Bayarsaihan

Basic information
Interviewee ID: 990435
Name: Bayarsaihan
Parent's name: Janchiv
Ovog: Bicheech
Sex: m
Year of Birth: 1958
Ethnicity: Halh

Additional Information
Education: higher
Notes on education:
Work: agricultural specialist
Belief: Buddhist
Born in: Mandah sum, Dornogovi aimag
Lives in: Shaamar sum (or part of UB), Selenge aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder


Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
privatization
herding / livestock
authority
democracy
repressions


Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)



Please click to read an English summary of this interview

Please click to read the English transcription of this interview

Translation:

Эрдэнэтуяа -

Хувьчлалын талаар ярьж эхлэе.

Баярсайхан -

За.

Эрдэнэтуяа -

Хувьчлал ер нь анх яаж гарч байв? Ер нь ямар байдлаар та нарт мэдрэгдэж байв? Аанг. Хэдэн онд гарав?

Баярсайхан -

Хувьчлал 1992 онд тиймээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Ардчилал гараад тэгээд нөгөө нэг юуны одоо Засгийн газар чинь нөгөө нэг юу дүрэм журам нь өөрчлөгдөөд л тэгээд одоо нөгөө тухайн нөгөө зорьж байсан нийгмээсээ ухраад л тиймээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Одоо тийм учраас л нөгөө хүн болгоныгоо хөрөнгөтэй болгох, иргэн болгоныг хөрөнгөтэй болгоё гэсэн нь л одоо уур амьсгалыг зорилт л дэвшүүлж л гарч ирсэн тэр үед. Ардчилалын маань одоо. Тэрний дагуу одоо улс эх орныхоо өнөө социализмаар байгуулахад бүтээн байгуулсан хөрөнгөө хувьчилж өнөө хүн болгондоо хувь хүртээх ийм л аян эхэлсэн ш дээ. Ийм л одоо арга хэмжээ авсан. Тэгээд энийг бол зүгээр яахав бид одоо сум орон нутаг тухайн сум, сангийн аж ахуй, төрийн өмч хөрөнгөтэй тийм одоо аж ахуйн нэгжүүдийг байж байсны хувьд эргээд тэр төрөөс төрийн хураасан хөрөнгийг буцаагаад хувь хүртээгүй биш хүртээсэн л дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн. Одоо жишээлбэл мал малыг одоо малыг хувиарлалаа хуваалаа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тиймээ. Дээр нь одоо тэр битгий хэл сангийн аж ахуйн хураасан хөрөнгийг зүгээр тухайн үед бол тэр үед нэг хүнд ноогдох нөгөө хөрөнгийнхөө лимит маягийн тиймээ овор хэмжээ тэдэн мянга ч байдаг билээ. Тэрэнд нь ямар хүний унаж яваа трактор хүрэх юм биш тиймээ. Тэр утгаараан бол тэрэг техник, газар тариалангийн үйлдвэрлэлийн том объектууд бол тэр тухайн нэг хүнд очих боломжгүй байсан учраас тэрийг чинь хувьцаа гаргаж тиймээ

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Хувьцаагаар, ягаан цэнхэр тасалбар билүү. Тэ.

Эрдэнэтуяа -

Тийн.

Баярсайхан -

Аан 2 тасалбараар тэр жижиг тасалбараар бол мал, жижиг сажигхаан одоо үйлдвэрлэлийн хэрэгсэл ч юм уу багаж зэвсэг, үр бордоо маягийн юмнууд бол жижиг сажигаар бол авсан л даа. А тэр том хувьчлал гэдэг нь бол тэр миний түрүүний хэлдэг тэр трактор, тэр тэрэг техник бүр тийм том үйлдвэр объектийг хувьчлахад л хөрөнгө оруулалт хийх тийм эрхийн бичиг олгогдсон л доо.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

За тэгээд яахав жижиг хувьчлалаар бол ер зүгээр бол сангийн аж ахуйн хөрөнгийг хувиарлахад бол хуваахад бол миний бол миний ойлгож байгаагаар бол тухайн сум сангийн аж ахуйд ажиллаж байсан улсууд бол ер нь бүгдээрээ хувь хүртсэн. За зүгээр тэрийг бас тараах, яах дүрэм журам гэж бас дээрээ ч гарсан доороо ч бас тухайн сум орон нутаг боловсруулсан. Тэгээд тэдэнд чинь одоо ямар хүн болгон яг тэгш одоо 10 малыг нэг нэгээр нь авна гэхгүй бас тухайн тэр малыг одоо маллаж байсан, тэр малыг үржүүлж олшруулж байсан ч байдгийм уу, эсвэл олж ирж үржүүлсэн энэ утгаар нь бас арай давуу эрхтэй гэдгээр нь малчдад бол одоо арай олон өгдөг юм уу. Тэгээд дараачийн шатанд одоо ямар ч мэргэжилтэн байдгийм уу тэр тракторчин ч мужаанч юм уу тэдэнд тэр малыг хувьчилсаан. За тэр жижиг эрхийн бичгүүдээр бол яахав би түрүүн хэллээ. Янз бүрийн жижиг сажиг хөрөнгө мөнгөнүүд бол хувиарлагдсан. Мөн орон байр хувиарлагдсан. За яахав тэр мал нэг асуудал байна. Орон байрыг бол одоо тухайн өөрийнхөө тухайн засаг сангийн аж ахуйн орон сууцнуудаас авч байлаа ш дээ. Орон байртай байсан улсууд бол тухайн сууж байсан орон байруудыг бол өглөө л дөө.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Энд бол одоо яахав. Гэхдээ тэр үед орон байргүй байсан улсууд бол энэ бол хүртэхгүй байгаам л даа. Тэнд тэгээд гаргаад өгөх нэмэлт тийм орон сууц байгаагүй юм чинь. Жишээлбэл нэг айлд 3 ам бүл байж байсан бол тэр аавынхаа юугаар аавынх нь байшин хувьчлагдаад л нөгөө 2 тэр өрх толгой юу өрх яасан 2 хүүхдэд нь май энэ байшинг ав гэсэн тийм юмнууд бол хийгдээгүй, байр нь ч тэр үед байгаагүй, зүгээр тэр улсуудад ямар орон байр авахав гэхээр тэр үед тухайн асуудлыг шийдэхэд боломж муутай байсан зүгээр. Тэр утгаараа болул хүн болгонд байртай болгосон уу гэхэд болгоогүй л дээ. Зүгээр яахав тухайн үед бол байж байсан байртай улсууд л байртай болсон болохоос тэрнээс биш хүн толгойлсон жишээлэхэд тухайн сумын мянган өрх мянгуулаа орон байртай болж чадахгүй ш дээ. Тав зургаан зуу нь болоод л бусад нь бол аав ээжийнхээ хажууд байж байсан улсууд бол тэгээ л. За тэр том хувьчлалын тэр ягаан тасалбар одоо тэр том эрхийн бичгийг бол яахав бид чинь тэрүүгээ нийлүүлж байгаад тухайн нэг компаниуд гээд бөөгнүүлээд жижиг компаниуд нэг хэсэг бүлгээрээ, нэг бригад салаагаараа ингээд нэг иймэрхүү юм болоод явсан даа. Тэгээд энэ чинь ийм учир утгатай юм тэрнийг би бас ийм юманд эмзэглэх ч гэдгийм уу нэг яахав. Тухайн хувьчлалын одоо мөн чанараас болов уу, одоо ямар ирээдүйд ямар хүн одоо хувьчилж авах юм. Энэ хувьчилж авахын тулд хэн юу хийх юм, юу мэдэж байх ёстой юм гэсэн ийм бол таниулга яриа таниулга тийм юм бол учир дутагдалтай байсийн. Байна лээ гэж би ойлгодог. Энийг бол яахав зүгээр Засгийн газар бол дээрээ босгож байсан улсууд бол мэдэж л байсан байх. А тэрнээс бол одоо мэдээлэл авдаг цөөн тооны улсууд бол мэдсэн юм шиг байгаан. Тухайн сум орон нутагт юм уу, аймаг орон нутагт. А тэр мэдээлэл авсан улсууд бол арай түрүүнд хөдөлсөн. За энийг чинь ингэвэл би одоо их хөрөнгөтэй болж болох юм. Тэгээд тэр хоёр дахь хувьчлал гэж одоо явагдсан ш дээ. Өмч, эрхийн бичгийг чинь баталгаажуулж аль нэг хүн дээрээ төвлөрүүлж тэр бичгийг чинь одоо хоорондоо худалдаж авч ч болно, эсвэл хандивлаж болно, тэгээд одоо хэн нэгэн хүн дээр цуглуулж аваад, тэгснээр бол тэр хүн одоо өнөөдөр миний бие бол одоо томхон үйлдвэрийн газрыг юм уу, эсхүл одоо нэг томхон газар тариалангийн газар цогцолборыг тав зургаан трактор ч юмуу, дөрөв таван комбайн нийлж цаанаа өчнөөн сая төгрөг, энд бол оногдох эрхийн бичгийг өөрийнхөө нэр дээр бөөгнүүлж авч чадах юм бол тэр хөрөнгө бол миний хөрөнгө болох байсан гэдэг иймэрхүү асуудлыг 2 дахь хувьчлалын тэрийг бол манай хөдөөгүүр учир дутагдалтай хийсэн гэж би өөрөө ойлгодог юм. Энийг миний түрүүний хэлдэгээр бол овсгоотой, хөдөлгөөнтэй, мэдээлэлтэй улсууд бол авсан л даа тэгээд. Тэр нь буруу нь юу байхав. Тэхдээ энийг бас дээрээс бол миний өөрийн ойлгож байгаагаар бол хүн болгонд мэдрүүлэх байсан. А хүн болгонд мэдрүүлснээр би хэнд чухам эрхийнхээ бичгийг, би өөрөө үйлдвэрийн эзэн, компанийн захирал болдоггүй юмаа гэхэд би чухам өөрийнхөө эрхийн бичиг, өөрийн тэр ам бүл 4 бол 4 хүний, 5 бол 5 хүний, 10 бол 10 хүний энийгээ чухам хэн дээрээ бөөгнүүлвэл над ач холбогдолтойв. Би тэр компани ч юм уу тэр хөрөнгөө өгснөөр тэндээс юу авч болохов, юунд нь хийчиж болохов гэдгээ бол мэдрэх байсан. Тийм ийм мэдрэгдээгүй, мэдүүлээгүй учраас зүгээр гэртээ одоо 3 эрхийн бичиг байж байгаал 1 хүн орж ирээд л –за танайх эрхийн бичиг байна уу? Байна. Би тэрийг чинь худалдаж авах сонирхолтой байна. Өгөх үү? Гэхээр чинь тухайн мэдэхгүй хүн чинь: - өө яахын юугаар авахын? Таньд юу хэрэгтэй байна. Тухайн үед чинь 90-ээд онд чинь амьдрал хүнд байсан. Гурил будаа ч ховор байсан. Ганц шуудай гурил өгье л дөө. Эрхийн бичгээ өгөх үү гэхээр нь өгч л байсан л даа. Тэр маягаар. За тэгээд нөгөөдүүл юу гэдгийн зүгээр хоорондоо зарим одоо архи уух сонирхолтойд нь за нэг шил архи авч өгөөд л – за миний хөгшин энийгээ өгчих за чи гарын үсэг өгчихөөрэй надад өгсөн зөвшөөрөхгүй бол сүүлд нь аюултай шүү гэх маягийн тэгээд гарын үсэг зуруулаад л хураагаад авчихна. Тийм маягаар одоо жоохон овсгоотой, эсхүл зальжин тийм улсуудад бол нилээн тэгээ л яадгийн тэр бичгүүдийг чинь хурааж аваад л тэр одоо зарчим дээрээс гарсан дүрэм журам нэг газар очиж баталгаажуулаад л а энэ хүн бол ийм юм болжээ. За сүүлд нь тэр хүн бас унасаныхаа дараа харчихаад –үгүй ээ миний унаж байгаа тракторыг чинь хураагаад авах байсийм уу. Авалгүй яахав би таниас энэ трактор чинь таны өмч биш байсийн ш дээ. зүгээр та манай тракторчин, та бол явж болно. Би трактороо авлаа. Үгүй энэ чинь би компани чинь хувийнхаа эрхийн бичиг, таны эрхийн бичиг сайндаа миний тракторын өрөөсөн дугуй л оногдоно. Танд би ерөөсөө гурилаа өгчихсөн шүү дээ шуудай. Одоо болоо биз дээ, тохироо биз дээ. Тохирсон. Хэлэх үг байхгүй. Тэгээ л ажлаасаа гараа л унах унаагүй, нөгөө хийж байсан үйлдвэрлэлийн баазаасаа салаа л тэгээ л нэг хүний гарт тэр бол хөрөнгө болж хуримтлагдаж байгаам. Тэр утгаараан бол би бол тэр хувьчлал, ялангуяа 2 дахь хувьчлалд үйлдвэр аж ахуйн нэгжүүдийг босгох тийм тэр юун дээр бол бас жаахан алдсаан. Тэнд чинь бол манай эндхийн одоо жинхэнэ тэр хөдөлмөрөө хийж байсан трактор комбайнаа барьж байсан улсууд бол үндсэндээ тэнд бол тэгээд цаасаа хүнд шилжүүлснээр бол их олон улсууд ажилгүй болж 93, 94 онд чинь яалаа ш дээ. Тэр талын тийм юм болсон. Зүгээр бол одоо тэрнээс дээш ч гэсэн одоо манай дээр том том үйлдвэр мүйлдвэрүүд ч гэсэн янз бүрийн бичигнүүдийг чинь өгөө л хуримтлал авна, ашиг тиймээ, ямар юм билээ, авна гээ л улсууд яасан гээл ойлгуулсан. Тэгээ л одоо мөн манай энэ тэр юу билээ АПУ компани том ч гэхиймуу, тэр одоо юу гэдгийн Мах комбинат том, тэр Гурилын үйлдвэр том гээ л өгсөн. Тэгээ л тэнд очсон юунууд эргээд ямар ч үр ашиг нь ч байхгүй, зарим нь ч дампуураад тараад ч сураггүй болсон гэж байгаам. Зарим нь бол эргээд жил жилдээ ашиг оноо нь гараад уул нь тухайн хүндээ жил болгон л одоо, тийн мөнгө санга ирж тухайн хүний амьдрал дээр л хөрөнгийн баталгаа, хөрөнгөө нийлүүлсний хувьд бол хувь хүртэж авах ёстой. Тэр бол ерөөсөө байхгүй манай улсад бол тэр бол дэндүү одоо ташаа ойлголт. Тэгээ л сураглаад л энэ хөдөөний улсууд чинь яахав яадгийн зүгээр таньдаг мэддэг улсуудаасаа сураглана. За яахав тэр Хөрөнгийн бирж гээл бас тэнд очоо л сураглана. Тэгээ л голцуу л одоо энэ АПУ компани чинь алдагдалтай гарсан байна, ашиг байхгүй байнаа танд бол энэ жилдээ очих юм байхгүй байна. Тэгээ л яадгийн хөдөөний улсууд чинь өө ашиггүй юм байна гээд л. Тэгсээр явсаар байгаад тэр бичиг сураггүй ч болсон сүүлдээ өнөөхий нь дахиад дамжуулаад тариа тарьж байгаа хүнд худалдагдчихдаг юм байна ш дээ. энэ аж ахуйн нэгж, өмч хувьчлал чинь өнөө дараачийнхаа хөрөнгөтэй хүнд худалдагддаг. Тэгээд дараачийн хүн нь болохоор: таны юм бол өнгөрсөн. Би бол тийм Дорж гэдэг хүнээс авсан болохоос Дулмаа гэдэг хүний юмыг би мэдэхгүй юм байна. Тэгээд одоо хувьчлалын эрхийн цааснууд бол тэгээ л хүчингүй болсийн. Тэгээ л одоо бол хэн нэг хүний л гарт орж байгаа байх. Тэгээ л тэр хүн би мөнгөөрөө авсан, эсвэл хувьцаа цуглуулаад авсан одоо та нартай ярих юм байхгүй. Энэ утгаараа бол ер нь энэ өмч хувьчлалын ихэнхийг бол яг тэр анх одоо өмч хувьчлалынхаа агуулганд хүрч чадаагүй л дээ. Уул нь бол анх энэ өмч хувьчлал гэдэг чинь бол мэдээж социализм байгуулаад 60, 70-н жил болж байгаа улсууд бол хураасан хөрөнгө бол байгаагүй биш байсан. А манай энэ 2 сая гаруйхан хүнд бол оногдох хөрөнгө бол байвал байсан. Үнэхээр их байсан. Тэрийг чухам яаж төвлөрүүлж, хэн нь удирдаж, хэнд нь одоо хэнийх нь хөрөнгө байвал зүйтэй гэдэг талаас бол юу ул суурь муутайхан одоо яахав зүгээр зах зээлийн ухаан байлгүй л яахав, хүний овсгоотой шинж чанар байлгүй л яахав. Аль одоо овсгоотой, овжин зальжин мэхчин тийм улсуудын гарт л манай хөрөнгүүд бүгдээрээ орсийн ш дээ. Яахав зүгээр зарим хүний 100% биш, зарим нь ч ухаантай хүн авсан л байх. Тэгээ л одоо энэ хөрөнгө авсан улсуудыг ихэнх одоо энэ үйлдвэр, кампани авсан улсуудыг хараад байхад бол нэг тийм эерэг энэрэнгүй үйлс, тэр ард түмнийг аваачаад ажиллуулж байгаа, тэр ард түмнийг харж үзэж байгаа юм байхгүй, ерөөсөө л тэр чинь ерөөсөө л нэг хүний өмч болж байгаа юм чинь би өнөөдөр чамайг хална уу, байна уу аль эсвэл дурны асуудал болсон. Тэр утгаараан бол одоо сая энэ зах зээлд ороод өмч хувьчлал одоо ингэж хийгдсэний дараа бол манай үйлдвэрлэл, ялангуяа хөдөө аж ахуй, газар тариалан, тэгээд үйлдвэрүүд чинь ингээ л нэг хэсэг уналаа ш дээ. Одоо ч гэсэн яахав зарим нь сэргэж л байна л даа. Буцаад нэг аажимдаа тэгээд нэг энд тэнд дэн дунтай явж байгаа тэр нэг зохимжгүй хувьчлагдсанаас болж нөгөө авсан хөрөнгөө яахаа ч мэдэхгүй хүн авчихсан. Тэгээд л морин дэл дээгүүр давхиад л. би ч түрүүн хэлж л байсан. Одоо жип унаж давхиад л яахаа мэдэхгүй, нөгөөхийнхөө технологийг мэдэхгүй, нөгөөхөө ажиллуулж мэдэхгүй, ажилчин байхгүй, ажилчидаа хөөгөөд ажлаас нь гаргачихсан. Тэр ажилчин чинь чиний хөрөнгө энд байгаамаа гэдгийг хэлэхгүй учраас хөрөнгөгүй хүн чинь юу гэж хүний хөрөнгөн дээр хүн ажилллахийн. Зах зээлд. Тийм утгаар бол манай үйлдвэр юунууд чинь монголын үндэсний үйлдвэрүүд чинь нэг хэсэг уналаа ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Тэгээд урьд нь хувьцаан дээр ажиллаж байгаагүй улсууд, мэдэхгүй.

Баярсайхан -

Мэдэхгүй. Харин хамгийн гол нь тэр л байгаа байхгүй юу. А тэхэд чинь бол энэ гадаад дотоодын орны хувьчлал энэ тэр болул нилээд улсад би тэгээд манай хувьчлал буруу юм биш гэж боддог. Энэ зөв юм байсан. А гагцхүү манайх их яаруу, түргэн одоо морин дэл дээгүүр яагаад. Нийт одоо өнөө хувь заяагаараа хүнд одоо ойлгуулаагүй. Цөөн бүлэг улсууд бол ойлгосон. Ойлгосныхоо тэр хэмжээнд тэрийгээ цаашид түгээлгүйгээр тэр бас л нэг утга агуулга л байсан. Ер нь тэгээд тэр энэ хүн мэдэж хэрэггүй, энэ ерөөсөө хоёрхон хүн мэдэх хэрэгтэй. 20 хүн мэдсэнээс 2 хүн мэдсэн нь ашигтай гэсэн агуулгаар бол хэсэг бүлэг улсууд бол манай бүх үйлдвэрлэлүүд бол хөрөнгөнүүд чинь хувьчлагдсан. Тэгээ л тэндээр очоод л тэгээ л ажил ч үгүй болсон, идэх гурилгүй болсон. Ядуурал чинь тэрэнтэй холбоотой гэж боддог.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Ер нь анх яагаад гарах болсон гэж шалтгаан тавьж байсан бэ? Энэ ямар учраас энийг гаргах хэрэгтэй гэж үзэж байсан. Юу гэж тайлбарлаж байсан?

Баярсайхан -

Зүгээр энийг чинь яахав дээ. Зүгээр энэ манай орон чинь одоо нөгөө Орос ах нарыг дагаад нөгөө коммунизм байгуулна одоо. Одоо бүх юм л одоо сайн сайхны төлөө яваад байна гээд ингээ л хөрөнгө үйлдвэрлээд байна. Яахав хүн бол тэр үедээ хүн болгон л ажилтай байсан. Ажилтай байсан уу ажилтай байсан, цалинтай байсан уу цалинтай байсан. Гэхдээ тухайн хүний ард бол өөрийнх нь бол үндсэн бол хөрөнгө гэдэг юм байхгүй зүгээр л хүний орон гэр, ор дэр, тэгээ л авдаг цалингаараа яг өдөр өнгөрүүлж байсан амьжиргааг л авч явдаг. Тийм л болохоос биш. Одоо өөр одоо хөрөнгөтөн орон гэдэг чинь бол өөр. Одоо тухайн хүний ард хэдэн сая тэрбум төгрөг байж байж тэрүүгээрээ олон хүнийг яаж цалинжуулж ажиллуулж, улс эх орондоо томоохон бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэж тэгж явж байж одоо тэр хөрөнгөтөн бий болдог. Тэгвэл улс эх орон бол төрийн нуруун дээр ачаалал нь бага. Одоо тэр хөрөнгөтэй улсуудын нуруун дээр ачаалал үүрч улс эх орноо авч явдаг гэсэн ийм л агуулга руу одоо нийгэм маань тэртэй тэргүй социалист нийгэм маань задраал тэгээ л тэр лүү урсан орсон учраас заавал хүн хөрөнгөтэй байх ёстой гэсэн ийм ухагдахуун бол тэр үед ч ойлгуулдаг байсан. Тэр үед чинь ер нь хүн болгоны толгойд орж ирсэн л дээ. Тэгээд ер нь социалист нийгмийн үед ч хүн хөрөнгөтэй болохыг хүсдэг л байсан ш дээ. А тэр нь одоо тухайн үеийн нийгмийн одоо нэг зарчим, хууль дүрэм юманд нь харшлаад хязгаарлагдмал, тэгээд яахав хүн ер нь яахав ажлаа хийгээ л амьдраа л цалингаа л авч байвал тэрнээс илүү нээх хөрөнгө хураах онцын шаардлагагүй. Чамд бол дутах юм эх орон чинь өгч байнаа гэсэн ийм ойлголтыг бол лоозогнодог байсан. Тэр утга нь ч яахав хүн хоолтой байсан уу байсан, өмсөх хувцастай байсан уу байсан, ажилтай байсан уу байсан, тэнд бол дутах юм байгаагүй. А зүгээр яг өнөө бусад өнөөгийн энэ зах зээлийн нийгмийн, энэ хөрөнгөтний нийгмийн энэ хөрөнгөтөн улсуудтай харьцуулахад болул монгол орон шиг тийм ядуу, монгол оронд хөрөнгөтөн гэж байсангүй. Тийм учраас олон улсын гольдрол руу ороход зайлшгүй одоо хөрөнгөтэй хүн байх ёстой гэдэг ийм ойлголт бол тэр үед тавигдаж л байсан. Тэрийг бол одоо хүн болгон толгойдоо бодоогүй биш бодсон зүгээр. Яаж хөрөнгөжихөв гэдгээ тэр үед бол утга агуулгы нь би хэлээд байна ойлгуулаагүй. Одоо яахав зүгээр хэсэг бүлэг мэдээлэл авсан, гадаад дотоодод сурсан. Тэр хөрөнгөтэй оронд ажиллаж амьдарч байсан улсууд бол арай илүү мэдэгдэхүүнтэй байж одоо энэ хувьчлал руу чинь нилээн орсон. Тэр нэг талдаа мэдлэгтэйн хувьд зөв байх. А нөгөө талдаан бол уул нь хүн болгоныхоо толгойг сайн цэнэглэж авсан бол бас л одоо арай өөр байх байсан болов уу гэж би дотроо боддогийм.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн.

Эрдэнэтуяа -

Тэр танай суманд тэ ямар ямар үйлдвэрүүд яг хувьчлалд орсон? Яг хувьчлал эхлэхэд. Ямар ямар үйлдвэрүүд байсан, үйлдвэр сангийн аж ахуй тэ байсан? Яаж яг бүр яаж хувьчлагдсан?

Баярсайхан -

Ердөө манай сангийн аж ахуй чинь юу ш дээ. Манай Шаамарын тэжээлийн аж ахуй, тэжээлийн аж ахуй ч ямар ч байсан хадлангийн үйлдвэрлэл хийдэг. Маш том техникийн парктай. Дугуйт трактор чинь 120, 30-аад, тэгээ л тэрнийг дагалдах одоо аграгатууд бүгд байлаа. Хадлангийн гол үйлдвэрлэл сангийн аж ахуйн хөрөнгө чинь бол хадлангийн үйлдвэрлэл байлаа. Дээр нь үр тарианы бригад байлаа. Төмсний нэг салаа байлаа. Хүнсний ногооны нэг бригад. Жимс ногооны нэг бригад байлаа. За тэгээ л мал аж ахуй, малын бригад мал бригад гээд манай үндсэндээ сангийн аж ахуй чинь 2, 3 мянган хүнийг мах хоолоор нь хангаж байдаг мал бригад байдаг байлаа. За өөр яахав дээ нэг хөдөө чинь том үйлдвэрлэсээд байх юм юу байхав. Тэгээ л тэр гол үйлдвэрлэл нь энэ юм чинь.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэгээд энийг хувьчлахад бол за яахав малыг бол яахав ер нь мал чинь тоо толгой нь ойлгомжтой юм чинь мэдээж юу гэдгийн нэг 500 үхэр байхад чинь за манайх чинь хэдэн малчинд өгөх билээ гэхэд чинь малчдадаа өгөөд хэдэн мэргэжилтэнгүүддээ өгөөд бас тракторч бригад салаадууд. Эхлээд энэ чинь юу яасийн ш дээ. Мал аж ахуйгий чинь бригад салаадаар нь хувиарласан ш дээ. За танай бригад 10 хүнтэй болул нэг 50 хонь ав тиймээ. Танай бригад 20 хүнтэй бол 100 мал өг гэдгийм уу. Эхний шат нь болул 91 онд болул гэрээс түрээсийн зарчмаар гээд.

Эрдэнэтуяа -

Тэр нь юу юм?

Баярсайхан -

Яагаав нөгөө нэг юуг. Одоо бригад салаадыг чинь бие даалгах нөгөө орсийн ш дээ. Алхам нөхцөл байсийн. Тэгээд сангийн аж ахуйгаас нөгөө ямар ажил хийх төлөвлөгөөгөө авдаг. А хариуд нь би ямар эд хөрөнгө эдлэх эрхтэйв гэдэг танайд бол 5 трактор өгнө. 5 трактортой 10 хүнтэй 50 малтай, энэ малаараа хоолоо олж иднэ. Энэ 5 трактораа бидэнд буцаагаад 500 тн өвс бэлдэж өгнө. Тэгээд тэр өвсөө илүү бэлдвэл ашиг урамшилтай, нөгөө малаараа хуучин сангийн аж ахуйхан чинь аа мах байхгүй дуусаа, мал авах уу гэж. Тэр малаа хөөрхөн аштайхан үржүүлээд бас идэхээ идээд цаана нь үлдсэнийг нь өсгөөд бас нөгөө ажилчидадаа ганц хоёр шөлний юм өгөөд ингээд нэг гэрээт түрээсийн хэлбэрээр чинь 88, 87 оноос манай мал бригад, хадлангийн бригадууд чинь тийм нэг юугээр орсийн. 2, 3 жил явсийн. Тэгээд тэхэд бол зарим нь бол эвтэйхэн эвээ олоод тийм нэг хамтын хөдөлмөр нэг бригад салаа чинь 10-аад хүнтэй тэр чинь тэр чинь дотроо юм юмтай тэр төлөвлөгөө нормоо биелүүлдэг хийдэг, тэр тэрэг техникээ өөрснийхөө юугаар зардлаар янзалдаг тиймээ, тэр малынхаа малаараа яадаг. Иймэрхүү юм нэг байсиймаа. Тэгээд сүүлдээ тэрийг чинь буцаагаад хурааж авсан. Өө та нар тэр малаа авчир. Сангийн аж ахуйн малыг. Жинхэнэ хувьчлал явах гэж байна. За зарим нь яахав газар дээр нь дахиад хуваачихсан. За танайд 100 мал байгаа бол энэ чинь танай бригадын 12 хүнд нь наадахаа хувааж өг. Өшөө мал өгөхгүй шүү, танайх малтай гээд. А зүгээр том том малын суурь нэг 300, 500 хоньтой сууриуд дээр бол яахав сумын комисс гэж гаргаж байгаам л даа. Өмч хувьчлалын комисс гэж гаргаад. Тэгээд тэр өмч хувьчлалын комисс чинь тэгээ л ингээ л яваад олон хоног ажилласаан.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Яаж ажиллахав тэд нар.

Баярсайхан -

Үгүй ээ юу яана ш дээ. Өнөө эхлээд контортоо сууж байгаад тооцоогоо хийнэ.

Эрдэнэтуяа -

За. Ямар ямар хөрөнгө байна?

Баярсайхан -

Өө тийн. Хичнээн одоо адуу байна, хичнээн үхэр байна, хичнээн хонь, ямаа байна тиймээ? За тоогоо гарга. За энийг одоо хэдэн хүнд өгөхөв. За хэн хэнд яаж өхөв. За өнөө малчин Цонх гэдэг айлд энэ чинь одоо малчин айл байна. Малчин айлдаа юу гэдгийм 2 үнээ, 20 хонь орхиё, 2 адуу орхиё ч гэдгийм уу. За ингээд хувиарлалт хийгээд байхаар чинь доошоо явна ш дээ. За дараачийнх нь хүн бол яахын бригадын мал аж ахуйн бригадын мэргэжилтэн байна ш дээ. Малын эмч гэдэг чинь 2-т ордог юм байна ш дээ. Мал аж ахуйн ажилтан учраас.

Эрдэнэтуяа -

Тийн. Мнг.

Баярсайхан -

3-т нь одоо юу орохов гэхээр сангийн аж ахуйн удирдлагууд одоо.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Эдийн засагч, нягтлан одоо юу байдгийн улсууд орж ирнэ тэ. За дараа ч нь болохоор одоо бусад салбарууд орж ирнэ ш дээ. Өнөө газар тариалангийн салбарууд өнөө хадлангийн салбаруудууд чинь бас хувь хүртээнэ гээд. За тэгээд харин зүгээр төр төсвийн байгууллагуудад маш жоохон юм оногдсон юм.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Төр, төрийн байгууллагууд чинь сургууль, цэцэрлэг, эмнэлэг, ТМС эд нар байна ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

А эднүүст чинь болул одоо хэрвээ сангийн аж ахуй ч байна уу, сангийн аж ахуй чинь тусдаа ш дээ. Төрөөс тусдаа юм чинь сангийн аж ахуй. Сангийн аж ахуйн хөрөнгөнөөс хэрвээ юм үлдвэл төр төсвийн байгууллагад өгнө. Үлдэхгүй бол өгөхгүй гээд. Тэгээд манайх бол төсвийн байгууллагуудад тун бага юм өгсөн гэж чи өөрөө ойлго. Тэгээд тэр малы чинь үндсэндээ комисс яваал тооллого хийнэ. Эхлээд бүх малаа тоолно ш дээ. За ингээд эднийд 10 адуу байхад чинь байнаа. 100 үхэр байхад чинь байнаа. 500 хонь байна. За тэгээ л одоо за энийг одоо тэр малчин айл танайд бол энэ хонийг өглөө бусды нь одоо өөр хүнд ялгуулна ш дээ. За одоо тусдаа өгнө. За чамаас аваад дахиад дараачийнх нь. Тэгээ л ерөөсөө захынх нь нэг сууриас аваад ингээд хувиарлаад хувиарлаад за энийг төв рүү аваачаад, тэгээд төвд чинь тусгай хашаанд чинь байлгаж байгаад төвийн тракторчин морчинд оногдох нь за одоо юу гэдгийн Дулмаа, сахиул Дулмаад 2 хонь, 1 ямаа ч байдгийм уу, 1 бяруу оногдож байна ч гэдгийм уу ирж ав гээ л. Тэгээ л нөгөөдүүл чинь ирээд туугаад явна ш дээ. Туугаа л айлд аваачаад тавина уу, алж иднэ үү хамаагүй. Тэгээ л акт үйлдэнэ. Одоо хувьчлалаар, танд өмч хувьчлалаар ийм ийм мал манай сангийн аж ахуйгаас оногдож байнаа гээ л. Авсан өгсөн гар хөлийн үсэг зураа л. Тэгээ л малыг бол ингэж тараасан юм байгаам.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэгээд тэндээр бол яахав тухайн үед бол тэр 10 мал авчихаж, би 3 мал авчихаж яасан ийсэн гэсэн ганц нэг шуум яриа гардаг байсан. Тэхдээ бол тэрийг тухайн үед бол хүнд 1 хонь ч байгаагүй юм чинь 3 хонь өгөхөд чинь баярлаад л нэгэнт засгаас өгч байгаа юм чинь үнэгүй өгч байгаа юм чинь тийн. Өөрөө үржүүлээд авна уу тэндээр бол нээх их сүрхий юм гараагүй. За ямар ч байсан огт хоосон хүн үлдээгүй. Тэрийг бол үлдээхгүй хийж чадсан л даа. Тухайн сум, орон нутгууд. Өөр бас сумдуудад яасан, говь мовийн аймгуудад бас адилхан л юм байна лээ. Говийн аймгууд чинь харин мал нь олон учраас тэр манай хамаатан садан ч бараг 100 муугаар нь 50, 60-аар нь мал авсан байна лээ. Манай сум сангийн аж ахуй чинь мал цөөхөн учраас

Эрдэнэтуяа -

2, 3, 2, 3-аар нь

Баярсайхан -

Тийн. Тэгээ л авч байсан. Тэгээ л тэр улсууд бол яг тэр мал авахад бол улсууд гоморхоогүй ээ тэрэнд болул ерөөсөө болж байна болж байна гээд одоо яахав гээд тэгж л байсан. Байгууллагуудад цөөхөн мал өгсийн. Цэцэрлэгийн мал гээ л 20, 30 мал гээл, 10 жилийн мал гээл.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Тэрий нь бол төр төсвийн байгууллагууд бас байгууллагын нэр дээр тэр чинь тухайн үед байгууллагын мал гэж байхгүй л юм. Цэцэрлэгийн мал гэж байхгүй. Тэрийг чинь тэгээд айл дээр тавиа л цэцэрлэгийнхээ хүүхдийн хоол унданд эргүүлээд гээд л янз янзаар л аргалж, зарим нь ч сүүлдээ тараасан байх, багш ажилчдадаа тараагаад. Өнөөх нь мал нь хүний гар дээр очихоор мал чинь хорогдох ихсэх нь ч эхэлсэн. Тиймэрхүү байдлаар. Мал аж ахуйн хөгжил бол нээх их гаж юм болоогүй. Зүгээр миний хэлж байгаагаар бол тэр хувьцаагаар хувьчлагдах асуудал нь нэг тийм жаахан гоомойтой юм л болсон доо.

Эрдэнэтуяа -

Тэр мал, гэхдээ яахав хүмүүс бас таны бодол ш дээ тэ? Мал аж ахуйгаар хувьчлагдсан юм яагаад зарим бас ингэж ярьдгийн. За анх чинь энэ сангийн аж ахуй чинь бас нэгдэл байсан юм шиг байгаан тэ? Тэгээд нэгдэл дээр сангийн аж ахуй гэж өргөжөөд явсан гэж би ойлгодог юм. Тэхээр тэр хуучин нэгдэл байгуулагдахад энд байсан айлууд зарим нь хот руу нүүчихсэн байгаа, өөр газар руу нүүчихсэн байгаа ш дээ.

Баярсайхан -

Тийн.

Эрдэнэтуяа -

Малаа өгсөн. 1000 малтай хүн ч байсан. Өгсөн л байгаа байх. Тэгээд ер нь тэр мал өгсөн айлуудад данс бичиг нь байгаа. Гэхдээ сүүлийн хэдэн жил тэнд амьдраагүй ч юм уу? Тэ. Тэр улсуудад яасан. Яг тэр нэгдэлд мал өгсөн гэсэн бичгээр нь мал өгөөгүй гэж зарим нь ярьдгийн байна лээ.

Баярсайхан -

За.

Эрдэнэтуяа -

Манай бичиг баримт шатчихсан гээд. Тэд нарт өгөөгүй гэдэг ийм асуудал байдаг?

Баярсайхан -

Манай сумын хувьд бол зүгээр юу юм байна лээ. Манай сум чинь нөгөө нэг Найрамдал нэгдэл чинь Зүүнбүрэнд оччихсон.

Эрдэнэтуяа -

Тийн. Найрамдал нэгдэл.

Баярсайхан -

Аан тийн. Тэгээд манай сум хэрвээ манай суманд манай тэжээлийн аж ахуйд нэгдлийн гишүүд байсан бол Зүүнбүрэнгээс авах ёстой. А манай Шаамарын тэжээлийн аж ахуйн мал бол байна ш дээ сүүлд одоо төр өөрөө одоо нөгөө нэгдлээсээ ч авсийм уу, эсвэл өөр аймаг сумаас ч авсийм уу тэр нөгөө тэжээлийн аж ахуй гэж үндсэндээ баахан тракторчид авчирсан, хадлан хийлгэдэг тэр улсуудын хоол хүнсний асуудал гарахгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэхээр одоо зайлшгүй энэ тэжээлийн аж ахуйд мал байх нь зүйтэй байнаа гээд чухам хаанаасаа тасалж өгсийн мал. Мал өгсийн байна лээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн. Зүгээр энэ нэгдэлд мал өгсөн айлд өгөөгүй гэдгийг би өөрөө ойлгохдоо байна ш дээ. Ингэж л ойлгодог юм л даа. Тэр одоо манай говь нутагт бол гарсан л юм байна лээ. Тэр нэгдэлд мал нийгэмчлэх үед бол зүгээр эхлээд бас зүгээр өсгийм уу үгүй юм уу ер нь 50-иад он, 60-аад онд бол тухайн нэгдлүүд бас тодорхой үнээр худалдаж авсан юм байна лээ л дээ.

Эрдэнэтуяа -

Тэр үед нь үү?

Баярсайхан -

Тийн. Тэр үед нь.

Эрдэнэтуяа -

Нэгдэл анх байгуулагдаж байхад нь уу?

Баярсайхан -

Аан аан. За за тийн.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Одоо тэр үнэ ханш нь болул их хямдхан байж болно доо. Одоо нэг хонь хэд ч байсийн.

Эрдэнэтуяа -

Ямар ч байсан худалдаж авч байсан.

Баярсайхан -

Тийн. Мөнгий нь одоо буцааж. За та одоо юу гэдгийн 100, 10 мал нийгэмчлэлээ гэвэл за таны нийгэмчилсэн малын өртөг энээ гээд бас тодорхой мөнгө өгч байсан. Би тэрийг бол өөрөө манайх бол говьд байсан. Аав ээж маань нэг удаа ингэсэн байхгүй юу. Өө яахав нэгдэлд нэг хэдэн мал өгсөн чинь бас яахав нэг 300 төгрөг ч билүү тухайн үед 300 төгрөг чинь. Мөнгөтэй болчихлоо гэж хөөр баяр л болж байсийн. Энэ шинж чанараараа яахав зүгээр бэлэглэж өгч байсан улсуудад бас нэг юм бодох л асуудал. Зүгээр 100 малаа өгчихөөд одоо би нэгдэлдээ хандив өглөө, би тэгээд нэгдлээ дагаад насаараа амьдрана гэсэн улсууд бол юм горьдлогчтой. А тэгээгүй аваачаад тухайн үед одоо тохиролцоод худалдчихсан бол миний ойлголт ш дээ. Тухайн үед одоо тэр мөнгө үнэ ханшаа авчихсан бол сүүлд нь одоо хотод очиж суучихаад: -үгүй ээ одоо би 100 мал нийлүүлсийн. Одоо тэрнээс хувь хүртэх ёстой гэхээр чинь бас утга агуулга нь алдагдсан. Би юу гэж ингэж хэлэх гээд байна гэхээр тухайн тэр хүний 100 мал бол тэр 50 хэдэн оны мал бол 80 хэдэн онд бол хэдэн үе солигдсон ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

А тэр хүний малыг бас малласан улсууд бол сүүлд нь байсан ш дээ. Тэхээр бол би тэр маллаж байсан, малыг тэр одоо үхүүлэлгүй үржүүлж байсан улсад нь одоо авах нь зөв. Тэрнээс тэнд өгчихөөд Улаанбаатарт ирээд өөр ажил алба хийгээд байсан улсууд бол хэрвээ би одоо 100 мал өгсийн миний мал одоо сая болох ёстой би тэрийг буцааж авна гэж хэлвэл бас л эвгүй буруу л ойлголт. Тийн. Тийм л юм би дотроо боддогийн. Миний хувь хүний бодол л доо.

Эрдэнэтуяа -

Аанг. Тийн. Бодол байлгүй яахав.

Баярсайхан -

Хувь хүний бодол ш дээ. Тийн.

Эрдэнэтуяа -

Аанг. Тийн. Танайх Говь-Алтайд байсан гэж байна л даа. Говь-Алтайд танайх хэдэн тооны мал хувьчилж

Баярсайхан -

Дорноговь, Дорноговь

Эрдэнэтуяа -

Дорноговьт.

Баярсайхан -

Үгүй ээ одоо би тэхэд чинь дөнгөж 3, 4-хөн настай хүүхэд байсан болохоороо тийн сайн мэдэхгүй байна.

Эрдэнэтуяа -

Хэр их малтай байсийн?

Баярсайхан -

Ер нь зүгээр манай өвөө, эмээ эд нар том болоход ярихад бол ямар ч байсан хоёр гурван азарга адуутай тиймээ,

Эрдэнэтуяа -

Бас овоо олон?

Баярсайхан -

Тийн. Ямар ч байсан 40 үхэртэй байгаа биз. Бодвол би боддогийн нэг хоёр зуун гаран малтай гайгүй айл байсан гэж л нутаг орныхон ярьдгийн. Тэгээд тэр адуугаа яахав тэгээд настай улсууд яалаа тэгээд нэгдэл рүү хагас хугасыг нь өгөхийг нь өгөөд алдаж онохыг нь оноод идэж хэрэглээл биз. Тэгээ л хамгийн гол нь тэр яагаад мал цөөрүүлэх болсийн гэхээр чинь зэрэг чинь манай тэр үеийн нийгмийн бодлого нь төрийн малыг өсгөж, хувийн малыг чинь хязгаар тогтоосныг бид бүхэн мэдэж байгаа ш дээ тухайн үедээ. 25 ч билүү 75 толгой малаас илүү

Эрдэнэтуяа -

Говь, хангайд гээд.

Баярсайхан -

Тийн. Говь, хангайд. Харин говьд арай ч олон байсан байж магадгүй. Тэгээ л ер нь тэр лүүгээ оруулахын тулд юу хүн яахын илүү мал оруулахаар чинь нэг юутай ч байсан даа. Татвартай, өндөр татвартай. Хэрвээ татвараа өгч чадвал олон малтай л байдаг байсан. Тэгээд хүн татвараас бас тодорхой

Эрдэнэтуяа -

Аа бас татвартай юм уу?

Баярсайхан -

Байдаг байсийн. Илүү малаа бол.

Эрдэнэтуяа -

75-аас илүү малтай бол

Баярсайхан -

Оо илүү мал татвартай байдаг байхгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Аа за.

Баярсайхан -

Тэхээр хүн мэдээж татвар өгч байхаар цөөлье гээ л зардаг үрдэг ч юм уу тэгээ л малаа цөөрүүлдэг тийм юм л байсан. Тэгээ л нэг

Эрдэнэтуяа -

Та ер нь хувьчлалд оролцсон улсуудаас овжин зальтай ч юм уу тэ, тийм улсууд байлаа гэж байна? Ер нь хүйсийн ялгаа гаргаж хувьчлал хандсан уу? Хүйсийн ялгавартай юм байгаа юу?

Баярсайхан -

За хүйсийн ялгавар ч одоо нээх мэдэгдэхгүй л дээ.

Эрдэнэтуяа -

Байгаагүй,

Баярсайхан -

Байгаагүй тийн.

Эрдэнэтуяа -

Тэгвэл би ч яахав бодоод байна. Тэр үед бас дарга, няраваас дээш тэ тухайн байгууллагын няраваас дээш ажилтнууд болохоороо дарга нар гэсэн үг бараг. Ер нь арай илүү өмч авч үлдсэн гэдэг яриа байдаг юм байна лээ. Тэхээр овжин зальтай улсууд гэдэг тэр няраваас дээш улсууд мөн үү? Ер нь тийм улсууд байх уу? Танайд ямар байсан?

Баярсайхан -

Манайд тэр талын юм нээх гайгүй ш дээ харин.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тийн. Манай дарга цэргүүд бол нээх их мэдэгдэхүйц юм зүгээр санаа бол байсан байх. Зүгээр эв дүйгээ олж чадаагүй юм уу манай сум, орон нутагт бол тийм одоо өнөөдөр ч гэсэн манай сум, сангийн аж ахуйн дарга компанигүй л байна ш дээ. Зүгээр яахав сүүлдээ уул нь ажлаа хийж яваа л тэгээд өөр нэг хүнд алдчихсан л даа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн. Тэгээд ер нь зүгээр манай мэргэжилтнүүдийг манай сумын мэргэжилтнүүдийг харахад бол өнөөдөр компаний захирал байхгүй. Харин голцуу ихэнх нь төрийн байгууллагад ажиллаж байна. За зарим нь ч настайчууд нь пээнсэндээ гарчихлаа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн. Зарим нь ийш тийшээ шилжээд явцан.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн. А зүгээр оронд нь бол гаднаас ч ирсэн байдгийм уу, зүгээр шаал өөр одоо ажил хийж явсан улсууд л энэ хувьчлалаар бол ороод ирсэн л дээ. Тэр овжин ухаанаар л. Тийн.

Эрдэнэтуяа -

Та ер нь юу хийж явж байсан? Хувьчлал болоход?

Баярсайхан -

Би ч хувьчлал болоход сангийн аж ахуйн газар тариалангийн мэргэжилтэн байлаа. Тэгээд яахав өнөө сангийн аж ахуй чинь тараа л нэг компаниуд болсийн ш дээ. Жижиг сажиг. Хэд хэдэн компани боллоо. Тэр үед нэг компанийг тасалж авч гарч үзлээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэгээд яахав тэр бол зүгээр хувьчлал биш юм даа. Зүгээр нэг аж ахуй задрах л эхлэл байсийн. Биеэ даасан жижиг өнөө тухайн сангийн аж ахуй, сангийн аж ахуй, жижиг жижигхэн хэсэг бүлэг улсууд. Тэгээд нэг хадлангийн бригад, 2 салаатай ингээд “Мэргэн” гээд нэг компани. Бас нэг нягтлантай.

Эрдэнэтуяа -

За. Юу хийдгийн?

Баярсайхан -

Хадлан. Цэвэр хадлан хийдэг.

Эрдэнэтуяа -

Хадлан хадаад зардаг.

Баярсайхан -

Тийн. Хадаад зардаг. Тэгээд тэр 92 онд 91 оны хавар юм уу даа. 92 оны хавар ч юм уу. Яахав 2, 3 бригад салаа хурал хийж байгаал тэгээд надыг санал болгосон. Яахав тэр саналынх нь дагуу очиж нэг жил гаран ажилласан. Тэгээд тэр үед чинь хадлан өвсний борлуулалт байхгүй нөгөө улсын компани чинь нөгөө говийн аймгууд, юунуудад өгдөг. Тийм асуудалд орцон. Тэгээд эхний жил юм чинь яахав сангийн аж ахуйгаас тасарч ирсэн хөрөнгө, сэлбэг тос шатахуунаараа өвс хийсээн. Бас нэг хоёр гурван тонн хийсэн байх. Тэгээд тэр өвсөө борлуулаад эргэлтэнд оруулах байсан. Тэгээд тэр үед би чинь нөгөө өвсийг нь авах газар олдохгүй. Тэгээд хагас дутуу борлуулаад тэгээд тэр борлуулалтаасаа дараачийн жилд ажиллах үйлдвэрлэлээ нөхөх ёстой ш дээ. Тэгээд тэр үед өвсний үнэ уналаа. Авах газар байхгүй боллоо. Тэгээд ерөнхийдөө бол үр ашиг багатай, хадлангийн үйлдвэрлэл ерөнхийдөө явахгүй юм байнаа гэдгийг миний хувьд л тэгж ойлгосон. Тэгээд бас хамт олныхоо үнэлгээгээр татгалзаад өөр нэг хүнд шилжүүлж орхиод өөрөө “Ундрагч” компаний одоо манай газар тариалангийн

Эрдэнэтуяа -

Ундрагч аа?

Баярсайхан -

Тийн. Би агрономоор очсон л доо. Тэнд уг нь агрономгүй байж байгаад агроном нь өөр газар луу ажил гараад явчихаар тухайн тэр компани маань мэргэжлийн хүн байхгүй мэргэжлийн хүн санал болгоод тэгээд ажлаа өгцийн байгаам. Тэгээд дараа нь яахав тэр компаниуд чинь нэгдээд бас энэ бүгдээрээ л яахав зүгээр миний замыг хадлангийн 4 компани болсийм уу, 5 нь ч компани болсийм уу тэгээд бүгдээрээ л хадлангүй болохоор чинь зогсчихоосон. Одоо тэгээд

Эрдэнэтуяа -

Хадлан худалдаж авах хүн байхгүй байсийм уу?

Баярсайхан -

Байхгүй болчихгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Хийцгээгээд.

Баярсайхан -

Тийн. Авах хүн байхгүй тэгээд тэр үед мөнгө хөрөнгөтэй хүн байхгүй байсийм уу, ямар ч байсан хуучин бол өвс чинь хадлан чинь улсын захиалга даалгавараар болгодог байлаа ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Тэр үед Шаамараас 10 мянган тонн өвс авч Говь-алтайд, 5 мянган тонн өвсийг Баянхонгорт гээд хувиар гарчихна.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Нэгэнт Засгийн газрын хувиартай юмыг чинь тэр газар авахгүй гэх эрх байхгүй. Хийж өгөх үүрэгтэй. Тэгээд өгнө. Тэгээд дараа нь улсын тооцоогоор бол мөнгө нь орж ирдэг байсан. Тэгээд тийм байдал зогсчихоор чинь сайн дурын хүн авна уу байна уу эрхийг асуудал. Бид хийсэн улсууд бол өвсөө зарах гээ л сураглана, зарлал тавина мэдээлэл, авах хүн цөөхөн борлуулалт муу. Тэгээд л байсан хадлан чинь тэр үеэс эхлээд унасан ш дээ. Тэгээд байхгүй болсон.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Хүмүүс ер нь хувьчлалыг хэр хүлээж авч байсан? Нааштай юу. Хоорондоо ярьдгийн ш дээ мэр сэр. Тийм байна ийм байна гэж. Ер нь юу гэж ярьдаг байсан?

Баярсайхан -

Үгүй ээ. Хувьчлалыг бол одоо нэг хэсэг нь нэлээн хэсэг нь бас хэрэгтэй, мэдээж хүнд хөрөнгө өгч байгаа юм чинь тэрийг үгүйсгэхгүй л байсан л даа. А нэг хэсэг нь одоо энэ буруу юмаа, ингэхгүй байсийн. Уул нь одоо төвлөрүүлж, одоо төр жаахан эзэн болж хараа хяналттай, яг одоо тэр хүрэх газар нь, өгөх хүнд нь өгөх талаар одоо бодлого тавиагүй. Зүгээр одоо ингээд дунд нь хаячихсан. Тэгээд одоо ингээд хэн одоо давамгайлсан улс нь түрүүвчилж хумиж аваад, хэн одоо жоохон бойтог удаан хөдөлгөөнтэй ч байдгийм уу эсхүл жоохон ядруунууд нь хоосон хоцорлоо гэсэн ийм л юм ард түмний дунд их яригддаг байсийн ш дээ. энэ хувьчлалыг бол нэг талаараа уул нь бол санаа нь зөв юм энийг буруу явуулчихлаа гэсэн ийм асуудлууд их байсан л даа. Одоо ярьж л байдгийн. Одоо ярилаа гээд эргүүлэх ямар ч нөхцөлгүй болсон юм чинь. Тэр өнгөрсөн асуудал. Тухайн үедээ түүх болоо л тэгээд одоо Монгол улс бол өмч хувьчлал бол иймэрхүү алдаа эндэгдэлтэй яваад өнгөрсөн л гэдэг л яриа одоо ч хүртэл ард түмний дунд байгаа ш дээ. Тэгээд одоо яахав гагцхүү өнөөдөр юу гэж байна гэхээр гагцхүү тэр хөрөнгийг авсан улсууд улс, эх орныхоо төлөө, монгол хүнийхээ төлөө, монгол ард түмнийхээ төлөө юм хийгээсэй л гэж л одоо бодож яваа шүү дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Одоо бол зарим нь тэрийгээ дамжуулаад зарчихдаг юм байна.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Яахав тухайн хүнд бол мэдээж нэг том хүнсний үйлдвэр гэхэд чинь хэдэн сая төгрөг байдгийн. Тэрий нь нэг удаа аваа л өөрөө чухам юундаа хэрэглэдэгийн тэгээ л тэр хуучин үйлдвэрээ дараачийн хүнд өгдөг, дараачийн хүн нь аваад дахиад дараачийн хүнд өгдөг. Ингээ л одоо уул нь тэр үйлдвэрээр чинь ард түмнийг тэжээх ёстой үйлдвэр шүү дээ. Тэрнээс биш тэгээд тэр хоорондоо нэг унааны морь зарж байгаа юм шиг бие биендээ энэ жил нэг 10 сая төгрөг нэмж зараа л дараа нь нэг 10 сая төгрөг зараа л байх хөрөнгө биш л гэж би ойлгодог. Энэ үйлдвэрүүдийг ажиглаад байхад тийм л маягаар эсхүл банкны барьцаанд тавичихаад хэдэн сая төгрөг зээл авчихаад за миний тэр үйлдвэрийг аваарай, гээд хаядаг. Нөгөө банк нь дахиад өнөөхий нь дараачийн нэг этгээдэд зардаг. Иймэрхүү маягаар одоо хотод үйлдвэрүүд чинь юу яаж байна ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Ер нь тэгээд хуучин байсан дотоодын үйлдвэрлэлүүд бараг байхгүй. Одоо л жоохон

Баярсайхан -

Тийн. Одоо бол яахав одоо л нэг сүүлийн 2000 оноос хойш л одоо тэр 90-ээд оноос хойш үндсэндээ 92, 93 оноос хойш чинь 2000 он хүртэл чинь одоо үнэхээрийн хүнд байдалд орсийн ш дээ. Энэ хөдөө орон нутаг чинь тэтгэвэр, тэтгэмж байхгүй. Төр төсвийн байгууллага нь цалин хөлс байхгүй. Тун одоо хүнд байдалд орсон. Одоо эргээд яахав нэг юм аажим аажмаар хумигдаад аажим аажмаар юм нь бас яахав юм чинь нэг явж явж байгаад эзнээ олж байнаа. Зарим юм эзэн дээрээ очоод үнэхээр юм хийж чаддаг ухаантай, мэдлэгтэй, чадалтай, бас эх орноо гэсэн сэтгэлтэй хүн дээр очихоор бол тэр ямар нэг аргаар хөрөнгө оруулалт хийгээд, гадны хөрөнгө оруулалт оруулж ирээ л, хүч хавсраал тэгээд одоо эргүүлээд үйлдвэр бол бас эх орондоо сум юу орон нутагтаа юм хийж л байна л даа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

А нэг хэсэг нь хараахан чадаагүй л энд тэнд балгас болсон манай суманд чинь зөгийн аж ахуй гэж сайхан балгас байна.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

За тэгээд архины цех гэж бас нэг юм байсан. Одоо бас нэг сайхан байшин л байж байна. Одоо тэр манай суманд байсан бол бас л нэг үйлдвэрийн газрууд байна. А улаан тоосгоны үйлдвэрүүд гээд хуучин Тэжээлийн аж ахуй байхдаа л хятад улсуудтай хамтарч байгаал нэг тийм улаан тоосгоны үйлдвэр анх барих суурий нь тавьсан. Тэгээд тухайн үед мөн зах зээл болоод сангийн аж ахуй ч үүсгэж чадаагүй Аймгийн барилгын барилга конторын дарга байсан хүн авсан. Тэр хүн нь ч өөрөө өөд болсон. Дараачийн нэг гэр бүлийн хүн авч 10 гаруй жил явж байгаад харин өнгөрсөн жил дараачийн хүндээ очоод харин тэр нь энэ жил 500 мянган тоосго хийлээ. Тэр бол цаашдаа манай сум орон нутагт бол барилгын материал үйлдвэрлэл одоо нөөц нь байгаа юм чинь манай Шаамарт бол том үйлдвэр тэр ажиллах шинжтэй байна. Ийм маягаар л бол явж байна. А энэ хүнсний зөгийний үйлдвэр бол тэгээд хувьчлагдаад хоёр дахь хүндээ, гурав дахь хүндээ ч явж л байна. Ингээд Шим компанид өгөөд Шим компани одоо тэгээд тухайн тухайн үедээ юм хийх эв дүйгээ олохгүй байгаам уу, хүч хөрөнгө нь дутаад, аймгийнхаа улсын үйлдвэрийг ажиллуулж л байгаа юм билээ. Чихэр боов, жимс,

Эрдэнэтуяа -

Ажиллуулж байгаа юу?

Баярсайхан -

Ажиллуулж байгаа байх гэж би ойлгож байна. Тужийн нарс гэдэг архи хийдэг байсан. Хуурай сүү хийдэг байсан. Боов, хүнсний

Эрдэнэтуяа -

Ааруул, мааруул хийдэг байсан?

Баярсайхан -

Тийн. Тэр нь бол хийж ббайгаа болов уу гэж ойлгож байна. Манай суманд бол тэрнийхээ салбарыг нээнэ гэсэн сураг байна лээ.

Эрдэнэтуяа -

Ер нь тухайн үед жижиг, дунд үйлдвэрлэл хэр их байдаг байсан бэ? Социализмын нийгэмд. Одоо бол жижиг, дунд үйлдвэрлэл гэж яриад байна ш дээ тэ?

Баярсайхан -

Аа одоо жижиг дунд үйлдвэрлэл гэж яриад байна. Жижиг дунд үйлдвэрлэл зүгээр манай энэ юуны жижиг дунд үйлдвэрлэлийн хууль маань бол их өөр ш дээ. Одоо энийг бол тэр бол хүн мэдэхгүй. А манай хууль боловсруулсан улсуудаа ч одоо тухайн үедээ яаж яасийн энэ дээр бол нэг юм ойлгодоггүй. Зүгээр нэг ийм л юм ойлгогдож байгаан ш дээ. Ер нь жилдээ нэг доор хаяхад л 200-аад сая төгрөгний борлуулалт хийчихдэг.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Гэрээт буюу үндсэн ажилтан хамгийн цөөхөн нь 19, тэгээд тэрнээс дээш 50 ч байдгийм уу 100 ч юмуу 200-аад хүнтэй байх.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн. Тэгээд нэг тиймэрхүү жижиг аж ахуйн нэгжийг бол жижиг үйлдвэрлэл гэнээ гэж ийм хуульчлагдсан байдгийн байна лээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

А гэтэл өнөөдөр сум орон нутаг чинь жилдээ тийм 100, 200 сая төгрөгний борлуулалт хийдэг тийм жижиг дунд үйлдвэрлэл бол суманд бол алга байна ш дээ. Өнөөдөр нэг 1000-аад га үр тариа тарьж байгаа нэг компани, одоо зүгээр компани даа энэ нь бол нэг харин жилдээ нэг 100 хэдэн сая төгрөгний будаа үйлдвэрлэж байна. Энийг л одоо би хөдөө орон нутагт байгаа жижиг дунд үйлдвэрлэл гэж хэлнэ үү гэхээс биш зүгээр манай сум орон нутагт бол талх хийж байгаа айл байж байна. Ундаа хийж байгаа айл байж байна. Гутал засаж байгаа айл байж байна. Гар утас модон эдлэл хийж байгаа айл байж байна. Энэ бүхэн жижиг дунд үйлдвэрлэлд ордоггүй байхгүй юу. Яагаад гэвэл тэр хуулийн заалт байхгүй ш дээ. Хоёрхон ажилчинтай ганцхан ажилчинтай. Жилдээ яадгийн тэр чинь нэг үсрээд сая ч юмуу төгрөгний борлуулалт хийдгийн байгаа биз. Тийн. Энэ нь бол жижиг дунд үйлдвэрлэлд ордоггүй. А энэ шинж чанараараан бол одоо энэ Засгийн газраас юу дэмжлэг үзүүлэх гээд байгаа үзүүлээд байгаа жижиг дунд үйлдвэрлэлийн жил болголоо, жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжинэ, банк санхүүгийн зээл тусламжаар дэмжинэ гэж энэ юунд нь бол тэр жижиг өрхүүд бол хамрагдахгүй ш дээ. Энд хуулинд заагдаагүй. Тэрийг чинь ингээд яавал тухайн улсууд болул төсөл юмаа хийгээд бариад очиж байгаан. Очихоор чинь нөгөө төсөл шалгаруулж байгаа хүн чинь –за та ажилчин чинь хэд. 2. Жилийн орлого чинь хэдэв? Сая төгрөг. Та бол жижиг дунд үйлдвэрлэл биш байнаа. Танд бол хамаарагдахгүй юм байнаа. Та буц гээл тэгээл. Тэгээд одоо хөдөөө орон нутагт болул жижиг дунд үйлдвэрлэлийг дэмжье гээд Засгийн газраас боловсруулаад, нөгөө юу гаргаад юу лоозогноод байгаа яриад байгаа юм бол хөдөөний ард түмэн бол их л буруугаар гэхийм уу, сайн үл ойлголцол байдал. Энэ бол яахав Улаанбаатарт байдаг тэр сүүний үйлдвэр, тэр АПУ, тэр юу байдгийн тэр оёдлын үйлдвэр, хотод болул одоо жижиг дунд үйлдвэрлэл тийм хэмжээний үйлдвэрлэл байна л даа. Зөндөөн байна. а тэнд болул тохироод байдаг. Дор хаяхад л 20, 30-н ажилчинтай байдгийн байна. Мөн тэр чинь усаан ч бай юугаан ч байгаа ундаа мундаа юу байдгийн чихэр жимсээ гаргахад болдог. А манай хөдөө орон нутагт болул тийм юм одоо хараахан алга байна ш дээ. Тэхээр зүгээр би өөрөө хувийн бодол бол эндээр бол “өрхийн үйлдвэрлэлийн дэмжинэ” гэсэн одоо лоозон, өрхийн үйлдвэрлэлийг ямар юуг нь өрхийн үйлдвэрлэл гэх вэ гэсэн ийм л юм бас хуульчлагдах шаардлагатай юм уу, эсхүл одоо тийм төр засгийн бодлого нь тийм л юм орж ирвэл хөдөө орон нутагт нэг өрхийн 5 ам бүлтэй айл, нөхөр нь юм уу, нөхөр нь одоо гутал оёж дагнадаг юм уу, эхнэр нь одоо юм оёдогийм уу, ийм байдлаар юм хийдэг улсуудад харин бага юуны банкны одоо бага хүүтэй жаахан урт хугацаатай, тийм одоо юм хийдэг улсуудад харин зээл олговол тэрүүгээрээ яваад 10 гутал оёдог байсан бол 20 болгох, 30 болгох, 40 болгох ингээд байвал болох юм уу гэж болмоор байдгийн. Тийм юм бол манай хөдөө орон нутагт алга байна ш дээ. банкны өндөр хүүтэй 3 хоногт 5 хувийн эсхүл 6 сарын, үсрээд жилийн хугацаатай зээл авдаг. Нөгөөдөхөөрөө нөгөө жаахан юмаа хийх гэж байдаг, хөдөө чинь борлуулалт жаахан тааруухан. Тэгээд өндөр хүүтэй учраас өнөө ашиг нь унадаггүй. Тэр эргүүлээ л 5 гутал оёод тэрнийхээ мөнгөөр нөгөө банкны зээл төлөө л тэгээ л ерөөсөө яахгүй. Тоног төхөөрөмж авч чадахгүй байна. Материал авч чадахгүй байна. Тийм л байсан.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Танай хүн юу хийдэг байсан.

Баярсайхан -

Аан.

Эрдэнэтуяа -

Хувьчлал гарахад.

Баярсайхан -

Ан

Эрдэнэтуяа -

Юу хийж байсан. Танай эхнэр.

Баярсайхан -

Манай гэр бүлийн хүн чинь тэжээлийн аж ахуйн мэргэжилтэн байсийн юм чинь.

Эрдэнэтуяа -

Одоо тэгээд юутай, яаж хувьчлалд оролцсон. Юутай үлдсэн?

Баярсайхан -

Үгүй ээ юутай үлдэхэв дээ. одоо бид 2 чинь нэг гэр бүлийн улсууд юм чинь нэг гэр бүлийн чинь 2 хүнд өрхөөр хувьчлагдсан ш дээ тэр үед чинь.

Эрдэнэтуяа -

Хүн бүр гээгүй юу?

Баярсайхан -

Үгүй.

Эрдэнэтуяа -

Тэхдээ тэр нь хоёр дахь хувьчлал юм уу?

Баярсайхан -

Анхны одоо анхны жишээлэхэд мал

Эрдэнэтуяа -

Тасалбар уу?

Баярсайхан -

Тийн мал. Тасалбар чинь ерөөсөө л өрхөөр ирсэн ш дээ тэ.

Эрдэнэтуяа -

Хүн бүрт үү?

Баярсайхан -

Хүн бүрт. Тэр чинь хүн бүрт ирсийн. Нэг том, гурван жижиг тэ. Жишээлбэл манайх 5 ам бүлтэй айл байсан. 5 том тасалбар, гурван тав арван таван жижиг тасалбар. Жижиг тасалбараар чинь нээрээ юу яасийн байна шүү. Юу яасан орон сууцыг хувьчилсан юм байна.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Тийн. Одоо манайх чинь сангийн аж ахуйн нэг байшинд байлаа ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тэрийг нөгөө жижиг тасалбаруудыг нь хурааж аваад байрыг нь өгсийн.

Эрдэнэтуяа -

За. Та.

Баярсайхан -

Харин тэр чинь тэгээд

Эрдэнэтуяа -

Авсан уу?

Баярсайхан -

Манайх авсийн. А тэгээд тэр 5 том хувьчлалаа бол нэг өөрийнхөө ажиллаж байсан компанид өгсөн байхгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Би болохоор тэр өөрийнхөө “Мэргэн” компанид өгөөд. Авгай чинь өөр компанид нягтлан хийсэн байхгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тэндээ өгөөд. Тийн. Тэгээ л яахав тэднүүс чинь тэгээл энд тэнд тарж бутарч яваа л сүүлд нь нөгөө өөр нэг хүн худалдаад авахад тэнд өгнө өгөхгүй гэж байгаад тэгээд яахав дээ нэгэнт одоо 5 хувьцааны норм ч гэж юу байхав, тэнд оногдсон юм ч юу байхав тэгээд яахав тухайн үед одоо нэг амбаар савхан ч юм уу, тэрэг техникийн запас сэлбэг ч байдгийм уу тиймэрхүү юмаар худалдчихсан.

Эрдэнэтуяа -

Тэр 5-гаа.

Баярсайхан -

Тийн.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тухайн тэр компанид оччихсон. Тэгээд тэрийгээ аваа л аваачаа л жишээ нь сүүний үйлдвэрт ч юм уу юунд өгч болох л байсан л даа. Тэгээд ер нь тэгээд аваад түрүүчийн өгсөн айлуудад ямар ч сураггүй байснаас өөрийн сум орон нутгийн нэг компанид өгчихөөд тэр компаниасаа юу гэдгийн төмсний үр нэг тонныг авах нь ч одоо ач холбогдолтой юм уу тийм маягаар л яачихсан.

Эрдэнэтуяа -

Ер нь хохирсон хүн байгаа юу? Яахав би ер нь сонсох нээ танай суманд ажиллаж байгаа багш, эмч, одоо юу байдгийн тийм улсуудад өгсөн гэж байна л даа. А бусад суманд сонсоод байх нээ, за бусад газруудад болохоороо эмч нар, багш нар өнөө өмчилж авах хувьчилж авах юм байхгүйгаар хохирсон гэсэн сураг сонссон л доо?

Баярсайхан -

Тэр бол үндсэндээ бараг л үнэн л дээ. Бараг л ойролцоо. Төр төсвийн байгууллагууд тэр чинь нөгөө хуучин сангийн аж ахуйн хөрөнгө чинь л хуучин хамтрал, нэгдлийн ийм л хөрөнгө маягтай.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тэр дотор л ажиллаж байсан улсуудад одоо өгөх ёстой гэсэн ийм л давалгаа явсан. А энэ багш юуныхан чинь төрөөс цалин авдаг, төрөөс тэтгэлэгтэй их өндөр юутай улсууд учраас энд одоо яах шаардлагагүй гэсэн комисс дээр тийм яриа явагддаг л байсан. Ер нь асуудал бол хоёр талдаа л байдаг байсан. Нэг нь болул хүн болгонд л өгөх ёстой гэж нэг хэсэг нь үзэхэд нэг хэсэг нь энийг чинь зөвхөн сангийн аж ахуйн улсууд нэгдлийн гишүүд л авах ёстой. Тэрнээс бол тэр төсвийн улсууд бол тусдаа байх ёстой гэдэг байсан. Тэгээд тэндээ бол зүгээр манай сум бол би өөрийнхөө сумыг бол яахав зүгээр нэг хувь хүртээх төдий л юм өгсөн. Тэрнээс биш орон байр, янз бүрийн юм бол яг энэ багшийнх орон сууцанд энийг өгье, энэ багш. За зүгээр яахав тухайн сум орон нутаг чинь ийм ш дээ. Тэр эмнэлэгийн ажилчин нь, тэр сургуулийн ажилтан чинь явж явж Тэжээлийн аж ахуйн нэг хүний гэр бүл л голцуу байгаан ш дээ. Нэг бол нөхөр нь тракторчин, мэргэжилтэн, эсхүл эхнэр нь сангийн аж ахуйн тогооч ч юм уу тиймээ, тэр утгаараан бол тэгээд яахав тэр чинь яг одоо багш Ганболдод нэг үхэр өгсөн гэхийнхээ оронд одоо багш одоо юу гэдгийн сангийн аж ахуйн одоо хадлангийн бригадын тогооч байсан Урнаад нэг үхэр өгөхөд Ганболд багш дээр л очиж байгаа л даа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэр бол бас нэг нөгөө замд. Яг хоёулаа, гэр бүлээрээ хоёулаа багш юм уу, тийм хүмүүс л бас бол тэнд бас хувь хүртэхгүй л байгаа байхгүй юу. Яг хоёулаа Багшийн Дээд төгсч ирээ л сангийн аж ахуйд огт ажиллаагүй. Үр хүүхэд нь хар нялх байсан тийм улсууд бас тэндээс чадаагүй. А тэрнээс биш аль нэг нь одоо сангийн аж ахуйд л байсан нэгдэлд л бол тэр эмэгтэйн ч бай, үр хүүхэд нь ч байсан бас орно ш дээ тэгээ л. Үр хүүхэд нь нэг банди нь тракторчин байсан бол тэр одоо Батбаяр гэдэг хүүхдэд нь хүүхэд гэхгүй иргэн болгонд өгч байсан учраас үгүй дээ нэг хургатай хонь авцан л байгаа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Хувьцааны ноогдол ашиг хүртэж байсан байдаг уу? Ер нь хувьцааны ноогдол ашиг хүртэж байсан. Авч байгаагүй. Аль нь их байсан?

Баярсайхан -

Хүртээгүй нь их байлгүй яахав.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Би зүгээр зүгээр нарийн судалгаа мудалгаа мэдэхгүй. Таарсан хүн амьтантайгаа яриад ярьж хөөрч алба ажил хашиж явахад тэр ерөөсөө л аваагүй, бүтдэггүй тэрийг чинь асуугаад ч олддоггүй эд байна лээ. Ёстой нэг хэрэггүй юмыг чинь энэ төр засаг гаргаж шал дэмий биднийг хуураад, өнөө Ганболдтой л их холбож ярьдгийн ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Халзан Ганболд уу?

Баярсайхан -

Тийн. Тийн. Тэр л одоо

Эрдэнэтуяа -

Жоохон муухай гээ л.

Баярсайхан -

Баллаад хаячихлаа. Тэр нэг ийм цагаан цаасаар хуураад. Нээх гоё юм зурагтаар яриа л. Ээ гэгээн минь та нарт цаас өгье. Энэ цаас чинь очвол бөөн хөрөнгө. Энэ цаасыг бариад явж байхад бол монгол хүн бол хөрөнгөгүй байна гэж байхгүй. Хамгийн ашигтай үйлдвэрт аваачаад өгчих юм бол тэндээс чинь жил болгон хувьцааны ашиг гээ л ерөөсө зүгээр л цалин шиг мөнгө л жилийн эцэст 12 сард окорд хувьцаа бодогдоод ороод ирнэ гээл байсан. Тэгээ л улсууд тэрэнд нь болоод л тухайн үед чинь ашигтай байсан компаниудыг чинь хүн мэдэж л байсан. Гурилын үйлдвэр, хүнсний үйлдвэр гээ л одоо юу ч байдгийн том том үйлдвэрүүд гээд. Тэр лүү аваачаал өгсөн тэгээ л ирээгүй. Тэгээд тэр үед чинь яадгийн тэр нийгмийн нөгөө нэг ажил төрлийнх нь урвуу одоо бүтэлтэй бүтэлгүй ч байдгийм уу, эсвэл тухайн тэр үед үйлдвэрийг авсан улсын удирдлагын удирдаж байгаа аппаратынх нь толгой ч байдгийм уу. Би бол бас заримы нь ашиг хонжоогийн нь бас ашиггүй биш ашигтай байсан байж магадгүй гэж боддогийн.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэрийг бол ашиггүй гаргаж чадна ш дээ хүн л толгойгоороо хийж байгаа юм чинь. Тиймээ.

Эрдэнэтуяа -

Нэг л хүний гарт байгаа юм чинь.

Баярсайхан -

Балансаа бол ашиггүй л гаргачихвал тэгээл тэр ашиггүй л балансы нь яалаа харлаа. Ашиггүй байнаа. А гэхдээ тэрийг бол цаанаа бол зардалдаа юугаа хийсэн ямар байгаа ажилчиддаа юугаа өгсөн, тэр ажилчиддаа бол нэг хувь хүртээгээд ашиг юмаа өгч л байгаа. Аа тэр хаа байсан Алтай ч юм уу тэр Увсад байгаа тэр нэг хоёр хүний эрхийн цаасны төлөө тийшээ хэдэн зуун мянган цаас шилжүүлэх нь онц биш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Тэр яг хувьчлал гарч байхад хувьчлалын тухай хууль гарсан уу?

Баярсайхан -

Хувьчлалын хууль, өмч хувьчлалын хууль гарсан.

Эрдэнэтуяа -

За. Тэр нь тэгээд хэрэгждэггүй ээ?

Баярсайхан -

Үгүй ээ яахав дээ тэр үед одоо яахав бид чинь урьд нь туршлагагүй улсууд юм, улс байсан юм гэж боддогийн. Тэгээд тухайн үед тэр хуулийг чинь уншаад байвал бас л их хууль л юм чинь бас боломжтой одоо тэгнэ ингэнэ, ингэж авна, тэгж баталгаажуулна, ингэж хариу мариу өгнө гэсэн ийм юм тэр хуулинд нь байж л байгаам л даа. Гагцхүү хэрэгжилтэн дээрээ очихоор чинь одоо тэгээд манай монголын юм чинь голцуу л тийм ш дээ. Тэгээ л янз бүрийн шалтаг шалтгаан, юман дээр тооцоо л. Гүй ээ хэн гуай минь ингээд ашиггүй гарсан юм чинь одоо яахав. Таньд бол одоо хуультай юу, хуультай аа. Ашиггүй гарчихсан юм чинь би яахав. Та яваад хаана заргалдахав. Заргалдаад юу олж долоохов. Тэгээ л дууссана ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Гэхдээ социализмын нийгмийн үед чинь бас хууль ч чанга байсан, биелэлт ч чанга байсан. Тэр үеэрээ байгаагүй юу?

Баярсайхан -

Байгаагүй ш. Ер нь зах зээлд ороод ардчилалаас хойш чинь харин нэг одоо их алдаатай ч гэдгийм уу ер нь учир дутагдалтай яваад байгаа юм чинь хуулийн хэрэгжилт чинь л одоо их муудсан шүү дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тийн. Одоо чинь яагаад энийг ингээд хэрэгжилт нь муудцан гэвэл би ингэж л ойлгодог юм. Энэ хууль чинь яг зах зээлд энэ ардчилалаас хойш чинь яг өнөө уул нь одоо Үндсэн хуулиар ч тэр, хуулиар, ямар ч хуулийн юугаар хуулийн зорилт тэгш эрхтэй байна гэдэг юм байдаг биз дээ. Нөгөө нэг.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тиймээ. Иргэн бүр тэгш эрхтэй. Энэ бол алдагдчихсан байхгүй юу. А энийг чинь хэн мөнгөтэй, хэн одоо танил талтай, хэн одоо дарга том сэтэртэй хүнд бол хууль бол төдийлөн үйлчилэхгүй нь илт байгаа юм чинь. Тэгээд харин хэн ядарсан буурай хүн дээр бол хатуухан буучих гээд байдаг. А тэгээд ер нь яг хууль хэрэгжүүлэх, миний ч одоо хүний хувьд бол одоо төрд ажиллаж байгаа хүн хэрэгжүүлэх гээд яваад очихоор яг өөдөөс хүн хэлдэг байхгүй юу. Аа та нар бол яахав. Энд бидэнд л том том дуугарч байна. Тэр дээр чинь төр чинь тэгээд тэгээд идээд уугаад, тэгээд тэгээд хууль завхруулчаад байгаа улсуудаар төр засаг авч байгаа арга хэмжээ хаа байгаа юм. Та нар чаддаг юм бол тэднүүсийгээ хэлээд тийм арга хэмжээ авахуулчих. Тэгээд над ирээд уулз гэхэд бас л нэг л үг хэлж байгаа байхгүй юу. Тэр нь бас яахав нарийн ширийн юмыг яахав хүний хийсвэр ойлголтоор байлаа ч гэсэн ер нь бодоод үзэхэд л агуулга нь ер нь тийм байгаам. Сум орон нутагт ч л ажиглагддаг байхгүй юу. Томоохон одоо хөрөнгөжүү бийлэгжүү хүн энэ чинь одоо буруу юм хийчихээд цагдаад очоод хэлэхэд: -аа тэр хүнийг чинь барьж аваад хориноо гэж байна. Маргааш нь инээгээд: -чи яасан цагдаад хэлсэн үү? Хэрэггүй байсийн ш дээ надыг хэлээд. Зүгээр гараад явчихна. Яасан: -өө тэр хүн бараг өөрийнх нь зөв байсан юм шиг байна лээ. Тэгээд хэрвээ тэр хүнийг чинь асуудал болгоод явбал эргээд өнөө матсан ч гэдгийм уу өнөө буруутгаад байгаа хүн чинь өөрөө дахиад улам цаашаа явчих гээд байдаг харин урвуу. Тэр хөрөнгөтэй хүнийг буруу юм хийсэн гээд одоо асуудал тавьж байна ш дээ. Тэгтэл харин нөгөө тэгж хэлсэн хүнээ буруутгах болчихоод харин ийм иймэрхүү юм руу сүүлийн үеийн хуулиуд бол их болчихлоо ш дээ манай хууль чинь. Тэгээд одоо энэ хууль хэрэгжүүлж байгаа явдал чинь бол үгүй ээ одоо бэлчээр нутаг чинь одоо бид яриад л байдаг. Энд чинь одоо милээн томхон хүний талын олонхон мал бол бэлчээр нутгийг талхаж байна уу, идэж байна уу хэцүү шүү дээ. Яваад очоод ирнэ. Би хэлж байгаа шүү дээ. Тэр өнөө хөрөнгөтэй улсууд ч инь. Өө танайх манайхыг хөөгөөд ямарымаа хийнэ. Би хэлдэг газраас нь аймгаас нь эсвэл бараг л ХАА-н яамнаас нь зөвшөөрөлтэй энд ирж байгаа юм чинь гэж хэлж байгаа юм чинь. Тэгээ л одоо том улсууд нь одоо том. Тэгээ л одоо энгийн ядарсан улсууд очих юм бол хөөгөөд туугаал. Одоо тэгээд энэ хөрөнгөтэй болох яахав дээ. Би бол ингэж л ойлгож байгаан. Уул нь бол хөрөнгөтэй байх нь зөв л дөө.

Эрдэнэтуяа -

Хүн бүхэн.

Баярсайхан -

Хүн бүхэн тийн. Бас тэр хөрөнгөтэй байж байж хөрөнгөнийхөө хэрээр миний ойлгоцоор ухаантай байх хэрэгтэй гэж боддогийн.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тэгсэн чинь манай энэ хөрөнгөтнүүд чинь нэг л их тийм л нэг яаж юу гэж

Эрдэнэтуяа -

Буруугаар нь ойлгоод.

Баярсайхан -

Буруугаар нь, би бол хөрөнгөтэй хүнийг чинь над руу хэн ч халдахгүй, хууль ч бараг үйлчилэхгүй, би нэгэнт л хөрөнгөтэй хүн учраас хөрөнгөтэй л байх ёстой гэсэн ийм сэтгэхүй л санаанд нь буугаад байх шиг байгаан.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Уул нь би бодож байгаан. Харин ядуу хүн хөрөнгөтэй хүнтэй очоод төрийн янз бүрийн хууль ном ярихад бол хөрөнгөтэй хүн нь илүү хүлээж аваад яаг төрийн хуулийн ийм л байх ёстой гээд би одоо хүлээж авлаа гэхийн оронд чинь өө ядуу нь болохоор би ойлголоо би хүлээж авна гэж байхад нөгөө хөрөнгөтэй хүн чинь май хуц л гэж байгаа юм чинь. Та нартай юу, хэн тэгээд байгаан. Ямар хууль байгаан. Би тэр хууль боловсруулдаг улстай чинь яриад учрыг нь олно. Чамтай ярих юм байхгүй гэж байгаан. Тийм л байгаан.

Эрдэнэтуяа -

Тэр одоо би бас заримдаа гайхдагиймаа. Социализмын нийгмийн үед чинь хүмүүс чинь хүмүүжилтэй тэ. Нэг нэгнийхээ үгэнд ордог, нэг нэгнээ хүндэлдэг, хуулиа хүндэлдэг, ямарваа нэгэн буруу юм хийдэггүй, өөрөө үүргээ хүлээдэг. Тийм байсан 90 он гараад яагаад тэр тэр үед чинь тэр хөрөнгөтэй улсуудыг чинь тодорхой хэмжээ тэнд чинь 30, 40 хүрсэн ч юм уу тэ боловсрогдсон хүмүүс байгаан ш дээ. Тэр яагаад тэгээд байна.

Баярсайхан -

Үгүй ээ одоо би л харин хэлээд байна ш дээ. Манай монгол хүнд бол хөрөнгөтэй байж амьдарч сураагүйн шинж юм уу, одоо зүгээр тэр гадаад дотоодын улсуудын тэр хөрөнгөтэй улсуудын юуг ном сонингоос унших юунаас яахад бол ер нь тэр хөрөнгөтэй улсуудын толгой их агуу байдаг, улс эх орноо боддог, их хүндэтгэдэг, хуулиа хүндэтгэдэг л. Манайд л энэ их урвуу болсийн. Энийг би бодохдоон бол энэ яахав дээ зүгээр нэг

Эрдэнэтуяа -

Нийгэм үү?

Баярсайхан -

Тийн. Нийгмийн одоо тэр ардчилал, хүний эрх одоо их чөлөөтэй боллоо тэ. Тийм учраас тийм дураараа байх, хүн ер нь хүнд хэлэх ярих үг, тэр дарга гэдгийг чинь бараг хуц гэж хэлэх эрхий нь нээгээд өгсөн учраас энэ муу дарга хуучин социализмын үе шиг загнаад байх юм байхгүй. Хуц гээд хэлэхэд буруутах юм байхгүй. Ер нь буруугаар л ардчилалыг буруугаар л одоо юу гэдгийн хүлээж авсан. Ардчилалыг буруугаар одоо хөгжүүлж байгаа гэдгийм уу. Хэрэгжүүлж байгаагийн нэг илрэл л одоо нэг л хэлбэр юм даа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Ардчилал гэдэг чинь уул нь агуу л юм гэнэ лээ. Тийн. Харин ч одоо тэр хууль номы нь дээдэлдэг тиймээ, ардчилал дээр байх ёстой байгаа болохоос манайх бол урвуу л одоо эрх чөлөөгөөсөө би одоо өөрийнхөө дураар л байх болохоос биш энэ хүн ийшээ яв гэсний зоргоор тойроод явах шаардлага байхгүй гэсэн ийм л замаар явцан.

Эрдэнэтуяа -

Энэ одоо хувьчлал гэж ер нь ардчилалын бас нэг хийсэн одоо том зүйл гэж яригдах юмаа тэ? Ардчилал гараад хувьчлал гарсан.

Баярсайхан -

Тийн. Энэ хоёр бол зүгээр давхцсан юм л даа. Зүгээр би бол ардчилал ч яахав ер нь эрх чөлөө, энэ хөрөнгөжсөн нийгэм рүү зах зээлийн нийгэм ардчилал хоёр чинь дэлхийд аяндаа л яг гарч ирсэн давалгаа ш дээ. Тэрнээс биш зүгээр нэг нь гарч ирээд нөгөөдөхийгөө гаргаж ирсэн гэж би ойлгохгүй байгаа. Ардчилалгүй байсан ч зах зээлийн нийгэм рүү орох л байсан. А зах зээлд ороогүй ч байсан гэсэн ардчилал гэсэн юм руу бас социалист нийгмээс социалист системд явж байсан орнууд тэр үед бол юу яасан. Энэ хоёрын яг юу нь бол таарч л байхгүй юу. Тэхээр энэ хоёр салшгүй холбоотой л гэж үздэг. Би бол аль аль нь байх ёстой асуудал гэж хойно өмнөө байж байж болох л байсан. А нэг дор гарч болох л байсан. Тэрнээс биш би зүгээр ардчилал гэдгийг гаргаснаар зах зээл рүү орчихсон сүрхий хөрөнгөжсөн, эсхүл хөрөнгийг хуваарилаж өгсөн гэдэг тийм юм гэж би ойлгодоггүй.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Тэр ардчилал руу оръё. Та ер нь ардчилал анх гарч байхад та хэр дэмжиж байсан ардчилалыг?

Баярсайхан -

Ардчилалыг бол дэмжих ёстой юм байгаан. Дэмжинэ.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Зүгээр. Ардчилалыг дэмжихэд чинь бас тухайн хүмүүс, учир бий ш дээ бас. Зүгээр бид бол бас тэр ардчилалыг дэмжихдээ зөв дэмжсэн ч нэг хэсэг бий. Буруу тал руу дэмжсэн нэг хэсэг бий. Би юу гэж хэлэх гээд байна уу гэвэл ер нь зүгээр жаахан ёс суртахуунгүй, ер нь дүрэмгүй, тийм улсууд бол энэ дээр их дөрөөлсөн шүү дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Наана чинь ардчилалын хууль гарчаад байхад тийм юу ярихийн. Би одоо хүн бараг алж үзсэн ч дурны асуудал. Эсвэл хүнийг зодож байсан ч. Энэ чинь бол тэрэндээ биш юм ш дээ. Ардчилал гэдэг чинь хүний эрх чөлөө, хүн одоо тэр хуулиа хүндэтгэдэг, тэр удирдах одоо төр засгийнхаа өөдөөс үгээ хэлдэг, тэр үгий нь төр засаг нь хүлээж аваад хэрэгжүүлдэг, болохыг нь болоод болохгүйгий нь яахав зүгээр социалист нийгмийн үед тэр ганцхан намын системд бол алдаатай юм байсныг би хүлээн зөвшөөрдөг. Тэнд бол зарим юмыг нууна хаана халхална, одоо тэгээд янз бүрийн дарамт тиймээ одоо бас одоо ядуу чинээлгээрээ ч гэхийм уу, өнгө үзэмжээр нь гэхийм уу тийм байсан. А одоо ардчилалын үед бас яг хэвээрээ. Бараг ч тэрнээс ч нарийн ухаанаар явагдаж байгаа гэж би ойлгодог. Ер үгүйсгэхгүй ш дээ. Одоо ерөөсөө дээшээ гарч байгаа дарга сайдуудын хүүхдүүд яг л нөгөө хуучнаар гадаад явдаг бол явдаг хэвээрээ явж л байна. Аль л ашигтай вариантан дээр очуулах ч л байна.

Эрдэнэтуяа -

Хуучин тэгдэг байсан уу?

Баярсайхан -

Хуучин яг л тэгдэг л тэрийг л үгүйсгэж л ардчилал маань гарч ирсэн ш дээ. Одоо энэ Төв Хорооны улсуудын хүүхэд юм уу, Төв Хорооны хамаатны хүүхдүүд л машин унаж байна, Төв хорооны хүний хүүхдүүд л гадаад явж байна. Энийг л одоо болиулж малчны хүүхэд л гадаад явах ёстой гэсэн. Одоо тэгээд тэр нь нээх их мэдэгдэж байгаа юм алга байна ш дээ. Одоо ингээл сум орон нутгаар тэр одоо манай Засгийн газрын хөнгөлөлттэй юугаар чинь олонн оюутнууд гадаад дотоод их явж байна ш дээ. би энэнд болул мэдэхгүй. Манай сумаас явж байгаа хүүхдүүд байдаггүй болуу л гэж хэлмээр байна зүгээр ганц хоёр байдгийг би мэдэхгүй ээ. Тун ховор ш дээ. Тэгээ л ингээ л зурагт радиогоор чинь яахад чинь дандаа л Улаанбаатарын улсууд, тэр ч нөхцөл нь ч ойр юм. Танил, мэдээлэл нь ч тэр юм. Одоо яамнуудын тамгын газар, яамуудад ажиллаж байгаа улсууд чинь хүн болгон л адилхан хүн юм чинь нэг хүүхдээ оруулахыг л боддог байлгүй. Тэндээс л явж байгаан ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Би одоо ардчилал яг зөв гольдрилгоороо явж байгаа бол хэрвээ одоо юу гэдгийн Америкад 100 хүн сурахад 20 нь одоо тэр сайд дарга нарын хүүхэд 80 нь одоо малчид тариаланчдын юм уу хөдөө аж ахуйн энгийн ажилчдын хүүхэд л явж байх ёстой гэж би ойлгодог ш дээ. Одоо бол би урвуу байгаа болуу л гэж боддог. 80 нь одоо гайгүй эцэг эхтэй, 20 нь одоо азаар яахав олны дунд заавал нэг юм явах ёстой ш дээ. Тэрүүгээр нэг цөөхөн хүн ордог л байх даа.

Эрдэнэтуяа -

Нөгөө Ганболд мэдэгдэл хийж байсан гэж байна ш дээ. Тэхдээ ер нь юу гэж мэдэгдэл хийж байв? Яг юу гэж ярьж байсан. Ер нь он моны нь санаж байна уу? Санаж байгаагүй юу. Өөр хэн хэн байсан.

Баярсайхан -

За одоо

Эрдэнэтуяа -

Хувьчлалыг яг гардаж

Баярсайхан -

Бямбасүрэн гуай байлуу даа. Ерөнхий сайд нь.

Эрдэнэтуяа -

Одоо байдаг уу?

Баярсайхан -

Тийн. Одоо нөгөө ямар ч Бямбасүрэн билээ.

Эрдэнэтуяа -

Буурал.

Баярсайхан -

Тийн, тийн. Тэр тэгээд шадар сайд нь Ганболд байсийн.

Эрдэнэтуяа -

А шадар сайд. Одоогоор ерөнхий, одоо нөгөө шадар сайд гэж байгаа ш дээ.

Баярсайхан -

Тэр Ганболд. Одоогоор бол Алтанхуяг дарга шиг. Үгүй ээ яахав дээ тэр үед чинь одоо ерөөсөө л эх орон хүн болгоноо л өмчтэй болгож байгаа. Энэнээс бид ухрах юу байхгүй. Одоо нийгмийн шаардлага ийм болсон. Ардчилал гарч байна. Хүн болгон хөрөнгөтэй гэсэн л ийм л юм ярьдаг байсан даа. Тэгээд энэ хөрөнгийг яахав гэхээр одоо юу яана гэдгийм эрхийн бичиг өгөөд, тэр эрхийн бичгээрээ энд тэнд очоо л ёстой хүн өөрөө сонголтоо хийгээ л. архины үйлдвэрт хөрөнгө авах уу, газар тариаланд хөрөнгө авах уу? Эсвэл барилгын үйлдвэрт хөрөнгө авах уу гэдгээ хүн өөрөө иргэн өөрөө сонгоно. Тэгээд тэр эрхийнхээ бичгийг барьж очоо л бүртгүүлээд л тэр барилгын компаний чинь том том объектууды чинь нэг талд л хөрөнгө нь орсон учраас тэр барилгын компаний хувьцаа аваа л ингээ л яваад ирсэн.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тиймэрхүү л маягийн юм их ярьдаг байсан тэгээ л.

Эрдэнэтуяа -

Тэр толгойд байгаа хүмүүс л их ярьдаг байсан уу?

Баярсайхан -

Тийн. Яг яг тэр үеийн чинь л ер нь дээрээс аваа л аймаг орон нутаг руу. Нэгэнт л команд нь тэгж өгөгдсөн юм чинь аймаг орон нутгийн улсууд ирсэн ч тэгж ярина, сум орон нутгийн удирдлагууд ч тэгж ярина. Тэгээ л одоо нэгэнт л одоо Засгийн газрын бодлого болул Засгийн газрын бодлого ш дээ. Ямар Засгийн газрын бодлого гарчаад байхад аймгийн засаг даргын бодлого гээд өөр юм эсрэгээр нь өө үгүй ээ манайх бол тийм юм байхгүй гэж явах юугүй юм чинь. Энэ аль ч улс орон чинь дээрээсээ юугаа дагаа л явдаг л даа. Тэгээ л тэр нь зүгээр сөрөг санаа оноотой хүн байдаг л байлгүй, байдаг л байсан байх, хэлж ярих нь ярьдаг л байсан байх. Нэгэнт л дээрээ одоо олонхоороо ч гэдгийм уу юугаараа ч гэдгийм уу, төр засаг маань дээрээ бодлогоо боловсруулсан юмыг чинь тэр нэг доороос бол нээх их асуудал тавиад бол тэрийг яахгүй ш дээ. Далайц юм авахгүй. Бас энэ дээр бол бас яахав тэндээр анхаарал бас заримы нь бол эргэж харж хянаж барьж ер нь бас жоохон ер нь жаахан бэлтгэлтэй нэг хоёр жил л яахав хугацаа алдахгүй, хугацаа алдвал би бас боддогиймаа, хугацаа алдвал энэ хувьчлал хийгдэх гэж байгаа юм билээ гээд тоногдочих тийм нэг бас нөхцөл боломж гарч болзошгүй байсийн болов уу. Одоо тэгээ л их л шуурхай хийсэн л дээ. Тэгээ л нэг хэсэг нь бол ямар ч бэлтгэлгүй бэлтгэл зохион байгуулалтгүй хэн яахаа мэдэхгүй байхад нь ингээд яачихлаа гээд, нэг хэсэг нь болохоор яахав зүгээр би тэр төр засгийн бодлогыг боддог юм. Тийм нөгөө хувьчлал эхлэнэ. Хувьчлах гэж байгаам шүү гэхээр одоо тухайн тэр местэн дээр байсан улсууд аягүй бол тиймээ амжуулаад тэгээд нааш цаашаа үгүй хийх ийм юм гарч болзошгүй гэдгээс бас санамж сэрэмжилсэн байж болохын гэж

Эрдэнэтуяа -

Ерөөсөө нэг л өглөө мэдэгдсэн үү? Та нарт.

Баярсайхан -

Тэгсэн ш дээ. Ер нь их л хурдан шийдсэн ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг. Яаж мэдэгдсэн. Зурагт радиогоор уу.

Баярсайхан -

Зурагт радиогоор ярьсан. Тэгээ л одоо ийм юм гарах гэж байгаа. Цаас юугаа ч хурдан гаргасан ш дээ. Төдөлгүй л одоо нэг ийм сум орон нутгаар дамжаа л ирсэн. Тэгээ л айл болгонд тараагаа л бүртгээ л нөгөө иргэний бүртгэлийн дагуу.

Эрдэнэтуяа -

Очиж авч байсан уу? Тарааж байсан уу?

Баярсайхан -

Суманд, сумаас л авсан ш дээ. Аймаг маймгаас аваагүй ээ улс бол. Суманд нь авчраа л тэгээ л одоо Баярсайхан тэдний тэр овогтой тэр гээл нэр хаягтай адрестай тийм юм л өгөөд байдаг байсан.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Тэр, би зүгээр боддогиймаа. Манайд бас том том үйлдвэрүүд байсан байх. Гэхдээ бас манайх гадаад руу ч гаргадаг байсан байх. Ер нь бас хүчин чадал нь хүн ам, ажилчид нь ч их байсан ш дээ. Тэхээр бас яг төлөвлөгөөтэй биелүүлдэг байсан гэж байна л даа. Тэгээд одоо цаанаасаа яг тэд одоо манаайд хэрэгтэй гээд төлөвлөгөө авчихдаг, 100% давуулан биелүүлсэн гээ л гавшгайчууд авдаг ш дээ. 5 жилийн төлөвлөгөөтэй гээд. Тэр илүүдэл бүтээгдэхүүн хаашаа орж байсан. Ер нь тэгээд бас тухайн улс бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэнэ гэхээс аягүй их, би зүгээр агуулахад хадгалагдаж байсан болов уу гэж боддогийн ш дээ. Тэр бүтээгдэхүүнүүд. Яг ингээд бүгдээрээ зарагдчихдаггүй тэгээ л ямарваа нэг илүүдэлтэй л үйлдвэрлэдэг байсан боловуу?

Баярсайхан -

За. Би бол тэр үеийн мод манайх чинь экспортод гаргадаг байлаа ш дээ бас.

Эрдэнэтуяа -

Тийн. Ер нь гаргадаг. Нэг үеэ бодвол хуучин тэ?

Баярсайхан -

Хуучин бас гардаг аа. Ялангуяа зүгээр бас их хязгаарлагдмал болохоос биш ганцхан одоо Орос юмуу Хятад гээд тэр үед чинь Хятад руу ч нэх их юм явж байгаагүй. Би нэх мэдэхгүй байна. Орос руу бол их юм гаргадаг байлаа. Ялангуяа газар тариалангийн бүтээгдэхүүн энэ үр тариа мариа чинь гурил мурилаа хийгээ л манайх чинь бараг будаа ч гадагшаа гаргадаг байлаа. Гурил ч аягүй бол гаргаж байсан байх. Төмс хүнсний ногоо ч хүртэл гаргадаг байсан ш дээ. Манайх манай сум гэхэд л вагон төмс ачиж л байлаа ш дээ. Хойшоо Орос руу 2000, 3000 тонн төмс,

Эрдэнэтуяа -

За

Баярсайхан -

Вагоноор ачаа л хот руу зоориудад авахаа байчихаад л. Хотод хувиарлалтаа хийгээд нөгөө шингэхээ байчихгүй юу. Тэгээд одоохойшоо гаргаж байлаа ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тийн. Тэхээр бол би бол тэр үед бол бүтээгдэхүүнээ бас улс бол борлуулдаг л байсан байх гэж ямар чиг л байсан хадгалаад нөөцлөөд илүүдүүлээд за энэ ч нэг гашилчихлаа хаях гэсэн өөр нэг одоо бүр бүс бараа тийм юм нь чухам яадаг байсийн. Өвс бол бид бүхэн мэдэж л байгаа. Энд тэнд фондуудаар л зөндөө овоолгоотой, тэгээд яахав дээ тэр мал нь байсийн юм чинь өвс ч нэх хаягдаад байх нь юу юм. Тэгээ л ямар нэг журмаар аваа л идээ л уугаа л. Хөдөө аж ахуйн бүтээгдэхүүн бол нээх их өөрчлөгдөөд сүйд болоогүй ээ. Ямар ч байсан хангаа л өөрсдөө хангаал хэрэглэдэг байсан.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тийн.

Эрдэнэтуяа -

Нэг хэдэн он юм би сайн мэдэхгүй л дээ. 20-р тогтоол бас гарсан юм байна лээ ш дээ.

Баярсайхан -

За тийн.

Эрдэнэтуяа -

Гэж ярьдагийн. Тэр талаар яриач. Ер нь тэр ямар учиртай тогтоол байсан. Ямар агуулгатай тогтоол байсан? Та нарт яаж туссан ер нь. Тэрний үр дүн нь юу байна гэдгий нь тэ. Тэр талаар яриач?

Баярсайхан -

Яахав тэр 20-р тогтоол гэдэг чинь яахав нөгөө мөнгөний инфиляц нэг л одоо хэвийн тэр чинь ёстой гэнэт гарсан тогтоол доо. Одоо

Эрдэнэтуяа -

Хүмүүст ёстой мэдэгдээгүй гарсан уу?

Баярсайхан -

Мэдэгдээгүй. Тэр л одоо бодвол зах зээл дээр л манай мөнгөний ханш тэр хэмжээнд яасан байсан юм болов уу. Тэгээ л бидний цалин хөлс чинь нэг 5, 600 төгрөг байж байсан. Тэгээ л гэв гэнэтхэн л энийг чинь 2 нугалсан ш дээ. Тэр үед.

Эрдэнэтуяа -

2 гэж 20 нугалаагүй юу?

Баярсайхан -

Үгүй ээ үгүй. Хоёрхон нугалсан.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Ерөөсөө л 10 цаас 20 цаас болоход нэг нь 2 болох жишээтэй. Жишээлбэл хадгаламжинд одоонэг 100 за нэг 1000 төгрөгтэй хүн бол 2000 болох жишээтэй. Тэгээд нэг дахин нэмсэн ш дээ. Нэг дахин.

Эрдэнэтуяа -

Аанг. Юмны үнэ ч нэг дахин нэмэгдсэн.

Баярсайхан -

Тийн. Тэр чинь яг ингээд юмаа өртөг нь тэгээ л өсчихөөр чинь жишээлбэл 10 төгрөгний үнэтэй юм 20 төгрөгний л үнэтэй болно ш дээ. Яг ингээ л 50 хувь болсон тэгээ л. Тэнд бол яахав зүгээр юу банк санкинд хүний мөнгө бол ашигтай л юм болсон байх гэж боддогийн яахав тэр чинь 2000 болчийн ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Тэхдээ нээх ашигтай ч юу байхав дээ. Тэгээ л эргүүлээ л маргааш нь нөгөө худалдаж авдаг нь тэр хэмжээний болчихоор чинь тэгээд яг хуучнаараа байсан бол өөр хэрэг ш дээ. тэгээд яахав тэр мөнгөний ханшийг тэгж нэг өөрчилж л тэрнээс хойш бол сүүлдээ ер нь зах зээлийнхээ гольдролд ороод тэр юм уу жил жилээр, хоног хоногоор, сар сараар юмны үнэ чинь одоо юмны үнэ, мөнгөний ханш чинь өөр болоо л байлаа ш дээ. Тэр үед чинь. 90, 91 оноос хойш юм даа.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Хүний цалинг би өөрийнхөө цалингаар эхлээ л юу гэдгийн. Хуучин социализмын үед бол мэргэжилтэн 700 төгрөг байсан бол 2 нугараад 1400 төгрөг авлуу тиймээ. За 1400 авлаа гэдгийн тэр чинь бас тухайн үеийнхээ нийгмийнхээ хурд юуны юмныхаа үнэд хүрэхээ байлаа гээд 2000 ч болдгийм уу, 5000 ч болдгийм уу, 10000 ч болдгийм уу ингээ л сүүлдээ 12000, 17000, 28000 тэгээ л одоо гучин хэдэн мянга, тавин хэдэн мянга ингэж явсаар байгаад одоо өнөөдрийн түвшинд одоо юу гэдгийн дундаж цалин чинь 200-аад мянга юм уу тийм л болсийн ш дээ. Тийм л. А тэр хэмжээнд бол юмны үнэ бас л адилхан ш дээ. Гурил будаа чинь анх л хэд байсан бас ингээ л яасаар байгаа л зах зээлийн нийгэм тэгээ л юуны мөнгөний ханш, за тэгээд алт юуны нөөцтэй холбоотой л байдгийн байгаа биз. Тэгээ л дээшээ л яваад байдгийн байна лээ.

Эрдэнэтуяа -

Тэр юу 20-р тогтоол гарч, тэр нөгөө картын бараа гэж байсийн байна лээ.

Баярсайхан -

За тийн.

Эрдэнэтуяа -

Тэр чинь одоо хэзээ 20-р тогтоолын дараа гарав уу, ямар учиртай юм.

Баярсайхан -

Тэр чинь одоо

Эрдэнэтуяа -

Картын бараа

Баярсайхан -

12-ын юм уу даа. Социалист нийгмийн чинь нэг одоо жоохон юу болсон юм нь бол тийм одоо яагаад тэгсийн. Хүнсний одоо өргөн хэрэглээний бараа л жоохон хомсдолд ороод эхэлсийн.

Эрдэнэтуяа -

Юу яасан юм болов уу? Наад чинь аягүй бол социалист нийгмийн орнууд гээд Эдийн Засгийн Харилцан Туслах Зөвлөлийн

Баярсайхан -

Тийн. Тэр мэр нь одоо зогссийм уу,

Эрдэнэтуяа -

Тэрнээс хасагдсан байх.

Баярсайхан -

Тийм юм уу. Харин тийм тэгсийм уу. Одоо тэгээ л гурил мурил чинь картанд ороол одоо янз бүрийн юмнууд чинь карт гээд яахав, хувиарлаж зүгээр нэг яахав Шаамар сум 2000 хүнтэй гэвэл 2000 хүнд нь одоо тохирохоор тийм л бараа дээрээс хувиарлагдаж ирдэг.

Эрдэнэтуяа -

Нэг хүнд. Тухайлбал.

Баярсайхан -

Тийн. Нэг хүнд одоо хэдийг гэдгийг би санахгүй байна даа нэг хүнд одоо 5 хийл гэдэг бол 5 ам бүлтэй айлд 25 хийл гурил авах ч ёстой юм уу.

Эрдэнэтуяа -

Аанг. Сардаа.

Баярсайхан -

Тийн. Нэг тиймэрхүү л хэмжээгээр тийм л одоо хүнсний бүтээгдэхүүний эрэлт хэрэгцээ тийм л их. Яахав тэр чинь гадаадаас, манай гадаадын импортын бараанууд бас их хязгаарлагдмал ер нь өөрөө өөрийнхөө юмаар хангана гэсэн ийм л чиг бодлого барьдаг байсийм уу хуучин. За даа Оросоос юм ирвэл ирээ л. Тэгээд яг тэр завсар юм ш дээ. Тэр чинь тэгээд тун удаачгүй ш дээ ер нь зах зээлийн юу руу орлоо гээ л тэр юу руу хил худалдаа чинь чөлөөтэй болоо л бүх олон улс руу харьцдаг болоо л ингээд эхлэхээр чинь зэрэг эргээд нөгөө лангуун дээр байгаагүй монголын чихэр ч олдохоо байгаад, Оросын чихэр чинь түрүүнтэй байсан чинь эргээ л одоо нөгөө урдаас хойноос хүнсний бүтээгдэхүүнүүд чинь орж ирээ л дэлгүүр хоршоо, мухлагуудаар чинь чамин чамин чихэр печень харагддаг болоо л. Яахав тэнд өргөн хэрэглээний бараа, гурил будаа бол гаднаас тэр болгон улсууд өгдөггүй байсан болов уу гэж бодож байна. Зүгээр чихэр жимс бол тэр зах зээлд оронгуут чинь бас өргөжиж эхлэлгүй дээ бас. Бохьноос эхлээ л бохьны нэр төрөл олшроод эхэлсэн. Тэгээд тэхэд бол гурил будаа бол харин тийм ховордуухан байсан. Тийм юмнууды нь эхлээд манайхан оруулж ирэхдээрээ алдсан юм уу, эсвэл манай бизнесүүд тэрийг авахаа сонирхоогүй энгийн жижиг сажигхан бараагаар наймаа худалдаагаа эхэлсийм уу, эхлээд их жижиг юмнууд гайгүй сонин чамин юм орж ирсэн. Тэгээд яваандаа бол өргөжиж эхэлсэн л дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Ер нь тэгээд манайх чинь өөрөө бараг социализмын үед төмс хүнсний ногоо, гурил будаа, гутал хувцсаа ер нь хангадаг л байсан биз дээ.

Баярсайхан -

Хангана.

Эрдэнэтуяа -

Тэгээд гаднаас авахаа болилоо гээд яагаад бараа ховордсийн болоо.

Баярсайхан -

Тэр нэг ийм юм болсиймаа. Тэр чинь нөгөө нэг юу сангий аж одоо нэг хувьчлалтай л холбоотой тэр чинь. Яг нөгөө хувьчлагдаа л нөгөө л үр тариа тарьж байсан компаниуд чинь тараагаа л. Нэг нэг айлын хашаанд нэг нэг комбайн болгоо л. Тэгээл нөгөө жишээлэхэд би өөрийнхөө л сумаар ярихад 350 га тарьж байсан төмс тарьж байсан сангийн аж ахуй чинь тэрэг техникээ тараачихаар ерөөсөө доошоо пас унаад 200 болоо л, 150 болоо л, 100 болоо л бүр 40, 50 болоо л төмс тарилт чинь. Тэгж бууж ирж байгаа байхгүй юу. За тэр нь юутай холбоотой юм гээд ажиглаад байхаар чинь яагаав нөгөө борлуулалт нь дээрээс нь шахалт байхгүй дураараа болсийн ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тэр 10 комбайныг авсан хүн чинь төмсөө тарина уу байна уу ерөөсөө хамаа байхгүй.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Хуучин чинь бол тэр чинь нэг нэг хүний атганд танайх 300 га-г тариад 3000-г тарь гэсэн улсын даалгавар байсан. Удирдлага нь хийлгэдэг байсан. Тэр үед чинь удирдлагагүй болж байгаан ш дээ үндсэндээ. Ерөөсөө тэр хувийн компанид очсон. Хувь хүн яахав Доржоо чи жоохон төмс тарь гэнэ. За тэр тарьдаг үр нь ч хаана байгаан. За за намайг дээрээс заавал тарь гэсэн биш. Юу яршиг төмс тариад яахын өөр юм хийнээ ч гэдгийм уу. Тэр маягаар тэр үйлдвэрлэлүүд чинь ингээд зогсоод ирэхлээр чинь нөгөө төмс чинь

Эрдэнэтуяа -

Шаардлага байхгүй болоод.

Баярсайхан -

Тийн. Нөгөө улаанбуудайгий чинь бас өнөө шахаад заавал чи Гурилын үйлдвэрт тэдэн тонн будаа тушаа, будаа тарь гэсэн юм шаардлага байхгүй. Зүгээр л тэр өнөө хувьчилж авсан өнөө бизнес улсууд маань л толгой нь ажиллаа л: -өө би жилдээ 1000 тн үр тариа хураадаг ийм л 3, 4 комбайн хурааж авсан юм чинь би яг л энийг энэнээс доош оруулахгүй л үйлдвэрлэх ёстой гэсэн толгойтой тэгээд явсан бол байсан. Тэр бол сайн дурын хэрэг гээд

Эрдэнэтуяа -

Хүчин чадал нь байсийн ш дээ.

Баярсайхан -

Байсан. Тэгээд тухайн бизнес хүн өөрөө: - за надад 100 тн будаа л хаваажид ш дээ гээд 100 тонноо бодоход би сардаа 200 мянган цаасны цалинтай л болчих юм байна эзэн тийм ээ. За нэг 5, 5-н хүн цалинжуулчихна. Энэ илүү буудай над бол ач холбогдолгүй гэхийн бол тэр чинь дурны асуудал болчихсон байхгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Олон хүнтэй компаниуд бол халаад л цөөхөн хүнтэй

Баярсайхан -

Өө тийн. Хүнээ цөөлцөн байхгүй юу тэр чинь. Тэхээр үйлдвэрлэл нь багасаад ирнэ биз дээ. Олон хүн ажиллахгүй юм чинь.

Эрдэнэтуяа -

Аан тийм байна. Тийм байдлаар аанг.

Баярсайхан -

Тийм байдлаар л тэхээр чинь цаана нь байгаа хотод байгаа энгийн улсуудын чинь гурил будаа хумигдана биз дээ. Хийж байсан улсуудыг нь зогсоогоод хаячихсан. Тийм л байна.

Эрдэнэтуяа -

Таны амьдралд ямар нэгэн гүнээр нөлөөлсөн үйл явдал байдаг уу?

Баярсайхан -

Юу гэнээ?

Эрдэнэтуяа -

Таны амьдралд ямар нэгэн гүнээр нөлөөлсөн үйл явдал байдаг уу? Сайнаар ч байна, эерэгээр ч байна, сөргөөр ч байна. За тухайлбал танай аав чинь хэлмэгдүүлэлтэнд өртжээ. Ямар нэгэн юм боллоо. Тэр танд таны ажил амьдралд чинь өөрчлөлт гаргасан тэ. Эсвэл наашаа нүүх болсон ч юм уу тэгээд анх тэгж байлаа ч юм уу? Эсвэл гүн шарх үлдээсэн ч байдгийм уу. Одоо болтол бодож явдаг ч юм уу тийм ямар нэгэн эерэг, сөрөг үйл явдал байдаг уу?

Баярсайхан -

Зүгээр яг миний хувьд бол тийм юм байхгүй ээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Байхгүй, тийн. Зүгээр манай ээж л ярьдгийн зүгээр хүн хүний охин үр мэдээж эцэг эхээ саналгүй л яахав.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Одоо нэг тийм юу хүн байсийн юм байна лээ л дээ. Лам ч гэхийм уу одоо нэг шашны л маягийн хүн байсан юм шиг байгаан. Тэхдээ тэр улс төр, бас нэг юуны нилээн дээд газрын нэг бичиг тухайн үед бичээч л хүн одоо.

Эрдэнэтуяа -

Бичиг, ер нь бичиг үсэгтэй хүнийг тийн. Аанг.

Баярсайхан -

Юу ч гэдгийм дээ. Туслах, Жамсран туслах гэж ярьдгийн байна лээ. Туслах гэхээр нэг ноёд түшмэдийг бас нэг гарын бичгийн хүн байсан юм шиг байгаан. Тэгээ л тэр хүн 1 орой гэртээ байж байхад нь шөнө ирээ л бариад аваад явсан гэж манай ээж тэхэд 3, 4-хөн настай тэгээ л аав хаачихна вэ гэхэд: - аав нь чихэр аваад ирнээ гээд л дээлээ нөмрөөд л гарсан. Гадаа машинтай улсууд байсан. Ээж, бид хоёр уйлаад л үлдсэн байна лээ. Тэгээ л байна лээ л дээ. тэгээд тухайн үед мэдээж ээжтэйгээ хоёулаа үлдсэн, сураг чимээ байхгүй бариад л явсан тухайн үед танай хүн ингэсэн байна гэж тухайн үед хэлдэггүй л юм байна л даа. Чухам ямар холбогдолтой байсан. Одоо ч манай ээжий ойлгодоггүй л дээ. бас манай аав юу хийж явсан бас мэдэхгүй байж, хүүхдээн би бас тэрний төлөө явна, би энэний төлөө ийм тагнуул гэж хэлэх биш. Ер нь зүгээр л ямар ч байсан тэр ноёд хаадын л одоо зарц гарын л хүн байсан. Тэгээд тэр ямар хүнтэйгээ холбоотой гэж баригдсийн. Эх нь ч тэгээд удаагүй 2, 3 жил болоод нас барцийн гэнэ лээ. Эх нь ч өөртөө охиндоо манай аав чинь тийм учиртай юм шүү гэж хэлээгүйн гэнэ лээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг. Цагаадсан уу?

Баярсайхан -

Цагаадсан цагаадсан. Тэгээд сая ш дээ. Хожуу энэ чинь.

Эрдэнэтуяа -

Хэрэг нь бүртгэлтэй байдаг ш дээ? Тэгсэн гээд.

Баярсайхан -

Үгүй ээ тэрийг чинь манай ээж одоо өөрөө Дорноговьт.

Эрдэнэтуяа -

Мнгн.

Баярсайхан -

Би өөрөө энд. Манай ээжийн дүү бас нэг өргөмөл, тэгээд манай ээж чинь өөр хүнд өргөгдсөн байхгүй юу нөгөө эх эцэг нь ингээд өөрөө бол хар өөр газраас 2, 3 дахь хүндээ өргөгдсөн хүндээ манай ээж чинь. Тэгээ л 90-ээд онд л цагаатгалын хууль гараад л тэгээ л захидал ирж байгаа байхгүй. Одоо ингээд цагаатгалын хуулиар манай баригдаж явсан Жамсран гэж хүн маань одоо хэлмэгдсэн байсны нь цагаатгаж гэнээ. Тэгээд 500 мянган төгрөг билүү, үр хүүхдэд нь 500 мянган төгрөг байхаа өгсөн. Манай ээжийн сүүлчийнх нь өргөж авсан эгч нь бас нэг тэр хүний өргөмөл охин байсийм уу, тэндээр байсийн. Тэгээд тэр 2-т 500, 500 мянган төгрөг ирсэн гэсэн. Тэгээд ч бас бидэнд нэг очиход ч билүү хувь хүртээж байгаан гээл 10, 20 мянган цаас билүү өгч байсан.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэгээд яг нарийн ширийн юмыг нь бид ч нэх сонирхдоггүй юм, өөрсдөө ч нэх яагаагүй тэгээ л ямар ч л байсан нэх их онцын гадаадын тагнуул магнуул байсан, ямар ч л байсан зүгээр л тухайн үед ноёд хаадтай холбогдож байсан, ажил төрөл хийж байсан гэдгээр л баригдсан юм шиг байна лээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэгээ л аваачаад бодвол устгасан байлгүй. Тэгээ л эргэж ирээгүй л гэсэн. Ямар ч л байсан хэдэн жилийн дараа ч байдгийн сарын дараа за яахав шоронд сууж байгаад байцаагдаж байгаад ирнээ л гэсэн ирээгүй гэсэн.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Таны амьдралд ямар нэгэн онцгой тийм зүйл байдаг уу? Хадгалж явдаг. Тийм. Өвлөж ирсэн ч байж болно.

Баярсайхан -

Надад ч одоо байдаггүй. Оюутан байж байгаа л, би ч өөрөө ээж аав дээрээ өсөө л ерөнхий боловсролын сургууль төгсөө л тэгээд бас энэ чинь Монголын Хувьсгалт Залуучуудын Эвлэлийн илгээлт гэдэг юм гаргадаг байлаа ш дээ. 70 хэдэн онд. Би чинь 8-р анги төгсч ээж аав дээрээ 3 жил мал маллачихаад Эвлэлийн илгээлт дээр гарсан улсуудыг чинь бас нэг сайн ажиллавал урамшуулаад Эвлэлийн Төв Хорооны урилгаар гээд ХААИС-д бэлтгэл анги гэж ЕБС-д юу тэр мал дээр байсан хүн чинь а үсэг мэдэхгүй ш дээ. 10-р ангиа хэдий эчнээгээр төгслөө гэсэн 1 жил бэлтгэлд байлгаж байгаад Их сургуульд дахиад оруулдаг байсийн. Тэгээд би чинь зоотехникчийн ангийг бэлтгэлд малчин гэдгээрээ тэгээд өөрийнхөө мэргэжлийг солиод агрономч болсийн.

Эрдэнэтуяа -

Яагаад?

Баярсайхан -

А тэр нь бас ийм учиртай. Манай ээж миний ээж зоотехникч байхгүй юу. Өөрөө 10-р анги төгсөөд явсан.

Эрдэнэтуяа -

За.

Баярсайхан -

Манай ээжийн дүү нэг ах маань Их сургуульд малын эмч байхгүй юу. Тэхээр чинь нэг айлын хамаатан садан улсууд адилхан мэргэжлээр яахав гээд. Тэгээд яахав миний өөрийн хувийн сонирхол ч гэдгийм уу хүний зөн ч гэдгийм уу тэр жоохон сурагч хүүхэд байхдаа л “Ургацын далай” гээд гоё ая явдаг байсан ш дээ. Намар мамар гээл.

Эрдэнэтуяа -

Тийн.

Баярсайхан -

Намар 9 сар болоод 5, 6-р ангид явж байхад “Ургацын далай” явдаг байлаа, тэр утгаараа ер нь газар тариалан гэж бодохоор ер нь гоё санагдаад агрын анги руу орсийн. Ер нь мэргэжил солиод дотроо ам бүл дотроо нэг нь малын мэргэжилтэн байхад, нэг нь газар тариалангийн мэргэжилтэн байх нь зүйтэй юм уу гэсэн тийм бодол байсан.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Ангиа сольж бариал бэлтгэл ангиасаа элсэлтээ солиод агрын ангид орсон.

Эрдэнэтуяа -

Мнг. Юу 90 он гараад нэг банк дампуурсан ш дээ.

Баярсайхан -

За тийн.

Эрдэнэтуяа -

ХОТШ банк гээл. Миний мэдэхээр ХОТШ банк гээд аягүй сонсож байсан.

Баярсайхан -

Ардын банк.

Эрдэнэтуяа -

Тэр банкнууд дампуурлаа яаж байсан. Ямар учраас дампуурч байсан. Та энийг мэддэг үү. Юутай холбоотой байсан бол?

Баярсайхан -

Тэр одоо нэх л тийм юугүй бодлогогүй зээл авсан, тэр үед чинь бас зээлээ одоо их овсгоотой улсууд чинь тэр банкнаас мөнгө зээлсэн улсууд чинь хожсон ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Тэр үед одоо яагаад тэгж одоо, би бас ойлго, тэр төрийн мөнгө байсан учраас л банкууд тийм замбараагүй л мөнгө тараацан байхгүй юу.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Эргээд авах механизм, эргээд авах юмаа барьцаа юмаа тооцоогүй, одоо чинь энэ банкууд чинь дандаа хувийн хөрөнгөөр явж байна ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Мнг.

Баярсайхан -

Хувийн хөрөнгийн, мэдээж хүн чинь зүгээр хүнд юмаа өгөхгүй заавал одоо хэнд юу байна. Ямар юмы нь буцааж авах уу тооцоолж байж өгч чадаж байна ш дээ. Тэгээд араас нь байнга хяналт тавьж байна ш дээ. Тэр үед бол ерөөсөө тэгээ л нэг жижигхэн юм тэгье гэсэн хүнд бол сая саяар нь тараацан. Тэгээ л эргээд авах гэхээр нөгөө улсууд нь яг тэр зах зээлийн нийгмийн үе байсан – хө уучлаарай би одоо тариа тарих гэсэн. Ингээд тарьж чадсангүй. Ургац алдчихлаа, авах юм байхгүй. Гэрт нь очоод авъя, тэр гэрээ контрактан дээрээ жаахан ноомой гоомой юм хийдэг байсийм уу. Тэгээд тэрийг тарааж байгаа банкны одоо тухайн банкны удирдлага, банкны эрхлэгчүүд чинь хүний юмыг тарааж байгаа болохоос ямар өөрийнх нь биш ш дээ. Дээрээс нь хүний юм биш төрийн нь л юм байсан ш дээ. Би тэгж л боддог. Тэгээ л тэр мөнгүүдийг тараагаад тэгээд би боддогийн тэнд нилээн олон улсууд дуудагдаж шорон оронд орох тэр нээх их хууль ч нээх тэрэндээр хатуу хүтүү байж чадаагүй ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Хүмүүс аягүй их банкинд мөнгөө алдсан гэж л сонсож байсан би жоохон байхад.

Баярсайхан -

За яахав тэр чинь одоо мэдээж нэг хэсэг нь болохоор бас тэр үед чинь хадгалдаг л байсан ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Аанг.

Баярсайхан -

Тэр хүний хадгаламжийг тэгж устгасан л байх. Дээр нь төрийн мөнгө. Тэгээ л харин ч зээл аваад одоо яадгийн зүгээр наймаа займаа хийдэг ч гэдгийм уу, эсвэл машин тэрэг, унаа аваад унацан ч гэдгийм уу, орон байр худалдаад авцан бол би бол зарим нь хожсон л гэж боддог. Нэг хэсгийнхээ юмаар л нөгөөдөх нь тэгж л одоо нэг л завхруулал л даа одоо яг нэг. Одоо бол банкууд чинь тэгэхгүй биз дээ. Өдөр болгон байшингий нь харж байна, унаагий нь харж байна. Юу байна яг юмы нь харж байгаал яг тэр юмы нь жишээлбэл өнөөдөр үхэр юу гэдгийн нэг үхэр дунджаар 300 мянган төгрөгний үнэтэй гэхэд тэр үхрий нь банк 100хан мянган төгрөгний барьцаанд тавьж байгаан ш дээ. Тэгээд мэдээж банк тэр 3 үнээ үхрийг чинь тууж ирээ л 100, 100 мянгаар үхэр авах уу гэхэд чинь дороо л авна л даа.

Эрдэнэтуяа -

Тийм байдлаар.

Баярсайхан -

Тийм байдлаар одоо хүний байшингий чинь одоо 10 саяын байшингий чинь 2 саяар, 3 саяд тавиулж байгаан ш дээ. Тэгээд 10 саяд тавьчихвал тэрийг тэр байшингий чинь хүн худалдаж авахгүй ш дээ.

Эрдэнэтуяа -

Хэн авах вэ дээ тэ?

Баярсайхан -

Тийн. Гэх жишээтэй л банкны, хувийн юмнууд чинь маш хатуу банк чинь одоо хүмүүсийг жинхэнэ яаж байна ш дээ, чангалж байна ш дээ. тэгээ л одоо банкны өмнө хүмүүс яг одоо тэгээд хэрэгжиж байгаа хууль чинь банкны хууль л байна. Яг л хүн өгсөн нь л бол авдаг одоо өгдөг жамтай тэгээд. Яахав зарим нь орох оронгүй болоо л дуусч л байна. Зээлээ төлж чадаагүй дампуурсан хэрэг.

Эрдэнэтуяа -

За за. Ярилцлага өгсөн танд маш их баярлалаа.

Back to top

Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.

• Website Tips




• Interviews

  • Translations
  • Browse
  • Browse Interviewers
  • Search
  • Glossary
  
  

• Gallery

  • Gallery
  • Video
  • Photos / Documents
  
  

• Mongolia

  • Background
  • The twentieth century
  • Pictures
  • Timeline
  
  

• Project

  • Overview
  • Themes
  • Process
  • Pilot
  
  

• Project Team

  • Team
  • Reflections
  
  


• Oral History Resources
• Links
• Terms and Conditions


• Contact