэхгүй л дээ.

Хишигсүрэн -

За хоёулаа орхисон яриа руугаа эргээд оръё. За тэр 1-р 10 жилийн сургуульд орсон. 1-р 10 жилд бас нэг охидуудын анги хөвгүүдийн анги гээд анги хуваарилалт дээр бас нэг, манайдаа л нэг бэлтгэл маягийн сургууль ш дээ.

Санжаасүрэн -

59 он гэхэд больчихсон байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Жишээ нь 2-р 10 жил бол хөвгүүдийнх, 1-р 10 жил охидуудынх байсан юм байна лээ. 59 онд намайг 5-р ангид ороход 1-р 10 жил тийм юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

59 онд 1-р 10 жил чинь их гоё сургууль байсан ш дээ. Одоо ийм мебаль, Германы шинэ мебель партанд тавьж өгч байсан юм.

Хишигсүрэн -

Сургууль бол шинэ? Барилга шинэ?

Санжаасүрэн -

Барилга бол хуучин л даа. Дотор талын технологи бол шинэ.

Хишигсүрэн -

Одоогийн барилга хэвээрээ байсан уу?

Санжаасүрэн -

Байсан.

Хишигсүрэн -

Тэр чинь ашиглалтанд ороод 10-аад жил болсон?

Санжаасүрэн -

Оо 10-аад жил болсон байсан. Тэр жил юмуу? 59 онд тэр парт мартыг шинэчилсэн юм байна лээ л дээ. Цүнхээ хажуу талд нь өлгөдөг тийм юмтай.

Хишигсүрэн -

Жирийн малчны хүүхдэд /инээв/....

Санжаасүрэн -

Дөрвөн давхар байшинд ороод ирсэн. Хөдөө манай Хашаатын сургууль гэж хөгийн юм байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгнэ ш дээ.

Санжаасүрэн -

Тэгээд би хотод ороод ирсэн чинь Сүхбаатарын талбайг тойроод хуучин циркийн тэнд манай тэр эмээгийнх байсан. Хот гэж яг л ийм байдаг юм байна гэж бодохгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд 59 он, 60 он гараад тооны олимпиад гэж болоод 2-р 10 жил дээр бид нар ирсэн юм. 2-р 10 жилийнхэн манай сургууль дээр ирээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд ороод ирсэн чинь парт гэж хөгийн юм байгаа юм чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

2-р 10 жилийн парт гэж.

Хишигсүрэн -

2-р 10 жил гэдэг чинь одоогийг Гадаад хэлний дээд сургууль /ГХДС/ тиймээ?

Санжаасүрэн -

Тийм байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тийм гоё сургуульд ирсэн.

Хишигсүрэн -

Ер нь таныг хотод хүүхэд байхад орж ирэхэд 59 оны Улаанбаатар, 59 оны хотын соёл гэж хэлье л дээ тиймээ? Хотын тохижилт түвшин ямар байсан? 59 оноос хойш 50 жилийн түүхийг сөхье. Улаанбаатар хот яаж өөрчлөгдөж байна? Хот хөдөө боллоо гээд хот хөдөө хоёр нэг нэгнээ ад үзээд аюул болж байна шүү дээ.

Санжаасүрэн -

59 онд би хөдөөний хүүхэд хотод ирэхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Манай эмээ бол хотод олон жил болсон. 20-иод оны сүүлээр хотод орж ирсэн хүн. Тэгээд надад хүрээний одоо нэг ёсны хичээл надад зааж өгдөг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Идэж уухаас эхлээд, тэгээд тэр үед бууз чимхдэг байсан юм. Манай эмээ ийм жаахан бууз хийдэг. Одоогийн нэг банш шиг...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Би дотроо бодоод манай эмээ нарийн юм болов уу даа. Хөдөөнийхөн том бууз иддэг ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Том бууз хийдэг. Хоёр гурав хазаж иднэ. Тэгээд манай эмээ хэлдэг байсан юм. Хүрээнийхэн буузыг ганц хазаад амандаа хийхээр тийм жижигхэн иднэ гэж...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд намайг хүнтэй тэгж ярьж ингэ гээд одоогийнхоор бол биеэ зөв авч явахыг зааж байсан. Миний хүү ингэж явж бай. Ингэж бай цэвэрхэн явж болохгүй бөөстдөг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Гэртээ бол маш нарийн хоол хийдэг. Эмээ өглөө хэдэн цагт босно. Эмээ одоо тогоогоо тавихад би таглаагийн энэ гараараа авна. Энэ гараараа ав. Энэ гараараа тавь гээд...

Хишигсүрэн -

Нямбай.

Санжаасүрэн -

Айхтар нямбай. Тэгээд одоо ингэж арч гээд заагаад өгдөг. Тэгээд 1-р 10 жил 815-д 1-р 10 жилийн хичээл ордог байсан юм. Би дандаа хичээл хожигдож хүрдэг. Эмээ гар гэхээр гардаг. Би номоо үүрээд зогсож байдаг эмээ боллоо гэхээр шууд гардаг. Тэгээд хэдэн минут хоцорчихдог. Тэгээд хурал дээр манай эгч очсон чинь Л. Санжаасүрэн хичээлдээ их хожигддог гэсэн. Тэгээд намайг хэдэн цагт гардаг юм гэсэн чинь эмээ намайг 5 минутын өмнө гэсэн чинь....

Хишигсүрэн -

Аймаар нарийн хүн байжээ.

Санжаасүрэн -

Тэгээд эмээ мааниа уншина. Надад хийх юм байхгүй би хичээлээ хийнэ. Хичээл их хийдэг байсан. Тэгээд уран зохиолын номууд уншина. Бүх уран зохиолын номыг уншсан.

Хишигсүрэн -

59 онд хүүхдүүд их уншдаг байсан. Одоо 60 он. Би 80 хэдэн оны сурагч бид нарын асар том давуу тал бол гайхалтай уншигч нар байсан. Бүх хүүхдүүд уншдаг. Тэр үеийн номыг сайн ном гэж хэлэхгүй боловч...

Санжаасүрэн -

Бүгдийн уншдаг.

Хишигсүрэн -

Бүгдийн уншдаг. Та нарын бас нэг соёл ном унших....

Санжаасүрэн -

Английн фунт стриленг энэ тэрийг сайн мэддэг байсан. Яагаад гэхээр Оросын уран зохиол их уншдаг байсан болохоор тэр. Тэгээд хичээлээ хийхгүй. Л. Санжаасүрэн гэрийн даалгавар хийхгүй байна гэхээр эмээ намайг хамгаална. Энэ хүүхэд ирснээсээ хойш хичээл хийгээд...

Хишигсүрэн -

/Инээв/

Санжаасүрэн -

Эмээ юу хийж байна гэхээр хичээлээ давтаж байна гээд уран зохилын ном уншаад байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Ийм ийм зузаан номыг чинь хоёр дахин уншаад хаячихна шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгнэ тэгнэ.

Санжаасүрэн -

Тэгж л уншдаг байсан юм. Хүний өөдөөс тэгж ярь. Үгээ тод хэл. Хүний өмнөөс битгий дуугарч бай. Толгой түрүүлж ажиллаж хэл сүүлд ажилладаг гэж хэлнэ. Манай түүгээр хөгшчүүл их цугларна. Тэгж ярьдаг байсан. Толгойгоо битгий майж. Тэгээд одоо гудамжаар яаж явах уу? Ингэж явж бай. Гараа хаяж явж болохгүй. Энэ агаараар дүүрэн амьтан байгаа.

Хишигсүрэн -

Нээрээ гараа битгий хаяж яв гэдэг байсан.

Санжаасүрэн -

Одоо бол агаараар дүүрэн нян байгаа ш дээ. Тэр үед эмээгийн танил хөгшчүүл их байсан. Тэд нар чинь нямбай гэж жигтэйхэн. Тэр үед хүрээ гэж янзын байсан юм байна лээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд миний бодлоор 60-аад оны дунд үеэс тэр хүрээний соёл алга болж эхэлсэн болов уу? гэж боддог юм. 60-аад оны дунд үеэс гадныхан их орж ирсэн. Манай эмээ бол хүрээний хүн л дээ.

Хишигсүрэн -

За Хүрээ гэж нэг ойлголт байна. Улаанбаатарын соёл гэж бас нэг өөр юм гарч ирж байна.

Санжаасүрэн -

Улаанбаатарын соёл бол 60-аад оноос эхэлж байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа аа.

Санжаасүрэн -

59 онд намайг орж ирэхэд талбай тойрсон хэдэн барилга. Их дэлгүүр баригдаж байсан. Дуусаагүй байсан. 40 мянгат баригдсан. 50 мянгат баригдаагүй байсан. 2-р 40 мянгат баригдаагүй байсан. Одоо танай энэ байшингууд хамгийн том байшингууд байсан. Энэ байшинд манай ангийн хүүхдүүдийн дандаа сэхээтнүүдийн гэр голцуу байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. За тэгээд таны 10 жил дээд сургууль төгсөөд эзэмшсэн анхны боловсрол юу бэ? Ямар ажил төрөл эрхэлж байв? Гээд хоёулаа таны ажил мэргэжил рүү орох уу?

Санжаасүрэн -

Би 7-р анги төгссөн юмаа. Төгсөхдөө бол дунд л төгссөн. Ихэнх хичээл нь дунд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Би физикийн хичээл тооны хичээлд гайгуу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд жаахан этгээд рүү хүүхэд байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хотын хүүхдүүд хөдөөний хөөсөн мантуу ч гэдэг байсан юмуу. Тэгээд нөгөө хүүхдүүдтэй ....

Хишигсүрэн -

Үзэлцэнэ.

Санжаасүрэн -

Үзэлцдэг ч байсан юмуу. Ингээд 62 онд 7-р анги төгсөөд 8-р ангид орох болсон. Аа тэр үед бүх хүүхдүүд 10-р ангид ордог. 10-р анги төгссөн бүх хүүхдүүд дээр сургуульд явдаг байсан үе. Тэгээд сурлага муутай сахилгагүй хүүхдүүдийг ийш тийш нь явуулдаг байсан. Яагаад ч юм бэ? намайг тэгээд техниккумд оруулчихсан юм. Политехникум...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Политехникум тэр үед хамгийн сахилгагүй хүүхдүүд ордог.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Цэргийн зохион байгууллалттай. Одоо офицеруудын,Батлан хамгаалах яамны тэр байранд байсан юм. Тэгээд би тэнд 62 онд ороод 63 оны нэг сард Политехниккум чинь 1000-аад сурагч оюутантай болоод багтахаа байгаад холбооны салбар нь төмөр замын техникум руу шилжиж...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд би Политехникумд элсээд төмөр замын холбооны техникумд очсон юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Шалгалт малгалтын өгчихөөд, физикийн шалгалт өгдөг учраас надад бол айх юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Шалгалтандаа тэнцээд тэгээд техникумд орсон юм. Тэгээд орчихоод тэр техникумаа төгссөн. Яахав техникумд байж байхад ерөөсөө зун болохоор энэ хэдэн байшингуудын нүх, өвөл болохоор... цэвэрлүүлдэг.

Хишигсүрэн -

Ажлыг тоохгүй.

Санжаасүрэн -

Хавар болохоор холбооныхон шугам татдаг. Намар болохоор мод хийнэ. Хувцсаа угааж хичээлд өмсөөд маргааш нь ажил хийхэд өмсөөд тийм байсан. Тэр бол бид нар хөдөлмөрч болсон. Биед сайн болсон. Хүүхдүүд бол өөр байсан ш дээ. Тэр үед хөдөө явахад одоотой адилгүй ш дээ. ЗИЛ-130 гээд байсан. ЗИЛ-130 ч байгаагүй. ЗИС ногоон гээд машин байсан. Тэгээд 51 гээд байсан. Ил задгай суугаад явдаг байсан. Тэгээд дараа нь техникумаа төгслөө. 66 онд төгссөн. Манай техникумд би чинь холбооны чиглэлээр радио техникчийн дунд мэргэжил гэсэн үнэмлэх аваад бид нарт анх удаа телевизийн хичээл заадаг байсан юм.

Хишигсүрэн -

Телевиз чинь 1968 он?

Санжаасүрэн -

67 онд байгууллагдсан.

Хишигсүрэн -

67 он.

Санжаасүрэн -

Хоёр жил заагаад бид нарт хамгийн сүүлд морзийн хичээл ордог байсан. Морз гэж...

Хишигсүрэн -

Тэр одоо морз гэж?

Санжаасүрэн -

Жишээ нь А үсэг гэхэд чинь цэг зураас гээд Морзоор бичихэд чинь цэг зураас цэг зураас гээд О үсэг гэхэд

Хишигсүрэн -

Морзийг юунд ашигладаг байсан бэ?

Санжаасүрэн -

Цэргийн холбоонд ашигладаг байсан. 66 он болоод ирсэн Монгол Хятадын харилцаа муудаад ирсэн. Намын төв хорооны шийдвэр гараад Батлан хамгаалах яам, хилийн цэргийн...../31:04-31:09/ тэгээд яахав техниккум төгсөөд...

Хишигсүрэн -

Морз мэддэг. /Инээв/ Нарийн мэргэжлийн...

Санжаасүрэн -

Тийм. Дандаа охидууд 30-аад хүүхэд төгссөн. 5, 6 эрэгтэй. Тэгээд хуваарилах болсон чинь политехникумаа онц төгсөж байгаа юмаа. Тэгээд тэр үед ямар ч шалгуураар юм бүү мэд. Холбооны яамны үүдэн дээр очсон. Өвөл сургууль төгсөхөөс өмнө над дээр нэг хүн очиж уулзсан юм. Техникум дээр...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр үед энэ тэндээс улсууд ирдэг. Чамайг төгсөхөөр авна барина гээд холбооныхон ярьж л байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хоёр залуу ирээд за чамайг төгсөхөөр чинь тагнуулын албанд авна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аюулаас хамгаалах яаманд. Чи онц төгссөн тохиолдолд чамайг авна. Үүнийг хэнд ч хэлж болохгүй гээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Эвлэлийн гишүүн нууц хадгалана шүү гээд л гайхаад л ...

Хишигсүрэн -

/Инээв/

Санжаасүрэн -

Аюулаас хамгаалах ч гэж юу байсан юм. Тагнуулын алба ч гэж юу байсан юм бүү мэд. Нууц гэж ч юу байсан юм. Хэлж болдоггүй гээд л ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Сургуулиа төгслөө нөгөө хүн ч алга. Тэгээд холбооны яамны гадна очиж зогслоо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд яадаг билээ гээд аав ээж хөдөө асуух ч хүн байхгүй. Оо хотынхон болохоор гүйгээд хүүхдээ энд тэнд оруулаад л тэгээд би зогсож байсан чинь нэг хүн ирээд боловсон хүчин ирээд намайг дагуулаад хойшоо алхдаг юм байнаа. Аюулаас хамгаалах гэж юугийн ч мэдэхгүй нэг хүүхэн дагаад явж байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Юугийн ч мэдэхгүй. Тэгээд оруулсан юм. 7 сарын 6-ны үе байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

За тэгээд байж байсан чинь чи маргааш ир. ..../33: 17- 33:27/ Өдөрт очоод ажил асуухаар байхгүй ээ. Маргааш ир гэдэг. Тэгээд байж байтал 66 он болсон. Тэгээд залуучуудыг дайчлаад дэлгүүрүүдэд сонгино арилгадаг ажил тэгээд талбай дээр...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд ингээд дайчлагдаж байна гэсэн чинь боловсон хүчин нэг хүн тэгсэн надад бичиг хийж өгөөд за чи дайчилгаа болбол үүнийг үзүүл гээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хоёр удаа дайчилгаанд тааралдаад нөгөө бичгээ үзүүлээд тэр Аюулаас хамгаалах яамны боловсон хүчний манай мэдэлд байгаа гэсэн бичиг байсан. Тэгээд дараа нь 7 сарын 21 нд ажилд орсон. Тэгэхэд би 19 настай байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Техникум төгссөн тэтгэмж гээд 250 төгрөг авчихаж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Боловсон хүчин асууж байгаа юм амьдрал ямархуу гээд оо би ганцаараа гээд тэгээд 680 төгрөгний цалинтай. Тэгээд 500-гаад төгрөг өгчихөж байгаа юм. Тэгээд анх 1000 шахуу төгрөг өвөртэй хийж үзэж тэгж амьдрал эхэлж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Цалин дээр нэмээд 500 төгрөг өгсөн?

Санжаасүрэн -

Намайг 7 сарын 1-нээс ажилласнаар тооцоод өөрөөр хэлбэл 7 сарын 21 орсон хэрнээ 7 сарын 1 нээр тушаал гараад өгсөн.

Хишигсүрэн -

Ер нь тухайн үед социализмын үед сургууль төгсөөд ажил хайна гэсэн ойлголт байхгүй. Томилоод томилоод, сонгоно гэсэн юм байхгүй. Ер нь таны үеийн залуучуудын ажилд орох процесс тийм байсан. Би хаана орж ажиллах уу? яах уу? гэсэн бид нарын ойлголт бол байхгүй ш дээ.

Санжаасүрэн -

Байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа зүгээр Аюулаас хамгаалах байгууллага гэдэг бол социализмын үеийн одоо мэдэхгүй нэг л их тийм чухал гэдэг хүнийг айлгасан байгууллага тухайн үедээ байж байсан. Таныг ажилд орж байх үеийн Аюулаас хамгаалах байгууллагыг нийгэмд яаж хүлээж авдаг байсан юм? Аюулаас хамгаалах байгууллага ажилд орж байгаа хүмүүсийг аягүй их шалгадаг байж. Аюулаас хамгаалахад орж байгаа хүнийг яаж шалгаж авдаг байсан юм. Таныг яаж мэдээд тэр хоёр залуу судалдаг байсан байх уу?

Санжаасүрэн -

Тэр үедээ бол би юу ч мэдээгүй. Аюулаас хамгаалах яаманд сүүлд ороод 2 жилийн дараа ямар шалгуурыг давсныг,маш нарийн шалгуурыг давдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Манай эцэг чинь хил дээр 5 жил, хилийн цэрэгт 5 жил зогссон хүн ш дээ. 5 жил цэргийн алба хаасан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр үед хил дээр зогсож байгаа хүнийг чинь...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Бас өөрөөр хардаг байж л дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Шалгалт хийгээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха. Хэр зэрэг ажиллах нь уу?

Санжаасүрэн -

Ажиллахаасаа гадна тэр үед чинь Гамин Боруны цэрэгт яваагүй хүнийг томилдог. Гамин Боруны цэрэг гэдэг чинь Хятадад ч яваагүй Оросод ч яваагүй гэсэн. Манай эцэг чинь тэр Гамингийн цэрэгт яваагүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Бүх шалгуурт тэнцсэн.

Санжаасүрэн -

Тэгээд яасан ч юм бүү мэд. Тэгээд байж байсан чинь дараа нь бүх юмаа л ярь гэж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд би эцэг эхээсээ сонссон юмаа. Манай эхийн тэр төдийд алга болсон юм гэнэ лээ гээд бүгдийн хэлсэн байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Надад нуух ч юм байхгүй. Хаах ч юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Чин шударгаар хэлэх ёстой гээд. Тэгээд 66 оны үед яг намайг яаманд ороход дээд боловсролтой хүн 4, 5-хан яамны удирдлага. Хэлтсийн дарга нь хойно сургууль төгссөн гэсэн дээд мэргэжилтэй ийм тэгээд тэр үед яаманд нөхцөл байдал, олон улсын байдал хурцадлаа гээд яамны хүчин чадлыг бэхжүүлэх тийм бодлого явж байсан. Түүнээс нэг хоёр жилийн өмнө .../37: 50- 38:07/ Тэгээд шинэ залуу боловсон хүчин дээд мэргэжлийн боловсон хүчнээр яамыг хангах тийм үе байсан.

Хишигсүрэн -

Таны мэргэжил чинь радио техникийн....

Санжаасүрэн -

Тэгээд очиход яаманд мэргэжлийн хүн бага байсан. Би хамгийн залуу 19 настай очиж бага дэслэгч болж байсан. Хамгийн залуу нь байсан. Тэгээд манай дарга нар тэгдэг байсан. Яамны хамгийн залуу офицер чи шүү. Бүх хүнийг чи хүндэтгэж байх ёстой гэж байсан. Тэр үед энгийн хувцастай л даа. Бүгдээрээ энгийн хувцастай. Тэгээд доор нэг гуанз байдаг байсан. Тэгээд ахлах цолтой хүн ирэхээр зайгаа тавьж өгдөг. Хоолонд зогсож байтал ирэхээр хойшоо ухраад л зогсоно. Хойшоо ухраад хамгийн том цолтой. Чи хамгийн бага цолтой гэсэн тийм хандлагаар айдаг. Дотоод явдлын яам гэж байсан. Би Аюулаас хамгаалах яам гээд өөрийгөө ойлгочихсон. Дотоод явдлын яамны үүдээр явахаасаа хүмүүс айдаг. Дөлж явдаг байсан. Олон түмний дотор их яригдаж байсан юм байна лээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хөдөө нэг захиа явуулсан л даа. Тэр захиа маань 20 хонож байж аав ээж дээр маань хүрсэн. Хөдөөний суманд манай өвөг эцэг бол дургүй байсан л даа. Тэгээд амралтаа нэг очсон. Тэр үед НАХЯам Аюулаас хамгаалах яаманд орно гэдэг дээд зэргийн шалгуур...

Хишигсүрэн -

Давж байж.

Санжаасүрэн -

Давж байж...

Хишигсүрэн -

Тэгээд орно гэснийг нь авдаггүй. Өөрсдөө шалгаж авдаг байсан юм байна тиймээ?

Санжаасүрэн -

Тийм. Тэр үед гадаад явдлын яам гэхэд сайд дарга нарын хүүхдээр дүүрчихсэн байсан.

Хишигсүрэн -

Хнн.

Санжаасүрэн -

Аюулаас хамгаалах яаманд цөөхөн тийм их байгаагүй. Цэвэр засгийн бодлого явж ажилчин малчдын хүүхдүүдээр Аюулаас хамгаалах яамыг бэхжүүлнэ гэсэн тийм бодлого явж байсан юм байна лээ л дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аа гадаад явдлын яам бол дарга сайд нарын хүүхдүүд.

Хишигсүрэн -

Одоо 3 хүний 1 нь НАХЯамны мэдээлэгч байсан гэсэн домог яригдаад байгаа?

Санжаасүрэн -

Тэр бол яахав яамны ажлын зарчим байсан л даа. Хоёр төлөөлөгч хүн хоорондоо бие биенийхээ ажлыг мэдэх ёсгүй гээд тийм байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аа гэхдээ Монголчууд ямар нууц гэж байдаггүй гэдэг шиг ярьдаг байсан. Гэхдээ бол би нарийн тоог мэдэхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яам бол маш хүчтэй байсан. Жишээ нь өнөөдөр Хишигсүрэнтэй уулзаж байна гэдгийг мэдэх эх үүсвэртэй байсан. Бүх юмыг хяналтандаа авчихсан байсан.

Хишигсүрэн -

Юунаас сэргийлж?

Санжаасүрэн -

Намаа хамгаална.

Хишигсүрэн -

/Инээв/

Санжаасүрэн -

Зарчим бол байна ш дээ.Тэр үеийн чинь тогтолцоо бол ... /42:03- 42:15/ Ажилчин малчин гэсэн анги гарч ирж байсан. Тэр ангийн ноёрхол гарч байсан. Тийм учраас унагаах гэсэн ангиа сэргийлж олох, унагаах гэснээс сэргийлж байсан тийм тогтолцоо.

Хишигсүрэн -

За тэгвэл нэг ийм асуулт байна. Үнэхээр тэр унагасан, устгасан гэж байгаа тэр ангийн үр удам хойч үеийнхэн яг энэ утгаараа байна ш дээ? Өнөөдрийн нийгэмд тодорхойлох .... тодорхойлох гэдэг бол тэр хүмүүс боловсрол эзэмших, сайн ажил хийх гэдгээр тодорхойлогдож байгаа ш дээ. Тийм биз дээ? тэгэхээр яг өнөөдрийн нийгмийн тэргүүн эгнээнд ажилчин малчны хүүхдүүд гараад ирчихсэн гэж ойлгож болох уу?

Санжаасүрэн -

Наадах чинь их сонин ш дээ. Тэр үед тэгж хэлж байсан мөртлөө яг үнэн хэрэг дээрээ намын төв хороо улс төрийн товчооны 8 хүнийг хамгаалах асуудал байсан ш дээ. Улс төрийн товчооны хэдэн хүнийг л хамгаалах. Сүүлд 90-ээд оны үед гэхэд НАХЯаманд тайж гаралтай хурандаа байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Юуны хүүхдүүд?

Санжаасүрэн -

Тайж гаралтай хүний хүүхдүүд НАХЯамны хурандаа гээд социализмын үед ажиллаж л байсан ш дээ. УИХ-д ч гэсэн засгийн газрын бүрэлдэхүүнд ч гэсэн том том...

Хишигсүрэн -

Тайж язгууртан гаралтай...

Санжаасүрэн -

Язгууртан гаралтай. Хутагт хувилгаадын хойд дүр гэсэн. Тэр бол сүүлд. Жишээлбэл 90 онд Ардчилсан хувьсгал ялсны чинь дараа Аюулаас хамгаалахын сургуулийг бидэнтэй хамт төгсөж байсан зарим хүн чинь лам дээл өмсчихөөд зурхайч гээд телевизээр хүртэл гарч байсан. Тэгэхээр энэ юуг харуулж байна гэхээр ..../44:08- 44:36/ тэгэхээр юу хэлэх гээд байна гэхээр аливаа асуудлыг хоёр туйл гэж үзэж болохгүй. Яагаад гэхээр бол.... гэдэг бол оюун ухааны хомсдолтойн шинж өөрөөр хэлбэл хүн энэ туйлын төв цэг учраас өөрийнхөө бүх булихайг дарж чадаж байгаа хүнийг сайн хүн гэж ойлгоод булихай муу юмаа дарж чадахгүй хүнийг муу хүн гэж нэрлэж байна шүү дээ. Жишээлбэл орчин үеийн сайн хүн гэхээр өөрийнхөө булхайг хэзээ ч ил гаргахгүй нам дарж чадсан хүн сайн хүн болж байна шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр юу гэж хэлэх гээд байна гэхээр аливаа юм алтан дундажаар...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яагаад гэхээр социализмын үед гээд явсан чинь үзэл суртлын нэгийг туйлшруулаад бүгдийг хядаж эхэлсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аймшиггүй чин зоригтой хүн гэхээр үнэхээр аймшиггүй хүн болох гэхээр өвчтэй гэж хэлнэ. Яагаад гэхээр.....

Хишигсүрэн -

Өөрийгөө хамгаалах гэж /Инээв/

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр айдсаа ил гаргаж байна уу? Гаргахгүй байна уу? гэдэг асуудал яригдаж байгаа болохоос биш тэгэхээр аймшигтай бол амь, аймхаа бол мэдрэмжтэй. Мэдрэмжтэй бол ухаантай. Ухаантай бол чадвар гэсэн томъёо байдаг л даа.

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр эргээд нэг ийм юм байнаа? Өөр манайд аюулгүй байдалд заналхийлсэн юу байсан юм бол?

Санжаасүрэн -

Яг тэр үед мэдээллийн асар их хомсдолтой. Үнэн гэдэг бол хэлтсийн даргын өгсөн үүргийг л биелүүлнэ.

Хишигсүрэн -

/Инээв/ За?

Санжаасүрэн -

Хэлтсийн дарга яамны сайдаас өгсөн үүргийг л биелүүлнэ. Намын төв хороо, улс төрийн товчооноос өгсөн үүргийг биелүүлнэ.

Хишигсүрэн -

Заалгаж авна.

Санжаасүрэн -

Намайг жаахан байхад одоо би нэрийн хэлэхгүй. МОНЦАМЭ-гийн нэг том дарга нь манайд очоод яамны ажилчдад лекц хийгээд ер нь та нар муу ажиллаж байна. Орой болоод явахад олон айл Ротерийг сонсож байна.Та нар мэдэхгүй байна гээд ирээд загнаж байсан. Тэгээд бид нар бодохдоо Ротери гэж аюултай юм байна гэдэг ойлголттой болж байгаа болохоос тэр нь юу юм бүү мэд. Зарим сэхээтнүүд Ротерийг Орос дээр сонсоно. Мань мэт нь Өвөрмонголын нэвтрүүлэг сонсоно. Хятадын нэвтрүүлэг сонсоно. Тэгээд Монголыг чинь гүзээнд наалдсан элээ мэлээ Оросын ... Цэдэнбал Мал гээд авна шүү дээ. Тэр бүгдийг сонсоод тээнэгэлзэнэ шүү дээ. Яагаад үүнийг хэлэх гээд байна гэхээр 90 онд засаг шилжсэн. Аюулаас хамгаалахын олон чадалтай дарга нар хаашаа ч хамаагүй тэр ингээд тараад ирэхээр цагдаагийн байгууллагын улсууд улс төржиж эхэлсэн шүү дээ. Би аюулаас хамгаалахын дээд сургуульд 70-аад оны үе 72 онд Оросод очоод явж байхад Оросод энд тэнд янз бүрийн бослого гардаг , дарагддаг гээд хичээл дээр үзэж байсан. Тэгээд нөгөө 70-аад оноос аюулаас хамгаалахад ороод ирсэн чинь нөгөө нам засгийг чинь хараадаг ерөөдөг тэрс үзэлтэн, өөрөөр сэтгэгч гэсэн нэр томъёотой. Тэр хүмүүс чинь чадалтай эрдэмтэн мэргэд тийм улс. Ийм асуудал гараад ирэхээр би чинь техникум төгссөн ямар ч боловсрол байхгүй. Толгойд чинь янз бүрийн асуулт байж байгаа юм чинь. Хойно 87 онд Коммунист намын дээд сургууль төгсөөд ирлээ. Янз бүрийн асуудал Орос чинь дотроо бужигнаад бөөн юм болж байсан. Тэгэхэд манай энд хуучнаараа...

Хишигсүрэн -

Хнн.

Санжаасүрэн -

Тэгэхэд Оросод бужигнаад янз бүрийн асуудал нь гардаг нь гарчихсан. .....Тийм учраас аюулаас хамгаалахын хувьд, ажиллаж байсан хүмүүсийн хувьд ер нь социализм урагшлахгүй гэдгийг мэдэж байсан. Хөдөөний улс хүртэл мэдэж байсан. Яагаад гэхээр манай өвгөн эцэг 75 онд би Аюулаас хамгаалах хорооны дээд сургууль төгсөөд Авгай хүүхэдтэйгээ нэг хүүхэдтэй байсан Өвөрхангай руу нүүсэн. Тэгээд Хашаат сумаар дайраад би гэртээ нэг хоноод Москвад төгсөөд ирж байсан. Тэгэхэд манай өвөг эцэг тэгж байсан. За хүү минь чи сургууль төгслөө хэдэн малтай бол. Аав надад эмээл хазаар бэлдсэн байсан. Аав чинь чамд эмээл хазаар өгөх эрхтэй шүү. Энэ засаг төр удахгүй шүү. Нэгдэл удахгүй тарна шүү гэж хэлж байсан. Түүний дараа 16 жилийн дараа энэ засаг төр унасан. 16 жилийн дараа засаг төр унана гэдгийг чинь Монголын аюулаас хамгаалах хороо битгий хэл Зөвлөлтийн тэр цэргийн.... мэдээгүй байсан. Тэгэхэд намайг бага байхад тэр 50 хэдэн онд хөгшчүүд суугаад энэ удахгүй. Энэ 70 хэдэн жил л болно. Төр засаг удахгүй гэж үргэлж ярьдаг байсан. Тэр үед жаахан хүүхэд байсан. ......./51:15-51:34/ Тэр байтугай яаманд лам нар хүртэл ажиллаж байсан. Намайг ажиллаж байхад баахан хошууч цолтой улсууд байсан. Сүүлд үнэн чанартай...

Хишигсүрэн -

Лам нар байсан. Төвд үсэг мэддэг. Боловсролтой. Аа ха.

Санжаасүрэн -

Боловсролтой тийм улс байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха. За ийм юм байнаа. Та хойно тусгайгийн одоо юу ч гэдэг юм хорооны сургууль төгссөн.

Санжаасүрэн -

Аа ха.

Хишигсүрэн -

Сонирхолтой ш дээ. Таны ярилцлага дээр хожим хойно тэр школ өөр болоод хөгжөөд явж л байгаа байлгүй. Тэр ямар школ байсан. Юу хийх ёстой байсан. Та өнөөдөр тэр сургуулийг яаж үнэлж байна?

Санжаасүрэн -

72 онд ЗХУ-ын улсыг аюулаас хамгаалах хорооны дээд сургууль гэсэн ийм томъёолол байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Сургуульд Марксизм Ленинизмын онол, хорлон сүйтгэх ажиллагааны эсрэг яаж тэмцэх үү? гэсэн тийм хичээл заадаг байсан юм. Арга барилын хувьд судалгаа анализ хийх асар их юм надад өгсөн л дөө. Хаана ч адилхан зорилго нь л өөр болохоос биш арга барил нь адилхан. .../53:23- 53:30/ дээр үед бол тагнуул, Баруун Европт бол дээдсүүдийн ажил. Нэлээд ухаантай чадалтай улсуудыг тагнуулын албанд хүчээр авдаг. Ер нь тагнуулын ажил гэдэг бол сайн найруулагч өөрөөр хэлбэл тодорхой хэсэг бүлгийн эрх ашгийн төлөө тодорхой хүрээнд жүжиг найруулж байгаа юм. Тэр үйл ажиллагаа сайн найруулсан жүжиг бол дараачийн зэвсэг болно..... Улсыг аюулаас хамгаалах дээд сургууль бол тухайн үедээ Оросод маш хүчтэй байсан. Өөрөөр хэлбэл социализмыг хамгаалж байсан хүчтэй. Гэхдээ одоо ингээд бодоод үзэхээр тэр үедээ 90 хэдэн онд ЗХУ тарна гэдгийг мэдээгүй л байсан. Тэгэхээр өрөөсгөл талтай байж дээ судалгааны хувьд.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Сонсогч нар тэнд сурч байгаа сонсогч нар нийтлэг хэллэгээр бол оюутнууд шүү дээ. ЗХУ-ын оюутнууд байна. ..... Хуучин бүгд найрамдах улсуудаасаа гадна социалист системийн орнуудаас очдог байсан байж магадгүй тиймээ? Монголоос гадна. Болгар ч гэдэг юмуу очдог байсан байх би мэдэхгүй. Тэр сонсогчдын бүрэлдэхүүн бол маш олон түвшинд олон янз байгаа. Тэд нарыг ангилдаг байсан уу? Энэ бол Монголынх, энэ бол Киргизийнх энэ бол Казакстанынх, аа дахиад сурч байгаа улсын дотор өгдөг мэдээлэл, хөгжүүлдэг чадварын ялгаа байсан бол уу?

Санжаасүрэн -

Бид нар очоод хичээл хийхэд бид нар офицерууд байсан. 10 нь офицер.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Ажиллаж байсан. Аа тэгээд 10-р анги төгссөн хүүхдүүд байсан. Аа 10-р анги төгссөн хүүхдүүд гадаад хэлнийхээ чиглэлээр суурь нь гадаад хэл...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Гадаад тагнуул гадаад хэл гэсэн юугаар хичээллэдэг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хичээл эхлэхэд бол эндээс очиж байгаа 10-р анги төгсөөд очиж байгаа хүүхдүүд Оросуудтай нэг хичээлд сууна. Тэгээд нэг ангид хэдэн Монголчууд хичээллэдэг байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яагаад ийм болсон бэ? гэхээр 67 онд Чех...

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Тэр хүртэл Чехийн оюутнууд аюулаас хамгаалахад сурч байсан юм байна лээ. Түүнээс өмнө бүүр дээр үед Азийн зарим орны оюутан сурч байсан юм бол уу? гэж би боддог. Курсаар явж байсан юмуу даа. Тэгээд асуудал хүндрэлтэй болоод тэгээд хэдэн жилийн дараа зөвхөн Монголчууд аюулаас хамгаалахын сургуульд сурдаг. Тэгээд бид нарыг сурч байхад манай ангид 2 Чех байдаг байсан. Түрүүчийн дээд курсад 2 Чех, 4 Чех байдаг байсан. Тэгээд манай 10-р анги төгссөн хүүхдүүд маань Япон хэл, гадаад хэл үзэх болохоороо тусдаа хичээллэдэг. Аа...

Хишигсүрэн -

Бусад хичээл дээр...

Санжаасүрэн -

Бусад хичээл дээр Монголчууд хамт хичээллэдэг. Заримдаа болохоор ерөнхий лекц ордог байсан. Тэр болохоор үндсэн сургууль дээрээ. Цөөхөн хэдэн ерөнхий лекц. Тэгээд Монголчууд тусдаа. Мэдээжийн хэрэг 68 оны Чехийн үйл явдлын талаар мэдээжийн хэрэг хамгийн сүүлийн үеийн мэдээг юуг гэж ард түмэнд заах бэ? дээ. ...

Хишигсүрэн -

За тагнуулын сургууль төгсөж байгаа хүн Орос хэл дээр олон талын би бол ингэж бодож байна л даа. Хүнд байдаг олон чадварыг одоо урлаг уран сайхан, оюун ухааны мэдлэгийн хувьд ч, шинжлэх ухааны мэдлэгийн хувьд ч тэр хүнд байгаа бүх нөөцийг хөгжүүлдэг байх. Тэгээд ер нь тагнуулч хүний чадвар хөгжихөөсөө гадна. Боловсрол нь нэмэгдэхээсээ гадна. Хүний үзэл бодол гэж нэг юм байгаа шүү дээ. Үзэл гэдгийг юу гэж үздэг вэ? Эх оронч үзэл ч гэдэг юмуу. Үнэхээр тэр тагнуулч хүний үзэл бодол яаж төлөвшдөг вэ? Ямар ... юугаар хүлээн зөвшөөрдөг байх уу? Аа эх орноосоо уравдаг юмуу тагнуулчид гэж асуух гээд байна шүү дээ. Ийм магадлал ер нь бий юу?

Санжаасүрэн -

Бид нарыг бэлтгэсэн чиглэл олон улсын харилцааны чиглэлээр олон улсын хууль дүрэм......

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд хуулийн чиглэлээр...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Бидний үед төрийн тунхаглал гэдгийг чинь тэнд л мэдэж байсан ш дээ. Ийм юм байдаг. Ингэж ашигладаг гэж. Зүгээр гадаад тагнуулын чиглэл тэр тусгай юугаа өөрөө сонгодог байсан. Тэр сургуулиудыг бол би мэдэхгүй. Тийм боломж ч байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аа тэр лекц дээр бол хүний хувийн өөрийн овсгоо, хүн хүнийхээ авъяас чадвар хөгжүүлэх жишээ олон ярьдаг байсан л даа. Багш нар. Жишээлбэл кинон дээр гарч байгаа. Хуудас бол сайн уншдаг. Тэгж уншихдаа эхэнд нь байсан сүүлд нь байсан үгийг тэрний дунд нь тийм тийм үг байсан гэж хэлээд ... Энэ бол жирийн иргэдэд байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Жишээ нь Цэдэнбал дарга хуудсаар нь уншдаг байсан. Хуудсаар нь уншдаг.

Хишигсүрэн -

Тэгж ярьдаг байсан тиймээ?

Санжаасүрэн -

Тийм. Өгүүлбэрээр нь уншдаг хүн байдаг. Би бол үгээр нь уншдаг. Тэгэхээр хүний боломж бол хүн бол 180 градус хардаг. Аа оюун ухаантай болохоороо нэг нэгээр би цонхноос хаалга хүртэл харж байна тиймээ? хаалга ямар өнгөтэй болохыг тогтоогоод энэ ямар өнгөтэй болохыг тогтоогоод нүдээрээ хараад ой ухаандаа тогтоодог. Тийм сургалт байдаг юм гэнэ лээ. Үзэж байгаагийн хараагүй. Байдаг гэж...

Хишигсүрэн -

Сургалтаар тийм чадвар өгдөг.

Санжаасүрэн -

Бидэн бол тийм юм байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би философийн багш учраас танин мэдэхүйн онол гээд хичээл бий л дээ. Жишээлбэл бид нар хүн юмыг мэдэхдээ одоо нөгөө нэг хүн юмыг салгаад одоо таны сая ярьсныг хэлж байна л даа. Гэтэл хүн юмыг бүхлээр нь хүлээж аваад тэгээд тархиндаа задлан ангилал хийдэг ш дээ. Тэгэхээр хувь хүн хүлээж авдаг нь ямар байна гэхээр сургалтын юм байгаа байх.

Санжаасүрэн -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Хэрвээ эх оронч үзэл ч гэдэг юмуу. Би нөгөө асуулт, тэр хүний үзэл санааг яаж төлөвшүүлдэг юм бэ? Заавал сургалттай холбоотой байх албагүй л дээ.

Санжаасүрэн -

Одоогийн нөхцөл байдлаас ингээд үзэхээр...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Монголчуудын нэг томъёолол байдаг ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

60 хүрч ухаан суугаад 61-тэйдээ үхдэг гэж...

Хишигсүрэн -

Тийм. /инээв/ Муу тодорхойлолт...

Санжаасүрэн -

Яагаад гэхээр 60 нас хүртэл хүнд туршлага хуримтлуулсан мэдээллийн сан байдаг юм байна. Мэдээллийн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр бүхэндээ анализ хийгээд үзэхээр зөв байсан уу? Буруу байсан уу гэсэн асуулт гараад ирэхгүй юу?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Түүнийгээ цаашаа ахархан хугацаа гээд үзэхээр 70 болчихоод байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа тэгэхээр 60 хүртлэх мэдээлэл чухал уу?

Санжаасүрэн -

60 хүртлэх мэдээлэлдээ анализ хийгээд нөгөөхөө цаашаагаа....

Хишигсүрэн -

60 хүрч байж анализ хийх хэмжээний их мэдээлэл цуглуулах уу?

Санжаасүрэн -

Харьцангуй тийм ойлголт байхгүй. Би 60 хүрээд авч байгаа мэдээлэл одоогийн 20 настай хүүхдийн мэдээлэл хоёр адилхан ш дээ тиймээ?

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Яагаад гэхээр миний 60 жил цуглуулсан мэдээллийг одоогийн энэ 20 хэдтэй хүүхдүүд авчихаад байна шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр ийм асуудалтай холбогдоод ирэхээр зэрэг байдал их сонин болж байгаа юм л даа. Тэгээд үзэхээр эх оронч хүмүүжлийн асуудал гэдэг бол төлөвшил гэдэг бол их сонин юм төрдөг болсон л доо. Надад.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Яагаад уу? Тэр үеийн бид нарын эх оронч хүмүүжил гэдэг бол өглөөнөөс орой хүртэл хичээл давтдаг. Эх орныхоо төлөө. Тэгээд хийсэн ажлаа сайн хийх нь эх оронч...

Хишигсүрэн -

Хийсэн ажлаа сайн хийхэд...

Санжаасүрэн -

Сайн хийхэд эх оронч.

Хишигсүрэн -

Тийм байна.

Санжаасүрэн -

Газар нутгаа хамгаална гээд сонин хэвлэлээр тэгдэг юм л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Газар нутгаа хайрлах. Би 60-аад оны дундуур хил дээр явж байгаад, энэ зүүн хилээр явж байсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Оройхон нар жаргахын үед хилийн багана дээр очсон юм л даа. Нар жаргахаас арай өмнө. Хүний нутаг харанхуйлаад манай нутаг гэрэлтэй юм шиг бодогдоод...харагдаад

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Миний газар нутаг гэдэг чинь энэ юм байна ш дээ гээд зүрх өвдөж байгаа юм шиг тийм юм төрж байсан л даа надад.

Хишигсүрэн -

Хөндүүр...

Санжаасүрэн -

Тэгээд эх орон гэдэг чинь ийм байдаг юм байнаа....

Хишигсүрэн -

Одоо жишээлбэл танд эх орон гэдэг мянга түм сонссон байнга яншуулсан тэр үгнийхээ утгыг өөр дээрээ өөрийн хувьд ойлгох мэдрэх боломж олдож байна шүү дээ.

Санжаасүрэн -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Одоо өнөөдөр жишээлбэл би түүнийг мэдэхгүй. Яг үнэн ш дээ. Ямар үед миний тэр эх оронч үзэл мэдрэмж төрдөг юм бүү мэд.

Санжаасүрэн -

Тэнд очоод үзэхэд ийм юм харагдаж байсан. Хилийн багана дээр нэмэх тэмдэг байдаг юм. Тэр нэмэх тэмдгийн төв цэг нь хоёр улсын хилийг зааглаж байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр төв цэгээс нөгөө орны дээд талыг харахад дундуур нь өвс хүртэл хоёр дундуур хуваагдаад чулуу хүртэл хуваагдаад харагдаж байгаа юм л даа. Тэр чулууны төв цэгээс торгон юунаас манай нутагт байгаа нь манай нутаг, нөгөө тал нь хүний нутаг

Хишигсүрэн -

Тэр аягүй хэдэн ширхэг хуваадаг гэж байна ш дээ. /инээв/

Санжаасүрэн -

Тийм. Тэр их сонин харагддаг.

Хишигсүрэн -

Тэр бол оюун ухаатай хүний...

Санжаасүрэн -

Өөрөөр хэлбэл өөрийн нутгийн чулуу сайхан харагдаад хүний нутгийн хар юм шиг харагдаад тэр үед л мэдэрсэн дээ. Газар нутаг гэж ийм байдаг юм байна гэж.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Яагаад би ийм юм асуусан гэхээр тагнуулч хүнийг эх оронч хүн байдаг байх гэдэгт би итгэж байна. /Инээв/ Улс төрчид нь биш юмаа гэхэд аа? Надад бол тийм бодол байна?

Санжаасүрэн -

Тагнуулч хүний ойлголт их олон янз болчихлоо л доо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

50 хэдэн оны ойлголт нэг өөр. Аа энэ глобальчлалын урд талынх нэг өөр. Глобальчлалын дараа нэг өөр болоод эхлэнэ шүү дээ

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Өөрөөр хэлбэл дэлхий ертөнц чинь бараг дижиталийн тогтолцоо чинь гараад ирсний дараа өмнөх асуудал үндсээрээ өөрчлөгдөнө гэж би ойлгодог. Яагаад гэхээр би дунд мэргэжлийн техникч учраас асуудлын мөн чанар өөр болчихлоо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр бид баахан нийгмийн байгуулал байгаа юу? Одоо бид бас л нийгэм байгуулах гэж байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр эцэстээ юу гэж боддог бэ? гэхээр хүний сайхан амьдралын төлөө л явах хэрэгтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Түүнийг нь эрдэмтэн багш нь нар нь томъёолдог байгаа юм биз. Энэ нийгэм энэ нийгэм биш гэж...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд жирийн малчин хүн, ажилчин хүн өөрийнхөө амьдралаа сайхан авч яваад үр хүүхдээ хэрэгтэй хүн болгох хэрэгтэй л гэж би ойлгодог.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд ингээд бодоод ирэхээр хүнийг хэзээ хүн болгодог юм бэ? боловсролыг хэзээ олгодог юм бэ? гэсэн асуулт гараад ирж байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Эхлээд хүн байх ёстой. Хүн болох ёстой. Өөрөөр хэлбэл Монгол хүн ямар үедээ Монгол хүн байх ёстой юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр магадгүй миний хувьд хөдөө малтай ноцолдож байгаа тэр үеэс эхэлж тэр чулууг хартлаа Монгол хүн болсон юм бол уу? гэж боддог. Жинхэнэ Монгол хүн болсон.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Нөгөө нэг асуудал нь мэргэжилтэй болсон. Тэр мэргэжлээр би амьдрах ёстой. Зөвлөлтөд мэргэжил эзэмшсэн тэр үе....

Хишигсүрэн -

Би танайс саяны асуулт асууж байгаа шалтгаан нь би сүүлийн үеийн улс төрчдийн үйлдлийг хараад их гайхаж байна л даа. Улс төр нийгмийн амьдралыг хараад, өөрөө бас энэ чиглэлийн мэргэжлийн хүн учраас тэгээд нэг ийм асуулт байнаа. Таны ажил албатай нэг их зөрчилдөхгүй болов уу? 90-ээд оны ардчилсан хувьсгал гэж Монгол оронд нэг айхтар юм болж өнгөрлөө. Энэ үеийн ардчилсан холбоо анх гарч ирсэн. Жагсаал цуглаан болсон. Та нарын хэлээд байдгаар жинхэнэ туршуулуудын хийж байх ётой ажил /инээв/ тэр ажил чинь жинхэнээсээ боллоо шүү дээ. Яг энэ үед та тагнуулын албанд ямар ажил хашиж байсан бэ? Энэ үйл явдлыг та албан тушаалынхаа байр сууринаас биш юмаа гэхэд хувь хүнийхээ хувьд яаж үнэлэж дүгнэдэг байв? Ардчилал таны хувьд юу байсан бэ? гэдэг асуулт тавьж байна даа.

Санжаасүрэн -

89 оны 10 сард нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны төв орон нутгийн удирдлагын үгийг сонсож байсан. Ингээд зөвлөлгөөн болоод семинар болоод бас сургалт лекц гэж явагддаг байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Нэг удаагийн лекц дээр очсон чинь нэг шар залуу социализмын тухай лекц уншаад тэгээд Монголд хөдөлгөөн бий болчихлоо. Жагсаал цуглаан болно. Тэр хөдөлгөөний нэг зохицуулагч нь би байгаа юм. Хамгийн сүүлд та нар хийх ёстой ажлаа хийх ёстой. Та нар энэ хөдөлгөөнд оролцож болохгүй.

Хишигсүрэн -

Тэр залуу өөрөө юу?

Санжаасүрэн -

Тийм. Тэр залуу Зориг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд улсууд дотроо шивэр авир гээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Амын ангаалгачихгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд л гараад явчихсан. Тэгсэн яамны намын хорооны нарийн бичгийн дарга орж ирээд үгүй одоо би нэг багшийг урисан чинь нэг ийм хачин юм уншчихлаа. Тэгээд алга болсон. Тэгэхэд би залуу хүмүүжүүлэх байгууллагын удирдах газрын дарга тэгээд яамны коллегийн гишүүн гэсэн албан тушаалтай....

Хишигсүрэн -

Коллегийн гишүүн гэдэг чинь сайдын зөвлөх гэсэн үг ш дээ тиймээ?

Санжаасүрэн -

Тийм сайдын зөвлөх. Ийм цуглаан хөдөлгөөний талаар урд нь би бол мэдээлэлтэй байсан л даа. Яагаад гэхээр миний найз яаманд хэлтсийн дарга марга..... тэгээд надад нарийн мэдээллүүд байж л байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тодорхой мэдэж байсан. Тэгээд коллегийн гишүүн. Тэгээд коллегийн хурал болон энэ асуудал аяндаа орно шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Жагсаал цуглаан болох гээд байна яах гээд байна гээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд дээр нь цагдаа хилийн дарга аюулаас хамгаалахын дарга галын дарга нар ирэх үүрэгтэй. Миний хувьд бол оролцоод байх юм байхгүй. Хэдэн хоригдлууд нь хоолтой байж байвал боллоо.

Хишигсүрэн -

Аа ха. /Инээв/

Санжаасүрэн -

Алдчихгүй байх хэрэгтэй. Хэдэн хоригдлоо харах. Тэгээд байс хийгээд байгаад жагсаал цуглаан болно. Жагсаал цуглаан идэвхжээд ирэхээр тэр үед нийгмийг аюулаас хамгаалах яамны сайд Жамсранжав гэж...

Хишигсүрэн -

Тийм байсан.

Санжаасүрэн -

Жагсаал цуглаан дөхөөд идэвхжээд ирэхээд Жамсранжав генерал эмнэлэгт очоод хэвтчихдэг. Тэгээд 1-р орлогч сайд аюулаас хамгаалах газрын дарга хошууч генерал Рэгзэн гэж хошууч генералын толгой дээр бүх юм буудаг. Дотор хүмүүс яахав ийхэв гэсэн яриа гараад тэнд байсан аюулаас хамгаалахын дарга нар үгээ нэгтгэсэн юм ярихгүй. Яахав цагдаа хилийн цэргийнхэн жаахан юм ярина. Яг энэ үед Баруун Европод асуудал гараад ...

Хишигсүрэн -

Коммунист намууд задраад унаад ...

Санжаасүрэн -

Чаучешкий буудуулаад ийм явдлууд гарч байсан. Тэрний дараа нэг удаа Жамсранжав сайд хэл ам гараад гарч ирээд намын төв хороо улс төрийн удирдлага үүнийг хянах чадваргүй болжээ. Ярьж чадахгүй байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд түүний дараа жагсаал цуглаан идэвхжээд НАХЯамыг татан буулгая гэдэг асуудал ид яаж байсан л даа. Яг тэр үед бол цагдаагийн дээд сургуулийн багш дэд хурандаа Дамдин гэж Жавзмаагийн Дамдин гэж гавъяат, тэр Дамдин бид хоёр Дэжид генералын, цэл залуудаа 80-аад оны дундуур Дэжид генералын даалгавар гүйцэтгэгч Дамдин нарийн бичгийн дарга нь байсан юм. Тэр үед би намын үүрийн дарга нь Дамдинг намд оруул гэж манай хэлтсийн дарга Жамъян хурандаа Дамдинг намд оруул сайдын нарийн бичиг дарга намын гишүүн байх ёстой гээд байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр нь би Дамдинг, бид хоёр найз нөхөд хоёулаа үе тэнгийн залуу, чи намд ороод ир дарга тэгээд байна гэсэн чинь. Би тэгж чадахгүй. 1-рт найз нь намын гишүүн байх чадваргүй. Авгайгаасаа салчихаад хоёр дахь авгайтайгаа байгаа ёс зүй байхгүй. 2-рт би дарга болох дургүй. Намайг дарга болохоор хэлтсийн дарга болгох гээд байгаа би дарга болох дургүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Дамдин бол толгой сайтай. Албан тушаалд дургүй. Характер нь тэр...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхэд хүмүүс намд элсэх гэж гуйдаг карьер хөөдөг тийм үе.

Хишигсүрэн -

Карьер хөөгөөд явж өгдөггүй тиймээ?

Санжаасүрэн -

Би чинь 21 нь насандаа намд элссэн хүн шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд Дамдинтай эхэлж очиж уулзаад Дамдин надад ийм хөдөлгөөн ийм ийм юм болж байна гээд. Дамдин нам байгуулах гэж байгаа гээд Бат-Үүл Мүүл гэсэн залуучууд очиж байсан. Нэг удаа тэгж уулзаж байсан. Яахав хувь хүнийхээ хувьд бол би 87 онд намын дээд сургууль төгсөөд ирсэн. Хойно болж байгаа үйл явдлыг мэддэг. Яагаад мэдэж байгаа юм гэхээр 85-87 онд хойно сурч байсан. Багш орж ирээд нэг нь Сталинг магтаад гараад явдаг. Нөгөөх нь муулаад гараад явдаг. Эдийн засгийн багш орж ирээд БАМ гэж байсан ш дээ. Байкаль Амурская Магистраль гээд БАМ гэж байсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тусгай тийм үйл ажиллагаа явагдаж байсан. Төмөр зам тавина. Зам тавина гээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Түүнд асар их мөнгө зарсан юу болох гээд байна мэдэхгүй гээд эдийн засгийн чиглэлийн багш нар орж ирээд лекц уншина. Бид нарын ам ангаачихгүй юу. Нэг нь орж ирээд болохоо байлаа гээд. Яагаад гэхээр 87 оны 4 сард бид нар .... мужийн хороон дээр дадлага хийсэн. Намын хорооны ажилтан та нар орой үдшийн цагаар гадагшаа гарч болохгүй шүү. Янз бүрийн хөдөлгөөн цуглаан их гарч байгаа. Тэр үед Орос бужигнаж эхэлсэн. Тэгээд би энд ирэнгүүтээ намын хорооны дарга болоод, тэгээд байж байтал 90 он болоод социализм гэдэг чинь болохоо байлаа гээд...

Хишигсүрэн -

Манай Монголын аюулаас хамгаалах байгууллага 90 оны ардчилсан үйл явдалд ямар үүрэгтэй оролцсон бэ? гээд асуувал... ер нь ийм утгаар тэр үйл явдлыг сааруулах тийм процесс явуулж байсан уу? Тэр үйл явдлыг эргээд харахаар үр дүнд хүрэх, гольдролд нь орох хэмжээний ч юмуу. эсвэл ерөөсөө тийм функц байдаггүй юмуу?

Санжаасүрэн -

Энэ их сонин асуудал байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Энэ партыг аваад үзэхээр Улсын залуу уран бүтээлчдийн улсын зөвлөлгөөн гэж болоод...

Хишигсүрэн -

Аа ха. Харин тийм.

Санжаасүрэн -

Тэр зөвлөгөөн дээр төв хорооны нарийн бичгийн дарга Намсрай дарга очиж илтгэл тавиад,.... тэр зөвлөлгөөний дараачаас бүлгэмүүд байгууллагдаж эхэлсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Ихэнх нь. Аюулаас хамгаалахын байгууллагын хувьд, тэр үед нууцаар энд тэнд бичиг нааж ил тарааж байсан гэдэг ч яриа байдаг тэгэхээр үүнээс үзэхэд аюулаас хамгаалах яамныхан маш сайн мэдэж байсан. Ямар арга замаар хийж байсныг мэдэхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Энэ дээр жиших нэг асуудал байдаг л даа. 21 оны хувьсгал. 21 оны хувьсгалд Аюулаас хамгаалах яамны зарим улсуудын ярьж мэдэж байгаа асуудал гараад ирэхээр Октъябрийн хувьсгал орж ирэхээс сэргийлж Богд түймрийн утаа цурам унтраах гэж өөрөөр хэлбэл бүлгэмийн асуудалд оролцоод ирэхээр эргээд хяналтаа алдаж эхэлсэн. Тэгэхээр магадгүй 90 оны асуудлыг би тэгж санадаг юм. Оролцсон тэгээд хяналтаас алдагдсан. Хяналтаас алдсан тохиолдолд сүүлдээ 90 он гараад одоо санаж байгаа байх Намсрай дарга хүчтэй. Отгонбаяр хүчтэй. Отгонбаяр бид хоёр чинь 10 жилийн нэг ангийнхан байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Отгонбаяр гэдэг чинь?

Санжаасүрэн -

Улсын прокурорын хэлтсийн дарга байсан. Үнэхээр ажилдаа чадалтай чадварлаг байсан л даа. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр 90-ээд оны үед хуулийнхний дунд гарсан булхайг илрүүлэхээр Отгонбаяр маш хүчтэй орсон.

Хишигсүрэн -

Тийм ш дээ. Отгонбаяр гэж.

Санжаасүрэн -

Тэгээд Отгонбаяр яасан гэхээр хоёр гурван том албан тушаалтны асуудал, хүүхдийн гэмт хэргийн асуудлыг Отгонбаяр барьж аваад улсын прокурорт...

Хишигсүрэн -

Нэг баримтат кино байдаг тиймээ?

Санжаасүрэн -

Тийм. Мань хүний эсрэг хийсэн кино. Барамсайн хийсэн кино...

Хишигсүрэн -

Тийм Барамсайн кино байдаг.

Санжаасүрэн -

Үнэхээр тийм.

Хишигсүрэн -

Тэр хүн байгаа юу?

Санжаасүрэн -

Отгонбаяртай ойрд уулзалдаагүй. Тэгээд 90 оны хувьсгал чинь Отгонбаяр Намсрай дарга хоёроор пуг хийгээд гараад ирсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Төмөр- Очирын хэрэг дээр ажиллаж байсан?

Санжаасүрэн -

Төмөр- Очирын хэрэг дээр ажиллаж байгаагүй байхаа.

Хишигсүрэн -

Би тэр киног кино теарт үзсэн ш дээ.

Санжаасүрэн -

Тэгээд яаж бужигнаж байсан гэхээр ерөөсөө Отгонбаяраас салахын тулд аюулаас хамгаалах, хорих байгууллага, цагдаагийн байгууллага бүгд дайраад авах юмгүй болгоод хаячихсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр нийгэм хурдан өөрчлөгдөж байна ш дээ. Отгонбаярын хэрэг ямар дуулиантай билээ тиймээ? Тэгэхэд одоо би санахгүй байна ш дээ. Таныг хэлэхээр би Барамсайн киноноос санаж байна. Аягүй махлаг хүүхэн тэр кинон дээр гардаг тиймээ?

Санжаасүрэн -

Отгонбаяр чинь прокурорын хэлтсийн дарга байсан юм.

Хишигсүрэн -

Дарханы?

Санжаасүрэн -

Бишээ Улсын прокурорын хэлтсийн дарга.

Хишигсүрэн -

Улсын тийм.

Санжаасүрэн -

Тэгээд мань хүн чинь улсын прокурорт байж байгаад улсын прокурор Балжинням гэж байсан юм. Балжиннямтайгаа таарахаа байгаад тэр үеэс бүх юм эхэлсэн. Тэр үед улсын прокурорт аюулаас хамгаалах газраас туслалцаа үзүүлдэг тийм байсан юм. Тэгээд ч бид хоёр 10 жилд 5 ангиасаа 7 анги хүртлээ цуг явсан.

Хишигсүрэн -

Тэр нээрээ мундаг авгай байсан шүү. Мундаг хүүхэн байсан шүү.

Санжаасүрэн -

Үнэхээр мань хүн бол ажилсаг...

Хишигсүрэн -

Том системийн эсрэг тэгж, хэвлэлийн хуудаснаас салдаггүй байсан ш дээ.

Санжаасүрэн -

Тийм. Би хэлсэн гурван хүний эсрэг чи болохгүй ээ. Намын төв хороо, прокурор, цагдаа ингээд болохгүй. Тэгээд би сүүлдээ орсон л доо. Тэгээд мань хүн сүүлдээ ингээд...

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр Ардчилсан холбоотой холбоотой таны саналыг юуг...

Санжаасүрэн -

89 онд.... хэлтсийн дарга байсан. Хүний эрхийн тухай хойно нэлээд сонссон. Аюулаас хамгаалахын сургуульд 70 хэдэн онд нэлээд сонссон. Хоригдлын ахуй нөхцөлтэй холбоотой тийм асуудал, Зүүнхараагийн хорих байгууллагатай хийсэн асуудал, Тэгээд миний яриад байдаг асуудал босож ирдэг юмаа. 90 онд Аюулаас хамгаалах яам татан буугдлаа. Аюулаас хамгаалах яам татан буугдахад коллегийн гишүүдийн дотор баахан асуудал гарсан. Яамыг татан буулгана. Буулгахгүй гээд тэгэхээр нь би Аюулаас хамгаалах яамыг татан буулгахгүй. Дотоод явдлын яам болгоё. Аюулаас хамгаалахын сайдыг цагдаагийн хүнээр тавъя. 1-р орлогч сайд нь аюулаас хамгаалахын хүн байя. Яагаад гэхээр дэлхий дахин аюулаах хамгаалах гэдэг үгнээс татгалзаж байна. Интерполь гараад ирлээ. Интерполийн шугамаар цагдаа..\01:25:40-01:25:45\ тэгээд хамгийн сүүлд санал хураалтаар Дотоод явдлын яам болгоё гэж дээшээ асуудал орсон юм байна лээ. Тэгээд сүүлд нь манай дэд дарга нар сайдынхаа тушаалыг зөрчөөд аваачаад НАХЯамыг татан буулгаж хаячихаад цагдаагийн ерөнхий газар аюулаас хамгаалах газар гээд хоёр хуваагаад хаячихсан. Ингээд хоёр хуваасны дараа цагдаа улс төржиж эхэлсэн. НАХ яаманд нийлээд 5 хурандаа болдог байсан. 5-хан хүн хурандаа. 1 жилийн дотор 90 оны 5 сард ингээд саллаа. 6 сар гаруй болоход цагдаа 10 гаруй хүнд хурандаа. Аюулаас хамгаалах 10 гаруй хүнд хурандаа. Хилийн цэрэг 7 хүн хурандаа өгсөн. Тэгэхээр чинь тэр үед 1 хурандаагийн зардал гэдэг чинь харьцангуй их зардал ш дээ. Тэгээд хоорондоо хоёр тал...

Хишигсүрэн -

Нэг юм нэмчих үү? Яг тэр социалист нийгмийн үеийн Нийгмийг аюулаас хамгаалах яам гэдэг чинь одоогийн байна ш дээ. Хууль зүй дотоод хэргийн яам, цагдаа, тагнуул, Батлан хамгаалах яам орох уу?

Санжаасүрэн -

Үгүй.

Хишигсүрэн -

Батлан хамгаалах яам орохгүй юу? За ийм бүтэц байсан. Энэ бүтэц яаж задарсан тухай та ярьж байна шүү дээ. Ямар чиг үүрэгтэй байгууллагууд байж байгаад яаж салсан процессыг хоёулаа...

Санжаасүрэн -

Энд тэр үед одоо түрүүн ярьсан. Булаах гэсэн ангийн эсэргүүцлийг дарах, тогтолцоогоо хамгаалах аюулаас хамгаалах бүх юм магтдаг байлаа. Цагдаан ордог байлаа. Тагнуул нь ордог байлаа. Хорих нь ордог байлаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аюулаас хамгаалах байгууллага бүх юмыг хянаж тогтоодог.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

50 хэдэн он хүртэл аюулаас хамгаалах байгууллага 51 он хүртэл дотроо тагнуулын үйл ажиллагаа явуулдаг. Дотроо тагнуулчдаа тагнадаг. Цагдаа хилийн цэрэг дотор явуулдаг. Тэр битгий хэл үйлдвэрчний эвлэл дотор хүртэл явуулдаг. Хилийн байгууллагын дотор явуулдаг. Тэгээд дараа нь намын төв хорооны шийдвэр гараад Нийгмийг аюулаас хамгаалахын дотор нь явуулахгүй. Цагдаа дотор явуулахгүй. Тэгээд аюулаас хамгаалах газар чинь цагдаа хилийн цэрэгт ямар булхай гарна тэр бүгдийг маш сайн хянадаг. Дор нь тэр үед чинь хууль зөрчсөн юм асар их гарнаа. Тусгай арга хэмжээ асар их авдаг байсан.. Тийм учраас аюулаас хамгаалах байгууллагыг хэн удирдаг бэ гэхээр Цэдэнбал дарга удирддаг. Аюулаас хамгаалахаас мэдээлэл өдөр болгон очно. Аюулаас хамгаалах бүх юмыг хянана. Энэ задрангуут нөгөө байгууллагууд чинь тус тусдаа гараад ирэхээр чинь...\01:28:54-01:29:00\ тэгээд аргагүйн эрхэнд цагдаа гэдэг чинь улс төрийн тавцанд дээшээ гарч ирээд угаасаа эрүүгийнхэнтэй ноцолдож байсан. харьцангуй бага мэдээлэлтэй улс чинь албан тушаал ахиад ирэхээр шал өөр болчихдог. Ингээд энэ хоёрын чинь хооронд ийм юу үүсээд яагаад гарах болсон юм. 90-ээд онд чинь гадаад худалдаа цэцэглээд яагаад цагдаа гэж цагдаагийнхан гадаад паспорт асуудал барьж давхиад, Монголын гэмт хэрэгтнүүд Москвад хулгай хийлээ гээд ингээд асуудал гараад ирсэн. Ингээд 90 оны дунд үеэс Монгол оронд гэмт хэргийн асуудал асар хүнд болж ирсэн.

Хишигсүрэн -

Цагдаа нөгөөхөө дийлэхгүй.

Санжаасүрэн -

Цагдаагийнхан оролцоод, бүр гадныхан бууны сум шиг дүрстэй ийм асуудал буудалцаан...

Хишигсүрэн -

Лүнгийн буудалцаан ....

Санжаасүрэн -

Ийм ийм асуудал гараад ирсэн. Ийм асуудал гараад ирэхээр Баатар генерал намайг ажилд аваад тэгээд би чинь олон асуудал бий л дээ. Хууль зүйн сайд өөрчлөгдөөд ийшээгээ өөрчлөгдөөд ийм асуудал болж байгаа.

Хишигсүрэн -

Та өмнө нь ямар ажил хийсэн гэнээ. Би таныг зөвхөн таны ажлын түүхийг сонирхсон байхгүй юу. Та коллегийн гишүүн засан хүмүүжүүлэх газрын...

Санжаасүрэн -

Ингээд засан хүмүүжүүлэх, НАХ яам тарж байгаа. Тарангуут цагдаа дотор нь шилжиж байгаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

90 онд засгийн газар байгууллагдаад тэгээд засан хүмүүжүүлэх газар хууль зүйн яаманд шилжиж байгаа.Ингээд хууль зүйн яаманд ажил хийгээд сарын дараа хууль зүйн дэд сайд болж байгаа юм. 48 хуудастай 5 төгрөгний дэвтэр гэж мэдэх үү?

Хишигсүрэн -

Мэднэ.

Санжаасүрэн -

Тэр дэвтрээр дүүрэн хоригдлуудтай уулзаад би 500 гаруй хүнтэй уулзсан. Өөрөө цуглуулаад байгаа болохоос биш тэр тэгсэн энэ ингэсэн гэдэгтэй биш.Тэгээд нөгөөхийг чинь аваад ингэж байсан чинь өлсгөлөн зарлах, суулт хийх мода дэлгэрч байсан ш дээ. Тэгсэн чинь хорих ангийнхан суулт хийгээд яагаад суулт хийж байсан гэхээр энэ Санжаасүрэн бол НАХЯамны намын хорооны дарга байсан. Ийм хүн ажиллаж байна. Үүнийг өөрчлөөч гээд тэгээд өөрчилсөн. Тэгээд өөрчлөхдөө хамгийн гол нь хуулийнхан Отгонбаяртай холбоотой юм хийж байсан гээд. Тэгээд намайг Зүүрхараад яриа хийхэд прокурорынхон дагаж очиж нөгөө Санжаасүрэн юу ярив? Би чинь тэгэхэд дэд сайд ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Зүүнхараад очоод яриа хийдэг прокурорынхон араас дагаж очоод Санжаасүрэн хоригдлуутай юу ярив? гээд үүний дараа олон улс намайг огцруулах шаардлага тавьсан. Ингээд 91 оны 5 сард намайг ажлаас өөрчилж...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд 6 сард ажилгүй байж байсан чинь...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тагнуулын байгууллагад Баатар генерал чи дэд сайд байсан хүн гээд архивын байцаагчаар ажилд аваад, ингээд хоёр гурван сар архивт архивын бичиг баримт ухаад тэгээд удаагүй 93 оны 4 сард намайг ...\01:33:11-01:33:50\ тэгээд гэмт хэрэгтнүүдтэй хуулийнхан хуйвалдсан болохоор иргэний үнэмлэхээ 2000 төгрөгний үнэтэй юмыг 10000 доллараар худалдаад, Монголд байгаа сэтгэцийн эмгэг өвчтэй хүмүүсийн нэр дээр гадаад паспорт цагдаагийнхан гаргаж гадаадынханд худалдаад ингээд хоёр гурван улсыг илрүүлээд ирсэн чинь прокурорынхон Санжаасүрэн юу хийж байгаа юм гээд, тагнуулынхан хөөцөлдөхгүй юу. Ингээд тэр үеийн ерөнхий сайд, их хурлын дарга, гаалийн дарга, дээд шүүхийн дарга, цагдаагийн дарга, гээд энэ дөрөв таван газрын эсрэг би асуудал гаргаж ирээд чадахгүй болохоороо хэвлэлээр зарлачихсан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

1993 оны 12 сарын 24 өдөр зарлаад 25-ны өдөр ажлаасаа халагдаад...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Худлаа ингэж байна. Тэгж байна гээд. Болохгүй болохоор нь 1 сарын 24-нд МОНЦАМЭ-гийн байранд хэвлэлийн бага хурал хийгээд дэлгэрэнгүй цацсан. Тэгээд л үүний дараагаас эхлээд намайг чинь төрийн нууц задруулсан гээд барьж хориод хэдэн сар суулгаж байгаад гараад ирсэн чинь 1 жил 6 сарын хорих ял өгсөн. Ингээд 1жил 6 сарын ял өгснийхөө дараа шоронд ороод тэгээд гарч ирээд тэгээд хэдэн сар болж байгаад өмгөөлөгчийн курсад сураад....

Хишигсүрэн -

\Инээв\

Санжаасүрэн -

Тест өгөөд...

Хишигсүрэн -

Тестийн шалгалт өгөөд...

Санжаасүрэн -

480 хэдэн оноо авсан чинь би хамгийн өндөр оноо авсан. Яагаад гэхээр би шоронд сууж байхдаа хууль их уншсан. Үндсэн хуулийг гаргууд мэднэ. 9 сар суусан юм чинь...

Хишигсүрэн -

\Инээв\

Санжаасүрэн -

Тэгсэн чинь Санжаасүрэн яагаад...

Хишигсүрэн -

\Инээв\

Санжаасүрэн -

Ингээд өмгөөлөгч болоод өмгөөлөгч хийсэн чинь 96 оны 12 сард ардчилал засгийн эрхэнд гарчихсан байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Тэгээд намайг хорихын даргаар дахиад суулгасан. Хөгийн юман дээр намайг 96 оны 12 сарын 15 нд тавьсан. Тэгээд би үзээд алдчихсан. Засгийн газартай үзээд, их хуралтай үзээд, ямар сайндаа хэвлэл мэдээллийн нийтлэлээр хоригдол үхээд байна хэн хариуцах уу? Та хариуцах уу? гэхээр их хурлын дарга Гончигдорж хариуцна. Их хурал хариуцна яагаад гэхээр 2100 калоритай хоол өдөрт өг гэсэн хууль гарсан. Тэгээд өгөөд ингэж байна гэсэн.

Хишигсүрэн -

\Инээв\

Санжаасүрэн -

Тэгээд байж байсан чинь 98 оны 2 сарын 18 нд намайг олон улсын байгууллага хүний эрхийн төлөө явж байна гэж үзээд Америкийн нэгдсэн улсын сенатын гишүүний урилгаар Америкийн нэгдсэн улсын ерөнхийлөгч Билл Клинтоны өдрийн цайнд оролцохоор намайг урилгаар авсан. Тэнд очиж олон газрынхантай сууж, харуул маруултай. Тэгээд өдрийн цайнд оролцоод буцаад ирсэн. Тэгээд 2000 он гараад ирлээ.10 сард Ардчилсан хүчин ялагдлаа. Хувьсгалт нам гараад ирсэн. Тэгээд намайг 10 сард ажлаас халж байгаа. Тэгээд яах уу? Өмгөөлөгчөө хийгээд байж байсан чинь 2003 онд Монголын тагнуулын алба, цагдаагийн алба баривчилгаа хийгээд Германаас барьж ирсэн.Тэгээд намайг өмгөөлөөч гэсэн.

Хишигсүрэн -

Аа нөгөө Энхбатын хэрэг?

Санжаасүрэн -

Өмгөөлөгчийн үүрэг ш дээ. Тэр үед би анх удаа 500 доллараар өмгөөлсөн. Миний хамгийн үнэтэй өмгөөлсөн нь тэр л дээ. 500 доллар авахдаа бас муу санаатай 500 долларынхаа серийн дугаарыг бүгдийн бичиж байгаа юм. Яагаад гэхээр хуурамч доллар гараад ирвэл яах уу? гээд авсан хүнээсээ бүгдийн бичиж авсан. Асуулт материал бүрдүүлэх гэсэн чинь уулзуулдаггүй. Тэгээд Энхбат намайг гуйгаад бичлэг хийгээд цацаж өгөөч гэхээр бичлэг хийж зурагтаар цацаад тэгээд дахиад орсон....

Хишигсүрэн -

Хоёр удаа? \инээв\

Санжаасүрэн -

2 удаа тэгээд жил шахам болоод шоронд байж байсан чинь....

Хишигсүрэн -

Шоронгийн дарга болоод шоронд ороод байдаг. \Инээв\

Санжаасүрэн -

Шоронгийн дарга байгаад шоронгийн хоригдол болоод, дахиад шоронгийн дарга болоод дахиад хоригдол болоод...

Хишигсүрэн -

\ Инээв\ Аягүй сонин түүх байна шүү.

Санжаасүрэн -

Тэгээд НҮБ-ын тусгай төлөөлөгч Шаркнорг гэж хүн 6 сарын 7 нд манай хорих ангид очиж өглөө 45 минут надтай уулзаж тэгээд 8 сард намайг сулласан. Тэр хүний шахалтаар ...\01:39:25-01:39:51\

Хишигсүрэн -

Сая бид хоёр байгууллагын бүтэц задраад ийм тийм юм болсон гээд ярисан. Гарч байгаа үлдэгдэл нийгэмд хор хөнөөл тарьж мэдэх одоо тэр нийгмийн үйлдлүүдийг хэн шалгаж мөрдөж, хэн түүнтэй хариуцлага тооцох уу? Гээд хариуцлага хүлээх субъектуудын эрх мэдлийн гээд тараад тархаад учир нь олдохгүй. Эрх зүйн зохицуулалт ч байхгүй байсан байх. Тийм юм болоод эхэлжээ гэж би ойлгосон. Нэгнийхээ хэлсэн ярьсан...

Санжаасүрэн -

Энэ бол сайн болсон ш дээ. Нэмэгдэхүүний байрыг солиход нийлбэрийн чанар өөрчлөгдөхгүй гэж үг байна шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр яахав нийгмийг аюулаас хамгаалах яам,тагнуулын газар... олон түмний хувьд их гэгээлэг үйл явдал болсон л доо. Бид одоо айх юмгүй боллоо гэдэг ч юмуу.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Одоо бол иргэний байгууллага болчихсон гээд байгаа ш дээ.

Санжаасүрэн -

Тийм. Гэтэл функцын хувьд бол аюулаас хамгаалах байгууллага бол эрх баригчдын эрх ашгийг хамгаалж жадны үзүүр нь байх ёстой. Хуучин...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Гэтэл саяны өөрчлөлтөөр мөн хэвээрээ...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Зүгээр солигдсон болохоос биш. Хэвээрээ л байгаа ш дээ. Тэд нарын эрх ашгийг хамгаалаад, иргэдийн эрх ашигийг хамгаалаагүй. Яагаад ингэж хэлж байна гэхээр үндсэн хуульд заасан шүүх эрх мэдэл ч гэдэг юмуу, хууль тогтоох ч гэдэг ч юмуу. Гүйцэтгэх засаглалыг ялгадаг байсан. Иргэний шүүх засаглалыг мэдэж байсан бол энэ цагдаа байгууллага чинь иргэний байгууллага. Иргэд толгойлох ёстой. Одоо үйлчилгээний байгууллага..........

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Энэ бол функцын арга. Өөрөөр хэлбэл манай энэ тогтолцооны хэлбэр чинь ерөөсөө коммунист арга барил дээрээ ...\01:41:55-01:42:00\ гадна талдаа зах зээл ардчилал дотроо урагшлаагүй. Ийм учраас Монголын бүх хуулиуд ерөнхий болоод ирэхээр хүний эрх чөлөөг дээдлээд процетурын хувьд ороод ирэхээрээ яг хуучин социализм. Тийм учраас магадгүй Монголд гэмт хэрэг их байна гэдэг асуудал бол Монголд өнөөдөр хууль зүйн тогтолцоо шал унасаар байна. Хууль зүйн тогтолцоог өөрчлөх гэхээр бас хэцүү. Яагаад гэхээр хууль зүйн гол хуульчид нь социализмын үед бэлтгэгдсэн хуульчид. Өөрчлөгдөхгүй байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Яг үүнийг танаас асууя. Манайд хууль үйлчилдэггүй. Өөртөө зориулсан хууль зохиодог гээд энэ бол бүүр хэвийн үзэгдэл. Хууль ялгавартай үйлчилдэг. Одоо эрх зүйн дампуурал явагдаж байна шүү дээ. Өдөр тутам бид нар мэдэрч байгаа. Эрх зүйн зохицуулалт гэдэг юм байхгүй болсны нөлөө одоо энэ авилгал мавилгал яриад барахгүй юм байна шүү дээ. Тэгэхээр манай эрх зүйн шинэчлэлт гэдэг юм чинь за үндсэндээ үндсэн хуулиа өөрчилсөн. Улс төрийн тогтолцоо гээд өөрчлөгдлөө шүү дээ. Нөгөө талаас хууль сахиулах байгууллагын өөрсдийнхөн үйл ажиллагааг зохицуулдаг хууль гэж байгаа ш дээ. Одоо цагдаагийн хууль, тагнуулын хууль гэдэг юмуу. Шат дараалалтай явагдаж байгаа энэ эрх зүйн шинэчлэл яаж явагдаж байгаа бол? Шинэчлэгдээд байгаа ш дээ. Байнга хуулийн өөрчлөлт шинэ хууль батлаад байгаа. Тогтолцооны шинэчлэл хийсэн улс эрх зүйн хувьсгал хийх ёстой ш дээ. Хийгдэж байна уу? Үгүй юу? Аягүй том юмаар өөрчлөж чадахгүй байх шиг байна шүү дээ.

Санжаасүрэн -

Юманд фундамент гэж байдаг л даа. Танай энэ байшингийн фундамент дээр 20 давхар байшин барьж болно.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

фундаменттай хийчих. Яагаад фундаменттай хийх ёстой гэхээр өнөөдөр цагдаа шүүх болохоо байлаа гэж ярихаасаа илүү бид концевцээ байгуулчих.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Ер нь аливаа улсад бол ямар концевиц, тухайн хэрэг шийднэ. Тэр хэрэгт нь тохирсон ял өгдөг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Зөвхөн үйлдэлд нь тохирсон ял.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Аа манай улсад бол үйлдэлд нь биш хүнд нь тохирсон ял өгч байна. Хүнд нь тохирсон. Би өнөөдөр энэ аягыг авбал энэ аяганыхаа төлөө, би өчигдөр үүнийг авсан. Би үүнийгээ буруу гээд шийтгэл амсчихлаа тиймээ? Өнөөдөр би үүнийг хулгайлсан. Тэгэхээр зөвхөн үүндээ тохирсон шийтгэл авна. Энд авахгүй. Яагаад гэхээр би ялаа эдэлчихсэн. Тэгэхээр юу гэж ярих гээд байна гэхээр, тэгээд магадгүй өнөөдөр үүнийг өөр хүн авсан. Урд нь юм авч байгаагүй учраас анх удаа гэж байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр хууль зүйн хүрээнд эрх тэгш гэдэг чинь энэ. Тэр хэн байх нь хамаагүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Зөвхөн тухайн үедээ л гэмт хэрэгтэн. Дахиад гэмт хэрэгтэн гээд дахиж ял өгөөд л нэмээд хүндрүүлэх нөхцөл гаргаад л хуучин бол нам эвлэлийн гишүүд бол шоронгоос оргох ганц зам байлаа шүү дээ. Ухаандаа бол 10000 төгрөг хулгайлсан хүн 10 жилийн ял авлаа гэдэг чинь тэр. Урд нь нэг удаа хулгай хийгээд 100,000 төгрөг авчихсан. 100000 төгрөг авахдаа гурвуулаа авчихсан. Одоо 8000 төгрөг авсан гурван хүүхэд 1 жилийн хорих ял эдлэж байна. Гурван хүүхэд яагаад 8000 болчихсон юм гэсэн чинь 3 ТҮЦ-ээс\түргэн үйлчилгээний төв\ гурван удаа авчихсан. 1000, 2000, 3000-аар гурван удаа аваад нийлээд 8000 болчихсон. Яагаад гэхээр давтан хэрэг болоод, гурвуулаа бүлэглэсэн болоод, зохион байгуулалттай гэмт хэрэг болоод явчихсан. Энэ бол концевицийн асуудал байхгүй юу. Тийм учраас хөнгөрүүлэх хүндрүүлэх хэрэгсэл гэдгийг чинь. 2-рт хүн алсан гэмт хэрэг 5-аас 25 жилийн чангад сууна. 5-ыг өгч болно. 6 жил өгч болно. 21 өгч болно. 22 жил өгч болно. Шүүхийн эрх мэдэл. Яагаад? хөнгөрүүлэх хүндрүүлэх, хүний амь чинь нэг л үнэлгээтэй шүү дээ. Ийм тогтолцооны үйл ажиллагаа. Тэгээд шүүхийн тогтоол шийдвэр нэг л гарах ёстой. Гэтэл нэг гарна. Давж заалдана. Дахиад хөнгөрүүлнэ. Дахиад хүндрүүлнэ.

Хишигсүрэн -

\Инээв\

Санжаасүрэн -

Хүн алаад цаазаар авах ял авсан хүн 96 онд намайг очиход 5 жилийн дараа жирийн дэглэмд оччихсон байсан ш дээ. Цаазаар авах ялтан. Цаазаар авах ялтай хүн гэхээр цаазын зэрэг чинь 25 жил ш дээ. 25 жил чинь онцгой биз дээ. Гяндан суугаад гяндангийн өөрчлөөд онцгой болгоод, онцгойгийн өөрчлөөд чанга болгож байгаа юм. чангын өөрчлөөд жирийн болгож байгаа юм. 6 жилийн дотор 6 удаа ялын хэлэлцээд тэгээд жирийн болгочихсон. Ийм тогтолцоо байхгүй юу. Одоо эрүүгийн хууль өөрчлөгдсөн гээд байна. Яг хуучнаараа л байгаа ш дээ. Гэтэл өнөөдөр яаж байна. Хуучин бол төрийн эсрэг онц аюултай гэмт хэрэгтэн гэж байсан. Гэтэл өнөөдөр иргэдийн эсрэг онц аюултай гэмт хэрэг 1-рт агаар бохирдол. 2-рт хөрсний асуудал. Агааргүй бол 2 минут л тэснэ тиймээ?

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Усгүй бол яах билээ. Иргэдийн эрүүл мэндийн эсрэг юм хийж байна. Үндсэн хуульд заасан хүний эрхийг хангах 16 асуудыг зөрчсөн үйлдэл юм. Жишээлбэл Английн шүүх бол нэг хүн нэг хүний баруун нүдийг сүхээр цохиод хаячихсан байвал 100 жилийн дараа ийм хэрэг гарсан байвал, 50 жилийн дараа ийм хэрэг гарсан байвал ял нь яг адилхан. 50 жилийн дараа ял авсан хүн нь яг адилхан. Тэгтэл Монголд хүн алсан хүн 21 амьд 21төрлийн ял авдаг. Нэг нь анх удаа. Нэг нь архи уусан. Нэг нь санаатай. Нэг нь давтан ч байдаг юмуу ингээд 21 төрлийн ял авдаг. Өөрөөр хэлбэл манай хууль чинь бол хээл хахууль авилга 100%-ийн баталгаатай тийм хууль байхгүй юу. Тэгэхээр хуулийг хэн баталсан юм. Хууль гэхээр манайхан том боддог. Хоёр хүний хоорондын асуудал биш олон түмэн юу хүсээд байгаа юм. Их хурал санаачилдаггүй юм. Зохиодоггүй юм. Иргэдийн хүслийг муу ч байсан иргэд хүсээд байгаа юм бол хууль гаргалаа. Буруугийн та нар хариуцна шүү. Жишээ нь та бид хоёр тохиролцоод энэ хаалгаар орно шүү эргээд харахгүй шүү гээд гуйж байна ш дээ. Нэг кинон дээр ярьдаг чи баруун тийш явахгүй шүү гээд. Яг ингэж гараад ирэхээр болохоо байчихаад байгаа юм. Хоёрдугаарт хууль ярьж байна. Өнөөдөр их хурал 2 намын бүлгийн дарга хуралдаад асуудал шийдэж байна. Тэр 76 чинь байхгүй ш дээ. Тэгээд байхаар яах юм энэ чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд байхаар иргэд хууртаад байгаа юм чинь.

Хишигсүрэн -

Би сонгосон ш дээ гээд.

Санжаасүрэн -

Үндсэн хуулийн 25-р бүлэгт бол байхгүй. Өөрөөр хэлбэл ингээд ингээд хуулиа аваад үзэхээр хуультай ч юм шиг, хуульгүй ч юм шиг гэтэл харъяаллын даргын яамны сайдын тушаал хууль шиг улс орон даяар хүчинтэй байна ш дээ. Тэгвэл их хурлаар яах юм? Цагдаагийн даргын тушаалаар явах юм бол их хурал яах юм? Байгаль орчны дэд даргын шийдвэр байх юм бол их хурал модны ч юмуу? Усны ч юмуу хуулиар яах юм? Одоо иргэний төлөөлөл өргөн нийтийн төлөөлөл төлөөлөл ардчилалтай байх ёстой. Гэтэл төлөөлөл ардчилалтай байхаа болиод өргөн нийтийн ардчилал бий болчихлоо. Их хурал дээр манай тойрог дэмжиж байна. Манай тойрог татгалзаж байна гэсэн нэг ч санал орохгүй юу гэхээр гадаад орон ингэдэг. Би ингэж бодож байна. Манай нам ингэж байна гэсэн нэр томъёотой. Уг нь бол манай тойрог татгалзаж байна. 25-р тойрог татгалзаж байна гэж энэ асуудлаар орох ёстой болохоос биш би бол биш.

Хишигсүрэн -

\ Инээв\ Тэгэхэээр манай эрх зүйн шинэчлэл явахгүй болчихож тиймээ?

Санжаасүрэн -

Явахгүй гэж хэлж болохгүй. Магадгүй явахад хэрэгтэй байх.

Хишигсүрэн -

Хууль нь байгаа л байх л даа. Муу ч бай. Сайн ч бай. Одоо тэр дур дураараа тайлбарладаг, хяналт тавьдаггүй тийм манай сайхан ерөнхийлөгч эрх зүйн шинэчлэл шүүхийн шинэчлэл энэ тэр хийнэ гээд байгаа ш дээ. Хэрвээ хийж чадаад яах юм бол уг нь энэ чинь ....

Санжаасүрэн -

Энэ миний ярьж байгаа миний ойлголт ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм ш дээ.

Санжаасүрэн -

Би бусдад тулгах шаардлага байхгүй.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тийм.

Санжаасүрэн -

Бусад нь дуртай системээрээ явж байна. Одоо улсууд энэдээ дуртай бол явж л байг. Ялуулах дуртай дарлуулах тусмаа дараачийн үйл явдал өрнөн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Бүүр дарлуулаад байхаар босож чадахаа больчихдог юм биш үү?

Санжаасүрэн -

Дараачийн асуудал ш дээ. Миний ярьж байгаа юм хэдэн жилийн дараа яахыг би мэдэх ч үгүй. Ийм байдаг юм байна гээд миний үг цаасан дээр үлдэх байх. Намайг бол шүүмжлэх байх тэр бол хамаагүй байж л байг. Манай улс төрийн амьдрал чинь энэ ш дээ. Энэ бол байдаг л асуудал байдаг л байх. Гэхдээ энэ гараад ирэхээр Монгол хүний асуудал гарч ирдэг. Ганцаараа хаанчлах хүсэлтэй. Асар их сэргэлэн тэгсэн хэрнээ хэзээч юм хийдэггүй. Зальтай. Хулхи, хулгай хийчихдэг, зүгээр сууж байтал юм ороод ирнэ гэж боддог. Үүнийгээ байлдаан гэж нэрлэдэг. Чингисийн үеэс ч гэсэн тэр хулгайлаад авчихдаг. Одоо гэсэн Монголчууд хөдөө очоод тэдний малд тэнд явж байна гээд авчих жишээний. Энэ ганцаараа амьдрах чадвар Монголчуудыг нэгтгэж чадахгүй байна. Яагаад нэгтгэж чадахгүй байна гэхээр би түрүүн 59 онд хотод орж ирсэн гээд хэлж байсан. 50-иад оны сүүл 50 –иад оны эхнээс ч юмуу хотжих процесс эхэлсэн. Хотжих процесс эхлэхэд бол хөдөөний хүүхдүүд, хөдөөнийхөн хууль мууль гэж мэдэхгүй. Ахмад хүн юу хэлнэ түүнийг биелүүлдэг байсан. Тэгээд хотжих хөдөлгөөн өрнөөд ирсэн. Угаасаа Монголчууд дээдсээ хүндэлдэг уламжлалтай улс. Нөгөө хууль гэдэг чинь ёс суртахуун байсан бол. Хотжоод байшин бариад эхэлсэн чинь харьцааны соёл хоцрогдсон. Хэдэн км хаашаа хамаагүй морьтойгоо давхиж байдаг улс чинь хотод орж ирээд яав? Одоо яаж байна гудамжийг хар машин нь шахалдаад, хүн нь шахалдаад одоо яаж байна Монгол хүнд орон байр л чухал. Тэгэхээр яагаад Монгол хүний асуудал гараад ирэв гэхээр цаг агаарын 4 нөхцөл байгаа. Одоо дэлхий дээр 4 нөхцөл байж байгаа ш дээ. Тэгээд жалгын нэг гэр барьчихсан. Энэ бол талаар сайн тал. Нөгөө талаар муу тал. Тэгэхээр энэ асуудлыг шийдвэрлэсэн хууль эрх зүйн орчны асуудал тэгэхээр зарим улсууд ярьдаг юм. Дэлхий нийтээр ийм хууль байгаа учраас тэрийг барих ёстой. / Утас дуугарав/ Чи Японд очоод тараг бүрээд үз дээ. Болохгүй. Чи Америк, Европод очоод хүнтэй хүнтэй хэрэлдээд үз дээ. Тэр улс чинь ёс суртахууны заалттай юм чинь сэтгэлгээ нь шал өөр болчихсон явж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Таны хэлж байгаа таны энэ концевицийг юу гэдэг юм хэмжээлсэн эрх зүйн тогтолцоо Монголчууд өөрсдөө ухааныг өөрсдөө бүтээх хэрэгтэй улс ш дээ. Үүнд хүрэхэд мөн ч хол байна даа гэж хэлэх гэж байна л даа. Яг таны хэлээд байгаа энэ саяны тэр характоруудыг би аягүй хүлээж авч байна л даа. Тэгэхээд бид нар судлаад байдаг судлаад байдаг Монгол хүнийг судлаагүй. Монгол улсаа судлаагүй, Монголчууд өөрсдийгөө судлаагүй байхгүй юу. Тэгээд яг бид нар хэн бэ? гэдгээ гадныхан бид нар хэлж өгнө үү? гэхээс бид нар өөрөө өөрсдийгөө судалсан юм байхгүй ш дээ. Түүх бол тусдаа асуудал байх л даа. Тиймээ? Тэгэхээр яг өнөөдөр амьдарч байгаа нийгмийг өөрчлөхийн тулд өнөөдөр байгаа нийгмийг засаж сайжруулахын тулд өнөөдрийн бид нарын амьдралыг сайжруулахын тулд маш энгийн хэрэгцээн дээр тулгуурлаад өөрөө өөрсдөдөө судалдаг тийм заншил уламжлалаа судалдаг тийм школ байхгүй байна ш дээ. Би анх удаа танаас сонсож байна.

Санжаасүрэн -

Миний энэ бодож байгаа энэ зарим нэг материалыг хоёр их сургуулийн оюутнуудад ярьсан л даа. Хийж эхэлсэн л дээ. Тэгсэн чинь багш нар нь болио Санжаасүрэн хурандаа хоцрогдсон байна гэж тэгж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Санжаасүрэн хурандаа хоцрогдсон байна. Тэгээд янз бүрийн асуудал байж болно. Хуулийн эрдэмтэй багш нар байж болно. Нөгөө талаас тактикийн хувьд бол 93 оноос одоо хүртэл .... хоёрдугаарт энэ асуудал тавиад байсан. Юу гэж үгүйсгэдэг вэ? гэхээр Санжаасүрэнгийн энэ академический бишээ. Онолын асуудал бишээ. Практикийн асуудал руу байж болно. Гэтэл өнөөдөр хүний амьдралын асуудал ш дээ. Онолын асуудал мэргэдийн асуудал ш дээ. Дэлхий 7, 8 дагуултай гэсэн. Сүүлд 9 болчихсон байгаа. Тэгээд юмнууд өөрчлөгдөж байна ш дээ. Гэтэл өнөөдөр юу гэдэг юм .... гэлээ гэхдээ тэр агуу сэтгэгчид гарч байх үед гэрэл цахилгаан байгаагүй ш дээ. Тиймээ? .... Би юмыг сайн муу зөв буруу гэж хэлэх дургүй. Яагаад гэхээр би өнөөдөр дээд боловсролтой хүн 4-р анги төгссөн хүн боловсролгүй ш дээ. Тийм учраас асуудалд хандах хандлага өөр байна. Тийм учраас бид нарт нэг хэмжүүр байх ёстой. Яагаад гэхээр хүн хүн шиг л амьдрах ёстой.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би ийм нэг юм асуумаар байнаа. Та бол хуучин нийгмийн тэр Аюулаас Хамгаалах Яамны тогтолцоогоор яваад тэр системд удирдах ажил хийгээд яваад тэр системээс гараад буцаж ороод таны хувь хүний чинь ажил амьдралын түүх бол бас жирийн биш байдалтай тэгэхээр та яг өөрөө ийм хүн болж төлөвшөөд яг Санжаасүрэн гэдэг юу гэдэг юм. Шоронгийн газрын дарга байсан хэрнээ хүний эрхийн төлөө тэмцэгч болчих жишээний ... / инээв/ Яг өөрийнхөө энэ онцлогийг юу гэж бодож байна. Энэ юутай холбоотой вэ? Таны гэр бүлийн хүмүүжил үү? Өөрийн чинь хичээл чармайлтын үр дүн үү? Эсвэл танд үзүүлсэн нийгмийн нөлөө юу? Хамт олны нөлөө юу?

Санжаасүрэн -

Аль аль нь хамаатай шүү.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хамт олны нөлөө бий. Ар гэрийн нөлөө бол их.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Миний тэр өвөг дээдсийн нөлөө асар их. Би ангийн мах иддэггүй ш дээ. Тарваганы мах ганц нэг удаа амсаж байсан. Би хурандаа хүн буу зэвсэгтэй явж байсан. Нэг удаа үнэгний хөл хуга буудсандаа одоо хүртэл харамсаж явдаг юм. Нөгөө талаасаа Аюулаас Хамгаалах Яаманд намайг удирдаж байсан дарга нар бол их эх орончид байсан. Ерөөсөө эх орныхоо төлөө хатуу шаардлагатай. Хувийнхаа төлөө өчүүхэн ч орлого ашиг хийж байгаагүй. Ерөөсөө эх орныхоо төлөө. Түүний төлөө үхэхэд бэлэн, амь амьдралаа хаячихсан байсан. Тэр улсууд надад асар их нөлөөлсөн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр үеийн дарга нар бол над шиг байдалд хүрсэн. Намайг хараад байхад. Одооных бол миний хэлснээр яваад байгаа юм. Манай өвөг дээдэс бол юу гэж хэлдэг байсан би тэд нарыг харж явдаг. Жишээлбэл өөрөө архи уудаг, өөрөө тамхи татдаг битгий тат гэж хүнд хэлчихээд өөрөө татаад байдаг.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр хүн үйлдлээрээ л үлгэрлэдэг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Миний бага үед бол ээж аавыгаа яаж зовж байгааг мэддэг. Ямаа тийшээ явчихлаа. Үхэр тийшээ явчихлаа. Усгүй боллоо гэж ярьдаг болохоос биш тэгээд бид ойлгодог. 50, 60-аад оны үед бид байшинд ороод ирсэн чинь улсууд яасан гэхээр эцэг эхийнхээ зовж байгааг мэдэхгүй. Яаж мөнгө олж байгааг мэдэхгүй. Осолдгүй орой ирэхэд ээж нь хоолтой. Тэгээд монгол хүн ухаантай юм болохоор хүн бүр үйлдвэрлэгч гээд гаргачихлаа. Тэгээд энэ асуудал гараад ирсэн. Ингээд гараад ирсний дараа орон сууцныхан хажуу талаа эвдээд яагаад гэвэл улсууд бие биеэ дэмжих асуудал гараад ирж байгаа юм. Тэгээд эндээс хувийн үзэл бодол асар их болж ирсэн. Хувийн үзэл их болоод ирэхээр өөрөө үйлчилгээг тавьж эхэлсэн. Би байна намайг үйлчил гэсэн онол гарч ирсэн. Хэрэглээ харж үзэхгүй намайг л хангаад байвал ... энэ энэ асуудлууд бол одоогийн энэ манайд байгаа нийгэмд тэгээд дээр нь энэ гэр бүлийн асуудал, үр хүүхдийн асуудал дээр үед бол жирэмсэн эмэгтэй байхдаа жирэмсэн эмэгтэй хүн хөл хүндтэй хүн гэж ярьдаг байсан. Нохойгоос айхгүй, хурдан алхахгүй, шуугиантай газар байхгүй гэж ярьж байсан. Шашин тэгж байсан. Одоо шинжлэх ухаан батлаад гараад ирж байна. Крантнаас ус гоожуулахад томорсон гарах дөхсөн хүүхэд чинь гарчихаж байна гэж байна. Одоо бүх мэдээлэл нүдний өмнө гараад ирлээ. Ач охиноо би эхийнх нь гэдсэнд байхад нь бичлэг хийгээд хараад байж болж байна ш дээ. Энэ улсууд тэгээд харж байна. Энэ юмнууд бидэнд асар их өөрчлөлтийн асуудал гарч ирж байна ш дээ. .... Тэгэхээр та түрүүн өөрөө ороод гараад ороод гараад гэсэн энэ хаана ч байдаг асуудал. Оросын нэг кино байдаг. Яг тэрэнтэй адилхан хорих ангид нэг ороод гараад л тагнуулын албанд ороод гараад л хоригдоод миний амьдрал нэг нэмэх болоод нэг хасах болоод л энэ бол байдаг л нэг жам ёсны асуудал. Энэ бол миний хувьд нэг их онцлог биш. Хэн нэгэн хүнд байж л байгаа. Одоо миний тухай нэвтрүүлэг өчнөөн юм байж байгаа. Зарим хүн Америкийн нэгдсэн улсын конгрессын номын санд ороход л байлаа. Монголын тухай хувьсгалт нам ч байлаа. Санжаасүрэн ч байлаа.

Хишигсүрэн -

/ Инээв/ Ер нь таны амьдралд гүнзгий нөлөө үзүүлсэн үйл явдал гэж хэлэхээр юм байв уу?

Санжаасүрэн -

66 оны эцсээр нэг үйл явдал болсон доо. Би 66 онд техникумд 19 настай ирж байсан. Тэгээд ирээд тагнуулын мэдээ аваад мэдээлэл дотор 2 том бичлэг байсан. Тэрэн дотор чинь яаж ламыг харааж байгаа яаж байгаа нь байхгүй юу. Тэгээд би гайхсан. Дараагийн нэг асуудал ямар асуудал гарч ирсэн гэхээр би Дэжид гуайн дэргэд даалгавар гүйцэтгэдэг мэдээллийн албанд байсан. Тэгээд яамны мэдээллийн албанд би ажиллаж байсан юм. Би ер нь наадам хоёрхон удаа үзсэн хүн ш дээ. Сүүлд нь дарга болсон хойноо намын хорооны дарга байхдаа нэг үзсэн байх. Тэгээд тэр мэдээллийн албан дээр чинь тагнуулын шугамаар мэдээллүүдийг чинь бичиж байдаг. Өдөрт хоёр удаа яамны сайдад бичиж байдаг. Тэр үед хотод 60 тонн мах гардаг байсан юм. Баяр ёслолын үеэр чинь 80 тонн, 110 тонн тэгээд хотод махаа тэгж байна гэж ... ийм асуудал надад сонин санагдаад тагнуулын дээд сургууль төгсчихөөд би түрүүн ярьсан. Манай ... юу хийлгэхгүй гэж.

Хишигсүрэн -

Ийм юм надад бодогдож байна л даа. Таны хийж байсан ажилтай холбоотойгоор гадна болж байгаа үйл явдал яг ердийн нийгэмд болж байгаа үйл явдал таны өөрийн чинь ажилтай холбоотой хүлээж авч байгаа мэдээлэл хоёрын хооронд зөрчил хандлага таны хувьд сонин байсан байх?

Санжаасүрэн -

Би их олон газар ажилласан хүн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Аймаг хотод.

Хишигсүрэн -

Одоо хоёулаа 4.30 хүртэл явах уу? Үргэлжлүүлэх үү?

Санжаасүрэн -

Та өөрөө мэд.

Хишигсүрэн -

Надад бол цаг байна. Тэгвэл би нэг сэдвийг дуусгаад дараа бол хоёулаа ярина ш дээ. 2 дахь уулзалт гэж хийх ёстой.

Санжаасүрэн -

Тийм үү?

Хишигсүрэн -

Тийм. За нэг ийм асуулт байнаа. Монголд ардчилал зах зээл гэдэг үйл явдал өөрчлөлтийг чинь тэр нийгмийн тогтолцооны өөрчлөлтийн шууд үр дагавар өмч хувьчлал гэж айхтар том юм болсон. Өмчийн үндсийг өөрчилсөн. Өмчөө хэл амгүй ч гэх юмуу даа. Устгалгүй хуваагаад авчихдаг ард түмэн байдаг ч юмуу? Үгүй ч юмуу? Тиймээ? Аягүй тийм өдөөн хатгасан асуулт асууж байна л даа. Ямар нэгэн байдлаар Монголд өмч хувьчлах асуудал, үйл явдал Монголын ард түмэнд тэгш шударга хуваарилна гэсэн тэр хуваарилалт хийгдээгүй гэж би үзэж байгаа. Тэгэхээр таны ажиллаж байсан ажилтай холбоотойгоор өмчийн завших хулгайлах юм яаж явагдав? Эсвэл үнэхээр зүй зохистойгоор хуваагаад авчихсан юмуу? Яасан юм? Энэ тухай яривал яасан юм?

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр 93 онд НАХЯ-ы мэдээллээр бол ерөөсөө айлаасаа эхлээд төр засгийн удирдлага хүртэл баг, сум, аймаг, хот гэдэг нэр томъёололоороо удирдах ажил хийж байсан улсууд л төрийн өмчийг авсан тийм юмнууд байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Тийм мэдээлэл байсан байна?

Санжаасүрэн -

Байсан. Жишээлбэл Толгойтод социализмын материаллаг техникийн бааз гээд хашаанууд байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Хаана?

Санжаасүрэн -

Толгойтод. Социализмын материаллаг техникийн бааз гэж баахан агуулах сав, бараа бааз тэр үед би зүгээр жишээ ярьж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Нэг буланд өчүүхөн жаахан газар 10 машин юм байлаа. Тэрийг тэгээд зүгээр авчихна. Тэгэхээр өмч хувьчлалын процесс бол зөв байх л даа.

Хишигсүрэн -

Процесс нь зөв?

Санжаасүрэн -

Утга нь зөв л байх л даа.

Хишигсүрэн -

Өмч хувьчлах нь зөв. Яаж хуваагаад авчихваа гэдэг л ...

Санжаасүрэн -

Процессын хувьд бол хохирсон улсуудын буруу биш. Хожсон улсуудын зөв биш гэсэн хоёр туйл байгаа ш дээ. Одоо тэгээд Монгол улсад 200-аад айл Монгол улсын өмчийг сүйтгэж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм. Энэ чинь миний өмч гэж нэг өдөр хэлээд хуваагаад хуваах нөхцөлийг тавиад өгчихсөн юм биш үү? Зүгээр харж байгаад сайхан хувьчлуулчихсан байна ш дээ. Ямар процессоор ямар хууль зохиож байгаад тушаал захирамж гаргаж байгаад ингээд сайхан салгаад авчихваа? Шуналтай юмуу? Ухаантай юмуу? Мэдэхгүй.

Санжаасүрэн -

Би 3 хүүхэдтэй. Ямарч хувьцаа байхгүй.

Хишигсүрэн -

Жишээлбэл танай гэр 10 мянгынхаа тасалбарыг яасан?

Санжаасүрэн -

Яагаа ч үгүй.

Хишигсүрэн -

Би яг энэ түүхийг мэдэж байна.

Санжаасүрэн -

Брокерт өгсөн. Сүүлдээ алга болсон.

Хишигсүрэн -

Би танаас асууя. Гадаад худалдааны яамны үнэ эдийн засгийн газрын дарга хийж байсан гэр бүл Экспорт, Импорт компаний ерөнхий нягтлан байсан хүн хүмүүс хулгайлаад байсан. Би тэгээд аваагүй ш дээ гээд суугаад байгаа байхгүй юу. Ямар хүмүүс нь авъя гээд авчихсан юм? Би үүнийг авсан гэж хэлж байгаа хүн надад гарсангүй. Би 50-иад малчид малаа авсан гэж хэлнэ. 50 гаруй хүнтэй ярилцлага хийхэд надад ...

Санжаасүрэн -

Лав л манай хамаатан саданд авсан юм ерөөсөө байхгүй. Хөдөөнийхөн бол малтай.

Хишигсүрэн -

Мал л авсан л даа.

Санжаасүрэн -

Мал аваад тэр мал нь сүүлдээ үхэж үрэгдээд ганц нэгийг хүнсэнд хэрэглээд байхгүй. Ёстой орон байраа авсан даа. Би хоёр өрөө байр авсан. Тэр үед чинь бас нэг өрөө байраа томсгоод тэгээд нөгөө шударга хэлдэг хуулийн өвчтэй юм болохоор ... хорихын зуслангийн байшин бариад байшингүй. Тэгээд сайд майд нь талын авчихсан л байдаг юм. Намайг ажлаас хөөсөн улсууд бүгдийн авчихсан. 0.7 га газраа 5 жил хөөцөлдөөд авч чадаагүй.

Хишигсүрэн -

Авъя гэсэн газартай?

Санжаасүрэн -

Авъя гээд байгаа нь Дамбадаржаагийн хойд талд. Газрыг мөнгөөр авдаг гэх юм. Мөнгийн өгөөд авъя гэхээр Санжаасүрэн хурандаатай бол ярихгүй гэчихнэ. Би бол ямарч аж ахуйн үйл ажиллагаа явуулдаггүй. Би машин барьж чаддаггүй. Машингүй. Яагаад гэхээр машин бариад явж байсан хүн гэнэт тормослочихвол би араас нь очоод орчихно. Яагаад гэхээр 10 хэдэн жилийн айдас намайг ийм болгочихож байгаа юм л даа. Миний хувьд өмч хувьчлалыг нарийн ярих сонирхол байхгүй. Яагаад гэхээр Санжаасүрэн өөрийн биш болохоор муулаад байна гэж хэлдэг. Юу ч гэсэн болохгүй бүтэхгүй байсан том дарга нарыг 90 хэдэн онд би хэвлэлийн бага хурал дээр зарлаад тэгээд хэлсэн. Нөгөө талаасаа бас нэг өөр асуудал байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Материаллаг талаасаа биш оюунлаг талаас нь жишээлбэл би энэ кофе өтгөн байна. Чихэр нь их байна. Бага байна гэдэг бол миний аман доторх мэдрэмжийн асуудал. Хоолойгоор давсны дараа би үүнийг өөрөөр харах ёстой. Өөрөөр хэлбэл би кофе сайн байна. Муу байна. Хүйтэн байна. Бүлээн байна гэж уухгүйгээр чи нэгэнт л уусан бол битгий бод гэсэн онол байх юм л даа. Хэрвээ чи голж байгаа бол бүү хэрэглэ. Энэ ийм учраас миний хувьд бол материаллаг талаасаа гадна жаахан нөгөө тал руугаа яагаад гэхээр эдийн засгийн талаас нь ярих гээд байна л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тийм тал руугаа.

Хишигсүрэн -

Өмч хувьчлах тал дээр эхлээд нэг 10000-ын тасалбар гаргаад, их бага хувьчлал, хувьцаа мувьцаа, улсууд тэр 10000-ын хувьцааг ойлгож мэдэрч байгаа юм байхгүй. Таны хэлдгээр 200 айл авсан гэж байгаа. Тэгээд үүний сөрөг үр дагавар гэж асар их юм гарч ирж байна шүү дээ. 200 айл эрх ашгаа хамгаалуулын тулд үлдсэн 2 саяыгаа дагуулж байна шүү дээ. Юу болж байна аа?

Санжаасүрэн -

Өмч хувьчлалын энэ асуудал, энэ будлиан, ноотой асуудал нь Монголын нийгмийн, хүмүүсийн сэтгэлд асар том хар толбо үлдээсэн. Энэ хар толбо өшөө цаашаа хортой шинжтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Би нэг юм ажигласан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

96 он би хорихын дарга болоод машин уналаа л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Гудамжаар машин унаад явахад ядуу хүмүүс над руу хилэнтэй харцаар хардаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Одоо бүр үзэн ядаж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Одоо гудамжаар гараад явахаар энэ ядуу хүмүүс жийптэй хүмүүсийг үзэн ядаж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Тэгэлгүй яахав. Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр энэ асуудал бол...

Хишигсүрэн -

Хулгай хийгээд баяжчихсан учраас уурлаад байхгүй юу. Ажил хийгээд баяжсан бол юу гэж уурлах уу тиймээ? \инээв\

Санжаасүрэн -

Чингис зочид буудлыг 41 сая Америк доллараар барьсан. Чингис зочид буудал.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд өмч хувьчлалаар 17 саяаар өгчихсөн.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Энэ одоо ямар ухаантны хийж байгаа хэрэг бэ? \инээв\

Санжаасүрэн -

Зөв гэж хэлэх үү? Буруу гэж хэлэх үү?

Хишигсүрэн -

Авсан хүний суу билгийг гайхах уу? Эсвэл өгч байгаа төр засгийг гайхах уу? \инээв\

Санжаасүрэн -

Хамгийн гайхалтай нь Югославчууд ирээд 1 сая доллараар Чингис хаан зочид буудлыг баръя гэсэн чинь манайх бариулаагүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэгээд хэдэн жил болоод.....\02:23:53-58\ манайхан болиод тэгээд сүүлд нь 41 саяар бариулсан шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгээд дахиад Югославчууд барьсан биз дээ?

Санжаасүрэн -

Харин тийм тэгээд 5, 10 жилийн дараа барихад тийм болохгүй юу. 1 саяар бариулах юмыг 41 саяар бариулсан. 41 саяар бариулчихаад 17 саяар хувьчилсан.

Хишигсүрэн -

\инээв\ Гоё жишээ байнаа. Тэгээд гүйж очоод 17 саяар авахын тулд засгийн эрхийг аваад л тиймээ?

Санжаасүрэн -

Засгийн эрх авахаасаа өмнө авчихсан юм.

Хишигсүрэн -

Дараа түүнийгээ хамгаалахын тулд тэгж болно ш дээ. Ер нь өмч хувьчлалын том хий харагдаж байна шүү дээ.

Санжаасүрэн -

Нэг сонин асуудал байдаг юм. Миний хэвлэлийн бага хурал дээр гарч байсан. 93 онд нэг нисдэг тэрэг агаарын хилийг зөрчөөд Оросоос ороод ирсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Эрүүгийн хэрэг үүсгээд хэрэг бүртгээд нисдэг тэргийг хураагаад улсын орлого болгох асуудал гараад ирэхээр ингээд намайг тагнуулын газрын дарга... 25:08-10

Хишигсүрэн -

Тэр яадаг гэсэн нисдэг тэрэг бэ?

Санжаасүрэн -

Тэгээд тэр нисдэг тэрэг явсаар байгаад аваад, ингээд ирсэн чинь засгийн газрын хуралдаанд оруулаад, засгийн газар улсад 250 саяар авъя гэсэн санал оруулдаг юм. Жадамбаа генерал Батлан хамгаалахын сайд байсан. Тэр генерал Оросоос 150 сая төгрөгөөр ав гэж байхад би яаж 250 саяар авах юм гэсэн ийм асуудал тэнд яригдсан.Тэгээд яахав хөөрхий генералын үгийг дараад тэгээд 400 саяар нөгөө нисдэг тэргийг худалдаж авч байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Нөгөө Отгонбаярын оруулж ирдэг?

Санжаасүрэн -

Тэгээд тэр нисдэг тэрэг миний тооцоолсноор бол Зүүнхараад осолдоод олон хүний амь авч оддог тэр нисдэг тэрэг. Гэхдээ түүнийг биш гэж яриад байгаа. Тэр нисдэг тэрэг. Чи боддоо Оросууд 150 саяар ав гэж байхад яаж 250-аар авах юм гэж байсан. Ийм юмыг харж байгаа. Яахав дээ миний хурандаа цол бол хувьсгалт нам төр засгаас авсан хурандаа цол. Гэхдээ би хувийнхаа төлөө биш Монгол орныхоо төлөө зүтгэж байна гэж авсан цол. Нэгэнт хурандаа цол авсан хүний үйл ажиллагаа хурандаа л байх хэрэгтэй. Цэрэг байж болохгүй. Үхсэн ч гэсэн хурандаа. Тэр алдаа оноогоо би давж гарах хэрэгтэй. Би өөрийнхөө улс төрийг зөв гэж хэлэхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Би хийж байгаа юм олон хүний санаанд хийгдээд байгаа учраас хийж байгаа. Гэхдээ намайг хараадаг ч хүн олон бий. Дэмждэг ч хүн олон бий.........

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би нэг ийм юм асуух уу? Та ажлынхаа шугамаар, ард түмнийхээ эсрэг, улсын эсрэг, одоо улсуудын хуйвалдаж нууцалж байгаа тийм зүйлийн эсрэг тэмцлээ шүү дээ. Тэмцлийнхээ үр дүнг гаргаж байна. Зарлаж байна. Таныг буруутгаад байгаа шалтгаан нь албан тушаалын хувьд, эрхэлж байгаа ажлын хүрээнд олж авсан мэдээллийг нийтэд зарлаж байна гээд байгаа ш дээ. Төрийн нууц задаллаа гээд тиймээ? Та бол үгүй л гэж бодож байгаа.

Санжаасүрэн -

Хүн хулгайлж авч ирж байгаа. Амийн бүрэлгэж байгаа нь төрийн нууц биш шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм. Ийм зөрчил харагдаж байна шүү дээ. Гэтэл танаас өөр тэр мэдээллийг мэдэж байгаа улс чимээгүй байдаг юм?

Санжаасүрэн -

Тэгэхээр байна ш дээ. Хүний амьдрал их сонин байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хүн ерөөсөө амьдрах байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Амьдрахын тулд юмаа зохицуулах хэрэгтэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Бид нарын дунд ажиллах хэрэгтэй ажилласныхаа дараа амьдрах хэрэгтэй гэсэн ойлголт байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Бид нарын цэргийн тангараг өргөж байгаа нь тэр. Тэгээд бид ажлаа хийнэ. Манай дарга хүртэл хэлж байсан. Санжаасүрэн чи гэр бүлтэй болно гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ? Хүүхэд өвдлөө гэж юу ярьж байгаа юм авгайн чинь асуудал. Тийм л ойлголттой тэгээд л ажилладаг байсан. Дуугүй байсан хүмүүс бол харьцангуй ойлгомжтой л доо. Тэд нар өмчийн хэлбэртэй болчихлоо. Үр хүүхдүүд нь сайхан байж байна. Хурандаа нар бол харьцангуй зах зээлд хөлөө олчихсон улс ш дээ. Тэр талаасаа ч гэсэн тэр. Нөгөө талаас хувийн арчаагүй чанар юмуу. Ёстой хэнхэглэж байсан үе юмуу. Миний одоогийн хувьд бол болох юм болоод ирсэн. Нөгөө талаас биеэ авч явах удирдах хүнтэй айж зохицуулж ажиллана гэдэг том асуудал юм билээ.

Хишигсүрэн -

\инээв\

Санжаасүрэн -

Өөртөө ашиглах уу? Эсрэг байх уу? гэдэг дараагийн асуудал.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Монгол ардын зүйр үг байдаг. Нохойтой....

Хишигсүрэн -

Ноёнтой заргалдсан хүн толгойгүй. Нохойтой заргалдсан хүн хормойгүй гэж..

Санжаасүрэн -

Хормойгүй гэж тэр.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Бусад хүний талаар та ийм л юм хэлэх үү?

Санжаасүрэн -

Аливаа юм чинь өөрийн хэмжээстэй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Надад 5 литр ус багтдаг бол 10 литр ус багтахгүй шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Хэмжээтэй савандаа л байх ёстой. Би ямар хэмжээстэй түүндээ л байдаг. Ёс суртахууны хэмжээсээс бүх юм харагдана.

Хишигсүрэн -

Та өөрийнхөө амьдралд байгаа ер бусын, бусдаас онцгой гэж юуг хэлэх үү? Таньд тийм юм байгаа юу? Хөндлөнгийн хүн таны амьдралаас тийм юм олж харж болно. Та өөрөө юу гэж бодож байна?

Санжаасүрэн -

Би бас өөрөө боддог юм. Яагаад төр засгийн болохгүй юмыг би дандаа мэдэж байдаг тарааж байдаг....\.02:32:40-33:00\ нэг талаасаа бас баярлаж явдаг. Мэдээлэлтэй. Аливаа асуудалд хандахадаа өөрийн байр сууриа илэрхийлж байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Энэ л тал минь юмуу даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Заримдаа үхэх шахаж явдаг л даа. Цэргийнхэнийг чинь цолоор нь авч үзнэ шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм байна ш дээ. Жилд 5 хурандаа өгдөг гэхээр сайн байна ш дээ.

Санжаасүрэн -

Аливаа юм сайн муу хоёр талтай байдаг. Би коммунист намын дээд төгссөн ч гэсэн аюулаас хамгаалахын сургууль, хоёр сайхан сургууль төгссөн. Ийм сургууль төгссөн учраас би ямар ба юмны үйл явдлын холбоосыг тогтоохыг хичээдэг. Тагнуулынхныг юмны улыг шагаадаг гэж ярьдаг тиймээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Олсон мэдээллийнхээ холбоосоор хаанаас мэдээлэл авах бэ? гэдэг арга барилаа мэддэг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Орж ирж байгаа мэдээллийг ар талаас нь харах эерэг талаас нь харах ийм мэдлэгийг надад өгсөн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Үүндээ би нэг их харамсдаггүй. Хорооны сургууль төгснөө зарим нь нууж явдаг.

Хишигсүрэн -

Би болохоор тэр хүмүүс тухайн үедээ их чухал хүмүүс бэлтгэгдэж байсан байхаа гэж боддог юм. Хувьдаа бол.

Санжаасүрэн -

Олон чадалтай хүмүүс гарсан. Олон хэлтэй. Чадалтай.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Чадвартай улс олон гарсан. Тэд нар яахав одоо зах зээлийнхээ зарчимаар үйл ажиллагаа явуулж байна. Тэд нийгэмд болохгүй байгаа юмыг бүгдийн харж байдаг. Мэдэж байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Үйл ажиллагаа явуулахад ардаа татлаа түлхээгүй. Тэгэхээр ардаа татлаа түлхээтэй болоод ирэхээр чинь тодорхой юм хийж чадахаа байчихдаг. Жишээлбэл 18-тай хүүхэд яагаад цэрэгт татаж байна уу? 21, 22-оос хойш яагаад цэрэгт татахгүй байна. 21,22 той болоод ирэхээрээ авгай хүүхэдтэй болоод үр хүүхэд нь нүдэнд нь харагдаад аа 30 гарчихаараа амьдрал нь харагдаад байна шүү дээ. Тэгэхээр 18 тай учраас юу харахгүй учраас цэрэгт татаад их бууны өмнөөс явуулдаг ийм л юм байна шүү дээ. Магадгүй нөгөө талаас нь бодоход үр хүүхдийнхээ хувь заяаг хаяад 10- хэдэн жил явсан юм болов уу? гэж бодогддог. Нөлөөлсөн үү? Гэвэл нөлөөлсөн. Намайг ажиллаж байхад өглөөнөөс аваад орой хүртэл телевизээр амьд хүн байхын аргагүй сэтгэл зүйн дарамт...

Хишигсүрэн -

Дарамт. Би түүнийг асууя гэж бодож байсан юм.

Санжаасүрэн -

Манай гэр бүлийн хүн эмэгтэй хүн юм чинь намайг хүн магтаж байвал гэгээтэй орж ирээд, намайг муулах юм бол хачин болдог. Тэгээд гудамж дэлгүүр хоршоо орохоосоо айна.

Хишигсүрэн -

Хэлмэгдүүлэлт гээд албан ёсны үйл явдал байна ш дээ? Үй олноор нь устгаад, энэ бол компаничилсан ажил байсан учраас , гэхдээ бас эсэргүйн хүүхэд гээд дарамт байсан энэ тэр гээд. Эсэргүү биш ш дээ тиймээ? Тийм юм болоод өнгөрсөн ш дээ. Тэгээд бас намын эсрэг үзэлтэн тэрс үзэлтэн гээд байсан байх. 90-ээд оноос хойш болж байгаа нийгмийн эсрэг босож байгаа ганц нэг хүмүүс байгаа ш дээ. Одоо жишээлбэл та байна. Тэр хүнд хандах нийгмийн хандлага. Таны хэлдгээр 50, 50 ш дээ. Эсэргүүцэх үгүйсгэх гээд...

Санжаасүрэн -

Аа ха.

Хишигсүрэн -

Эргэн тойрон болж байгаа өөрчлөлтөнд та өөрөө яаж ханддаг уу? Танай гэр бүл яаж ханддаг бэ? гээд би асуух гэж байлаа. Танихгүй хүмүүсийн хандлага бол өөр. Олон нийтийн мэдээлэл дээр ажиллаж байна шүү дээ. Яг таныг өөрийг чинь хэн бэ гэдгийг мэддэг ойр дотны хүмүүсээс гарч байгаа өөрчлөлтүүд яаж гарч байсан бэ?

Санжаасүрэн -

Миний таньдаг байсан хүмүүс бараг ялгарч байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тууштай ч хүн байгаа юм. Хоёр гурав уулзаад салж байгаа ч хүн байгаа юм. Хэцүү л дээ. Шоронд орчихоод дахиад шоронд орчихоор миний эргэн тойронд байсан хүмүүс хэцүү байдалд орж байгаа юм л даа. Сэтгэл нь хуваагдаад гарч ирчихээд дахиад орчихоор сонин болж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Тэр их сонин тиймээ? Дарга нь хоригдол болоод ороод ирдэг.

Санжаасүрэн -

Шоронгийн хоригдол гээд хатуу үзээд байсан чинь нөгөөх нь дарга болоод ороод ирж байгаа. Энэ тохиолдол бол олон хүнд тохиолдохгүй. Надад л тохиолдоод байгаа.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Санжаасүрэн -

Есөн шидээр, сонин хэвлэлээр чинь идсэн уусан. Гэхдээ 37 оны хэлмэгдүүлэлт надаа өөр юм шиг санагддаг юм. 21 оны хувьсгалаар Чингисийн засаглалын тэр тогтолцоог үндсээр нь устгасан. Дараа 37 онд Ленины .... устгаад хаячихсан. Тэгэхээр асуулт гарч ирж байгаа. 21 оны хувьсгалаар Сүхбаатар Чингисийн засаглалын тогтолцоог устгаад хаячихаж. Тэр 21 оны хувьсгал гарч ирж Чингисийн алтан ургийн устгасан эд зүйлийг бид одоо юу гэж үзэх үү? Энэ тэгж байгаад тавигдана л даа. Яагаад ингэсэн юм гэхээр 37 оны хувьсгал Чингисийн удам угсааны тайжуудыг ялгах Чингисийн удам угсааны тайжууд байж байгаа ш дээ. Аль аймаг суманд хэд байна гэдгийн нарийн мэдэж байсан. Тэгээд тэд нарыг устгасан.

Хишигсүрэн -

Ер нь бол уу?

Санжаасүрэн -

Ер нь бол.

Хишигсүрэн -

Яаж бүртгэж ямар аргаар тогтоох уу?

Санжаасүрэн -

20 хэд 30 хэдэн онд чинь бүр нарийн байсан юм чинь. Ялгуун тайж гээд сум аймгаараа мэддэг. Чингисийн удам угсаа гэдгийн мэддэг байсан. Тэгээд олон лам нарыг устгасан гэж ярьж байгаа болохоос биш Чингисийн тайж нарыг устгасан гэж хэн ч ярихгүй байгаа.

Хишигсүрэн -

Бүгд устчихсан учраас ярих хүн байхгүй болчихсон. \Инээв\ Тэр өнцгөөс нь аваад үзэх юм бол 37 оны хэлмэгдүүлэлтийн үр дүнд тараад явчихсан байсан Чингисийн алтан ургийн яг хичнээн хүн ам байсан юм? Түүний бүгдийн устгасан юмуу? Үлдсэн бол үр сад нь хаана байх магадлалтай гээд байж л байгаа ш дээ.

Санжаасүрэн -

Байж л байгаа. Улсын архивт байж байгаа. Аюулаас хамгаалахад байж байгаа. Хичнээн тайж байсан нь байж байгаа.

Хишигсүрэн -

Тэр улсуудын үр удам одоо хаана байна гээд тогтоогоод гаргахад нэг их асуудалгүй юм байна ш дээ. 37 онд мэдэж байсан бол тиймээ?

Санжаасүрэн -

Байж байгаа. Аймаг сумаар хөөгөөд Цогт тайж, Баян тайж гээд...тэгээд энэ хуучин тогтолцоо чинь...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Зулзагаа иддэг. Өөрийнхөө үрийг иддэг ийм механизм. Явж явж байгаад Чойбалсангаа унагаачихлаа. Янз бүрээр л ярьдаг.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Санжаасүрэн -

Дараагийн асуудал гарлаа. Цэдэнбал даргыгаа авч хаялаа. Хойно аваачаад хаячихсан. Тэгээд тэндээ өнгөрлөө. Тэр шиг яамныхан ч ялгаагүй. Дараачаасаа идээд дараачаасаа идээд. Намайг 60 хэдэн онд ирж байхад 37 онд залуухан байсан улс 66 онд дарга нар нь болчихсон байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Санжаасүрэн -

Тэр үед ярьдаг байсан юм. 30 хэдэн онд өнөөдөр төлөөлөгч байсан хүн маргааш нь дарга болчихоод хөтлөөд гүйдэг. Яамны жижүүр цэвэрлэгч нь хүртэл маргааш нь даргаар ажиллаж байсан гэж ийм хөл толгойгүй асуудал гарахгүй юу. Хэн нь хэн бэ? гэдгийг ялгаж мэддэг ч юмуу? Үгүй ч юмуу. Хэн хүчтэй нь түлхэн унагааж байдаг. Тэгэхээр манай энэ өнөөдрийн нөхцөл байдал тэр үйл явдал давтагдахыг үгүйсгэхгүй. Шалгах хүн байхгүй. Хэн шалгах юм? өнөөдөр их хуралд 20 гаруй хүн байна ш дээ. Гэмт хэргийн бүлэглэлтэй. Хууль батлаад сууж байна ш дээ. Эд нараас юу хүлээх юм. Ёстой чадаж байгаа юманд арга байхгүй. Хүч мөхөсдөж байгаа юм чинь. Нэг буруу ташаа мэдээлэл гарахад хуурай өвсөнд гал тавьж байгаа шиг хяргаад хаяж байгаа.

Хишигсүрэн -

За хоёулаа өнөөдрийнхөө ярилцлагын өндөрлөх үү?

Санжаасүрэн -

Тэгье

Хишигсүрэн -

Эхний ярилцлага 2 цаг 47 минут болсон байна.

Back to top

Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.

• Website Tips




• Interviews

  • Translations
  • Browse
  • Browse Interviewers
  • Search
  • Glossary
  
  

• Gallery

  • Gallery
  • Video
  • Photos / Documents
  
  

• Mongolia

  • Background
  • The twentieth century
  • Pictures
  • Timeline
  
  

• Project

  • Overview
  • Themes
  • Process
  • Pilot
  
  

• Project Team

  • Team
  • Reflections
  
  


• Oral History Resources
• Links
• Terms and Conditions


• Contact