Pürevdorj

Basic information
Interviewee ID: 990420
Name: Pürevdorj
Parent's name: Luvsan
Ovog: Jailar
Sex: m
Year of Birth: 1939
Ethnicity: Halh

Additional Information
Education: higher
Notes on education: military political officer
Work: retired, writes literature
Belief: Atheist
Born in: Sharga sum, Govi-Altai aimag
Lives in: Bayangol sum (or part of UB), Ulaanbaatar aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder


Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
literature
repressions
belief
relations between men and women
privatization


Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)



Please click to read an English summary of this interview

Please click to read the English transcription of this interview

Translation:

Хишигсүрэн -

За Пүрэвдорж гуай бид хоёрын ярилцлага 2 хоногийн дараа гэрт нь үргэлжилж байна. Аа...Пүрэвдорж гуайн гэрт үргэлжилж байна. Би тэгээд танай гэрт орж ирээд бүр гайхаж байна. Нэг ханаар дүүрэн номын тавиур, номын сан байж байна. Тэгээд бүхэл одоо классик уран зохиолуудыг би бүгдийг нь харж байх шиг байна. Тэгээд ойрд ямар Монголд ийм номын сантай айлд орсон биш. Ер нь бараг амьдралдаа анх удаа гэртээ ийм их ном тавьсан хүний гэрт орж ирлээ. Тэгэхээр уран зохиол бичдэг хүн. Аа...тэгээд энэ нь Социализмын үед ч та бичиж бйасан. Сүүлийн үед бүр их эрчтэй бичиж байгаа байх аа. Тэгээд Монголын уран зохиолын түүхтэй, 20-р зууны түүх гэсэн юмыг бүр эхнээс нь та өөрийнхөө нүдээр яаж хардаг вэ. Манай зохиолчид яаж бичдэг байв. Тэр Социреалист одоо уран зохиол гэдэг юм юу байсан юм бэ. Үзэл сурталжсан байсан гэж юуг хэлээд байгаа юм бэ. Одоо ингээд нарийн ярина аа 2-уулаа. Нэгэнт яриа эхлэхээр ер нь та өрийнхөө нүдээр нэг общий картина нэг хэлээч. Тэгээд л...

Пүрэвдорж -

20-р зуун уу?

Хишигсүрэн -

Тийм. Үгүй ээ ер нь та Монголын уран зохиол гэсэн ерөнхий сэдэв дээр аль ч юм ярьж болно. Хаанаас нь ч ярьж болно.

Пүрэвдорж -

Яахав ээ энэ Монголын уран зохиол бол юу шүү дээ. Аа...их эртний уран зохиол л доо. Дорно дахины, Монголын уран зохиол бол. Аман зохиолын уламжлалтай. Бичгийн уран зохиол бол нэг 13-р зууны дунд үеээс эхэлсэн. Нилээн тийм өндөр настай уран зохиол. Тэгэхдээ Жагар, Нанхиадын уран зохилыг бодвол яалаа гэж тэр чинь хэдэн мянган жилийн бичгийн уран зохиолын түүхтэй ш дээ. Яахав монгол хэл гайхамшигтай. Монгол хэл яагаад ингэж гайхамшигтай хөгжсөн байна вэ гэдэг нь том юм байдаг. Энэ уран зохиолтойгоо холбоотой юм. Ухаандаа монгол хэлээр чинь түүхийнхээ туршид 10 сая хүн ярьж бичиж байгаагүй юм байгаа юм ш дээ. Тэгсэн мөртлөө монгол хэл гайхамшигтай баян хэл. Ялангуяа үйл үгийн сангийн хувьд бол орос хэлнээс хамаагүй баян ш дээ. Би утга зохиолын орос хэл жаахан үзсэн л дээ. Хичээлийн бус цагаар үзэж байсан юм. Тэгээд одоо утга зохиолын орос хэл, утга зохиолын монгол хэл хоёрыг ингээд харьцуулаад үзэхэд үйл үгийн сангийн хувьд монгол хэл бол орос хэлнээс хамаагүй баян байдаг. Гэтэл 19-р зууны орос хэл, утга зохиолын орос хэл чинь бас л баян хэлний нэг шүү дээ. Мэдээжийн хэрэг Франц, Английг арай гүйцэхгүй. Гэхдээ л бас л их баялаг хэл ш дээ. Орос хэл чинь бол.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Орос хэлний баялагыг бол Достевскийн уран зохиолоос бол харж болно. Тэр л хараал ерөөл, шашин одоо тэгээд ер нь. Одоо тэр үйл үгийн сангийн хувьд Монгол хэл орос хэлээс баян л байдаг юм даа. Баян байдаг. Одоо яахав энэ бол нөгөө утга зохиол, уран зохиолтойгоо л холбоотой юм. Монгол хүн бол ерөөсөө уран сэтгэмжтэй. Бас л дахиад л нөгөө нүүдэлчиний л соёл юм даа. Юмыг уранаар сэтгэж ярьдаг. Зүгээр ярина гэж байхгүй. Заавал уран сэтгэмжээр ярина. Үгүй бол урнаар ёжлоно.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Урнаар дооглоно.

Хишигсүрэн -

Захын тоглоход бол аюултай юм ярина ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Нэг бол хараал хэлнэ, нэг бол ерөөл хэлнэ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм. Монголын хараал...

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Оросын хараал мундаг тийм ээ?

Хишигсүрэн -

Тийм /инээв/.

Пүрэвдорж -

Монголын хараал чинь маш их мундаг ш дээ.

Хишигсүрэн -

Уран зохиол л доо.

Пүрэвдорж -

Уран зохиол л доо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд Монголын хараалны гүн ухааны учир холбогдол байдаг. Хүн мэддэггүй юм. Монголын хараал дотор цус маш их ордог. Цус. Гэтэл цус амин шим шүү дээ. Биологийн хувьд аваад үзвэл цус бол амин шим юм. Тийм учраас тэр эрхэмлэдэг амин шимийгээ хараалдаа ашигладаг байх жишээтэй. Энэ бол уран зохиолтой холбоотой юм л даа. Зүгээр 20-р зууны уран зохиол руу ороод ирэхээр зэрэг мэдээж хэрэг 20-р зууны уран зохиол их хөгжсөн ш дээ. 20-р зуунд.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэрнийг бол үгүйсгэх арга байхгүй. Тэгэхдээ 20-р зууны уран зохиолыг ингээд одоо хүн төрөлхтөний уран зохиолын ерөнхий хандлага тэр мөн чанартай аваад үзэхээр бол их л учир дутагдалтай л даа. Ер нь бол аа...зүгээр 20-р зууны яруу найраг бол маш их сайхан. Ер нь монголын. 20-р зууны Монголын яруу найраг бол хүн төрөлхтөний яруу найргийн хэмжээнд аль хэдийн хүрсэн. Гэхдээ уянгын яруу найраг нь бол. Аа...нийгэм, иргэний, улс төрийн яруу найраг гэх юм бол бас л базаахгүй л дээ. Аа...зүгээр хүүрнэл зохиол Проза гэж ярьдаг. Хүүрнэл зохиолын хувьд 20-р зууны монголын уран зохиолыг аваад үзэхэд аа...их тийм тусгүй байдалтай болсон. Хайран...авъяаслаг зохиолчид бол маш их байсан. Тэр хайран авъяаслаг зохиолчдыг бол үрэн таран хийсэн. Энэ бол үзэл суртал гээчийн дэглэм нь юм даа. Ер нь уран зохиол чинь ийм ш дээ. Бүхэлдээ уран зохиол ч бай. Нэг хүний уран бүтээл ч бай. Нэг хүний нэг уран бүтээлч бай их тийм хатуу хувь тавилантай ш дээ. Нэг бол хүн төрлөхтний юмуу үндэсний уран зохиолын эрдэнсийн сан хөмрөгт орж үлдэнэ. Аа...үгүй бол уран зохиолын түүхийн хог дээр хаягддаг. Гуравдах зам гэж байдаггүй их тийм хатуу тавилантай ш дээ. Уран бүтээл. Ингээд энэ байдлаар авч үзээд тэгээд Монголын 20-р зууны Монголын хүүрнэл зохиол, үргэлжилсэн үгийн зохиолыг хүн төрлөхтний 20-р зууны уран зохиолтой ингээд харьцуулаад аваад үзэхэд бол уран зохиолын сан хөмрөгт орж үлдэх хүүрнэл зохиол их ховорхон байдаг. Нөгөө 2 хувь заяагаар нь аваад үзэх юм бол. Юу байхав. За яахав ингээд бодоод үзье л дээ. За яахав Ренчин гуайн “Заан залуудай” Ренчин гуайн “Мангаа До-гын эцсийн зүүд” аа...тэгээд “Гүнж” мэтийн ийм өгүүллэгүүд үлдэх юм биз дээ. Ухаандаа Ренчин гуайн “Үүрийн туяа” бол би үлдэхгүй л гэж боддог. Яагаад гэвэл дахиад л үзэл сурталтай. Дахиад л үзэл сурталтай.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

За Эрдэнэ гуайн уянгын өгүүллэгүүд уран зохиолын сан хөмрөгт орж үлдэх байх. Лувсанцэрэнгийн зарим нэг өгүүллэг үлдэх байх. Лодойдамба гуайн “Солонго” ч гэдэг юмуу “Шаргачин” ч гэдэг юмуу өгүүллэгүүд цөөн өгүүллэгүүд орж үлдэх байх.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

За яахав бас бус зарим нэг зохиолчын уран бүтээл бол үлдэх л байх. Бусад нь бол тэгээд л нөгөө 2 дахь тавилан. Нөгөө уран зохиолын түүхийн хог гэдэг юмуу даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Хог гэж хэлэх үү тэрийг...?

Пүрэвдорж -

Одоо түүхийн хог л гэж хэлэх байхдаа. Оросоор бол насловку, изитуриноство гэж ярьдаг ш дээ. Тэр л замаар ингээд явахаар байгаа юм. Тэр авъяасыг л үрэн таран хийсэн. Хайран авъяасыг л баллаад хаячихсан ийм л юутай харагдаж байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Үр дүн харагддаг.

Пүрэвдорж -

Үр дүн харагддаг. Энэ яагаад ингэсэн гэхээр зэрэг эрх чөлөө байхгүй. Урлаг бол ерөөсөө хоёрхон юман дээр л тогтдог.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Одоо бол ингээд мөнгө төгрөг гээд л яриад байх юм. Урлаг уран зохиол дээр мөнгө төгрөг бол ямар ч хамаа байхгүй юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Яс юман дээрээ /инээв/

Пүрэвдорж -

Яс юман дээр бол...тийм. Ухаандаа харангадаж үхэж байгаад л зохиолоо бичнэ ш дээ хүн одоо.

Хишигсүрэн -

Тэгнэ ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Харангадаж үхэж байгаад...

Пүрэвдорж -

Уран зохиол урлагт хоёрхон юм хэрэгтэй. Нэгдүгээрт авъяас хэрэгтэй. Хоёрдугаарт эрх чөлөө хэрэгтэй. Эрх чөлөө нь байгаагүй юм. Авъяас нь байсан. Ингээд баллаад хаячихгүй юу. 1990-ээд оноос ингээд эрх чөлөөтэй болохоор зэрэг би бол хувьдаа Монголын уран зохиолын сэргэн мандалтын үе ренесанс гэж ярьдаг биз дээ. Ренесанс болоод сэргэн мандлын үе эхлэж байна гэж би боддог.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Уран зохиолын сэргэн мандлын эхний зарим бүтээлүүд ч гэсэн гарсан гэж би үзэж байгаа.

Хишигсүрэн -

Тухайлбал...?

Пүрэвдорж -

Тийм. Урлаг, уран зохиол нэг хэцүү юм нь юу вэ гэхээр Европийн сэргэн мандлыг ингээд улс төрийн сэргэн мандал, эдийн засгийн сэргэн мандал энэ тэр гээд байгаа ш дээ. Урлагийн сэргэн мандал тусдаа нийгмийн ухамсарын бусад хэсгүүдийн сэргэн мандлаас ялгарах юм нь авъяас байдаг. Авъяасгүй бол хичнээн эрх чөлөөтэй байгаад юу ч гарахгүй ш дээ мэдээж хэрэг. Уг нь одоо Европийн сэргэн мандал 15,16,17-р зуун хүртэл сэргэн мандал гээд ингээд л Ангилаас эхэлсэн гээд ингээд үзэхэд бол тэнд юу байсан юм бэ гэхээр хүнийг бичиж болдог. Хүнийг зурж болдог өөрөөр хэлбэл үнэнээр бичиж, зурж болдогыг л ренесанс гэдэг шүү дээ энэ чинь одоо.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэрүүгээр аваад үзвэл Монголын уран зохиолын сэргэн мандалын үе бол одоо 1990-ээд он буюу эрх чөлөөтэй болсноос эхэлж байна аа гэж би бол боддог. За манай зохиолч нөхдүүд бол надад гомдож маргана л даа. 20-р зууны уран зохиолыг ингэж хатуу хэллээ гэж. Гэхдээ үнэн ш дээ. Энэ хатуу ч гэсэн үнэн. Ийм л одоо байдал харагддаг юм даа. 20-р зууны уран зохиолын хувьд бол...

Хишигсүрэн -

/камерынхаа байрлалыг өөрчлөж, бичиж байгаа эсэхийг нь шалгах тухай ярив/. Би бас саваагүй ээ телевизд ороод бас нэг 8,9-н сар дарга хийчихсэн шүү. Монгол телевизд /инээв/

Пүрэвдорж -

Монгол телевизэд үү?

Хишигсүрэн -

Тэгээд сайхан юу яагаад...огцорцгоосон ш дээ бид нар.

Пүрэвдорж -

Юуны редакци уу?

Хишигсүрэн -

Би бүр захирлынх нь ажлын албанд ажилласан юм.

Пүрэвдорж -

Хэдэн он бэ?

Хишигсүрэн -

Сая энэ олон нийтийн телевизийн статус авангуут тэр нэг баахан улсуудыг олон нийтийн телевиз боллоо гэнэт хөгжих гэж нэг үзлээ ш дээ тэр үед нь. За ингээд 2-уулаа яриагаа үргэлжүүлье. Аа...

Пүрэвдорж -

Уран зохиолын тухай үндсэндээ яриад гүйцчихсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Гүйцчихсэн гэж би нэг ийм юм яримаар байна.

Пүрэвдорж -

Тийм асуу асуу.

Хишигсүрэн -

Дээрийн яриан дээр та нэг ийм юм цухас хэлээд өнгөрсөн. Тэр нь юу байсан гэхээр яагаад манай зохиолчид тэр сайхан боломжийг ашиглаагүй гэсэн утгатай юм хэлсэн та.

Пүрэвдорж -

Шинэ боломж уу?

Хишигсүрэн -

Тийм. 20-р зуунд ямар боломж байсан юм бэ гэж би харах гээд байна л даа.

Пүрэвдорж -

Тийм. 20-р зууны яахав...

Хишигсүрэн -

Зохиолч хүний хувьд юу бичих боломж байхад...

Пүрэвдорж -

Тийм. Манай уран зохиол бүхэлдээ тэр одоо улс төрийн дэглэмийн үзэл сурталд автагдчихсан байсан бүхэлдээ. Аа...би хэлж байсан гэдийг одоо бас тодорхой хэлье. Одоо тухайн үзэл сурталын эсрэг эрх чөлөөний төлөө тэсэрсэн хүн гэвэл одоо үндсэндээ ганцхан Чойнам ш дээ. За яахав Нямдорж...

Хишигсүрэн -

Оросын бараг бүх зохиолчид эсэргүү байхад манайх бол нэг л байдаг гэсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм тийм. Оросын зохиолчид бүхэлдээ нэг жаахан л эсрэг шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Болдоггүй маягийн тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Гэтэл манайд ерөөсөө тийм л байсан. За яахав уран бүтээлийн хувьд Пүрэвдорж, Нямдорж, Эрдэнэ эд нар бол жаахан битүүдээ нэг жаахан эсэргүүцсэн юм явагдаж байсан. Жишээлбэл Оросын цэргүүд Монголд ороод ирэхэд чинь Пүрэвдорж гуай “Айлд буутай ордоггүй” гээд шүлэг бичиж байлаа ш дээ ухаандаа. Бөөн хэл ам болсон л доо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Яг цаг тухайд нь бол ойлгоогүй сүүлд нь ойлгоод бөөн хэл ам болсон л доо. Жишээлбэл Эрдэнэ “Малын хөлийн тоос” гээд нэг өгүүллэг бичлээ. Огт ойлгоогүй. Төрийн шагнал олгох зохиолд нь ороод явчихсан. Гэтэл тэр нь сүүлд ингээд эргээд үзэхээр зэрэг Монголын малыг Орос руу тууж байлаа тэрнийг эсэргүүцсэн тийм далд санаатай. Аа..., тийм зохиол байсан л даа. Нямдоржийн юунууд бол нилээн, зохиол шүлгүүд бол далд санаатай. Сүүлд нь ойлгоод л тайлаад л бөөн хэл ам болоод л энэ тэр явдаг л байлаа л даа. Ер нь бол тэр дээр үеийн тэр Социализмын үеийн дэглэмийн хяналт байна ш дээ. Хорио цээр...далдхан юмыг бол ойлгодоггүй гаргачихдаг л үе байсан юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Ойлгож дийлэхгүй тийм ээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ ойлгоогүй гаргачихсан байдаг тийм. Гэтэл Монголын зохиолчид бол тэгж эсэргүүцсэн далд эсэргүүцсэн тийм юм бол ховорхон.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Сая 2,3-н хүн хэллээ. Яахав Цэдэндорж гээд нэг яруу найрагч байсан.

Хишигсүрэн -

Мишигийн Цэдэндорж.

Пүрэвдорж -

Тийм Мишигийн Цэдэндорж бол жаахан битүүхэндээ одоо шүүмжилсэн тийм юм бол бичдэг байлаа л даа. Нөгөө “тэгнэ тэгнэ, тэгэхгүй юм гэж юу байна” гээд тийм ээ. “Тэргэл саран дээр ч нутаглахыг бодно. Тээршаасан юм шүтээн болно. Тэр минь гэсэн юм дайсан болно. Тэнхлэгээсээ орчлон мултарч болно. Тэгнэ тэгнэ бүгд тэгнэ” гэж...энэ эд нарыг чинь хэл ам хийгээд ажлаас нь халаад бөөн л юм болж байсан. Хүн чинь амь зуухыг боддог. Цэдэндорж бол хувийн амь зуулгын хувьд бол ерөөсөө хаячихсан тийм хүн байсан ш дээ. Тийм учраас Чойнам тэр хоёр бол...Чойнам ч гэсэн тэгээд яваад байж болно. Бусад нь тэгж чаддаггүй яагаад гэвэл үр хүүхэдтэй энийгээ яах билээ. Хүний хамгийн эмзэг юман дээр нь дарж авсан дэглэм юм шүү дээ. Зүгээр яахав Коммунист дэглэмийн тухай тэр хэлмэгдүүлэлтийн үеийг жаахан хэлье.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Хамгийн их хэцүү юу бол...ер нь хүнийг үр хүүхдээр нь барьж авахаар зэрэг аюултай болдог ерөөсөө. Ялангуяа Монгол хүн бол тийм юм даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би одоо нэг ийм юм асуучихмаар байна. За ингээд ямар ч байсан тэр хаалттай хориотой байсан юм хаагдахаа болиод зохиолчдын хувьд оюуны хүмүүсийн хувьд бүх юм нээлттэй болсон ш дээ. Тэгээд үнэхээрийн нөгөө яруу найрагт л их айхтар хүчтэй илрэл нь гарах шив дээ. Яруу найргийн уран зохиол. Аа...гэтэл 1990-ээд оны яруу найрагчид дотор одоо үлдэх яруу найрагч хэд байна уу. Үлдэх юм бичсэн хүн нь хэд байна уу гэдэг нь тусдаа асуудал. Аа...үргэжилсэн үгийн хувьд хэн юу бичиж байгааг жирийн уншигчид мэдэхгүй ш дээ. Хүмүүс ном уншихаа больсон учраас. Мэдэхгүй яг “данный момент”-д ямар одоо үргэжилсэн үгийн зохиол бичиж байгаа зохиолчдын ямар бүтээлийг та үлдэх болов уу гэж харж байгаа вэ? Ямар учраас...? Тэд нар юу хөндөж байна вэ? Ямар юм бичиж байна гэсэн нэг ийм асуулт байна.

Пүрэвдорж -

Яахав яруу найргийн тухайд гэж. Тэгээд яруу найрагчид их олширлоо ш дээ.

Хишигсүрэн -

Одоо бол хүмүүс бүр сөргөөр хандаж байна ш дээ. Тэр хүмүүст.

Пүрэвдорж -

Тийм харин. Тэгэхээр ийм ш дээ. Яруу найраг /инээв/ бас л дахиад одоо тусгүй л юм хэлнэ. Манайхан гомддог л байхдаа. Одоо үнэн юм даа. Яруу найрагч бол 2 янз байгаа юм. Би бол тэгж боддог. Авъяас үүдсэн яруу найрагч гэж байна. Тэр нь бол өдрийн од шиг ховорхон...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Одоо авъяастай яруу найрагч гэвэл өрөөсөн гарыг нь больё гэх юм бол 2 хуруунд бол элбэг багтана. Авъяаслаг яруу найрагч, Лхагвасүрэн, Пүрэвдорж гэдэг юмуу. Одоогийнх. Өмнө нь бол Явуухулан, Чойном гээд. Ингээд авъяасаас үүдсэн яруу найрагчаас гадна туршлагын, зүтгэл туршлагын яруу найрагч гэж бас байна. Их хорхойтой, дуртай. Тэгээд ингэсээр байж сүүлдээ тэр чинь туршлагажаад тэр чинь одоо эрхбиш нэг толгой холбоод ингээд бичээд байдаг болчихно ш дээ. Тийм зүтгэл туршлагын яруу найрагч бол шөнийн од шиг олон байна. Тэгэхээр хэн үлдэх вэ гэхээр ёстой нөгөө авъяастай өдрийн од шиг ховор хүн л үлдэнэ ш дээ. Энэ олон яруу найрагчдаас аа...жинхэнэ түүхэнд гэдэг юмуу одоо уран, яруу найргийн санд цөөхөн л хүн үлдэнэ ш дээ ерөөсөө. Тийм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Би ганцхан Лхагвасүрэнг нэрлэлээ. Бас нэг цөөхөн ганц нэг хүн наана нь бий. Цөөн хүн би. Тэгээд бусад нь бол тэгээд л байхгүй шүү дээ. Тэгэхээр чинь яруу найргийн ийм хоёр төрөл байдаг тэгэхээр үргэлжилсэн үгийн ч гэсэн ялгаагүй ш дээ. Ялгаагүй. Яагаад ингээд ном хүүрнэл зохиолыг хаяад байна уу гэхээр зэрэг Монголд бол уран зохиолыг “хамаг олноороо” уншиж байсан байгаа юм. Уран зохиолыг бол “хамаг олноороо” унших нэгдүгээрт учиргүй. Хоёрдугаарт хамаг олноороо уншиж байгаа уран зохиол бол уран зохиол мөн үү биш үү /инээв/ гэдэг нь жаахан эргэлзээтэй. Нэгэнт ингээд хамаг олноороо уншиж байсан учраас зурагт гараад ирлээ. Зурагтаар бөөн хэрүүл одоо ерөөсөө энэ болоод сайдын авгайтай тэр явалдаж гэнэ энэ тэр гэх мэтийн юм гараад ирэхээр зэрэг нөгөө “хамаг олноороо” уншиж байсан гэдэг чинь зүгээр хорхойсч зугаа болгож уншиж байсан. Нөгөө зугаа болгож уншдаг уншигч бол уншихгүй ш дээ. Телевиз л харна шүү дээ. Аа...тэгэхээр тэгдэггүй. Уран зохиолыг уран зохиол гэж ухаарч уншдаг хүн их цөөхөн байж л дээ. Одоо бол Монголд 1000 хүн байна ш дээ. Яагаад гэвэл уран зохиолын ном сайн л бол 1000 хувь хэвлэж байна ш дээ ер нь.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

За яахав цаана нь худалдаж авч байгаа нь 1000 байгаа бол цаана нь бүр 2000,3000 хүн дамжуулж уншиж байгаа биз. Цөөхөн хэдхэн мянган хүн л уншдаг юм байна ерөөсөө. Тэр уншдаг уншигчид бол байдгаараа байгаа. Одоо бол гайгүй роман энэ тэр гарчихад бол жил, хагас 2 жилд бол 1000 роман бол борлочихно шүү. Тэгэхээр уран зохиолыг уншина гэдэг энэ үзэгдэл маань яг зөв гольдролдоо орж байна гэж би бодож байна. Хамаг олноороо зүгээр шохоорхож унших биш...

Хишигсүрэн -

Оросууд их сайн юм билээ...Америкуудын хийсэн “Читающий народ” гээд нэг кино, баримтат кино би үзэж байсан. Аа...тэгээд Социализмын үеийн тэд нарын тэр уншдаг байдал ерөөсөө өөрчлөгдөөгүй ш дээ. Одоо ч гэсэн нөгөө метрон дотроо хэрэгтэй хэрэггүй хог мэдээллээ ч уншина. Хогийн уран зохиол оо ч уншина. Бүгдээрээ уншдаг хэвээрээ тэнд мэдээлэл хавтгай байж л байгаа ш дээ. Аа...тэгээд хоёрдугаарт нь хамаг олноороо уншдаг гэдэг дээр чинь бүр ингээд төрөлжөөд “Женская литратура” гээд цуврал би харахгүй юу даа, орос дээр тэгээд тэр нь одоо энэ олон ангит сериал маягийн уран зохиолууд байх юм. За тэр нь бол ингээд байдгаараа байх юм. Тэр уншдаг тэр нэг дадал байна ш дээ. Бүр одоо зуршил гэж хэлье л дээ. Тийм түвшин дээр ч гэсэн тэр дээр “ном” гэдэг юм ажиллаж л байгаа байхгүй юу. Манайх тэр чинь тасарчихаж. Одоо ганц нэг хүн бичээд байна уу яагаад байна. Бас нэг эмэгтэй зохиолч...,байх шиг байна.

Пүрэвдорж -

Аа...Оросод тийм их олон жилийн уламжлал юм даа. Уншиж байсан. Тэр нь бол удаан үргэлжилж байна. Ер нь нэг бас тэгээд өөрчлөгдөнө өө нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт, Орост хэвлэлийн эрх чөлөө байхгүй байна ш дээ. Байхгүй ш дээ. Оросын “Новости” эд нарыг харахад харах юм байхгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Одоо л ийм болчихлоо. Сүүлийн үед, Путин гарч ирээд ийм болчихлоо.

Пүрэвдорж -

Тийм Путины...

Хишигсүрэн -

Өмнө нь бол байсан ш дээ. Ном хэвлэгдэх нь ч багасчихсан.

Пүрэвдорж -

Тийм Путин бол...

Хишигсүрэн -

Нэг 2004 оноос...

Пүрэвдорж -

Путин бол 21-р зууны хамгийн цуст дарангуйлагч ш дээ Путин бол ерөөсөө. Би бол үзэн яддаг Путинг бол. Хамгийн муухай хүн. Тэгээд дандаа нөгөө КГБ гэдэг байсан нөгөө.., нөгөө нэг тийм, муухай ард түмнийг одоо яаж байсан тэр аргаараа дандаа хүний гараар могой бариулна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Путин Чечений дайн бол геноцит ш дээ. Хүн төрөлхтөний түүх энэ Чеченүүдийг хядсаныг хэзээ нэг цагт хэлэхдээ л хэлнэ. Ёстой би энийг бүр бардам хэлнэ ерөөсөө. Энэ шиг бузар нүгэл хийсэн этгээд бол Гитлер , Сталин, Путин ..., гурав ерөөсөө. Энэ гурав яг адилхан. Энэ гурав бол ерөөсөө. Бүхэл бүтэн ард түмнийг...

Хишигсүрэн -

Оросууд явж явж байгаад яагаад энэ хүнийг дахиад гаргаж ирэв.

Пүрэвдорж -

Яагаад гэвэл Оросын шовинист үзэл, дээрэнгүй үзэл гэж одоо Орост бий. Зөвлөлт Холбоот улс нь тарчихсан. Ингээд тарчихлаар жинхэнэ цэвэр орос үндэстэнүүд бол байж ядаж байлаа ш дээ. Өшөө хонзон, бүр өш хонзондоо идэгдсэн байж байна ш дээ. Яг тэр өш хонзон дээр нь тоглоод Путин гараад ирлээ ш дээ. Путин гараад ирлээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд аа..., Чечений дайн бол яах аргагүй аймаглан устгах дахь гэмт хэрэг мөн. Хүн төрлөхтний эсрэг гэмт хэрэг, хүмүүнлэг ёсны эсрэг гэмт хэрэг гэдэг биз дээ. Оросоор бол преступление против человечество гэж. Оросоор бол геноцит гэдэг Англиар genocide гэдэг энэ гэмт хэрэг мөн. Энийг хэзээ нэгэн цагт хүн төрөлхтөн шүүхдээ л шүүнэ. Шүүх шүүдэггүй юм гэхэд энэ бол түүх шүүнэ. Энэ бол гарцаа байхгүй. Ийм дарангуйлагч этгээд байж байхад үед бол ..., үнэндээ бол...ухаандаа одоо ингээд хар Орос бол хэдэн зуун жилийн дэвшилттэй тэрслүү сэхээтэнтэй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Хаант засгийн үед, хаант засгийн харгис харгис л гэдэг. Цөлдөг байсан. Цөлөхдөө цалин өгдөг байсан ш дээ. Оросын хаант засгийн цөлөгдсөн улсуудад. Сталин хүртэл цалин аваад л цөлөгдөж байсан ш дээ. Сергей Пушкиныг г цөлөгдөхөд авгай хүүхэд нь араас...декабристуудыг хар одоо араас нь хүрээд л ирж байсан ш дээ. Аа...большевекуудыг хар. Улс төрийн тэрс үзэлтэнүүдийг алаагүй ш дээ хаант засаг. Тэгээд одоо Орос алж байна ш дээ. Сэтгүүлчдийг хүртэл алж байна ш дээ одоо ухаан нь Протковская –г аллаа ухаандаа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Хичнээн олон сэтгүүлчдийг алж байна ш дээ. Сая хүртэл одоо алж л байна лээ ухаандаа. Хэцүү. Тийм учраас Орост бол ийм дарангуйллын дэглэмтэй. Энэ дарангуйлагчтай байгаа цагт бол эрх чөлөө бол байхгүй л дээ. Эрх чөлөө байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би нэг ийм юм асууя. 20-р зуунд бид нар хуучин Социалист улсууд тэр дундаа нөгөө Зөвлөлт Холбоот улс Оросын зохиолчдын асар их хэмжээний үзэл суртлын шүүлтүүрээр давж гарсан тийм уран зохиолыг монгол хэл дээр уншдаг байсан. Би ч мөн адил уншдаг байсан. Классикуудыг уншихаас гадна данный момент- нд бичиж байсан зохиолуудыг орчуулдаг байсан ш дээ. Гэтэл юм нээлттэй болоод 1990-н хэдэн онд Оросууд бол асар их хэмжээний ном орчуулсан л даа. Яг зэрэгцээд 20-р зуунд барууны уран зохиолд юу хэвлэгдэж байсан гээд “20-р зууны сонгодогууд” гээд цуврал гарсан байсан. Аа...тэр цуврал номнууд дотроос бид нар юутай танилцасан бэ гэхээр ганцхан Габриель Гарсиа Маркесын...,

Пүрэвдорж -

“Зуун жилийн ганцаардал”

Хишигсүрэн -

Тийм “Зуун жилийн ганцаардал”-ыг л ганцхан уншсан. Яагаад тэрийг орчуулчихав, яагаад хэвэлчихэв тэр үед тийм ээ. Ганцхан тэр яагаад бидэнд хүртэв. Аа...үлдсэн тэр нөгөө нэг альтернатив хөгжиж байсан тэр уран зохиолын сэтгэлгээг бид нар өнгөрүүлснээрээ юу одоо алдаж байгаа вэ?

Пүрэвдорж -

Тийм. За яахав эртний зохиолууд, 19-р зууны зохиолуудыг оросууд маш их орчуулсан. Тэр нь хал балгүй л байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Яахав орчуулахдаа бол 19-р зууны ухаандаа юу байна ш дээ Францын, Анлийн тэр зохиолууд чинь бас л одоо авч ирээд үзэхэд бас л тохирч л байгаа ш дээ. Гюгог авч ирээд үзэхэд бас тохирч л байгаа. Ухаандаа Бальзакийн “Шагреновая кожа” гэдэг ч юмуу одоо аваачаад хүн төрөлхтөн шунал гэдэг юмнаасаа яаж балардаг уу гэдгийг харуулж л байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгэхдээ тэр үед бол тэр чинь яг тэр үеийн юу тохиороогүй учраас орчуулж байна. За Маркес нобелийн шагнал аваад яалаа, Маркес чинь бас оросоор иносказательный гэж ярьдаг тийм ид шидийн юм шиг хачин юмаар л дамжуулж гаргаж байгаа ш дээ. Одоо тэр “Зуун жилийн ганцаардал” ч гэдэг юмуу одоо “Полковников никто не пишет” ..., “Мартагдсан хурандаа” эд нар гээд Маркесийн юунууд...аа тэр үед

Хишигсүрэн -

Маркес тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм Маркесийн. Тэр үед Оросын орчуулж байсан хэсэг бол одоогийн Оросын сэхээтнүүдээс дээр байсан байхгүй юу. Яг тэрнийг нь түүгээд ингээд гаргачихдаг. Заримдаа хэл ам болно. Заримдаа ч хэл ам болохгүй ингээд явж байсан. Орос одоогоороо л тийм байх байсан ш дээ. Одоо хашгирмаар санагдаж байгаа юм. “Оросын дэвшилтэд тэрс сэхээтнүүд та нар хаана байна” гэж хашгирмаар санагдаж байгаа юм. Оросууд руу хараад. Зохиолчид ингээд ингээд үзэхэд Оросуудыг үзэхэд бараг л ганцаараа жаахан дуугарч байгаа хүн бол тэр Виктор Ярофеев гээд нэг зохиолч байгаа юм. Чи бол хүүхэд учраас мэдэхгүй. Аа...1970-аад онд “Метрополь” гэж гар бичмэл ном гарч , Ахмадулина Евтушенко, Ярофеев, Галич маличийн нууц номыг одоо ганцхан хувь гараараа бичиж тарааж бөөн хэл ам болж зарим нь хөөгдөж, Тэр үед оролцож байсанаас одоо ганц зохиолч бол л Ярофеев л байна. Ийм үед яахав, энэ удаан ингэж тэсэхгүй энэ. Путины энэ дарангуйлал бол удаан ингэж тэсэхгүй. Ялангуяа уран зохиол сэтгүүлзүйн сэхээтнүүдийг бол ингэж оросын сэхээтнүүдийг удаан ингэж барьж чадахгүй ээ. Тун удахгүй дэлбэ гарч ирнэ энэ бол ер нь. Энд бол би огт эргэлзэхгүй байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Хүн төрөлхтөний чөлөөт сэтгэлгээг ер нь удаан барьж чаддаггүй юм шүү дээ. Яг үнэнийг ярих юм бол. Аа...манай хувьд бол ухаандаа бид чинь юу гэдэг юм бэ “Доктор Дживаго”-г уншаагүй ш дээ ,тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Одоо уншаагүй. Гэтэл “Доктор Дживаго” учиргүй эсэргүү роман биш шүү дээ. Хөөрхий минь. “Доктор Дживаго бол Толстойн “Зовлон туулсан”-тай л адилхан ш дээ. Гэхдээ тэр нэг сүүлд нь хэдэн шүлэг бий. Тийм шүлэг бий. Тэр шүлгэн дотор жаахан тийм далд санаатай юу байгаа юм. Хоёрдугаарт “Доктор Дживаго”-г Италид анх хэвэлсэн. Зүгээр гадаадад хэвлэхдээ зэрэг л орилолдчихож байгаа юм ш дээ. Эсэргүүцээд тийм. За яахав Гомбосүрэнгийн орчуулгыг бол уншчих шиг боллоо. Мастер, зохиолч хоёрыг .... Мастер Маргарита хоёрыг..,

Хишигсүрэн -

Маргарета...

Пүрэвдорж -

Аа юуг яахав Гомбосүрэнгийн орчуулгаар уншчих шиг боллоо. ..., ”Мастер Маргарита” хоёрыг. “Зохиолч Маргарита” хоёрыг уншчих шиг боллоо. Ухаандаа одоо сая гаруй одоо ухаандаа Набоковын “Лолита”...

Хишигсүрэн -

“Лолита”...

Пүрэвдорж -

“Лолита” сая гаруй хувь гэж байгаа юм. “Лолита”-г ч би их хожуу уншисан ш дээ оросоор. Үнэндээ “Лолита” бол зүгээр эротик л роман ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэр чинь бол тийм. Тэрнийг нь Орост хэвлээгүй ш дээ. Яагаад уу гэхээр Набоков гараад явчихсан учраас хэвлээгүй болохоос биш нэг их эсэргүү юм байхгүй ш дээ. Гарчихсан учраас л гараад явчихсан учраас тэр ухаандаа. Юу гэдэг юм бэ одоо ухаандаа Картогийн Бальмонтийг..., одоо оросын символизмын живолизмын/ гол төлөөлөгчийн нэг, ер нь бол гол 3 хүн байдаг. Сологуб, Бальмонт, Маяковский ..., аа биш Блок. Бальмонтыг бид нар ерөөсөө Монгол хэлээр уншаагүй ш дээ. Гэтэл Бальмонт монгол хүний тухай хичнээн сайхан ярьсан байдагав. Монгол хүний тухай. Анх удаа Бальмонт Тургеневийг монгол хүн юм шүү гэдгийг Бальмонт хэлсэн ш дээ. Одоо хүртэл бид уншаагүй. “Оросоор гэж байдаг л даа. Главенствующие свойства Монголов гээд Чувственная страстность, степная тоска, фатализм и судьбинность гэж хэлсэн байхгүй юу. Монгол хүн бол ийм. Монгол хүн дотроос монгол хүнийхээ тухай ингэж хэлсэн зохиол, монгол зохиолч байхгүй. Бараг. Гэтэл бид уншаагүй л байж байдаг. Мөн ..,ыг одоо бараг л уншаагүй ш дээ. Купринийг бараг л уншаагүй ш дээ. .

Хишигсүрэн -

Бунины нэг түүврийг манайхан орчуулсан ш дээ. тиймээ?

Пүрэвдорж -

Купринийг ч гэсэн орчуулсан л даа. Гэхдээ ер нь бүхэлд нь бол уншаагүй. Тэгэхдээ уншмаар юмыг нь бол уншаагүй шүү дээ ухаандаа жишээлбэл. Ингээд. Ингээд энэ бол асар их хохирол. Оюун санааны асар их хохирол ш дээ бидний хувьд бол.

Хишигсүрэн -

Энэ Оросын зохиолчдын хувьд. Гэтэл барууны зохиол бол тэр чигээрээ Оростой юутай хээтэйгий нь бид нар алгасчихсан. Оросууд ч алгасчихсан, бид нар алгасчихсан зохиолууд байна ш дээ би тэрнийг бас асууж байна. Тэгээд сүүлд орос дээр бол баруун солгойгүй орчуулсан ш дээ.

Пүрэвдорж -

Сүүл дүү. Тийм тийм.

Хишигсүрэн -

тийм сүүлд оросоор, оросоор ч орж ирсэнгүй л дээ ядаж оросоор ч ирсэнгүй.

Пүрэвдорж -

Тийм, орж ирсэнгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Яахав дээ..., одоо Францын уран зохиол..., тиймээ “Морь унасан толгойгүй хүн”,”Усан доогуур 20 мянган бээр аялсан нь”, “цагаан бээлий” энэ тэр гээд хэний..., аа, адал явдлын хэдэн номнууд...., аа хэний гэсэн Мопассаны хэдэн уянгын юмнууд...,

Хишигсүрэн -

Ги де Мопассан монгол хэлдээ орчуулагдсан юм уу? Үгүй ш дээ.

Пүрэвдорж -

“Жизнь” гэдэг юу нь орчуулагдсан ш дээ. Аа яахав. Хэд хэдэн уянгын өгүүллэгүүд нь орчуулагдсан ш дээ Тэгээдп л зогсчихсон.Мопассаныг чинь орос ч гэсэн шалай балай юм бичдэг. хайр дурлал бичдэг,хуял хурьцал бичдэг, энэ тэр гэдэг л байлаа ш дээ. “Жизнь” гэдэг юу нь роман нь тийм ш дээ. Гэтэл одоо хамгийн сонгодог зохиолч л байсан байна ш дээ. Бид одоо ингээд үзэхэд. Яагаад гэвэл хүн төрөлхтний хамгийн тэр амин юм руу нь орсон. Ямар ч улс төр байхгүй зүгээр Хүний хайр сэтгэл, хүний тэр ..., дурлал хурьцал гээд хамгийн эрхэм юм руу нь орсон зохиолч нь байсан байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Ги де Мопассан монгол хэл дээр байдаг юм уу?

Пүрэвдорж -

Бий бий. хэдэн юм бий. Юу юу билээ дээ. За байз хэн орчууллаа даа. Лувсанцэрэн орчуулсан билүү би санахгүй байна. Аким мэднэ дээ цөөхөн өгүүллэг орчуулсан юм. Аа...“Амьдрал” “Жизнь” гэдэг романыг нь орчуулсан. Тэр чинь сүүлд 1990-ээд оны үед орчуулсан. Тэгээд Монголд орчуулахдаа “гэмгүй”-г нь хийдэг. Бодвол Оросоос бараг асуудаг байсан юм байгаа биз дээ. Алиныг нь орчуулах уу гэж. Тэгээд энэ бол асар их хохирол л доо. Яах арга байхгүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Нөгөө нэг физикч Цэрэн гэж байсан.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Цэрэн гуай Жорж Орвеллийн “1984” зохиолыг нь...

Пүрэвдорж -

Тийм буриад өвгөн байсан тийм.

Хишигсүрэн -

Дээр үед орчуулчихсан байсан байгаа ш дээ.

Пүрэвдорж -

Юуг?

Хишигсүрэн -

84, “1984” гэдэг зохиолыг нь Орвеллийн. Тэр бол сүүлд Монголд хэвлэгдэж байна ш дээ. Саяхан хэвлэгдсэн ш дээ. 3,4 гаран жил болж байна уу. Тэгээд тэр номны орчуулагч нь хэн гэж гарсан байлаа. Одоо би санахгүй байна. Орчуулж байсан байгаа юм. Аа...орос хэлнээс орчуулсан байж таараа. Тийм нэг оролдлогууд байсан юм билээ бас.

Пүрэвдорж -

Тийм байна. Орчуулж гараагүй юм. Гаргах байтугай гаргана гэж хэлвэл шоронд орно ш дээ. Тэгээд манай зохиолчид дотроосоо өөрсдөө матсан байдаг ш дээ. Дотоод яаманд. Муухай ш дээ зохиолчид бол. Ийм юман дээр биенийгээ матаж явсан.

Хишигсүрэн -

Түрүүний ярилцлага дээр хальт дурьдаад өнгөрсөн. Нөгөө НАХ яаманд...тухайн үедээ НАХ яам байсан билүү? Улсын аюулаас хамгаалах яам билүү?

Пүрэвдорж -

Тийм. Нийгмийн аюулаас хамгаалах яам.

Хишигсүрэн -

Нийгмийг аюулаас хамгаалах яаманд 6-р тасаг гэж байсан тухай ярьсан ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэрнийг та нэг хэлээд өгчихөөч...?

Пүрэвдорж -

Тэр чинь...

Хишигсүрэн -

Тагнуулынхан бол энийгээ ярьж өгөхгүй ш дээ одоо...

Пүрэвдорж -

6-р тасаг гэдэг нь яахав дээ монгол хүмүүсийг л тагнадаг. Сөрөг тагнуул нэртэй. За тагнадаг ийм л байгууллага байсан байгаа юм л даа. Сүүлд л бид мэдсэн. Тийм юм гэдгийг нь би мэддэг л байсан л даа. Миний найз Садив гээд Дотоод яаманд байсан. Гэхдээ тэр бол гадаад тагнуулын хүн. Тэр ярьдаг байсан л даа. Аким бид гурав маш их найз байсан. Хөөрхий минь сүүлдээ нас барчихсан даа. Тэр л бидэнд их юм ярина даа. Бид нар чинь найзууд юм болохоор давраад л тэрнийг тэгж матсан байна. Хэн матсан байна чи мэдээд ир гээд тэгнэ л дээ. Заримдаа ч хэлнэ. Заримдаа ч яршиг яршиг би хэрэгт орно гээд тэгнэ. Аа...тэр 6-р хэлтэс бол биднийг тагнадаг. Одоо тийм л хэлтэс юм даа байсан юм байна лээ. Гол 2 юм тагнадаг. Гурван юм. Хөрөнгөтний үзэл суртал давтагдаж байна уу үгүй юу, Зөвлөлт Монголын найрамдалд дургүй байна уу үгүй энэ хүн. Үндэсний үзэл байна уу үгүй гэсэн ийм гурван юм л тагнадаг байсан байгаа юм л даа. Тэгээд үндэсний үзэлтэнгүүд, зөвлөлтийн эсрэг үзэлтэнгүүд гэсэн ийм бүртгэлтэй. Аа...тийм улсууд нь одоо юу ч гэдэг юм бэ. Ренчин, доктор Лувсанжав гээд л явна даа. Ийм улсууд л байсан юм гэсэн. Тэр одоо бүртгэлтэй. Харж байдаг. Хажуугаас нь тагнана. Хүнийг авгайгаар нь хүртэл тагнуулсан байдаг юм байна лээ ш дээ. Дэндүү ёс суртахуунгүй дэглэм шүү. Хүнийг авгайгаар нь тагнуулна гэж. Тэр хэлмэгдсэн улсуудын авгайгийнх нь юу юм гэнэ билээ. Манай энэ одоо хөөрхий. Тэр нь одоо хөөрхий нөгөөдөхөө хамгаалах санаатай л одоо үл бүтэх юмнуудаас салгаж авах санаатай ч байдаг юмуу бүү мэд ээ, аль эсвэл дуудаж байгаад айлгаж байгаад хэлүүлчихдэг ч юмуу бүгд л тэд нар одоо ухаандаа тийм л байна. Тэгээд тагнахгүй юмнуудыг тэд нар тагнаж байсан. Тагнахгүй юмнуудыг тэд нар очиж тагнаж байсан.

Хишигсүрэн -

Тагнахгүй юм гэж юу байх вэ?

Пүрэвдорж -

Хүний хувийн юманд орох ёсгүй юм байна л даа ухаандаа тэр хүүхэн утсаар ямар хүнтэй ярьж байна уу. Ямар хүнтэй явалдаж байна уу гэдгийг нь уг нь тагнах ёсгүй юм гэнэ. Тэгээд бүгдийг нь тагнаад биччихсэн байдаг гэсэн. Олхиогүй. Энэ нийгэм, улсад ямар ч ашиг байхгүй. Ямар ч хэрэг байхгүй. Харин ч хортой. Аа...гадаад тагнуул бол өөр ш дээ. Гадаад тагнуул бол байлгүй яахав тэр чинь төрийн бодлого, манай улсыг яаж байна уу энэ тэр гээд хянаж байх ёстой ш дээ. Эдийн засгийн гадаад тагнуул байх ёстой. Улс төрийн гадаад тагнуул байх ёстой. Тийм гадаадад сууж байгаа улсуудад бол тэр бол байх ёстой. Харин дотоодынхоо тэрнийг тагнадаг бол ямар ч хэрэггүй, маш муухай хортой. Тэгээд тийм л юм гэнэ билээ. Би чинь Батлан хамгаалахын генерал болохоор Дотоод яамны юмыг мэдэхгүй ш дээ. Яахав таньдаг хүн мүнээрээ дамжуулаад л одоо тэгээд...

Хишигсүрэн -

Найз нөхдийн...

Пүрэвдорж -

Зарим улсууд миний досье гэж нэг юм байдаг юм гэсэн. Тэр хавтаст хэрэгт. Тагнасан. Тэгээд минийх байх ёстой. Чи минийхийг хэл эд нар гээд зарим таньдаг юмнуудыг зовоодог л доо. Миний утас чагнаж байсан. Намайг юу ярьж байсан энэ тэр юм минийх зөндөө л байдаг юм. Байдаг юм аа чиний юм байдаг юм. Байхгүй хүн байхгүй ш дээ чи гээд л тэгдэг юм л даа. Асар их банк. Тэр мэдээллийн юу гэдэг юмуу даа. Тэр одоо хов живийн асар их сан хөмрөгтэй /инээлдэв/. Тийм юм билээ тэр ерөөсөө. Дандаа хов жив. Хүнээс асуугаад л тэр юу гэж байна гэж. Өчигдөр архи ууж байхдаа чи юу ярив гээд л. Тийм балай юм одоо яадаг байсан юм гэнэ билээ. Одоо ч гэсэн тэрнийг нь одоо байдаг л биз дээ. Сая Санжийн Баяр аа..., одоо гар утсыг чагнах зөвшөөрөл олгосон хууль батлуулж байх шиг байна лээ.

Хишигсүрэн -

Тэр одоо юу болж байна.

Пүрэвдорж -

Тэгээд тэр одоо сая батлагдсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэр одоо даварчихсан байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Хуучин чагнаж болохгүй байсан байхгүй юу. Нөгөө компаниуд чинь зөвшөөрөхгүй. Хэрэглэгчдийнхээ эрх ашгийг хамгаалаад. Тэгэхээр одоо хууль гаргаад яагаад..., одоо чагнах болсон ш дээ. Чагнаж бол болно ш дээ. Техникийн хувьд бол тэгээд ганцхан нөгөө компаниуд нь оруулдаггүй байсан байхгүй юу. Нөгөө хэрэглэгчийнхээ эрх ашгийг хамгаалаад. Тэгээд одоо сая хууль гаргуулаад одоо нэг сарын өмнө билүү. Хууль гаргуулаад авч байгаа харагдана билээ. Тэгээд биднийгээ тагнах болтой юм /инээлдэв/. Тагнаж л байг дээ одоо бол манайд юу...

Хишигсүрэн -

/инээв/ Уран зохиолынхоо яриаг өндөрлөхийн өмнө би нэг ийм асуулт асууя. Та ер нь уран зохиол бичихдээ яаж одоо сэдвээ олдог вэ гээд асуучих юм бол их бүдүүлэг болдог юм болов уу? Танд тэр яг тухайн зохиолын сэдэл яаж орж ирдэг юм бэ?

Пүрэвдорж -

Тэр чинь ухамсартай үйлдэл биш юм ш дээ. Үнэн дээ болвол.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Гэнэт л одоо тийм өвчтэй юм шиг тийм юм бодогдоно л доо. Тэрнээс биш за одоо нэг тийм...юу гэдэг юм бэ малчны сэдэвтэй нэг зохил бичье гээд тэгээд биеээ албадаад тэгээд яваад байхгүй л дээ. Тэр чинь нөгөө намын захиалга байх үеийн асуудал. Одоо бол тэгэхгүй. Тэр чинь их сонин нэг л өчүүхэн юмнаас нэг л хүний санаанд нэг тийм нэг л юм зурсхийж байгаа юм л даа. “Чи яасан ажигладаггүй юм бэ. Энүүгээр нэг юм бичмээр юм байна ш дээ” гээд одоо сэрхийгээд бууж байгаа юм л даа. Одоо энэ нэг зураг байна л даа. Энэ зургаа би захиалж зуруулсан юм. Энүүгээр бол би нэг эссе бичсэн л дээ “Хүрхрээ” гэж. Энд бол яахав тэнгэр, газар, ус гурав байгаа юм. Гэтэл амьтай амьтан байхгүй. Байгальь өөрөө амьтай л даа гэхдээ амьтай амьтан байхгүй байгаа юм энд. Тийм учраас байгальь арай бүрэн болоогүй. Би яг энүүгээр эссе бичсэн жижигхэн эссе. Амьтай хүн нь амьтай нь харж байгаа нь хүн юм. Тэгээд байгальь бүрдэж байх жишээтэй гэж. Энэ яагаад зурах юу болсон гэхээр зэрэг /инээв/ 1990-ээд онд Говь-Алтай аймгийн Нутгийн зөвлөл гээд нэг юм байдаг ш дээ хотод. Тэрнээс намайг ху нам мамыг шүүмжлээд байна гээд намайг хөөсөн юм гэнэ билээ. Энэ ардчилал мардчилал...яриад гээд л. Ху нам мамыг шүүмжлээд байна гээд хөөсөн юм гэнэ билээ. Тэгээд хөөхөөр нь зэрэг би нутгийнхаа нэг зураг зууралъя байз. Байгаль бол хүнтэй адил урвагч юмуу, өөдгүй зан байдаггүй. Байгаль бол үнэнч шударга байдаг ш дээ. Тэгээд сүүлд зуруулсан юм энийг. Жишээлбэл энэ зургийг харангуутаа нэг эссе биччих жишээтэй. Аа...тэгдэг. Ер нь сэтгэлийн зовлон л юм даа. Уран зохиол бол ер нь хүн зохиолч хүн сэтгэлийнхээ шаналанг л цаасан дээр гаргаж байгааг л уран зохиол гэж байгаа юм ш дээ. Урнаар гаргаж байгааг. Урлаж гаргаж байгааг. Санаа бол одоо мэдэхгүй. Гэнэт л одоо өвчтэй юм шиг юм бодогдоно доо. Тэгээд л бодоод зовоогоод л санаанаас гарахгүй дээ. Байнга бодогдоод. Тэгээд нөгөөдөхөө бодоод л “эргүүтсэн төлөг” шиг юм одоо ингэж явж байгаад. Бусад нь яадаг юм бэ бүү мэд. Тэгээд ингээд зэгцрээд гүйцэж байгаа юм. Роман энэ тэр чинь. Ингээд бодсоор байтал одоо 10-аад хоног ч боддог юмуу жил ч боддог юмуу тэгж байгаад нэг цэгцрээд, тэгээд бүр бичихээс өөр бүр тэсэхийн арга байхгүй л болж байгаа юм л даа. Би чинь их залхуу хүн ш дээ ер нь. Би тэсэхийн арга байхгүй болоод л тэгээд бичиж эхлэнэ дээ. Санаа бол тэгж л орно. Ямар нэгэн юмнаас л нэг л сэдэл, нэг л “дог” хийсэн юм бууна даа санаанд бол. Тэгээд тэрнээс. Аа...зарим тэгээд уран зохиол болгож бичихгүй шүү тэгээд сүүлдээ хаяад, сүүлдээ бодож байсан нь шал дэмий болоод тэгээд алга болоод өгөх ч юм байна. Их л жаахан юмнаас үүснэ.

Хишигсүрэн -

Танд 1990 оноос өмнөх 1990 оноос хойших гэсэн энэ бичсэн юмнуудад ямар зэргийн өөрчлөлт гарсан бэ? Тэр нь дотоод таны сэтгэлийн өөрчлөлт байж болно. Сэдвийн өөрчлөлт байж болно. Таны нөгөө чиг хандлага өөрчлөгдсөн байж болно. Эсвэл огт өөрчлөгдөөгүй байж болно.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр эрх чөлөө..., хүн эрх чөлөөгүй байна гэж ярьж байгаа юм аа. Яг үнэндээ бол хүн сэтгэл дотроо бол эрх чөлөөтэй л байгаа юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Хүний бодох эрх чөлөөг хэн ч хаахгүй.

Пүрэвдорж -

Тийм хүний бодох эрх чөлөө бол байж л байгаа юм ш дээ. Энэ бол огт өөрчлөгдөөгүй. Аа...миний зүгээр 1990 оноос өмнөх уран зохиолуудыг аваад үзэхээр, роман туужийг аваад одоо үзвэл шал ондоо л доо. Яагаад гэвэл урд нь зөвхөн хайр дурлалын өгүүллэгүүд. Хайр дурлалыни тууж, зөвхөн уянгын. Өөр юм бичиж болдоггүй байсан ш дээ. Аа...энэнээс хойших нь нийгмийн асуудал. Түүх, нийгмийн томоохон асуудлыг хөндсөн тийм сэдэвтэй л дээ. Аа...тэгэхдээ миний 1990 оноос өмнөх зохиолыг..., сонин хэвлэлийн юм бол хамаагүй. Тэр бол хамаагүй. Албаны юм шүү дээ. Тэр бол хамаагүй.

Хишигсүрэн -

Аа ха

Пүрэвдорж -

Миний тавьж байсан илтгэл энэ тэр бол хамаагүй. Тэр чинь тэр л юмыг нь ярих ёстой юм чинь. Яг уран зохиол, тууж, өгүүллэг, романы хувьд аваад үзэх юм бол миний 1990 оноос өмнөх уран зохиолд ч нам засгийг магтсан ганц ч өгүүлбэр байхгүй. Яагаад гэхээр уран зохиол миний өөрийн хувийн сэтгэлийн юм учраас. Яагаад хайр дурлал, уянгаас өөр юм бичдэггүй гэхээр тэр чинь болдоггүй ш дээ. Тэрнийг чинь гаргахгүй ш дээ. Хамгийн хал балгүй юм тэр шүү дээ. Тэгэхдээ л бас заримдаа жаахан хэл амтай ш дээ. Миний юман дээр хэл ам гарсан л байсан. Барамсай лав орсон байдаг юм. Нэг роман дотор нэг хүн оршуулган дээр өөрөө үг хэлнэ гэж захичихаад үхчихэж байгаа юм л даа. Ганц охинтой. Тэгээд нөгөө хэлэх үгээ соронзон хальсанд үлдээчихсэн ингээд байж байсан. Тэгээд нөгөө хүн үхэхээр чинь албан байгууллагынх чинь ирээд сүйд болоод юманд яадаг шүү дээ. Тэгээд ингээд урд орой нь намын хорооны дарга нь хэлж байна л даа. “Хэн үг хэлэх үү ганц охинтой юм байна чи л үг хэлнэ ш дээ үгээ бичсэн үү” гэсэн чинь үгүй ээ аав өөрөө үг хэлнэ гээд ингээд бичээд үлдээчихсэн ш дээ гэж.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд алив хө тэр чинь юу байдаг юм бэ гээд намын хорооны дарга очоод л сонсож байгаа юм л даа. Тэгсэн чинь тэр нь ерөөсөө би насаараа худлаа хэлж явлаа, би үхсэн хойно хүүрнийхээ хажууд нэг үнэнийг хэлье дээ гээд баахан юм хэлж байгаа юм л даа. Тэгээд намын хорооны дарга үзээд “ийм муухай үг хэлж болохгүй. Боль боль наадах аа” гээд өөрөө чи үг хэл гээд өөрөө бичиж өгөөд ингээд үг хэлүүлээд өнгөрч байгаа юм. Тийм роман байгаа юм л даа. Тэгээд хэвлэл утга зохиолынхон нэг газар тэрнийг үзсэн байгаа юм. Тэгээд жаахан эргэлзсэн байгаа юм. Нэг эмэгтэй л үзсэн юм гэнэ билээ. /инээв/ “хүүрэн дээрээ, оршуулган дээрээ өөрөө үг хэлнэ гэж юу гэсэн үг вэ.” Тэгээд энэ хэлж байгаа үг юу гэж байгаа юм би насаараа худлаа хэлж явсан энэ тэр гэж. /Хишигсүрэн инээв/ Ингээд хэл ам гарах янзтай болсон байгаа юм. Тэгээд зохиолч Барамсай тэнд байсан ш дээ. Алив яваад үзье гэж үзчихээд мань хүн бол ойлгосон байгаа юм л даа. Тэгээд яагаав дээ муухай үгийг нь Намын хорооны дарга хэлүүлээгүй л байна ш дээ гэсэн чинь нээрэн тийм юмуу гээд тэгээд гараад явж байсан. Аа...маргааш нь утасдаж байна. Чи надад шил архи авч өг би чамайг аварсан гэж. Сүүлдээ давраад коньяак болоод би коньяак авч өгсөн л дөө. Гэтэл тэр миний санаа юу вэ гэхээр зэрэг хүнийг үхсэн хойно нь ч үнийг нь хэлүүлдэггүй орчлон гэсэн санаа байхгүй юу. Аа...тэрнийг нөгөө Барамсай яагаав тэгээд Намын хорооны дарга нь хэлүүлээгүй л байна ш дээ гэхээр тэрнийг эргүүлж гүйцээж бодоогүй байгаа юм ухаандаа. Тийм юм бол ганц нэг би. Миний хуучны юманд. Өөр бол нэг их тийм нийгмийн юм би ерөөсөө өгдөггүй байсан. Гаргах ч үгүй юм чинь. За яршиг, яршиг шоронд орно ш дээ аягүй бол.

Хишигсүрэн -

Аа...тэгээд таны тэр нийгмийн юм хөндөж байгаа. “Хал балтай” сэдвүүдийг, “халтай” сэдвүүдийг хөндөж эхэллээ ш дээ. 1990 оноос хойш. Тэгэхээр та тэр “халтай” гэж бодож сонгож авсан...миний ойлгож авсанаар “Чингис хаан гэхээр...энэ нь юу бичив. Таны тэр зохиолыг уншиж байгаа хүн энэ аягүй их буруу юм гэнэ билээ. Зохиогч уншигч таны зохиолоос юу олж харах ёстой вэ гэж зохиолчоос асуух ер нь буруу л даа. Гэхдээ л асуучихая...?

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ. уул нь...

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Зохиолоос юу ойлгох вэ гэдэг асуулт бол буруу л даа. Хүний сэтгэл яах уу л гэсэн хүний сэтгэл яах уу гэсэн асуудал ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Ер нь зохиолч бол яг ингээд бичиж эхлэхдээ бол уншигчийг бодохгүй шүү. Тийм сөгөө ч байхгүй дээ. Ухаангүй байгаа юм чинь. Өвчтэй шахуу болж байгаа юм чинь. Аа...одоо энэ би яах уу энийг би чамд үзүүлнэ. Энэ дотор гүн ухааны роман байгаа. Буддизмын гүн ухаан руу оруулж бичсэн. Ухаандаа энэ гэхэд...

Хишигсүрэн -

Юуны бошиг билээ энэ чинь...

Пүрэвдорж -

“Эрлэгийн бошго”

Хишигсүрэн -

Аа за. “Эрлэгийн бошго”

Пүрэвдорж -

1970-аад оны үеийн үндэсний үзэлтнүүдийг баалж байсан тэрний тухай л юм даа. Ер нь Монголыг үндэсний үзэлтнүүдийг л...үндэсний үзлийн асуудал бол маш их эмзэг байсан. Тэр бол үндэсний үзэл бол ямарваа нэг улсыг аврах үзлийг л үндэсний үзэл гэдэг. Тэгэхээр Монгол үндэстэнийг цөөрүүлж яваандаа одооны буриад шиг мөхөөе гэж явж байсан юм чинь тэр мөхөхгүй тэрсэлдэг тэр амин шимийг нь эсрэг тэрнийг нь л барж байсан юм шүү дээ. Тэрний л сэдэв л дээ. Цэвэр нөгөө...тэгэхдээ нилээн төвөгтэй бичсэн. Та нар чинь яахав философичид бол ойлгоно. Зүгээр жирийн уншигчид бол хөгийн юмнуудыг нь хөөнө үү гэхээс биш доторхи далд санаануудыг нь гаргахад хэцүү л дээ. Аа...гэдэг ч юмуу жишээлбэл. Жишээлбэл ухаандаа тэр Оросын цэрэг Монголд байсан тухай сэдвийг зөвхөн тэр одоо ухаандаа “цөмийн шаар” булснаар сэдэв гаргаад тэрнийг тойроод хамаг юмыг нь гаргачихаж байх жишээтэй ч байдаг юмуу. Хятадын тагнуулуудыг Монголд яаж байсан. Монголынхон яаж Хятадын тагнуулд элсэж байсныг ухаандаа “Гилийн дадар” гээд нэг романд оруулсан. Гэх мэтчилэнгийн ийм л юмнууд. Хүний мөсний асуудал нилээн гарна. Хүний мөс.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Социализм бүтээн байгуулагчид чинь “мөс муутай” байж болохгүй ш дээ. Тийм болохоор хүний мөс муутай хүн гэж ерөөсөө бичиж болдоггүй байлаа ш дээ. Гол нь хүний мөсний тухай л бичнэ дээ. Ямар сэдэв бичлээ гэсэн хүний мөс чанар дээр л очиж буудаг. Хүн чинь хамгийн муухай эд ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Амьтаны ертөнц, адгуус амьтны ертөнц байна тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэрнээс хамгийн муухай нь хүн ш дээ. Өөдгүй санаатай. Бусад амьтад бол чоно бол үхэхгүйн тулд л хонь барьж идэж байгаа ш дээ тийм ээ. Аа хүн бол шал ондоо зорилгоор барьж иднэ. Хүн бол өөрийгөө барьж иднэ. Бие биенийгээ барьж иднэ. Би зүгээр дам утгаар ярьж байгаа ш дээ. Гэтэл чоно бол чоноо барьж идэхгүй ш дээ. Яахав тэсч байхын тулд сүргийн толгойлогч, эзэн байхын тулд хэмхэнэ л дээ. Тэр бол дандаа заяамал. Аа...хүн бол тийм заяамал бус юм хийдэг. Буддизмын гүн ухааны үүднээс юу нүгэл вэ гэж бодож байгаа юм тийм ээ ингээд үздэг л дээ. Нүгэл, буян гэж юу вэ гээд бодохоор зэрэг..., байх ёстой юмны эсрэг, заяамал ёсны эсрэг хийсэн үйлдэл бүхэн нүгэл мөн. Заяамал юмаараа хийсэн нь нүгэл мөн гээд Бодьмөрийн зэрэг дээр чинь гарч байсан ш дээ. Ухаандаа янхан нүгэл мөн үү биш үү гээд ингээд эргэцүүлээд хардаг ш дээ. Тэгэхээр хоолоо олж идэхийн тулд янхан бол нүгэл биш гэж. Тэгвэл янханууд хэрэглэх нь нүгэл мөн үү биш үү гэж байгаа юм л даа. Бүр тэгж гардаг ш дээ. Яагаав нөгөө Зонховын юун дээр чинь. Нэг эр мөнгө төлөөд янхан яваад явах гэж байхад нь өөр этгээд тэр янханыг аваад хэрэглэх юм бол нүгэл мөн. Аа...мөнгө төлсөн хүн авсан бол нүгэл биш. Тэр энэ юу вэ гэхээр заяамал ёсоороо явж байгаа юм бүхэн нүгэл биш. Тэрний эсрэг бүхэн нүгэл гэсэн ийм санаа. Хүний мөсийн асуудлууд. Миний гол санаа бол хүний мөс чанарыг яг энэ нь гээд явж байгаа. Гэтэл хүн хийж байгаа үйлдэл явдал бүрийнхээ ихэнхийг нь дандаа тэр заяамал юмныхаа эсрэг хийдэг. Байгалийг сүйтгэнэ. Дандаа заавал байх ёстой зүйлийн эсрэг хийдэг. Тэгээд тэр бүхэн бол хүний хамгийн муу чанар юм даа. Миний зохиолын гол сэдэв. Сэдэв ч гэхэд хэцүү юм аа. Сэдэв бүр өөр өөр нэртэй. Гол санаан нь бол уран сайхны санаа гэж байдаг. Оросоор бол замысль гэж. Тэр санаа бол голдуу тэр л юманд явна л даа. Бүх юман дээр илэрхийлж болно улс төрд, уянга хайр дурлалд. Бүх юманд. Социализмын үед янхан байгаагүй л гэдэг янханууд байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Авгайгаа хүнд янхан болгож өгч байгаад том дарга болчихож байгаа хүнийг би мэдэж л байсан. Янхан мөн үү мөн ш дээ энэ чинь. Тэгж ярих юм бол янхан бие ээ үнэлэх бол тийм муурхай юм мөн ч юмуу биш ч юмуу би бол эргэлзэж л байгаа.

Хишигсүрэн -

Тэрнийг шүүх эрхгүй бид нар /инээв/

Пүрэвдорж -

Нэгдүгээрт шүүх эрхгүй. Бөх барилдаад мөнгө олж байна ш дээ. Ялгаа юу байна тэр чинь одоо.

Хишигсүрэн -

Ямар ялгаа байна /инээв/.

Пүрэвдорж -

Хоёрдугаарт чинь цэвэр хувийнхаа юмыг хөлслөж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Гэтэл одоо төрийн юмыг хөлслөөд мөнгө олж байна ш дээ. Ухаандаа. Энийг гүн ухааны үүднээс авч үзэх юм бол маш харьцангуй ойлголт ш дээ энэ бол.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Энэ бол миний зохиолын гол санаа бол хүний мөс чанартай. Тэгээд энийгээ би адгуустай энэ тэр харьцуулаад гаргасан байдаг. Би чоныг маш их эрхэмлэдэг л дээ. Яагаад чоныг эрхэмлэдэг үү гэхээр зэрэг чоно бол тийм шударга амьтан байгаа юм. Яг өөрийнхөө юун дээр. Чоно бол сэг идэхгүй. Цөөвөр бол өөдгүй амьтан ш дээ. Яагаад гэвэл өөрөө хоол барьж идэхгүй. Дандаа бусдын барьж идсэн юмыг нэг бол булаана. Чоно бол ухаандаа өөрийнхөө чадлаараа хоолоо олж идэж явж ингэж байгаа амьтан ш дээ. Гэх мэтчилэн ийм юуг бодож сэтгээд л энэ л дээ. Миний уран зохилолын гол юу нь.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Та тэр Хятадын зохиолчын бичсэн “Чоно тотем” гэж зохиолын тухай дуулсан уу?

Пүрэвдорж -

Би дуулсан. Аким л уншсан байна лээ.

Хишигсүрэн -

Ямар хэл дээр уншиж уу?

Пүрэвдорж -

Англи биз. Оросоор гараагүй биз дээ.

Хишигсүрэн -

Холливудын од...од гэнээ. Холливудын хоёр Оскартой найруулагч кино хийхээр боллоо ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм үү?

Хишигсүрэн -

Тийм. Тэр хүн ирж ярилцлага өгсөн байна лээ. “Боловсрол” телевизд. Та тэр ярилцлагыг...

Пүрэвдорж -

Аа...тэр орчуулж байгаа хүн нь үү?

Хишигсүрэн -

Кино хийх гэж байгаа 2 Оскартой найруулагч байгаа. Франц найруулагч. Та нэг “Түвдэд 7-н жил” гээд нэг кино байдаг ш дээ. Мэдэх үү?

Пүрэвдорж -

Баримтат кино юу?

Хишигсүрэн -

Үгүй уран сайхны кино.

Пүрэвдорж -

Би мэдэхгүй. Үзээгүй.

Хишигсүрэн -

Тэрнийг найруулсан. Би хоёр киног нь сайн мэдэж байна лээ. Нэг нөгөө юу. “Нууц амраг” гэж манайхан орчуулсан. Тэр “The lover” гээд.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Санаж байна уу?

Пүрэвдорж -

Тийм. Аа...

Хишигсүрэн -

Нэг Хятадын нэг язгууртан залуу франын нэг одоо Энэтхэг Хятадын хойгоос францууд гарч байх үеийн түүхэн үеийн тэр Ази...

Пүрэвдорж -

Тийм гэнэ билээ би дуулсан үзээгүй.

Хишигсүрэн -

Тэр кино хоёрыг найруулсан хүн. Тэр одоо их яг одоо та сая чонын тухай юм ярихад тэр чононд байдаг тэр нөгөө гайхамшигтай шинжүүдийг монгол хүнд байна гэсэн юмнуудыг бичсэн хүн байна ш дээ үндсэндээ.

Пүрэвдорж -

Би энийг чинь...

Хишигсүрэн -

Тэрнийг Аким гуай орчуулаасай тийм ээ? Ямар нэгэн байдлаар “Цаазын тавцан”-г орчуулж байсан учраас аягүй гоё орчуулах байх аа.

Пүрэвдорж -

Тийм Аким ч яахав Монгол хэлээ сайн мэддэг учраас. Миний “Чингис хаан буюу Тэнгэрийн увидас” гэдэг ном чоноор эхлээд чоноор дуусдаг ш дээ. Тэр нь жаахан дотоод юутайгаа холбогдсон далд санаатай. Монголчууд чинь Цолмон одон дээр чонын хийморийн бурхан байдаг гэж боддог ш дээ. Тэгээд чоно улихдаа заавал дээшээ өлийж ульдаг гэж.

Хишигсүрэн -

Аа ха тийм.

Пүрэвдорж -

Тэд нар яахав дээ домог юм даа. Домог шиг юм.

Хишигсүрэн -

Тэр бол домог.

Пүрэвдорж -

Ер нь энэ тэнгэрийн тухай ойлголт сонин ш дээ. Ингээд үзэхээр зэрэг...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Адуу янцгаахдаа дандаа дээшээ янцгаадаг. Гал дээшээ шатдаг. Гал ч газрын татах хүчтэй холбоотой юм л даа. Зүгээр физикийн хувьд. Гэхдээ энийг бол уран сайхны хувьд эргүүлээд үзэхээр зэрэг тийм сонин үзэгдэл л дээ. Тэгээд чоно өлийж ульдаг. Тэгээд чоно...миний тэр романд гарч байгаа л даа. Хамгйин сүүлд нэг бэлтрэг ульж байгаа. Гурван бэлтрэг байж байснаа нэгийг нь баавгай бариад идчихдэг. Нэгийг нь аварга могой залгичихдаг юм. Ойлгож байна уу далд санааг нь?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд нэг ганц бэлтрэг үлдээд үүрнээсээ цухуйж байгаад үдшийн цолмон од руу “Аа үү” гэж ульж байгаа юм. Тэгээд “Аа үү” тэнгэр гэж байдаг гэсэн тийм домогтой л доо. Тийм Монгол домог бий. Философский тийм домог л доо. Гүн ухааны домог. Тэгээд инхэнхидээ миний оросоор нь хэлж байгаа юмыг хасаад биччих би монголоор нь заавал дараа нь хэлээд байя. Тэр юугаар л хийсэн л дээ. Тэгэхээр чонын асуудал бол их аа..., бид нар бол чоноос гарсан домогтой. Оросууд баавгайнаас гарсан домогтой. Хятадыг бид илжигнээс гаралтай л гэдэг. Зүгээр хятад өөрөө юу гэдэг юм байгаа юм. Бид нар бол муулахын тулд л тэгж байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха тийм /инээв/

Пүрэвдорж -

Тийм домогтой. Ер нь хүн төрөлхтөн чинь тийм домогтой ш дээ. Худлаа гэвэл худлаа. Тэр домог ш дээ. Угаасаа энэ чинь эрдэнэсийн уран зохиолын эрдэнэсийн сан ш дээ. Би хэдүйн хэлж л байсан ухаандаа Гермес манцуйтай байхдаа хулгай хийсэн гээд л Аплон тэнгэрийн үхрийг хулгайлсан гэж гардаг юм. Манцуйтай хүүхэд хулгай хийхгүй ш дээ. Гэхдээ энэ чинь их том үг ш дээ. Цаанаа далд санаатай. Далд санаагаар хүнийг егөөдөж байгаа, бурхан тэнгэрийг егөөдөж байгаа тийм санаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэр шиг л юм л даа чоно бол. Монгол хүн бол ер нь одоо чононд өширхөж, алах хэрэггүй юм байгаа юм. Амьтан дооглож л байдаг. Гэхдээ яахав дээ. Хүн дооглох нь яадаг юм бэ намайг дооглож л байна биз. Би өөрөө бодож байвал болоош дээ. Би чоно алдаггүй. Чоно одоо хөөж алж байгаа хүнийг би ер нь их дургүй.

Хишигсүрэн -

За, аа 2-уулаа уран зохиолын сэдвийг...та цай ууж болно ш дээ.

Пүрэвдорж -

Зүгээр зүгээр.

Хишигсүрэн -

Явах уу 2-уулаа цаашаа. За манай судалгааны нэг ярилцлагын гол сэдэв болохоор хэлмэгдүүлэлтийн сэдэв байгаа. Энэ сэдвийг таниас өөр улсууд ярьдаг ч гэсэн. Таны хувийн амьдралд энэ хамаагүй байлаа ч гэсэн энэ тухай та юмнууд яриач ээ. Ер нь Монголын түүх энэ тэрийг сайн, их ухамсартай үзэж байгаа хүн ш дээ.Та. Таны хувийн амьдралтай холбоотой юу? Холбоогүй бол ер нь энэ ямар үйл явдал, ямар учиртай юм болоод өнгөрсөн юм бэ?

Пүрэвдорж -

Миний хувьд надтай ямар ч холбоо байхгүй. Миний аав лам байсан. Тэгэхдээ багш нь чойрын лам л даа. Гүн ухааны чиглэлийн. Чойрын лам байсан. Би...,

Хишигсүрэн -

Би яг одоо таслаад асуучихая. Чойрын тэр гүн ухааныхаа юмнуудыг аав чинь хүүхэддээ яаж дамжуулсан бэ?Танд жишээлбэл...,

Пүрэвдорж -

Нэг их дамжуулаагүй дээ.

Хишигсүрэн -

Гэхдээ.

Пүрэвдорж -

Манай аав чинь...хүүхэд байсан бага лам байсан. Гэхдээ чойрын номыг гүйцээчихсэн 20-иод настай болчихсон байсан байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Гэхдээ үйл хөдлөлөөрөө тэр хүн чинь таныг хүмүүжүүлж байгаа ш дээ. Байгаагаараа таныг хүмүүжүүлж байгаа ш дээ тэр хүн чинь.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ яахав дээ. Сүүлд жаахан дурсана. Тийм шашны юмнуудыг ярьж байсан юмнууд их сонин юмнууд үлдсэн л дээ. Манай аав бол чойрын гэвш байсан. Тэгсэн мөртлөө одоо лам нарын гүрэм, дором хийгээд байгаа одоо юм уншаад хүнийг чинь эдгээнэ барина гээд байгаа энэ бол тэр чойрынхон чинь дооглоно ш дээ. Тийм байдаггүй ш дээ гэж үзнэ. Тэгээд энэ хоёр чинь хоорондоо нилээн тийм юутай. Зарим нь тэгээд бүр тэрс үзэлтэй ландрам болж байсан ч юутай ш дээ. Дээр үеийн том лам нарын тухайд бол. Аав бол яг тэр чойрынх нь чиглэлийн. Тэгээд их хөгийн юм хэлнэ. Манай нутагт хөх Самдан гээд нэг тийм өвгөн байх. Ерөөсөө тэр үед чинь гүрэм дором чинь хориотой байсан ш дээ. 1950-н хэдэн он гэдэг чинь намайг бага байх үе чинь. Тэгээд тэр манай нэг айлд тэр Хөх лам ах ирээд л хонож л байсан. Би тэр Хөх лам ахыг...өвгөн л байх. Шөнө унтаж байсан чинь юм түжигнээд л явчихлаа. Гэртээ. Би чинь жаахан хүүхэд 10-аад л настай хүүхэд ш дээ. Босоод л ирж байгаа байхгүй юу. Юу вэ гээд. Аав унт унт гээд л тэгчихлээ. Пижигнээд л сүйд болоод байна би ойлголоо. Тэгээд хонх дамар дуугарч байна л даа. Би дамарын дуу эд нарыг мэднэ л дээ. Тэгээд өнгөрчихлөө. Тэгээд өглөө манай аав их аажуу босно. Өглөө бага үд болж байхад шахуу босоод гараад явж байсан. Нөгөө Хөх лам ах чинь явах гээд шон дээр морио эмээллэж байна л даа. Тэгээд аав очоод за лам ах урд шөнө хэдэн “чөтгөр алав” гээд тэгсэн чинь. “Цөг чи” гэж л байсан. Тэр чойрынхон чинь тэр юмыг тэр гүрэм дормыг чиглэлээ тоохгүйгээр барахгүй доог хийнэ ш дээ. Ерөөсөө тийм юм байхгүй гэж. Гэхдээ манай аав их залуудаа цэрэгт явчихсан. Яг 1932 онд эсэргүүн бослого эхлэж байхад тэгээд яасан гэхээр зэрэг Шижээ гэж нэг багш нь байсан юм шиг байгаа юм. Тэгээд аавд хэлсэн байгаа юм. Чи ерөөсөө хар болохгүй бол болохгүй. Ерөөсөө цаг хачин боллоо гээд. Тэгээд хар болоод цэрэгт яв гээд. Цэрэгт явуулчихсан. Тэр Шижээ багш нь баригдаад Завханд алуулчихсан. Тэгээд цэрэгт явчихсан. Цэрэгт 5-н жил болдог байсан хэрэг. 5-н жил болчихоод ирэхэд чинь 1937 он “ид барианы үе” байсан. Тэгээд тэр цэрэгт явсан хүнийг барьдаггүй л байж л дээ. Тэгээд манай аав баригдалгүй өнгөрсөн. Бусад нь бүгдээрээ баригдаж алуулсан. Лам байсан хүмүүс. Тэгээд хэлмэгдүүлэлт миний хувь заяанд огт нөлөөлөөгүй. Холын хамаатан нэг нагац тэр бол лам байгаагүй түшмэд байсан. Тэрнийг Завханд алсан гэж байна лээ. Тэр үед би бага байсан. Мэдэх ч үгүй. Таних ч үгүй. Үзээ ч үгүй. /Хишигсүрэн инээв/ Миний аав тийм. Тийм учраас би хэлмэгдүүлэлтийн тухай ярихад надад хувийнхаа хонзонг бодож байсан гэсэн тийм юм байхгүй. Намайг ярьж чадахгүй. Надад тийм юм байхгүй юм чинь. Эрдэнэ гуай хэлмэгдүүлэлтийн тухай их зохиол бичсэн ш дээ. Эрдэнэ гуайн аавыг чинь бариад бүр тэгээд буудчихсан ш дээ. Тийм учраас одоо ухаандаа Эрдэнийг шүүмжлэгч Цэнд гээд хүн байдаг. Нэг доктор ч билүү юу ч билээ. Тэр эд нар бол Эрдэнэ хэлмэгдүүлэлтийг бичиж өшөө хонзонгоо авч байна гэдэг байсан. Надад бол тийм юм байхгүй л дээ. Хэлмэгдүүлэлийн тухай ярьж, бичихэд бол. Монголын хэлмэгдүүлэлт гэдэг бол нэгдүгээрт, энэ Монголын хэлмэгдүүлэлт биш. Энэ Монгол хийсэн биш. Энэ гаднаас хийсэн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт энэ хэлмэгдүүлэлт гэдэг бол зүгээр л хүнийг алж хядсан шоронд хийсэн ийм гэмт хэрэг гэж зарим хүн боддог. Энэ бол тийм гэмт хэрэг биш. 1948 оны Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Аюулгүйн Зөвлөлийн конвенци байгаа ш дээ. Genocide гэдэг юмны эсрэг. Энэ конвенцид юуг геноцит гэх вэ гэдгийг тодорхойлсон байдаг.

Хишигсүрэн -

Genocide гэдэг юмыг.

Пүрэвдорж -

Тэр тодорхойлолтоор бол энэ ерөөсөө яг...

Хишигсүрэн -

Геноцит.

Пүрэвдорж -

Геноцит буюу төрлөөр нь устгах, ангилан устгах. Яахаараа монголчуудыг ангилан устгадаг юм бэ гэсэн асуудал гарч ирж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Ямар ач холбогдолтой юм бэ.

Пүрэвдорж -

Тийм тийм. Ямар зорилготой ямар санаатай юм бэ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэгээд еврей нарын ангилан устгасан тийм ээ?

Хишигсүрэн -

Тэгсэн.

Пүрэвдорж -

Тэрэнтэй адилхан одоо Монгол үндэстнүүдийг ангилан устгасан байгаа юм. Энэ бол төрлөөр устгасан genocide.Оросоор бол геноцит гэдэг гэмт хэрэг мөн.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Аа...ямар шинж чанар байгаа юм бэ гэж. Нэгдүгээрт Монгол үндэстнийг устгасан. Дотор нь буриадуудыг устгасан. Түүж авч. Яс угсаагаар нь хөөж.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн.

Пүрэвдорж -

Хоёрдугаарт гол тодорхойлж байгаа юмнууд бол санваартануудыг шашны чиглэлээр. Өөрөөр хэлбэл геноцит чинь бол...

Хишигсүрэн -

Оюун санааны...

Пүрэвдорж -

Тийм. Оюун санаагаар нь шашин шүтлэгээр нь, яс угсаагаар нь ингэж одоо бүлэглэж устгахыг л хэлж байгаа ш дээ. Энэ яс угсаагаар нь шашин шүтлэгээр нь бүлэглэж устгасан ийм хоёр шинжээр нь яах арга байхгүй энэ бол зүйлээр устгах, ангилан устгах гэмт хэрэг мөн. Энийг бид нар одоо тогтоох ёстой. Бид нар хууль гаргуулах гээд чадаагүй юм ш дээ. Ерөөсөө ингэж дүгнэсэн хууль гаргачихая. Энэ бол одоо төрлөөр устгах гэмт хэрэг мөн байсан гээд ингээд хууль гаргачихая гэсэн. Ний нуугүй ярихад МАХН-ынхан л эсэргүүцээд ийм хууль гаргуулаагүй дээ. Тэгэхдээ энийг хожим хүн төрөлхтөн...энэ гэмт хэргийг чинь шүүдэг гэмт хэрэг ш дээ. Хөөн хэлэлцэх хугацаа хэтэрхийг тооцохгүй гэсэн Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын конвенци, бас 1948 онд гарсан. Энэ хоёр конвенцид 2-ууланд нь Монгол улс 1969 онд нэгдэж орсон. Тийм учраас энийг шүүлгэх эрхтэй. Монголын шүүх шүүж чадахгүй бол Олон Улсын шүүхээр шүүлгэх ёстой. Гэтэл бид шүүлгэж чадах уу гэхээр шүүж чадахгүй. Яагаад гэвэл МАХН гэдэг энэ хэлмэгдүүлэлтэнд гол гадны захиалгаар хийсэн гол гэмт хэрэгтэн нь энэ улс төрийн бүлэглэл мөн. Энэ улс төрийн хүчин байгаа цагт тэр тусмаа төрийн эрх барилцаж байгаа цагт бол энийг Олон Улсын шүүхэд эд нар өгч чадахгүй. Гэхдээ хэзээ нэгэн цагт энийг шүүх л болно гэж би боддог. Хэлмэгдүүлэлт юу болсон бэ гэдэг асуудалт байгаа юм. 1932 он...ер нь 1922 оноос л эхэлсэн юм ш дээ. 1932 он л гээд байдаг юм. Яагаад 1932 он гэдэг юм дээ. 1922 оноос эхэлсэн ш дээ. 1922 оноос ухаандаа Бодоог алаад л ингээд эхлэж байгаа ш дээ. Ингээд үзэхэд энэ үед бол Монголын хүн ам 800000-аад хүн амтай байсан. Тодорхой тоо биш. 800000-аад хүн амтай байсан.

Хишигсүрэн -

1922 онд...

Пүрэвдорж -

1922, 1930-аад он гэхэд бол одоо. За, энэ 800000 хүний тал нь хүүхэд байсан. Талаас жаахан илүү нь ч хүүхэд байсан. Нэг айл бол 4-н хүүхэдтэй байсан ш дээ. Дундажаар. Ингээд бодохоор зэрэг насанд хүрсэн монгол хүн болохоор 300000 хүн байсан. Би тооцоо хийх гээд байна ш дээ. Яг буудаж алсан хүн бол 43000 хүн буудаж алсан юм ш дээ. 30-н хэд гээд байгаа нь худлаа шүү дээ. Яг шүүхийн тогтоолоор нь хөөгөөд 30-н хэдэн мянган хүн гарч байна. Тогтоолгүй өчнөөн мянган хүн байгаа ш дээ. Ингээд 40000 гаруй хүн буудаж алсан. Ингээд боддоо 300000-аад хэдэн хүнээс 40000-аад хүн гэдэг чинь насанд хүрсэн 9 хүний нэгийг нь буудаж алсан.

Хишигсүрэн -

Хм.

Пүрэвдорж -

Аа... хэлмэгдүүлэлт гэж юуг хэлэх үү гэхээр нэгдүгээрт буудаж алсан. Хоёрдугаарт шоронд хийсэн. Гуравдугаарт цөлсөн. Дөрөвдүгээрт нөгөө лам нарыг хүчээр хөөж хар болгож. Нэг дор аж төрж байсан тэр хэв шинжийг нь устгахыг чинь геноцит гэж хлнэ,genocide гэж хэлнэ гэж байгаа ш дээ. Энэ дөрвөн хэлбэрийн хувьд аваад үзэхэд бол 100000 гаруй мянган хүн байгаа. Тэгэхээр насанд хүрсэн хүний 3 хүний 1-ыг нь тэр genocide гэдэг гэмт хэрэгт холбогдуулаад алсан бол 9-н хүний нэгийг буудаж алсан. Ингэж их хядуулсан ингэж их хэлмэгдсэн нь еврей монгол үндэстэн хоёр л байдаг. Хүн төрөлхтөний түүхэнд. Аа...еврей нар ухаантай учраас энийгээ дэлхий дахинаар хүлээн зөвшөөрүүлээд ингээд явж байна ш дээ. Аа...бид нар бол тэгж чадахгүй байна. Гэмт хэрэг бол ийм юм даа. Аа...эрэгтэй хүн голдуу хэлмэгдүүлсэн. Эмэгтэй хүн олныг алсан л даа. Гэхдээ 90-ээд хувь нь эрэгтэй хүн.

Хишигсүрэн -

Эмэгтэй хүн хэдэн хүнийг буудаж алсан бэ?

Пүрэвдорж -

Энэ чинь тоо нь гардаггүй юм аа. Гайгүй цөөхөн л хүн л дээ. Яг алсны хувьд бол. Зүгээр яахав энэ хэлмэгдэгсдийн холбоон дээр тоо бий. Жирэмсэн хүнийг хүртэл буудаж алсан юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Яая яая...

Пүрэвдорж -

Одоо Дэмидийн авгай Навчаа чинь жирэмсэн л байсан юм ш дээ. 4-н сартай жирэмсэн байсан. Хүүхэд нь хөдөлчихсөн л байсан юм билээ ш дээ. Тэгээд буудаж алсан ш дээ. Гэтэл тиймэрхүү юманд юу ч юм байхгүй. Нөхрийг нь буудаж алчихаад нөхрийг чинь эсэргүү гэж буудсан учраас гээд хий юмаар буудаад алж байна ш дээ. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ. Одоо тийм ээ. 10-аад настай хүүхэд алсан ш дээ. Цэрэнпунцаг гэдэг. Хэнтийн мэргэн хүүхэд гэж. Сүүлд нь тэрнийгээ алаагүй болгох гэж баахан зүтгэлээ. Гайгүй байлгүй буудаад л алсан л байдаг ш дээ. Ийм л одоо харгис үйлдэл хийсэн. Яг ингээд бодохоор зэрэг 6-н одоо…еврей нарыг хядсан фашист дэглэм. Германы фашизм, монголчуудыг хядсан Орос, Монголын коммунист дэглэм хоёр яг адилхан ш дээ. Юугаараа ялгаатай юм бэ энэ чинь яг адилхан ш дээ энэ хоёр чинь. Тийм учраас би коммунист дарангуйллын дэглэмийг бол фашист дэглэмтэй яг адилхан гэж хэлнэ. Нэг нь зүүнийх нөгөө нь улс төрийн чиглэлийн хувьд бол нэг нь баруун цуст дэглэм. Нөгөөдөх нь зүүний л дэглэм. Тэгээд сүүлдээ хоорондоо байлдаж нэгнийгээ дарах шив дээ. Одоо ухаандаа сүүлдээ бол дэлхийн 2-р дайн ухаандаа.

Хишигсүрэн -

Энэ МАХН чинь тэгдэгтээ хүрвэл манай нам бол “хэлмэгдсэн лам”. Бид бол буруугүй. Бид бол гадныханы золиос яг адилхан болсон гэж тийм тайлбар их явж байна ш дээ. Тэгж ярьж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм. Тэгж их ярьдаг болсон. Зүгээр яахав...

Хишигсүрэн -

Тэгээд хэлмэгдүүлэлтийн сэдэв сүүлийн хэдэн жил бас их тийм хуучраад...

Пүрэвдорж -

Энэ жил л харин гайгүй хэлмэгдэгсдийн ой мой чинь гайгүй...хуучин бол. Тэгэхээр энэ жаахан...20-р зууны түүхийн жаахан баримт руу орох ёстой болно. 1920 онд Ардын Нам гэж байгуулагдсан. 7-н хүн байсан тийм ээ. Бодоо, Данзан, Лосол, Догсом, Чагдаржав, Сүхбаатар, Чойбалсан гэж 7-н байгуулаад Ардын нам гэж. Энэ 7-н хүний байгуулсан Ардын намын мөрийн хөтөлбөр нь анхны баримт бичиг нь бол “шашин үндсээ мандуулна“ гэж өөрөөр хэлбэл үндэсний үзэлтэы нам байсан. Энийг бол ялангуяа Оросууд бол маш их сэжиглэсэн байгаа юм. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ. Шашин үндэсээ мандуулна гэж. Үндсийг нь устгаж эзлэж авах гэж байсан юм чинь. Тийм учраас Ардын намыг нэн яаралтай устгах ажилд орсон.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Энийг устгахын тулд 1921 оны 3-н сард Монголын нутаг дээр биш Оросын нутаг дээр МАХН гээгчийг байгуулсан. Үнэндээ байгуулаа ч үгүй юм ш дээ. 3-н сарын 1-нд чинь нэг цэргийн зөвөлгөөн болсон юм. Тэгээд тэр цэргийн зөвөлгөөнийг чинь сүүлд нь МАХН-ын Төв Хорооны тогтоол гараад МАХН-ын анхдугаар их хурал гэж тооцоно гэж сүүлд, нилээн хожуу. Тэгээд 3-н сарын 12-нд чинь МАХН байгуулагдсан гэж тооцлоо ш дээ. Үүний тухай би дараа нь жаахан товчхон ярина. Ингээд өөр альтернатив нам байгуулж байгаа байхгүй юу. Нөгөө 1920 оны Ардын намаас өөр нам байгуулаад. Тэгсэнийхээ дараа нөгөө 7-н хүнийг долууланг нь барьж алсан. Хамгийн сүүлд 1952 онд Чойбалсанг алсан. Бусдыг нь бүгдийг нь алсан ш дээ. Сүхбаатарыг чинь алсан л юм билээ ш дээ. Алаад бүр яагаад явсан. Сүхбаатарыг алах учир байсан ерөөсөө. Сүхбаатар бол учиргүй том удирдагч биш мөртлөө үндэсний үзэлтэй л хүн байсан. Монгол эх оронч үзэлтэй л хүн байсан. Ингээд тэр үндэсний үзэлтэй, эх оронч үзэлтэй тэр 1921 оны намыг устгаад оронд нь гадаадын бодлогыг баримталсан намыг гадаадад Монголын хилийн цаана байгуулсан. Ингэж авч үзэх юм бол МАХН Монгол нам биш. Энэ гаднаас байгуулсан. Гадны зорилготой. Тийм учраас МАХН түүхийнхээ туршид гадны бодлогоор явж байна ш дээ. 7-н сарын 1-нд 5-н хүн алсныг би бол Монголын бодлогоор алаагүй л гэж тэрнийг боддог. Энэ бол гадны л бодлого. Гадны бодлогыг л МАХН Монголд хэрэгжүүлсэн. Угаасаа энэ гадны бодлогоор Монгол хүмүүсийг оруулж байгуулсан нам учраас гадны л бодлого хэрэгжүүлнэ ш дээ. Тийм учраас энэ нам устаж байж л Монголчууд амарна даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Устах байх аа.

Хишигсүрэн -

1990 онд яагаад энэ намыг устгасангүй вэ? Бүх Коммунист нам алга боллоо ш дээ. Одоо Хятадын Коммунист намтай найзлаж байгаад үлдчихсэн үү яасан бэ эд нар.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ, найзлах ч юу байхав.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Ингэсэн юм аа. Устгаж болох л байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Устгасан бол...

Хишигсүрэн -

Исторический ийм сайхан моментыг яагаад алдчихав. Тэр хувьсгал хийсэн улсууд өөрсдөө эцэс хүртэл нь бодож тунгаагаагүй мэдээгүй байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

1990 оныг...ардчиллын ялалт 1990 он мөн үү биш үү гэдэгт би жаахан эргэлздэг шүү.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

1990 онд засгийн эрх солигдоход засгийн эрхэнд хэн гарч ирсэн юм бэ.

Хишигсүрэн -

Хувьсгалт нам л гарч ирсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

МАХН л гарч ирсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тэгэхэд чинь ардчилал ялаагүй л байж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Хувьсгалын зорилго чинь юу вэ. Төрийн эрх ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Төрийн эрх аваагүй байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Одоо хүртэл аваагүй байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Одоог хүртэл аваагүй байж байна. Тийм учраас Ардчилсан хувьсгал ялсан уу үгүй юу гэдэг бол ихээхэн эргэлзээтэй. Ихээхэн эргэлзээтэй. 1990 онд Улс төрийн товчоог огцоруулаад оронд гарч ирдэг МАХН л гарч ирж байгаа юм чинь яаж устах юм бэ энэ чинь. Устгах ганц л арга байсан юу вэ гэхээр иргэний дайнаар. Тэгээд иргэний дайн бол хийж болохгүй ш дээ. 1990 оны Ардчиллын тэр 10-н хэдэн залуучууд тэгээд цаашдаа өргөжөөд явсан залуучууд чинь сэхээтэнүүд байсан учраас нөгөө большвекуудтай адилхан хүн алахгүй ш дээ тэр чинь. Тийм учраас зэвсэгт бослого байгаагүй ш дээ 1990 оных чинь...

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Аа...зэвсэгт бослого гарч ирсэн бол харин устах байсан. Тэгээд зэвсэгт бослого гараагаагүй. Яагаад гаргаагүй вэ тэр хөдөлгөх хүч гол хүмүүс нь сэхээтнүүд байсан учраас алан хядлага үйлдэхгүй ш дээ. Тийм учраас ийм замаар явсан. Румынд бол шууд алсан. Буудаад алаад явсан.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тэд бол өөр хэрэг. Аа...Европын орнуудад засгийн эрх барьж байгаа ганцхан Молдав байна уу даа одоо. Коммунист. Гэхдээ Молдавын коммунистууд бол бас их эргэлзээтэй ш дээ тийм ээ. Молдав барууны чинь Оросын коммунист намтай найзлахгүй л байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тийм. Хэдийгээр коммунист нам мөн боловч эргэлзээтэй. Энэнээсээ болоод одоо унжраад одоо нэг “дутуу алсан могой” шиг л ийм юм болчихож байгаа юм. Яахав нийгэмд аюул учруулахгүйн тулд л ингэж явсан. Тэгээд 1990 онд засгийн эрхэнд гарч байсан МАХН бүгд намаасаа гарлаа ш дээ. Сүүлдээ.

Хишигсүрэн -

Тэгж байна.

Пүрэвдорж -

Очирбат гарсан. Бямбасүрэн гарсан. Бямбасүрэн чинь бүр ерөөсөө хэрэлдээд гараад явсан.

Хишигсүрэн -

Тэр Ардын Их Хурлын дарга байсан Гомбожав гуай хүртэл гарсан юм байх чинь билээ.

Пүрэвдорж -

Гомбожав гарсан. Чимэд гарсан. Энэ чинь ерөөсөө бүгд гарсан ш дээ. Энд нэг болохгүй л юм байгаа байхгүй юу. Үнэндээ болохгүй л байгаа юу. Зүгээр эрүүл саруул гайгүйхэн хүн эдний дотор байж болохгүй байгаа юм шиг. Би ч гарсан ш дээ. Би чинь бүр түрүүн гарсан. Би чинь бүр 1990 онд гарсан. Эд нараас ч өмнө. Албан ёсны мэдэгдэл... гарахгүй ч бол болохгүй байсан. Тэр ч яахав өөр ярианы сэдэв юм. Тэгээд хэлмэгдүүлэлтийг МАХН засгийн эрхнээс зайлсан цагт хэлмэгдүүлэлтийн улс төрийн хариуцлагыг асууна даа. Гарцаагүй асууна. Ийм юм бол ерөөсөө дарагддаггүй л дээ. Даанч дэндүү том цуст яргалал ш дээ. Энэ чинь юу гэсэн үг вэ дээ. Насанд хүрсэн хүний 9-н хүний нэгийг нь буудаж ална гэдэг чинь. Арай ч дээ одоо ийм юмыг чинь.

Хишигсүрэн -

Хэлмэгдүүлэлт дээр яг бид нарт байгаа асуултыг дагуу та юу олж мэдэж, сонссон бэ гэсэн нэг ийм юм байна. Ер нь улсууд хэлмэгдүүлэлтийн үед гэр орноос нь ч юмуу хажуу хавиас нь улсуудыг бариад яваад өгч байгаа ш дээ. Тэгээд баригдаж явж байгаа хүмүүсийн тухай улсууд юу гэж ойлгож үлддэг байсан бол тухайн үед.

Пүрэвдорж -

Аа...би одоо тэр үед байгаагүй болохоор хэцүү юм л даа.

Хишигсүрэн -

Хүн амьтаны амнаас сонссон юм.

Пүрэвдорж -

Зүгээр би ингэсэн юм байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

МАХН-ын Төв хорооны нууц архив гэж байсан. Одоо ч гэсэн байгаа биз дээ. Сая шатсан юмуу үгүй юу бүү мэд. Сая шатаасан ч байж мэднэ. Эд нар ер нь зориуд.

Хишигсүрэн -

Шатаасан гэж хэлнэ л дээ.

Пүрэвдорж -

Ер тэр өөрсдөө шатааж...би тэр дотор байсан 2,3-н баримт хэлье. Би шал өөр зорилгоор орохгүй юу. Хэдүйн нэг дурьдсан билүү үгүй билүү. Энэ Хэнтийн тэр Цэрэнпунцаг гэдэг “мэргэн” хүүгийн талаар би нэг роман бичье гэж бодож байсан юм. Бүр багаасаа боддог байсан.Бүр залуугаасаа. Тэгээд Намсрай гуайг дарга байхад надад нууц архивын зөвшөөрөл өгөөч ээ би ийм ийм зорилготой гээд тэгээд оруулсан л даа. Тэгээд 2,3-н жил би байсан. Ирэн очин. Сүүлд улс төрийн газар очсон хойно оо ч эргэж очиж байсан. Тэгээд тэнд юм тэмдэглэж авч болохгүй. Үзэг цаасгүй оруулдаг байсан намайг.

Хишигсүрэн -

Хаана байрладаг байсан бэ?

Пүрэвдорж -

Засгийн газрын ордоны гурван давхарын хойд талд байдаг байсан юм. Төмөр хаалгатай мундаг тийм юугаар. 2 архивтай. Ил архив нэртэй. Нууц архивтай. Тэгээд тэнд зөндөө юм олж үзсэн л дээ. Тэнд ухаандаа хэлмэгдүүлэлт...хар шар феодалуудыг устгах чинь устгах чинь ухаандаа намын 5-н их хурлаас тусгай шийдвэр гаргасан байдаг юм. МАХН. Их хурлаасаа. Их хурал чинь дээд байгууллага нь мөн биз дээ. Би нөгөө МАХН энэ хэлмэгдүүлэлт хийсэн үйлдэгч нь мөн үү биш үү гэж би батлах гээд байна ш дээ. Одоо эд нар чинь биш гээд байгаа ш дээ. Харин ч өөрсдөө хэлмэгдсэн гэж хэлээд байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн. Тэгээд сайхан найран дундаа ингээд яваад байгаа ш дээ.

Пүрэвдорж -

Би тэрнийг нотлохын тулд ярьж байна. 5-н Их Хурлаас хар шар феодалуудыг устгах тухай хүн устгах тухай шийдвэр гаргасан байгаа юм. Намын дээд байгууллага нь Их Хурал ш дээ. Их Хурлын чөлөөт цагт намын төв хороо ажилладаг. 5-н их хурлаас энэ шийдвэр гарсан. Аа...намын төв хорооны Бүгд Хурлын маш олон тогтоол бий. Хар шар феодлыг устгах тухай. Түүний дотор намын 9-р их хурлыг угтаж хар шар феодлуудыг устгах ажлыг “Шүүх таслах газар Дотоодыг хамгаалах газар хоорондоо уралдаж гүйцэтгэ” гэсэн. Өөрөөр хэлбэл “хүн алах уралдаан” болсон. Төв хорооны тогтоол бий. Одоо ч бий. “Хүн алах уралдаан зарласан”. Яагаад гэвэл Дотоод яамыг чинь нөгөө шийтгэдэг газар болгочихсон байсан. Шүүхтэй, Дотоод яам шууд тогтоол үйлдээд алдаг. Тэгээд энэ хоёрын хооронд намын төв хороо тогтоол гаргаж уралдаан зарлаж х”үн алах уралдаан” зарлаж.

Хишигсүрэн -

“Соц уралдаан”.

Пүрэвдорж -

Тийм Социалист уралдаан. Дээр үед Хувьсгалт уралдаан гэдэг байсан юм. Түүхэнд бол “Чоно гол”-ын уурхайчид уралдаан гээч юм гаргаад жоншны уурхайчид ш дээ. Тэгээд Монголд хувьсгалт уралдааны түүх эхэлжээ гэж 1950-н хэдэн онд тэгж байсан. Гэтэл худлаа. 1930-аад онд хүн алах уралдааны Төв хороо тогтоол гаргаж. Уралдааны түүх эхэлсэн байдаг юм Монголд. Хүн алах уралдаан зарлаж байсан байгаа юм. Дотоод яам хүн зоддог байсан тийм ээ. Хүн зодоод л тамлаад л эрүү шүүлт тулгадаг байсан. Тэр Төв Хорооны тогтоолтой юм билээ ш дээ. Намын төв хорооны тогтоолтой. “Баригдсан хүмүүсийг зодож, жанчиж байцаах эрхийг Дотоод яамны сайд Чагдаржавт олгох тухай” гэсэн тогтоол байдаг юм. Тэгээд тэр тогтоолоор хүн зодож байсан байна лээ ш дээ. Энийг чинь “хийгээгүй” гэж яаж хэлэх юм бэ. Их хурлынх нь шийдвэр байна. Бүгд хурлынх нь шийдвэр байна. Төв Хорооных нь тогтоолууд байж байна. Энэнээс хаашаа зайлах юм. Энэ архивыг нуугаад гаргахгүй байгаа. Одоо хүртэл гаргахгүй л байгаа ш дээ. Тийм учраас гарцаагүй МАХН л хийсэн. Өөрсдийнхөө хүнийг барьсан уу барьсан. Намынхаа гишүүдийг барьсан уу барьсан. Гэхдээ нам бол өөрөө тогтоол гаргаж... Амарыг тогтоол гаргаад л барьсан. Лувсаншаравыг Төв Хорооны Ерөнхий Нарийн бичгийн даргыг Намын төв хорооны тогтоолоор л барьсан ш дээ. Өөрсдөө л тогтоол гаргаад л өөрсдөө л дарга нарыг барьдаг ш дээ. Нэгэнт гаднаас хийлгэж байсан учраас өөрсдөөр нь. Гаднаас хийлгэж байсан нь үнэн. Аа...МАХН бол тэр геноцитыг Монголд үйлдэх гар хөл нь, гадны бодлогыг Монголд хэрэгжүүлэгч нь мөн. Энэ гарцаа байхгүй нотлогдоно. Би нэг илтгэл бичсэн юмаа. Англиар орчуулаад тараасан ш дээ. Энэ Ламбаа л орчуулуулаад тараасан ш дээ. Хаана явсан юм бүү мэд. Гадагшаа мадагшаа явсан л юм гэсэн. Сүүлд надад захиа махиа ирж л байсан. Гарцаа байхгүй энэ бол МАХН. Нэгдүгээрт энэ бол аймаглан устгах гэмт хэрэг мөн. Хоёрдугаарт үйлдэгч нь МАХН мөн. Дотоод яам бол яахав дээ бууны гох дардаг гүйцэтгэгч нь л байхгүй юу. Тийм учраас энэ дээр ч Дотоод яамыг буруутай гээд байх биш дээ. Цагдаа л гэсэн үг ш дээ. Цахилгаан бороохойгоор цохь гээд тушаал өгөхөд цагдаа очоод л цохиж байгаатай ухаандаа ялгаагүй ш дээ. Тийм учраас хэлмэгдүүлэлт бол маш их гамшиг.

Хишигсүрэн -

Тэр үедээ хүмүүс юу гэж хэлдэг байсан бол. За “эсэргүү боллоо” гээд л тэгдэг байсан гэж байгаа юм л даа. “Японы тагнуул”...

Пүрэвдорж -

Ардын дайсан. Японы тагнуул гээд л одоо ингээд.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Япон гэснээс Японы бодлого их сонин байдаг л даа. Японы бодлого бол. Би хэдүйн ярилуу Халх голын дайны тухай ярьсан билүү яриагүй билүү?

Хишигсүрэн -

Үгүй.

Пүрэвдорж -

Тийм. Японууд...Монголд гадны тагнуулууд байсан уу гэвэл байсан л даа. 1910-аад онд чинь Америкийн тагнуул байсан л байгаа юм. Японы худалдаачид тагнуул, Оросын тагнуул дүүрэн.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Переживальский гээд л гардаг.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тагнуул ш дээ. Бурдуков гээд л гардаг. Магтаад л Бурдуков гээд залбираад байдаг. Тагнуул ш дээ. Бурудковын тагнуул хийгээд очсон баримт нь одоо Орост байгаад хэвлэгдээд л гарсан ш дээ. Бүгд тагнуул ш дээ.

Хишигсүрэн -

Симуков...?

Пүрэвдорж -

Симуков биш юм шиг байгаа юм. Симуковыг сүүлд нь барьж авч алсан байдаг.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Тагнуулыг нь хийж өгөөгүй юм болов уу?

Хишигсүрэн -

/инээв/ Тийм юм болов уу? Хүүхэд мүүхдээ хүнд өгөөд л одоо.

Пүрэвдорж -

Тийм одоо алчихсан байдаг юм л даа.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Владмирцов гээд л эрдэмтэн. Том эрдэмтэн. Тагнуул ш дээ. Владмирцовын очоод тагнаад бичсэн мэдээлэлүүд нь Орост гарсан ш дээ. Хэвлэгдээд л гарсан. Тэр ялгаа юу байсан юм бэ. Тагнуулууд ш дээ. Гадны тагнуулыг л юу яадаг юм бол тэгвэл Оросуудыг барьж авч алах ёстой болно. Эд нар бол Оросуудын гадны тагнуулууд. Японы тагнуулууд ирж байсан. Япон офицер ирж байсан тийм юм байдаг юм билээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Да лам Цэрэнчимэд Японтой уулзах гэж явсан байдаг юм ш дээ. Богд явуулсан байдаг ш дээ. Нөгөө 1911 онд улсаа байгуулчихаад. Японтой...Монголыг дэлхий нийтээр олон улсаар хүлээн зөвшөөрүүлэхийн тулд Да Лам Цэрэнчимэдийг явуулсан байдаг юм. Цэрэнчимэд чинь Дотоод яамны сайд ш дээ. Тэгэхдээ энэ Дотоод яам ш дээ. Улс орны дотоодын хэргийг эрхэлдэг сайд байхгүй юу. Яам байхгүй юу. Дотоод яам чинь өөр байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд Хайлаарт яваад очсон чинь Оросууд цаад талаар гаргаагүй байдаг юм. Америкийн архиваас гарч ирсэн ш дээ. Тийм баримт. Цэрэнчимэд. Тэгвэл одоо Цэрэнчимэдийг бас Японы тагнуул гэх үү энэ чинь. Дипломат харилцаа тогтоох гээд явж байна ш дээ.Хүн. Тийм учраас Японы тийм юм байсан уу гэвэл байлгүй яахав дээ. Зүгээр тэгж л Япон тагнуул гэж алдаг л байсан. Япон чинь 1930-н хэдэн онд Умард Хятадыг эзлээд 2 Монголыг нэгтгэх гэсэн байгаа юм. Өвөр Монгол, Ар Монгол хоёрыг нэгтгээд нэг улс байгуулаад тэгээд Японыг дагасан тийм улс байгуулах гэж л огт биелэхгүй юм л мөрөөдсөн байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Үгүй ээ, яахав дээ. Панмонголизм гээд нэг юм байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм. Нармай Монголын үзэл.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Японы тэр яах уу гэхээр Нармай Монголын үзлийн тухай ярина. Япон тэгээд бодлого баримтласан байгаа юм. Ингээд 2 Монголыг нийлүүлье гэж. Оросууд Хятад ч мэдээж хэрэг эсэргүүцэлгүй яахав. Хятад эсэргүүцэж чадахгүй байсан. Өөрийгөө эзлүүлчихсэн. Гоминданы Засгийн газар нь үймчихсэн. Бүгд найрамдах улс байгуулаад Чан Кай Ши эд нар ерөнхий сайд болоод гараад ирсэн ч гэсэн хойд талыг нь Коммунистууд эзлээд коммунист засгаа байгуулахад бэлэн болчихсон. Яг тийм түүхэн боломж бүрдчихсэн байсан. Японууд тэрнийг ашиглаад 2 монголыг нийлж Монгол улс байгуулаад тэгээд өрийнхөө талыг баримталсан улс байгуулъя гэж явсан. 1939 онд Халхын голоор довтлох гэдэг чинь ерөөсөө тийм зорилготой. Орос бол тэрнийг мэдэнгүүтээ эсэргүүцсэн. Энэ хоёр чинь 2 Монгол нийлэхийг л улайран эсэргүүцнэ ш дээ. Өвөр Монгол, Монгол хоёр нийлчихвэл Буриад, Тува мува нийлэхдээ тулна ш дээ. Тийм учраас тэрнийг тасалдуулсан. 1939 онд Японы, Орос хоёрын аль нь дийлсэн нь аль нь Монголд ашигтай байсан уу гэдэг бол ярилцлах л сэдвийн нэг. Биелэх байсан уу гэвэл биелэхгүй байсан. Япон Оросыг дийлэхгүй ш дээ. Тэгээд биелэхгүй юм мөрөөдсөн. Японууд бол биелэхгүй юм мөрөөдсөн ийм юм. Нармай Монголын үзэл яахав дээ. Нармай Монголын үзэл гэдэг бол хүн төрөлхтөн байтугай, адгуус амьтан төрлөөрөө сүргэлдэг биз дээ. Тэмээ, адуу хоёр сүргэлээд явдаггүй. Тэмээ тэмээтэйгээ, адуу адуутайгаа сүргэлдэг биз дээ. Амьтан байтугай өвс ургамал нэг доор ургавал компактный гэж ярьдаг оросоор бол. Нэг доор ургадаг ш дээ. Тэрэнтэй адилхан үндэстэн бол нэг дор аж төрдөг. “Төр” гэж нэг юм тийм ээ. Хүн төрөлхтөний түүхэнд. Төрийг үүсгэдэг гол шинж нь юу юм бэ. “Үндэстэн” ш дээ. Яахав олон үндэстний улс байна л даа. Гэхдээ нэг үндэстэн л нэг улсаа байгуулдаг биз дээ. Тэгэхээр Монгол үндэстэн тарсан бутарсан, тарсан. Тарсан ч юу байхав тасдаад авчихсан ш дээ. Энэ үндэстэн нийлж нэг Монгол улс байгуулая гэхэд юу нь энд буруу байгаа юм бэ. Юу нь нүгэл юм байгаа юм. Нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт нийлж ээ гэж үзье. Нармай Монголын засгийн газар байгуулсан ш дээ энэ чинь Атамон Семинов чинь байгуулсан ш бүр.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгвэл бүтэхгүй байсан. За бүтэж гэж бодоё л доо. 2,3-н нийлж. 4-н монгол ч гэдэг юмуу нийлээд за яахав нэг тэр үеийн нийлсэн гэсэн 6-н сая орчим хүнтэй нийлэх байсан байгаа юм л даа. 7-н сая ч юмуу. 7-н сар хүнтэй улс байгуулахад 1922 он гэхэд чинь Зөвлөлт Холбоот Улс байгуулагдсан 180-аад сая хүнтэй улс байгуулагдсан байсан. Хятад 900-гаад сая хүнтэй байлаа. Ийм 2 улсын дунд 7 сая хүнтэй улс байгуулагдахад энэ хоёрт юугаараа аюултай юм бэ. Ямар ч аюул байхгүй ш дээ. Гэтэл энэ хоёр чинь яав. Орь дуу болсон ш дээ. Панмонголизм гэж аюултай юм гарч ирэх гэж байна гээд сүйд майд. Зүгээр л Монголыг таслаж байсан 2 монголыг нийлэх гэж байна л гэж ингэсэн. Тийм учраас Нармай Монголын үзэл бол заяамал үзэл. Нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт энэ бол дэвшилттэй зүйл. Яагаад гэвэл улс орон нийлэхээр зэрэг хөгждөг биз дээ. Тэр үед 7,8-н сая хүнтэй Монгол нийлчихсэн байсан бол хүн амынхаа олон дээр дулдуйдаад өдийд дэвшсэн л байгаа. Ямар ч аюул байхгүй. Орос Хятад хоёрт ямар ч аюул учруулахгүй. Харамсалтай нь Америк дэмжээгүй. Америк бол эсэргүүцээ ч үгүй дэмжээ ч үгүй тэгээд л орхичихсон байгаа юм. Япон сүүлдээ энэ үзлээсээ ухраад Атамон Семеновыг Орост барьж өгч буудуулж алуулаад Японууд бас л элдэв юм хийсэн улсууд л даа. Тэгээд Нармай Монголын үзэл бол дэвшилттэй сайн үзэл би өөрөө ч Нармай Монголын үзэлтэй. Одоо 3-н монгол нийлэх үү үгүй гэж. Нийлээсэй гэсэн хүсэл байлгүй яахав.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Дахиж нийлэхгүй байх аа. Хэцүү. Хятад задарсан үед нийлж болно.

Хишигсүрэн -

Хятад задрах боломж байна уу?

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ үгүй. Тийм сураг тийм төсөөлөл бол байхгүй байгаа юм аа. Хятад хог чинь нөгөө нэг үндэстэн ш дээ. Оростой адилхан задраад явчих тийм олон үндэстэн биш.

Хишигсүрэн -

Саяны энэ Уйгурт гардаг юм ер нь юу болчихов...?

Пүрэвдорж -

Тэр ч яахав. Зүгээр нэг ийм юм байгаа юм. Юмны ингээд гүн ухаан чи бол философич хүн учраас гүн ухааны логикоор бол үзэхээр зэрэг том юм болгон устдаг нэг тийм зүй тогтолтой. Байгаль дээр ч нийгэмд ч тийм ээ. Динзовар сөнөчихсөн байх жишээтэй. Томрох тусмаа. Заан цөөрөөд л явж байна. Устдаг. Том импери гүрнийг харахад бүгдээрээ задарч байсан. Бүгдээрээ устаж байсан. Тэгэхээр ийм том юм устдаг нэг түүхтэй байгаа юм аа. Анхных нь хоёр тасарсан нь тэр ш дээ. Хоёр тасарч болдог бол 3 тасарч болох уу гэсэн юм санагдаж байгаа байхгүй. Дөрөв тасарч болох уу гэж. Болно доо. Яагаад үгүй гэж. Болно болно. Болохгүй юм гэж орчлонд байхгүй шүү дээ. Байхгүй шүү дээ /инээв/

Хишигсүрэн -

/инээв/Тийм.

Пүрэвдорж -

түүнээс гадна нэг юмыг бодох хэрэгтэй. Хятадыг сулруулах бодлого Америкт ч бий Европод ч бий, Орост ч бий ш дээ. Элдэвээр хатгана ш дээ эд нар чинь. Тэгэхгүй бол Хятад чинь аюултай юм болох нь байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Бид нар одоо дийлэхээ болилоо эд нар одоо зад тавилаа гээд эд нар чинь....

Пүрэвдорж -

Тийм. Тэгж Хятад задарсан үед бол харин Монгол нийлж болох талтай. Тэр Шинжааны хувьд бол хэцүү дээ. Шинжаан бол их эмэгнэлтэй. Шинжаан байна. Түвд байна. Түвд бол буддын шашинтай учраас тийм харгис үйлдэл хийж чадахгүй байна л даа шашинаасаа болоод. Аа...шинжаан чинь лалын шашинтай ш дээ. Аль кайда гээд нөгөө лалын мөнгөтэй ертөнц цаана нь байж байна ш дээ. Тэр Шинжааныг ашиглая гэж яагаад Орос бодохгүй байх юм бэ. Яагаад Америк бодохгүй байх юм бэ ухаандаа. Нөгөө лалынх нь юугаар тулгуурлаад Хятадыг суларуулахын тулд. Явж явж Шинжаан нэг их цус урсгасан аюултай алан хядалганд л хүрэх байх гэж санаа зовж байна.

Хишигсүрэн -

Би танд зүгээр нэг...энэ ёстой тэнэг, шинжлэх ухааны эсрэг юм асууя /инээв/ тэгэх үү? Түвдэд бослого болоод Түвдийн бослогыг Хятадууд дараад тэгээд сайхан газар хөдөллөө ш дээ /инээв/...гэж л би тийм хачин юм асуух гээд байна . /инээв/

Пүрэвдорж -

Газар хөдлөж байна. Цунами, усан шуурга болж байна. Усан шуурга чинь газар хөдлөж л байна ш дээ. Далай доор газар хөдлөж байгаа.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Энэ чинь яахав дээр юу юм шиг байгаа юм. Энэ хүний үйлдэлтэй холбоотой юу үгүй юу гэсэн юм гарч ирж байгаа юм. Байгалььд үзэгдээд байгаа юм. Яагаад үгүй гэж, яагаад үгүй гэж.

Хишигсүрэн -

Би бол тэрнийг харж байна.

Пүрэвдорж -

Хүний үйлдлээс болно ш дээ. Ухаандаа газрыг чинь хөдөлгөх үйлдэлийг хүн хийж болно.

Хишигсүрэн -

Хийж байгаа ш дээ. Уран сайхны кино гарсан ш дээ. Террористууд үүнийг ашиглаж байгаа тухай....

Пүрэвдорж -

Бүгд хийж байгаа ш дээ. Яагаад үгүй гэж. Тийм. Тийм учраас энэ байгаль...хүн өөрөө байгаль...хүн байгальийн нэг хэсэг гэдгийг илрэл л энэ ш дээ. Тийм учраас...чи гүн ухааны хүн. Байгаль өөрийн зүй тогтолтой ш дээ. Тэгэхээр зүй тогтолынхоо дагуу хүнийг цөөрүүлэх...байгальь өөрөө хүнийг цөөрүүлж зохицуулдаг байхыг хэн үгүйсгэх юм бэ.

Хишигсүрэн -

Одоо Мальтусч онол байна ш дээ./инээв/

Пүрэвдорж -

Тийм. Мальтусийн онол.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Яагаад үгүй гэж. Яагаад үгүй гэж. Тийм гэж нотлохгүй юм гэхэд бүр үгүйсгэж болохгүй. Яагаад ч ийм арга байхгүй.

Хишигсүрэн -

Чадахгүй байхгүй юу..

Пүрэвдорж -

Яагаад чадахгүй. Тэр тухай би роман бичиж байгаа. Юу хэлмэгдүүлэлт яриад дуусчихсан уу?

Хишигсүрэн -

Би яахав Түвд энэ тэр гээд асуусан л даа.

Пүрэвдорж -

Тэр ч хариулаагүй л дээ. Шинжааныг хариулсан билүү?

Хишигсүрэн -

Тийм. Шинжааныг болохоор та ингэж хэлсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Энд орсон уу?

Хишигсүрэн -

Ороогүй. Лалуудтай их холбоотой учраас ер нь их цуст дайн гаргах...

Пүрэвдорж -

Тийм. Шинжяны...Шинжааны Уйгарын асуудалд олон улсад их анхаарч байсан байдаг юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

1945 онд Америкийн Дэд ерөнхийлөгч Вильсон манайд ирсэн ш дээ. 2 зорилготой ирсэн байдаг юм. Нэгдүгээр зорилго нь юу вэ гэхээр зэрэг аа...Монголыг ер нь тусгаар тогтонуулж, тусгаар тогтносон улс болж чадах юмуу даа үгүй юмуу Монгол ер нь. Чадах юм бол дэмжье гэж бодсон байгаа юм. Тэгээд ирж үзсэн. Ирж үзээд шууд урагшаа очоод Чан Кай Ши-эд хэлсэн Монголыг тусгаар тогтнуулах нь зүйтэй гэж зөвөлгөө өгсөн. Хойно Оростой уулзчихаад ирсэн. За 2 дахь шалтгаан нь баруун хязгаарт чинь Монголын баруун хил дээр чинь нэг будлиан болоод байсан ш дээ. Шинжаантай холбоотой. Тэрнийг л ажиглах гэж энэ юу юм бэ гэж ажиглах гэж ирсэн байдаг юм ш дээ. Америкийн архивт бий. Тэр архивын баримт бол гарсан. Монгол хэл дээр орчуулагдаж гарсан ш дээ. Орчуулж гаргасан ш дээ. Ер нь Шинжаан бол Хятадын хувьд нэг эмзэг газар нь мөн юм. Аа...лал шашинтай. Лал шашинтай учраас Түвдээс нилээн өөр. Их хатуу юм гарч мэдэх талтай. Яагаад гэвэл лалын ертөнц мөнгөтэй. Лалын ертөнц, дэлхийн аллага, хядлагын гол уурхай л болж байгаа юм ш дээ одоо бол. Лалын шашины хамгийн харгис хэсэг нь. Бүхэлдээ биш л дээ. Ингээд бодохоор зэрэг тэр мөнгөтэй лал, лалын тэр харгис бүлэглэл, харгис ертөнц Шинжааны хэрэгт оролцоод ирвэл Хятадад нилээн тийм...Хятадын санааг зовоож болох энэ талтай. Хэрвээ дахиад будлиан гараад Түвд шиг ийм бослого энэ тэр гараад ингээд явах юм бол Түвд шиг ийм амархан шийдэгдэхгүй байх. Түвдийг ч хэцүү шийдлээ ш дээ. Цус урсгаж, хүн амьтан алж хядаж л дарлаа ш дээ Хятадууд бол. Тэгэхдээ бол Шинжаан бол тийм амархан хэдэн зуун хүн алуулаад тэгээд дарагдчихгүй болов уу. Тийм учраас нилээн осолтой тийм л юу л даа.

Хишигсүрэн -

Бид хоёр Нармай Монголын үзэл ярьж байгаад Хятад задрах ер нь боломж бий юу гэж /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Түвдийн ийм ярианд хүргэсэн л дээ.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ яахав дээ болохгүй юм гэж ерөөсөө байхгүй тийм ээ. Хятад одоо хоёр салчихсан л байж байгаа ш дээ. Гурав салахыг хэн байг гэх юм бэ. Дөрөв салахыг хэн байг гэх юм. Ямарваа нэг том юм бол задардаг. Том импери гүрнүүд юу яадаг одоо нурдаг ийм юутай. Тэр тусмаа Хятадын улс төр, эдийн засгийн дэглэмийн хооронд асар их зөрүү байна ш дээ. Чөлөөт эдийн засаг, зах зээлийн эдийн засаг.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Дарангуйллын улс төрийн дэглэм нь нөгөө Коммунист маягаараа байсан. Энэ хоёр чинь...нийгмийн суурь давхарга чинь зогсож байх ёстой биз дээ. Чи гүн ухаанч хүн мэднэ. Нийгмийн суурь давхарга

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Энэ чинь одоо зөрчилдөөд байж байна ш дээ. Одоо энэ зөрчлийг яаж дарж байна уу гэхээр зүгээр хүчээр дарж байна тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Интернетийн сайтыг хүртэл бид нар юу яасан гээд тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Хориглож байна хааж...

Хишигсүрэн -

Хориглох гэж оролдоод л тийм ээ.

Пүрэвдорж -

Дийлэхгүй ш дээ. Тэр чинь бол маш хэцүү шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр энэ нийгмийн одоо энэ эдийн засгийн суурь, нийгмийн одоо улс төрийн дэглэм хоёрын хооронд...давхар хоёрын хооронд зөрчил цаашдаа хэдий хүртэл хугацаанд хурдасахгүй тэсэх вэ гэдэг асуудал байгаа юм. Энийгээ хятадууд их тийм зальтай шийдэж магадгүй. Бусад оронтой харьцуулашгүй, зальтай шийдэж чадаж магадгүй. Хятадууд чинь их зальтай ш дээ. Аа...зүгээр энийг шийдэж чадахгүй яваад тэгээд дэлхийн том гүрнүүд Хятадаас айж байгаа олон гүрэн байна ш дээ. Европ бүхэлдээ Хятадаас айж байгаа. Орос айж байгаа. Америк айж байгаа. Эд нар хатгаад Хятадын дотоод зөрчилийг хурцатгаад Хятад задарч болох талтай. Хятадыг задараасай гэж хүсэж байгаа хамгийн нэгдүгээр зэргийн улс бол Орос. Ядахдаа дэлхийд ноёрхохоо больё гэхэд бүс нутагтаа ноёлох гэж бодно биз дээ. Тийм учраас Хятадыг задараасай гэж бодож байгаа мөрөөдөж байгаа гүрэн бол Орос л доо. Тэгээд Орос Америк эд нар нийлээд янз бүрийн л юм хийдэг дээ ер нь бол. Тийм юм хийгээд Хятад задарч болно. Хятад ингээд задарвал Өвөр Монгол яах вэ гэдэг асуудал гарч ирнэ. Бодвол эхлээд тусгаар тогтнолоо зарлаж болох юм. Мөрөөдөж байна ш дээ тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тусгаар тогтнолоо зарлаж болох юм. Тэгээд тодорхой хугацааны дараагаар Монголтой нийлээд ингээд нэг 10-аад сая хүнтэй. Ийм нэг жийрэг буфер улс болгохыг Орос бас санаархаж магадгүй. Хятадыг дахиж томоруулахгүйн тулд. Тийм учраас Хятад ямар нэг хэмжээгээр задараад өвөр Монгол, Монголтой нийлээд улс байгуулахад бол Орос, Америк хоёр учиргүй эсэргүүцэхгүй байх. Япон эсэргүүцэхгүй. Хятадаас одоо бүгдээрээ айж байна ш дээ. Тийм юм болох уу үгүй юу гэдгийг бүү мэд бидний хувь заяа л мэднэ дээ.

Хишигсүрэн -

Сая бид хоёр хоол идэж байхдаа...

Пүрэвдорж -

Бараг хувь тавилан ч гэдэг юмуу.

Хишигсүрэн -

Би таниас асуусан чинь та Дамбийжаагийн тухай ном бичиж байгаа гэж байна ш дээ. Яг одоо ажил чинь...

Пүрэвдорж -

Тийм роман бичиж байгаа.

Хишигсүрэн -

Энэ дээр бас аягүй гараад ирлээ ш дээ. Ойрдын...

Пүрэвдорж -

Тийм ээ. Дамбийжанцанг чинь Оросууд явуулсан байдаг юм ш дээ. Дамбийжанцан чинь ер нь халимаг хүн ш дээ. Астраханий халимаг. Түүх мүүх нь бий над дээр. Орост тэр баримт энэ тэр нь бүгд хэвлэгдсэн. Дамбийжанцанг ашиглах гэж байсан энэ тэр. Тэр чинь хаант Оросын үед шүү дээ. Тэр баримт энэ тэр нь бол хэвэлсэн. Инна Сомолкина монгол хэлтэй нэг Монгол судлаач, сэтгүүлч авгай байсан, одоо бурхан болчихсон. Тэр хүний “Жа ламын толгой” гэсэн ном гарсан. Тэр номонд ч зарим нь бий. Ер нь бас бус зөндөө юм гарсан л даа. Тэгээд Петрбургт аваачиж жил гаран болгосон байдаг юм. Зарим хүн бичихдээ тэнд Петрградийнн их сургуулийн хуулийн ангид сурч байсан юм байна гэсэн баримт бий. Худлаа юм шиг байна лээ. Тэр нааш нь явуулах л бэлтгэл хийж л жил гаран болгоод тэгээд явуулсан. Тэгээд Ойрадын Бүгд Найрамдах улс гэж байгуулаад. Ойрадын улс гэж байгуулаад нөгөө Хятад бол Манж засаг уначихсан. Хятад засаггүй болчихсон байлаа ш дээ. Монгол 1911 онд чинь тусгаар тогтнолоо зарлачихсан ингээд байж байхад зэрэг оросууд Ойрадыг таслах бодлого баримталсан байгаа юм. Энэ чинь 1912 онд орж ирсэн ш дээ. 1911 оны сүүлчээр орж ирсэн ш дээ энэ чинь. Дамбийжанцан чинь хойноос.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Аа...тэгээд Ойрадын улс гэж байгуулна чи тэрнийг хаан нь юмуу толгой нь болно гэсэн. Цаанаа бол Ойрадское Губерное гэж болгоод Дамбийжанцанг генерал губирната болгоно гэж. Генерал хувцас хүртэл хийж явуулсан байдаг ш дээ. Тэр бол баримт бий. Бурудоков авч ирж өгсөн байдаг юм. Тэр генерал хувцасыг нь. Сүүлд нь 1912 онд байна уу. Тийм 1912 онд авч ирж өгсөн байдаг юм. Тэгсэн Дамбийжанцан нь за гэж ярьчихаад дотроо бол тэр Нармай Монголын үзэлтэй этгээд байсан байгаа юм. Панмонгол, панмонголист гэнэ биз дээ оросоор. Ирэнгүүтээ богдтой уулзсан. За Оросууд ингэж таслах гэж байна шүү. Та нар одоо хүртэл яагаад Ховдоо чөлөөлж аваагүй юм бэ. Ховдыг чөлөөлөхөд би оролцъе гээд. Яагаад заавал Дамбийжанцан оролцох гэсэн гэхээр Ховдын хажууд хасаг цэргийн хороо байсан Оросын. Тэр хороонд Дамбийжанцанд зориулсан 500-аад винтов буу бэлдчихсэн байсан. Тэгээд Ховдыг чөлөөлөхөд Дамбийжанцан оролцлоо ш дээ. Манлай Баатар Дамдинсүрэн ерөнхийд нь захираад дотор нь нэг хэсгийг нь Дамбийжанцан, нөгөө хэсгийг нь Жалханз Хутагт, гурав дахь хэсгийг нь Магсаржав. Гол үүргийг Дамбийжанцан гүйцэтгэсэн. Яагаад гол үүрэг гүйцэтгэсэн нь Дамбийжанцан бэ гэхээр Дамбийжанцан илүү зэвсэгтэй байхгүй юу. 500 винтовтой хүн чинь нөгөөдүүл нь цахиур буутай юмнууд л зогсож байгаа ш дээ. Тийм учраас Дамбийжанцан гол үүрэг гүйцэтгэсэн. Ховдод.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Ховдыг чөлөөлөнгүүтээ Ховдод байсан оросуудыг хөөж эхэлсэн Дамбийжанцан. Татвар авсан. Өвс хадуулахгүй гэсэн. Тэгээд хойш нь цахилгаан явуулсан байдаг юм оросууд. Үгүй ээ нөгөө /инээв/ манай Дамбийжанцан чинь одоо бид нарыг хөөгөөд эхэллээ яах уу гэж. Бариад нааш нь явуул гэж. Тэгээд 1914 онд барьсан. Барихад нь Хатанбаатар Магсаржав барьж өгсөн. Магсаржав ер нь өөдгүй үүрэг гүйцэтгэсэн хүн ш дээ. Тэгээд хойш нь аваачаад шоронд хийгээд. Тэгээд дараагаар нь Якут руу цөлөөд. Тэгээд 1918 онд, 1917 онд хувьсгал гараад 1918 онд иргэний дайн гарчихгүй юу. Иргэний дайн гарахад буцаад ирчихсэн байсан байгаа юм. Тэгээд Астарханьд бужигначихаар зэрэг дахиад Монголд ороод ирсэн байгаа юм. Сүүлд. Тэгээд дахиж Монголд орж ирээд юу ч болоогүй л дээ. Улааныхан Ардын засаг өөрийнхөө талд оруулах гэж Жалханз оролдсон. Орохгүй. Аа...Зөвлөлтийн Оросын улааны засгийг ямар аюултайг би мэднэ гэсэн. Цагаанууд одоо Барон Унгерн талдаа оруулах гэсэн үгүй. Астарханьд Орос улаан, цагаан хоёр байлдаж байхыг би харсан. Ялгаагүй хүн хяддаг юм билээ би орохгүй гээд. Алинд ч ороогүй ш дээ Дамбийжанцан чинь. Богд хаан чинь шагнасан. Тамга олгосон. Тамгатай Хутагт ш дээ. Дамбийжанцан чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Одоо хэлдэггүй юм. 7-хон тооны тамгатай Хутагт байсан гээд байдаг худлаа. Дамбийжанцан нэг нь мөн. Тэр түүх нь ч байгаа. Одоо архивт ч байгаа. Тийм. Аа...Ховдыг чөлөөлөхдөө зэрэг Догшин Ноён Хутагт гэдэг цол өгөөд тамга олгоод тамгатай Хутагт болгоод хошуу таслаж өгөөд тийм юм байсан ш дээ. Сүүлд нөгөө тэр хошуугаа аваад улаан засаг тогтоод яах ч орох газаргүй болоод тэгээд Хятад Монголын хил тэр “Майжинсан”-гын уул гэж эзгүй газар орчиж байж байгаад тэгээд тэнд байж байхад нь нөгөө Ховдыг чөлөөлөхөд хамтарч байсан Жалханз Хутагт нь Ерөнхий сайд болчихсон. Магсаржав нь Цэргийн сайд болчихсон. Тэр хоёрын тушаалаар алсан ш дээ. Тийм хувь заяатай. Тэр гурван хүн чинь тэгээд нэг нэгнийгээ алсан ш дээ. Тэгээд Дамбийжанцанг алаад толгойг нь сүүлд хойш нь аваачсан гэж байгаа. Мөн ч юмуу биш ч юмуу Дамбийжанцангийн толгой.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Одоо тэр Петрбургийн юунд Кунстагий гээд германаар. Нэг юм байгаа ш дээ. Юу гэдэг юм бэ дээ. Онцгой явдлын дотоодын хадгаламжинд толгой нь байгаа. Тийм юм л даа Дамбийжанцангын түүх бол, намтар бол. Харгис хүн байсан уу харгис хүн байсан. Хүн алдаг хяддаг. Хүний нүд ухна одоо амьдаар нь хүний зүрх сугална. Тэр нь авах юм байхгүй харгис л даа. Гэхдээ Монголын үндэсний үзэлтэй тийм л хүн байсан. Би яг байгаагаар нь бичнэ. Яахав ирэх жилийн намар тийшээ гарна.

Хишигсүрэн -

Тэр хүний зүрх суглаж байгаа кинонд гардаг чинь...?

Пүрэвдорж -

Үнэн үнэн. 11-н хятадын зүрх сугалсан. Зүрхийг нь суг татаж одоо зүрхээр нь тугаа тахисан. Гэхдээ ялгаагүй ш дээ. Хатанбаатар Магсаржав Улиастайд хүний зүрх сугалаад л тугаа тахисан ш дээ. Дамбийжанцан тахисан. Ялгаа нь гэвэл Дамбийжанцан хятадын зүрхээр тахисан. Магсаржав Монгол хүний зүрхээр л туг тахисан ш дээ. Ялгаа юу байдаг юм бэ. Тийм л ёстой байсан юм чинь. Үнэн үнэн. 11-н хятадын зүрхийг амьдаар нь суга татаж туг тахисан. Харгисын хувьд ч аюултай л даа. Лам байсан, Түвдэд сууж сууж байсан. Мах гал тахидаг лам байсан юм. Сүүлдээ Ховдыг чөлөөлөх үед сахилаа хураалгачихаад Хятадуудаас өшөөгөө авна. Хятад л их өштэй хүн л дээ. Ховдыг устгана гэж байсан ш дээ. Ховд чинь Хятад хот байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Хятадууд байгуулсан. Онцгой л роман юм. Үнэнээр нь л бичнэ би.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Бид хоёр дахиад нэг өмнөх ярьсан юм руугаа эргээд нэг МАХН үлдсэн шалтгаан нь таны бодлоор юу вэ?

Пүрэвдорж -

Түрүүн хэлчихсэн л дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм гэхдээ...? Гэхдээ гэнээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Яагаад гэвэл 1990 онд ардчилал засгийн эрх аваагүй. Хувьсгалт нам эргүүлээд засгийн эрх авсан учраас өөрөө өөрийгөө устгана гэж ямар юм байдаг юм бэ. Устгахгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Цаашид яах уу?

Пүрэвдорж -

Алга болно.

Хишигсүрэн -

Аа ха ямар замаар...? Яаж... байж болох уу?

Пүрэвдорж -

Би хэлмээргүй байна. Ямар замаар алга болохыг нь.

Хишигсүрэн -

За /инээв/.

Пүрэвдорж -

Хувьсгалт намыг бэхжүүлчихэж мэднэ. 13 онд устаж магадгүй юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би хараа...7-н сарын 1-нд байшин шатаж байхад би тэндээс юу харж байсан гэхээр символичиский асар их юу ш дээ. Цохилт ш дээ энэ бол. Орон гэргүй болгож байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тэгээд тухайн үед би байж байсан найзуудтайгаа ингээд ярихаар энэ чинь улам гааруулаад, галзууруулаад одоо улам энэ нам цаашаагаа бэхжих үндэс нь ш дээ гэж байгаа байхгүй юу. Тэгээд ингээд яг дараах нь биш, жилийн дараа ингээд ажихаар ямар нэгэн байдлаар тэр Хувьсгалт нам ийм байж л дээ. Одоо таны насныхан танай насныхан доошоо улсууд биш таниас дээшээ насныхан Хувьсгалт намын тэр үнэхээрийн тэр байгаа кадруудыг өөртөө агуулсан хүмүүс байгаа байхгүй юу. Жишээлбэл миний ээж. Хувьсгалт намаас нэр дэвшигчийг ээж амьдарч байгаа газраа ялуулахгүй байна гэж түүхэнд байхгүй.

Пүрэвдорж -

/инээв/

Хишигсүрэн -

Тийм супер байхгүй юу. Одоо...тухайн үедээ бол нутагтаа байсан. Одоо Сэлэнгийн нэг баг дээр байж байна ш дээ. Тэнд хамгийн өндөр хувиар ялдаг. Аав бол Ардчилсан үзэлтэй бүр хэзээ ч намд элсээгүй хүн байхгүй юу. Тэгээд ээж, аав хоёр үзэл бодол таардаггүй. 2-уулаа их идэвхитэй улсууд. Аав бол нам бус. Аа, тэгээд тэр ирж суурьшсан газраа нэр хүнд авчихсан. Одоо тэр нэр хүндийг манай ээж сайхан ашигладаг байхгүй юу. Тэгээд Хувьсгалт намын байшин шатаад тэр юм болсон чинь би бол дотроо ингэж бодож байсан. За манай ээж нөгөө Ху намын чинь сонинг тараагаад баахан хариасан байж таараа. Тэгээд тэндээ 2 давхар тийм жижигхэн байшин барьчихсан. Арай жаахан тохьтой байдаг нь аав ээж хоёр байхгүй юу. Тэгээд утсаар за ээж минь одоо та баахан сонин тарааж гүйсэн хүн наад байшингаа шатаалгачихав. Би бол тийм л юм хүлээж байсан. Энэ тэнд үнэхээр ийм юу болвол энэ тэнд л байшин сав шатаагаад л Ху намын гэсэн нэртэй болгон руу дайрах. Ялангуяа манай тэнд чинь ёстой нөгөө гинжнээс өөр алдах юмгүй гэдэг шиг, үгээгүй ядуучууд...

Пүрэвдорж -

Сэлэнгэд үү?

Хишигсүрэн -

Одоо Тарнийг амралт байдаг газар байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Аа...энэ.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тэгээд ойрхон. Аягүй тийм хүмүүс амьдардаг байхгүй юу. Ингээд ээжийн үеэр Хувьсгалт нам дуусаад тэр улсуудад аягүй их том юу болоод...ичгэвтэр санагдсан байх аа гэж би боддог байхгүй юу. Аа...тэрнээс хойшоо Хувьсгалт намын гишүүд бол тэр “тулах цэг” нь үнэхээр нь гишүүд нь юм бол биш ш дээ. Шал өөр улсууд байхгүй юу. Тийм.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ яахав би бол ингэж боддог. Яг мартахаасаа өмнө тэр байшин шатсан юуг...би бодож байгаагаа хэлье л дээ. Байшинг хэн шатаасныг би мэдэхгүй. Дотроосоо шатсан. Телевизээр гаргаж байсан ш дээ. “Ийгл” телевиз маш сайн гаргаж байсан ш дээ. Хамгийн эхлээд шатсан цонх бол хаалганы зүүн талын цонх ш дээ. Дотроос нь шатахад гаднаас нь байсан улсууд унтраах гээд тэр дайрч байсан улсууд унтраах гээд юм цацаад байсан ш дээ. Тэгээд сүүлд нь яг харахад гурван давхарт шатааж байсан. Хэн шатаасныг бол би мэдэхгүй. Зүгээр энэ байшин шатсан нь МАХН-д хортой байсан уу. Ашигтай байсан уу гэхээр ашигтай байсан. Гарцаагүй ашигтай байсан. Бүр гарцаагүй ашигтай байсан

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Бүр гарцаагүй ашигтай байсан. Хэд хэдэн давхар ашигтай /санаа алдав/. За энэ яахав ингээд орхичихоё. За тэр хүмүүсийн тухайд яахав дээ настай хүмүүсүүд бол одоо ингээд энэ хүн гэдэг юм сонин шинжтэй юм л даа. Хүн яг өөрөөсөө өөрийнхөө хийж байсан үйл хэргээс хэрэггүй юм байж ээ гэж хэлэх чадвартай хүн их ховор байдаг юм шиг байгаа юм. Ерөөсөө ойлгоод байдаг “миний буруу байсан юм байна даа гээд мэдээд байдаг. Тэгсэн чинь миний зөв байсан гэж зүтгээд байдаг. Үгүй бол дуугүй байгаад байдаг. Тэгээд ингэж хэлж чадах хүн ховор байдаг учраас аа, тэр настай хүмүүсийн тухайд бол тэднийг одоо муу хэлээд ч яахав тэгээд л зүйл дуусна.

Хишигсүрэн -

Үгүй ээ, би бол бараг биширч байгаа ш дээ. Яаж хүнтэй тэгж ажиллаж чаддаг вэ гэж /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм. Бүр залуучуудад бол би их харамсаж байгаа юм. За яахав би нэг ном бичиж байгаа л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Бараг бичээд гүйцчихсэн. Ганцхан баримт бий. Оросоос нэг архивын баримт хүлээгээд байна. Тэр ном бол ийм юм. Нэр нь бол “Орсон гарсан учир начир” гэсэн ийм утгатай ном. Би хэнд ч хэлээгүй байсан. Чамд хэльчихье. Тэр бол бол би яагаад МАХН-д элссэн. Яагаад гарсан гэсэн энэ хоёрын хоорондох миний улс төрийн хувьд...

Хишигсүрэн -

Би бүр таниас намаас яагаад гарсан юм гэж асуух гэж байсан юм.

Пүрэвдорж -

Миний энэ...

Хишигсүрэн -

Хамгийн түрүүнд яагаад гүйгээд орчихов гэдгийг /инээв/.

Пүрэвдорж -

Энэ хоёрын хооронд орсон гарсан хоёрын хоорондох миний хувь заяа байхгүй юу. Яг энүүгээр Хувьсгалт Намын мөн чанарыг гаргаж байгаа юм. Энд хэн ч дуулаагүй. Би заримыг нь хэлчихлээ чамд “хүн алах уралдаан” зарласан тогтоол энэ тэр гээд. Бас өөр ч сонин юм бий. Тэд нар гарна. Тэд нарыг яахав залуучууд уншиг. Ингэсэн үед бол юм их учиртай ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Аа...хүний үйлс бүтэх гэж нэг юм байна. Би жишээ нь шүтдэггүй ш дээ. Би бол атейст. Гэхдээ хүний өөрийн явдал мөрөөс болоод дараагийн явдал мөрд нөлөөлдөг логик тийм учир холбогдол байна. Тийм учраас одоо яах гэж МАХН-д залуучууд элсээд, яахнав дээ хөөрхий гэж тэднийг жаахан харамсаж, тэдний төлөө санаа зовдог. Мэдэхгүй. Хууччуулыг би нэг их боддоггүй. Яахав миний ном гараад ирэхээр зэрэг уншвал “ээ дээ” гэсэн юмнууд ч мөн ч их бий дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.Мэдэхгүйгээсээ болоод тэгж байгаа байлгүй дээ.

Пүрэвдорж -

Би чинь энэ намын дотор нь байсан хүн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Тийм учраас би сайн мэддэг байхгүй юу. Мэддэггүй байсан. Сүүлд мэдээд 1990-ээд онд, мэдээд би ерөөсөө харин би яаж өвдөөд үхчихгүй яаж одоо...сайн бие хаатай байсан юм шиг байгаа юм аа одоо.

Хишигсүрэн -

/инээв/.

Пүрэвдорж -

Өвдөөд үхчихээгүй л байгаа юм шүү. Зүрх сайн байсан учраас тэгсэн байх.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэр юмтай холбоотой. За зүгээр шатсан тухайд бол би хэн шатаасныг мэдэхгүй байна. Аа...шатсан нь МАХН-д ашигтай.

Хишигсүрэн -

Би надад бол...

Пүрэвдорж -

Гэхдээ удаан тэсэхгүй байх аа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Удаан тэсэхгүй.

Хишигсүрэн -

Надад бол ингэж санагдаад байгаа юм хараа. За ямар ч байсан энд байсан Хувьсгалт Намд шатааж устгах ёстой юм байж ээ гэсэн маш энгийн юмыг хардаг байхгүй юу. Баримт бичиг, материал, хүн үзэж болохгүй юмнуудыг шатаагаагүй байж болно. “Шатчихсан ш дээ” гэж хэлэх гэж байна.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Гэсэн нэг тийм юм байна. Аа...хоёрдугаарт нь зүгээр аа...урьдчилж эд нар тооцоолж байсан юм болов уу. Болов уу? Тэгж их улсууд түрээд ороод ирнэ гэсэн...хүмүүс их бухимдалтай урд талд нь ингээд сайхан далим өгөх тийм юм болно гэсэн бэлтгэл байсан уу гэдэгт би аягүй их тийм эргэлздэг байсан байхгүй юу. Аягүй спонтанна цугларсан ш дээ тэр хүмүүс чинь...

Пүрэвдорж -

Тийм тийм. Тэгэхдээ дайрч шатаасан хүмүүс нь тэр эсэргүүцэж цугларсан хүн үү гэдгийг хэн ч батлаж чадахгүй л байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Биш ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм. Аа...нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт, гурав ч болов уу, дөрөв ч...

Хишигсүрэн -

Тэр жагсаалын чинь хариуцлагыг хүлээх удирдагч байхгүй байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Дөрөвдүгээрт...

Хишигсүрэн -

Тэгэхээр яаж яах юм бэ. Тэр хүмүүс шатаах юм бэ, яаж ч байсан.

Пүрэвдорж -

Дөрөвдүгээрт тэр байшин дотор үйлдэж байсан нилээд “гэмт явдал” тэр байшинтай хамт шатаж алга болсон байгаа. Дөрөвдүгээрт...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

За яахав ингээд “сэхнэ” л гэж бодож байгаа юм л даа. Хувьсгалт нам бол ингээд сэхнэ өрөвдүүлнэ гэж юу л бол доо. Хувьсгалт нам өширхөж шатаасан уу. Би одоо сая хэллээ ш дээ. Шатаасан улсууд одоо тэр Хувьсгалт нам өширсөн улсууд мөн үү биш үү гэж. Тэгээд чи сая хэллээ л дээ. Мөн байсан бол яагаад Ленины музейг шатаахгүй байгаа юм бэ. Хувьсгалт намын байшинг шатаахгүй байгаа юм бэ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Аймаг болгонд Хувьсгалт намын байр байгаа ш дээ тэрнийг яагаад шатаахгүй байгаа юм бэ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Дүүрэг болгонд нэг юм байж байгаа ш дээ, тэрнийг яагаад шатаахгүй байгаа юм бэ.

Хишигсүрэн -

Тэр намын гишүүний гэрийг яагаад шатаахгүй байгаа юм бэ гэдэг шиг /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм. Намын гишүүнийг яагаад зодохгүй байгаа юм бэ тэгвэл.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Хувьсгалт намын...

Хишигсүрэн -

/инээв/ ийм л үр дагавар гарах байсан.

Пүрэвдорж -

Тэгсэн юм байхгүй л байна ш дээ. Тийм учраас Хувьсгалт намын байшин лав л өширхсөн хүн шатаагаагүй. Лав л өширхсөн хүмүүс шатаагаагүй. Тэгсэн бол өөр газар шатаагаад л Хувьсгалт намын гишүүдийг зодоод л алаад л одоо ийм юм болох ёстой биз дээ. Байхгүй ш дээ. Тийм юм байхгүй л байгаа.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Аа..., тэгээд Хувьсгалт нам энэ хэргийг яах гэж одоо дэвэргэж 400,500-н барьж авч шоронд хийж. Завсараас нь одоо ингэж байгаа юм бэ. Энэнээс чинь үндэслээд хэн..., хүнийг тэр 5-н хүнийг хэн алсан гэдэг асуудал, хэн шатаасан бэ гэдэгтэй л холбоотой.

Хишигсүрэн -

Одоо шийдэж чадахгүй л байна ш дээ тэгээд. Чадахгүй л байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

“Хэн шатаасан бэ” гэдэгтэй гарцаагүй холбоотой. “Хэн алсан бэ” гэдэг нь. “Хэн алсан нь” хамаагүй л дээ. “Гох дарсан хүн” хамаагүй. “Хэн алуулсан бэ” гэдэг бол хэн шатаалгасан бэ гэдэгтэй л холбоотой гэж би бодож байгаа. Хожим үүний учир олдоно л доо. Тэгэхдээ юм чинь өөрийн гэсэн цагтай шүү дээ Хишигсүрээн. Цагтай шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Цагтай байхад тэр цагийг буцааж чаддаггүй л юм. Нэг байшин байтугай хэдийг ч шатаагаад буцааж чадахгүй нэгдүгээрт. Чи тэр зохиолч төрийн шагналт зохиолч Доржготовын телевизээр ярьсаныг сонссон уу.

Хишигсүрэн -

Үгүй.

Пүрэвдорж -

Тэр ингэж ярьсан л даа. Би гээд нэг нэвтрүүлгээр л орсон. Би тэрнийг нь товчхон зэрэвсхэн харсан. Доржготов ингэж байгаа юм л даа. Байшин шатсан тухай яриад асуусан тэгсэн харин тийм би шатахыг харж байлаа. Манай МАХН чинь өөрөө бол ер нь шатаж байгаагүй юм ш дээ. Бусдыг л шатааж байсан болохоос биш /инээв /.

Хишигсүрэн -

Шатааж.../инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгээд нэг байшин шатсан тухай их батлаж Алтай эд нар их л батлаж байх юм л даа. Одоо Зоригийн Алтай эд нар. Монголын түүхэнд ерөөсөө гарч байгаагүй гэж. Үгүй ээ одоо энэ чинь юу ярьж байгаа юм бэ одоо 700-н сүм хийд шатаагаа биз дээ, энэ чинь. Тэгэхдээ байшин шатаах нь шал дэмий юм л даа. Тэр мууг шатаагаад яахав дээ. .

Хишигсүрэн -

Надад 7-н сарын 1-ний дараах хэрэг явдлаас Бүгд Найрамдах Намын дарга Жаргалсайханы С1-ээр өгсөн ярилцлага их сэтгэгдэл үлдээсэн юм. Батзандан, Магнай хоёрыг чинь дор нь бариад шоронд хийчихээгүй юу.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгээд мань хүнийг чинь одоо барьж ч магадгүй. Барихгүй ч байж магадгүй яах гээд байгаа нь мэдэгдэхгүй байж байх үед...

Пүрэвдорж -

Аа...тэр үед ярьсан юмуу?

Хишигсүрэн -

Тэгсэн юм. Тэгээд улсууд юу ч хэлэхгүй байсан айгаад. Даже Элбэгдорж ч юм хэлж чадахгүй байсан.

Пүрэвдорж -

Аа ха.

Хишигсүрэн -

Хэн ч юу ч хэлж чадахгүй байхад ёстой “ингэдэггүй байхгүй юу та нар. Та хоёр яах гэж байгаа юм бэ. Тэр хоёр залууг та нар барьж аваачаад ялын дээд зүйл анги заагаад та нар алах гэж байгаа юмуу та нар. Тэр 7-н сарын 1-нд талбай дээр очсон, цуглуулсан гэвэл би ч очсон. Намайг бас барь за юу гээд бүр ингээд гараа өргөөд миний хүзүүг хамт ав та нар...”

Пүрэвдорж -

Яг тэр үед их хурлын гишүүн байсан уу? Их Хурал тангараг өргөөгүй байсан уу нөгөөдүүл нь...?

Хишигсүрэн -

За тэрнийг ёстой цагийг нь харах хэрэгтэй. Миний хүзүүг цуг ав та нар. Тэгээд очсон гэвэл намайг аваад яв тэр Элбэгдоржийг бас аваад яв та нар. Яахаараа ингэж тоглож байдаг юм бэ та нар. Яахаараа та нар тэр нэг хэдэн морин хуур шатсаны төлөө ингэж уйлж унжаад тийм ээ. Ямар 300 жил хадгалсан вилончели юм биш дээ. Тэр морин хуураар чинь гоё хөг аялгуу ч гардаггүй юм. 50,60-н мянган төгрөг гээд байж байна. Хийчихдэг юм тэрнийг. Тэр хүний амийг та нар яах гээд байгаа юм бэ. Би бол тэр үед энэ хүн бро үнэхээрийн бэлтгэгдсэн одоо юу гэдэг юм бэ тийм ээ. Зүрхээрээ явдаг улс төрч байж дээ гэж би тэр өдөр дүгнэсэн байхгүй юу. Хэн ч данный моментонд тийм юм ярьж чадахгүй байсан юм.

Пүрэвдорж -

Би харж л байсан л даа. Зүгээр яахав тэд нарыг бариад явахад бол би Батзанданг ч шийтгэж чадахгүй. Жаргалсайханыг ч шийтгэж чадахгүй л гэж бодож байсан. Яагаад гэвэл шийтгэх юм юу ч байхгүй юм чинь.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Магнайд л ганцхан юм байгаа юм аа. Золиг чинь. Тэр нэг хэлсэн үг байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха юу гэсэн билээ. “Дайраад” гэсэн үү?

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ. “Бэлтгэл хүч ирж байгаа, тэгээд дайрна” гэсэн нэг үг байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэр нь бол одоо тэр дайрахыг өдөөсөн л, өдөөн хатгасан гэсэн юугаар л өдөөн турхирсан гэсэн юугаар Батзанданг жаахан эргэзүүлж болно. Бусдыг нь бол яаж ч чадахгүй. Би бол “гонжийн жоо” гэж хэлнэ. Би бол утсаар хэлж л байсан. Тэд нарт утасдаж та нарыг яаж ч чадахгүй гэж. Би Батзанданд утсаар хэлж л байсан. Жаргалсайханы утсыг мэдэхгүй. Яаж ч чадахгүй ээ наадуул чинь юу ч хийж чадахгүй. Зүгээр түр зуур ингэж л яах гэж байгаа юм. Баахан яалгаж гэж.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Нэг сая бид хоёр бас нөгөө диктафон унтараасан үед “Дамаскийн арлын хэрэг” гэж юм байсан ш дээ тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Сүүлдээ /инээв/ Хятадуудад өгсөн чинь Оросууд яадаг ч үгүй би бүх гайхаад байна гэж та ярьсан ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Энийг 2-уулаа нэг ярих уу?

Пүрэвдорж -

Тэр Дамаскийн тэнд чинь одоо өөдгүй муу хятадууд дайрч агуу их ах руу минь дайрлаа гэж бид нар манай Монголд л орилж байлаа ш дээ. Тэд нар чинь дайн майн болоод жаахан жижигхэн байлдаан болоод тэгээд тэр чинь Оросууд...баахан орос цэрэг үхээд хөшөө мөшөө босгоод тэр чинь өнгөрсөн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Нөгөө лазераар аа яасан...

Пүрэвдорж -

Тэр чинь лазер ч биш юмаа. Уделенный заряд гэж нэг оросоор хэлдэг нэг юм байдаг юм. Уг нь бол хол байгаа минаг дэлбэлдэг. Мина-ын талбайг л дэлбэлдэг эд л дээ. Уделенный заряд гэж нэг тийм юм хэрэглэдэг л дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэр газар дээгүүр ингэж тавьж байгаад буудчихдаг. Тэгээд газар дээгүүр юу яадаг юм. Тэр чинь мөсөн дээгүүр мөс хайлуулах гэж Уделенный заряд гэж ярьдаг. Уртасгасан цэнэг гэж ярьдаг тэр сафёрын тийм юм. Тэрнийг л хэрэглэсэн л дээ. Тэрнийг хэрэглэсэн. Тэгээд бусад юм хэрэглэсэн юмуу үгүй юмуу мэдэхгүй ээ. Аа...баруунд бол шинэ зэвсэг хэрэгллээ барилаа гээд хятадууд мятадууд шуугисан л даа. Тэгээд тэр чинь цэргүүдийн хөшөө босгосон ш дээ. Манай Явуухулан гуай явж бариад л одоо шүлэг мүлэг бичээд л сүйд майд болов доо.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгсэн чинь одоо Путин тэр газрыг Хятадад өгчихлөө ш дээ. 2 жилийн өмнө. Тэгээд нөгөөх хөшөөтэйгээ хамт авчихсан шүү хятадууд.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Нөгөө хөшөө нь яанаа ер нь.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгээд энэний чинь 2 л асуудал гарч ирж байгаа байхгүй юу. Нэг бол тэр нь Хятадын газар байсан юм байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Хятадын газар байсаар байхад Орос гайхуулаад тэнд очиж байлдаж зүв зүгээр байсан баахан хүүхдүүд, Орос хүүхдүүд алуулсан юм байна гэсэн асуудал гарч ирнэ тийм ээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Үгүй Оросын газар байсан юм бол яахаараа одоо Хятадад өгч байгаа юм. Юугаар наймаа хийж байгаа юм бэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ тэр үр хүүхэд нь үхсэн Оросууд чинь оршуулгын газар дээр маш их очдог уламжлалтай ш дээ. Үгүй ээ тэр үхсэн цэргийн хөшөө нь одоо тэр Хятадын нутаг дээр байгаа болохоор эцэг эх нь одоо яанаа...

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ ингээд байхад яагаад Оросууд чинь дуугардаггүй юм бэ. Энэ Путиныхээ энэ балай юм хийж байхад. Оросын дэвшилтэнд сэхээтэнүүд хаана байна аа энэ чинь одоо. Хаана байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ, одоо гайхаж байгаа байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Энийг бид хоёр одоо яасан гэхээр Оюутолгойтой холбож ярьсан л даа. Тэгээд яахав энэ материал би бол өнө мөнхөд үлдэх учраас гэж бодож байна. Данный моментод Оюутолгойн гэрээ батлагдсан. Би хувьдаа энэ гэрээний талаар юу ч хэлж мэдэхгүй. Надад энэ гэрээг сайн хийгдсэн. Муу хийгдсэн гэж үнэлж дүгнэх мэдээлэл байхгүй. Би чадахгүй байна л даа. Аа...сонирхож яваад энэ гэрээ сайн болов уу муу болов уу гэдгийг ар мөрт нь ухамсартайгаар явдаг улсууд “муу” гэж үзээд эсэргүүцээд байх шиг байна. Аа...тэрнийг нь тоож байгаа ч амьтан алга тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

За нэг ийм юм байна.

Пүрэвдорж -

Яахав би бас л донгодож байгаа юм ш дээ. Би түрүүн хэлсэн. Айвенхоу гэсэн нууцууд байна гэж. Би сайн мэднэ л дээ. Энийг чинь. Тэр л одоо Хүрэлбаатар, Баяртсайхан хоёрын гэрээг ч би авсан. Тэр Зоригтын...Баяр, Зоригт хоёрын оруулаад хоёр дахиж их хуралд оруулдаг 2 гэрээг авсан. Сүүлийн тэр ажлын хэсгийн ахлагчаар нь Баярцогт болоод ахиад оруулсан тэр гэрээг одоо надад хүн олж өгнө гэсэн. Энийг одоо би өөрөө ч бас эдийн засгийн их нарийн юм болохоор зэрэг сайн дүгнэлт хийж чадахгүй байгаа юм. Аа яахав хэдийгээр уншаад учрыг нь олоод байдаг ч гэсэн. Тэгээд энд бол нилээн олон эрдэмтэдтэй хамтарч ажиллаж байгаа л даа. Бүр надад одоо тийм шинжээч маягаар. Дүн шинжилгээ хийж өгч байгаа л даа. Тэдний дүн шинжилгээгээр. Аа....... ч бас тэгсэн юм. Тэгээд одоо гол миний түшиглэж байгаа улсууд бол Бямбасүрэн. Ерөнхий сайд байсан Бямбасүрэн, Доктор Авирмэд. Нэг хүн .Аа...хэн Владмир гээд нэг залуу байгаа. Нэг инженер залуу...

Хишигсүрэн -

Тийм байна лээ нэг шар хүн.

Пүрэвдорж -

Тэр чинь Хувьсгалт намын хүн шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

За гэх мэтчилэн нилээн олон хүмүүстэй уулзаад тэдний юугаар одоо ингээд майлаар аваад бариад ирж очоод байж байна л даа. Тэгэхээр гэрээнд бол аюултай 2-3-н юм байгаа юм. Би түрүүн цухас хэлчихсэн л дээ. За Оюутолгойн гэрээг бол Хятадууд бүтээгдэхүүнийг нь хүдрийг нь хятадууд авах юм. Орос бол одоо Хятадтай яриад танайх бол Оюутолгойн ихэнх хүдрийг аваа гээд ингээд тохирчихсон байгаа юм. Таван толгойг нь Оросууд авахаар тохирчихсон юм шиг байгаа юм. Бид авна шүү гээд ингээд. Энэ Орос, Хятадын хоорондын далд тохироо явж байгаа юм шиг байгаа юм. Нэгдүгээрт, нэг ярих юм бол энэ. Хоёрдугаарт гэрээний хувьд бол ярихад аа...эдийн засгийн хувьд хэр ашигтай вэ гэдэг асуудал байгаа юм л даа. Тэгэхээр асар их мөнгө орж ирэх нь орж ирэх юм. Гэхдээ хичнээн орж ирэх байснаас хичнээн нь орж ирж байгаа гэдгийг нь ерөөсөө ойлгохгүй. Аа...асар их мөнгө орж ирнэ. Тэрнийг харчихаад их юм байна гэж бодоод байгаа юм л даа. Ингэнэ л дээ. Өөрсдийнх нь техник, эдийн засгийн үндэслэл гээд одоо тэр Айвенхоу Майнз чинь нэг юм гаргасан ш дээ. Тэрүүгээр нь хөөж үзсэн. Ашиглалтанд орох...нэгдүгээрт энэ чинь 2015 онд ашиглалтанд орно. Тэрнээс наана юу ч ирэхгүй. Хэрвээ уурхай болон баяжуулах үйлдвэрийнхээ тавих суурилуулах тоног төхөөрөмжийг гаалийн татвараас чөлөөлчих юм бол нэг ч улаан мөнгө орж ирэхгүй. 2015 он хүртэл.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Татвараар ямар орлого орж ирэх вэ гэхээр монголчуудад...тэнд ажиллаж байгаа Монголчуудад олгож байгаа цалингийн 10-н хувийн орлого л орж ирнэ. Өчүүхэн л юм орж ирнэ ш дээ. Өөр юм орж ирэхгүй л дээ. Харин гаалийн татвараас чөлөөлнө гэсэн яриа байгаа юм. Одоо сая. Аа...чөлөөлөхгүй гэсэн. Чөлөөлөхгүй бол юм орж ирнэ шүү. Тэр чинь тоног төхөөрөмж нь асар их үнэтэй ш дээ. Тэрний харин жаахан юм магадгүй. Тэгээд нэгдүгээрт 2015 он хүртэл юу ч орж ирэхгүй. 2015 онд ашиглалтанд ороод 4-н жил 7-н сар нөгөө өмнө нь оруулсан хөрөнгөө нөхөөд ашиггүй ажиллана. Тэнд юу ч орж ирэхгүй. Аа...4-н жил 7-н сарын дараагаар мөнгө орж ирж эхэлнэ Монголд. Тэнд юу орж ирэх вэ. Нөгөө 34%-д ноогдох хувьцааны ноогдол ашиг орж ирнэ. Тэр нь хэд байх юм бэ гэхээр зэрэг ойролцоогоор хэлж болно. Тэр техник эдийн засгийн үндэс дээр Айвенхоу майнз хэлсэн байна лээ. Жилд 666 сая америк долларын цэвэр ашигтай ажиллана. 666 саяын 34% хэд үү? 180 сая доллар ш дээ. Их мөнгө үү их мөнгө яриа байхгүй. Нэгдүгээрт ингээд 180-аад сая доллар жил болгон орж ирнэ. Аа...татвар авна л даа. 200-300 сая доллар орж ирэх юмуу даа. Тэр нь сайн мэдэгдэж өгөхгүй байгаа юм. За нэг 300 сая доллар орж ирж болох юм жилд. Ингээд нэг жилд 500 сая доллар орчим л орно. Содном гуай тэрбум орж ирнэ гэж байна лээ одоо. Ухуулга хийж байгаа юм болов уу даа.

Хишигсүрэн -

Харин ухуулга хийгээд байна лээ.

Пүрэвдорж -

Содном гуай энийг мэдэх ёстой ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Миний толгойд байгаа юмыг. Зүгээр ухуулга юм байхдаа. Ямар элэнцгийн сая доллар орж ирэх вэ дээ. Тэрбум доллар орж ирэх вэ дээ энэ чинь. Юу гэсэн үг вэ.

Хишигсүрэн -

53% гээд гээд нэг 50-аас дээш хувь яриад...

Пүрэвдорж -

Тэгж худлаа хэлж хэрэггүй.

Хишигсүрэн -

Ингээд нэг хүний толгой эргүүлсэн юм ярьсан ш дээ.

Пүрэвдорж -

Гэхдээ 500 сая америк доллар их мөнгө үү гэвэл их мөнгө шүү. 500 сая доллар гэдэг чинь 700-аад тэрбум бараг их наяд шахуу мөнгө ш дээ. Манай улсын төсөв дөнгөж өсөөд 4-н триллон байх юм гэхэд чинь дөрөвний гурав нь 25% нь орж ирж байна ш дээ. Их мөнгө үү гэвэл их мөнгө. Аа...гэтэл Оюутолгойд нуугдаад байж байгаа мөнгөний хэдэн хувь гэдэг бол ийм л юм ш дээ. Энэ эдийн засгийн тоо баримт, техник эдийн засгийн үндэслэлийг нь Авирмэд эд нар хийсэн ш дээ. Энэ Хурц мурц хийсэн. Тэд нар юу гэж үзэж байна уу гэхээр зэрэг нэг 180-230-ын хоорондох тэрбум доллар. Тэрбум доллар ш дээ. 200 тэрбум доллар. 200 тэрбум доллараас чи боддоо жилд нэг аа...500 сая орж ирээд байлаа гэхэд 30 жилд хэд орж ирэх үү? 3-н тавын 15 гээд 15-н тэрбум доллар орж ирнэ биз дээ. 200 тэрбумаас 15 тэрбумыг авч байна гэхээр чинь жаахан л байгаа биз дээ. Тэгээд тэр эдийн засгийн тооцоо нь. Зүгээр улс төрийн тооцоо нь бий л дээ. Би мэдэж байна. Айвенхоу майнз бол ямар ч хэрэггүй. Би эсэргүүцэж байсан. Харин Рио тинто...Рио тинто чинь дэлхийн ашигт малтмалыг нэгдүгээрт ухдаг, хоёрдугаарт боловсруулдаг дээрээсээ 3 дахь том корпораци юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Энэ улсууд ийм юм хийчихэв үү? Бид нарын нөгөө Орос, Хятадаас болгоомжилдог айдаг энэ психологичиский өвчнийг ашиглаад энэ том корпорациуд чинь ажиллачихаж байгаа юм бишүү. Мань мэтээр.

Пүрэвдорж -

Тийм. Ер нь тив алгассан корпорациудын хийдэг ажил ш дээ. Гэхдээ Орос, Хятад хоёрын аль нэг нь дангаараа эзэмшисэн дээр үү? Их Британы Рио тинто эзэмшисэн дээр үү гэдэг улс төрийн талаар бол энэ бол бодох л зүйл. Тэгэхдээ Англи улс Рио тинтогын эрх ашгийг төр нь хамгаалах уу үгүй юу гэдгийг Монголын засгийн газар тандаж мэдсэн байх учиртай.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Английн засгийн газартай ярих учиртай. Бид Рио тинтод чинь ийм юмаа ашиглуулах гэж байна. Танай засгийн газар Рио тинтогын эрх ашгийг Орос, Хятадын дунд байхад хамгаалах уу үгүй юу гэдгийг өдийд засгийн газар заавал мэдэх ёстой. Мэдсэн юмуу мэдээгүй юмуу би мэдээгүй л байж байна л даа. Нэг. Хоёрдугаарт Рио тинто Хятадад худалдах уу үгүй юу гэдэг асуудал байгаа. Хятадад худалдаж мэднэ ш дээ. Ашиглахад төвөгтэй болоод л зардал их гараад л ингээд эхлэх юм бол бизнес шүү дээ. Энэ чинь улс төр биш шүү дээ. Ашгаа бодоод худалдчихаад яваад өгч болно ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тийм учраас тэгж худалдуулахгүй заалтыг л маш сайн хийж өгөх ёстой. Өмнөх Зоригтын гэрээн дотор их муу заалт байсан. Нэг ийм хоёр заалт бий. Нэгдүгээрт яахав Монголын засгийн газрын зөвшөөрөлгүйгээр эрхээ шилжүүлэхгүй гэсэн байгаа юм. Доор нь Монголын Засгийн Газар зөвшөөрөх механизмыг нь бичсэн. Одоо механизм гэж оросоор манайхан яриад. Тэр яавал зөвшөөрсөнд тооцох уу гэдгийг бичихсэн байдаг юм. Монголын талыг худалдаж ав гэж хэлээд 90 хононо. 90 хоногт Монголын Засгийн газар худалдаж авахгүй бол зөвшөөрсөн гэж үзээд гуравдах этгээд худалдана гэж. Эннээс хоёр юм гарч ирж байгаа юм. Нэгдүгээрт манай юмыг ашиглана гэж авчихаад яагаад бидэнд худалдана гэж хэлж байгаа юм. Юу юм бэ бидний юмыг худалдана гэдэг чинь. Хоёрдугаарт олон арван тэрбум долларын хөрөнгө оруулах ийм юуг 90-хэн хоногийн дотор Монгол улс яаж худалдаж авах юм бэ. Энэ чинь дэлхийн санхүүгийн зах зээл банк санхүүгийн зах зээлээс мөнгө зээлнэ биз дээ. 10-н тэрбум юмуу 20 тэрбум уу бүү мэд. Хэдээр үнэлэх юм бэ Айвенхоу Майнз тийм ээ. Тэрнийг нь авахын тулд наад зах нь нэг жил хэлэлцээр хийдэг юм байгаа биз дээ. Дэлхийн банктай. 90 хоногийн дотор яаж мөнгө олох нь байтугай хэлэлцээрээ ч хийж амжихгүй нь байна ш дээ. Тэр бол зүгээр худалдчихна гэж байгаа үг мөн. За хоёрдах сая тэр...саяын гэрээн дотор, сүүлийн гэрээн дотор тэр 90 хоногийн дотор худалдаж авахгүй бол эрхээ худалдаж авна гэсэн заалт байхгүй байна лээ. Гэхдээ нууж үү үнэн байхгүй байна уу тэрнийг үзэх ёстой. Хэрэв тэр бол харин зөв. Тэрнийг байхгүй болгосон бол. Өмнө нь байж байгаа юм л даа. Монголын Засгийн газрын зөвшөөрөлгүйгээр эрхээ шилжүүлээд гэрээ хүчингүй болно гэж. Ганц тэр заалт нь үлдээд нөгөө 90 хоногийн юуг л хасчихсан бол болно. Болно. Нэгдүгээрт энэ алдах тухай. Алдах алдахгүйн тухай асуудал. Хоёрдугаарт эцсийн бүтээгдэхүүн заавал гаргах ёстой. Заавал зэс хайлуулах үйлдвэр байгуулах ёстой. Өмнөх гэрээнд байгаагүй. Байх нь байсан. 5-н жил болсоны дараагаар байгуулж болохнуу үгүй гэсэн судалгаа хийнэ гэж байгаа юм. Судалгааг нь Айвенхоу Майнз хийхээр болж байгаа юм. Ашиггүй байна гэж хэлнэ ш дээ. Яагаад уу гэхээр үйлдвэр байгуулахаас түүхийгээр нь худалдах нь Айвенхоу майнзид ашигтай ш дээ. Одоо гэрээнд бол би асуусан. Баярцогтоос асуулуу хэнээс асуулаа. Бид зэсийн үйлдвэр байгуулахыг зөвшөөрсөн заалт оруулж байгаа. Аа...нэгдүгээрт бид өөрөө зэсийн үйлдвэр байгуулах эрхтэй. Гуравдах этгээдээр байгуулуулах эрхтэй оруулаад байгуулсан нөхцөлд тэргүүн ээлжинд хүдэр нийлүүлнэ гэж оруулж байгаа гэсэн. Үнэн худлааг нь мэдээгүй. Гэрээг нь олж аваагүй. Би тэгээд Сангийн яамныхан руу утасдсан өгье гэж надад тэгсэн. Энэ мэтийн ийм юмнууд байгаа. Яг санхүүгийн ашгийн хувьд бол багаахан ашигтай гэрээ хийлээ. Зүгээр энэ улс төрийн цаанаа үнэлэх аргагүй ашиг байж болох л юм. Бүү мэд. Тэгэхдээ судлаж байж л болно. Тэр эрдэмтэдийн эд нар хэлээд байгаа тооцоо үнэн үнэн.

Хишигсүрэн -

Манайхны хэлээд байгаа.

Пүрэвдорж -

Тийм манайхны хэлээд байгаа тэр хөндлөнгийн хүмүүсийн тооцоо үнэн ш дээ. Тийм л тооцоотой юм байна лээ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Дутуу ойлгож байна манайхан нээрэн. Зүгээр л сайхан...

Пүрэвдорж -

Тийм гэрээ хийх гэж чадахгүй ажлын хэсгийн ахлагчаас солигдож байсан Зоригтыг их хурлын гишүүн болгоно гээд л нэр дэвшүүлж байдаг. Энэ МАХН ер нь нэг бол мөхөх нь болж байгаа байх аа ерөөсөө.

Хишигсүрэн -

Үхэхдээ л үхэр буугаа тавьж байна даа /инээв/.

Пүрэвдорж -

Зоригтоос илүү сайн хүн олдохгүй байна гэж үү дээ Хувьсгалт намд арай ч дээ нээрэн.

Хишигсүрэн -

/инээв/ Мэдэхгүй ш дээ. Танай намын дарга Баяр гуай чинь л одоо...

Пүрэвдорж -

Дургүй хүрмээр, үгүй бол зовсхиймээр марзан юм ерөөсөө.

Хишигсүрэн -

Оюутолгой нэг тиймэрхүү юм болоод дуусаж байна тийм ээ.

Пүрэвдорж -

Оюутолгой ч бид үзээгүй Ази тивд үзээгүй л юм ш дээ одоо. 40-н хэдэн сая тонн зэс байгаа юм ш дээ. Эд нар 27 гэж байгаа худлаа 40 гаруй сай тонн юм байна лээ ш дээ. Зөвхөн судлагдсан хэсэг нь. Эргэн тойрондоо зэс байгаа ш дээ. Нэг жаахан газар байгаад бусдад нь байхгүй биш шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Дагалдах ордууд...тэгээд би судалгаа хийж байсан чинь би Оюутолгойн гэрээ байгуулах ажлын хэсгийн PR гэдэг юмыг хариуцаж байгаа хүмүүс нь надаар нэг социологийн судалгаа хийлгэхгүй юу. Тэгээд хүмүүс цуглуулаад ярилцлага хийдэг юм. Тэгээд тэр ярилцлага дээр яг тэр гэрээ байгуулах ажлын хэсэгт ажиллаж байгаа найзтай миний таньдаг хүн ороод ирлээ. Би таньдаг хүмүүсээр бүрдүүлсэн юм нэг бүлэг дээр нь. Жаахан юм ойлгодог учир мэдэх улсууд гээд. Тэгсэн чинь тэр дагалдах ордуудыг ордуудын ашиглалтын лицензийг Оюутолгой эзэмшинэ гэсэн заалттай юм билээ гэрээн дотор.

Пүрэвдорж -

Тийм. Ерөөсөө өгнө. Татгалзах шалтгаангүйгээр татгалзахгүй болгоно гэсэн заалттай.

Хишигсүрэн -

Яг тэрэнтэй холбоотойгоор Эрдэнэтийг үнэхээр бид нар тийм үлгэр жишээ идеалный байгуулж чадсан юмуу тухайн үедээ. Одоо тэрнийгээ л хөөрхий стандарт болгоод яриад байна ш дээ. Бид нар Эрдэнэтийг байгуулсан биз дээ гээд ингээд ганц ярьдаг үг нь л тэр юм байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Эрдэнэт ингэсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Эхлээд тавь тавин хувиар өмчилсөн. Тэгээд хугацаандаа ашиггүй Монголын талаас татаас авч байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тоо нь ч бий хэдэн тэрбум билээ. Хэдэн сая билээ. Хэдэн арван сая билээ. Тэгээд 1991 онд гэрээ дахиж хийгээд гурван юм хийсэн. 1991 оны засгийн газар. Нэгдүгээрт дагалдах юуг тооцсон.

Хишигсүрэн -

Дагалдах металлыг...,

Пүрэвдорж -

Алт, металл нөгөө юу муу гээд тэрнийг тооцсон. Хоёрдугаарт Монголын тал 51 хувь болгосон. Гуравдугаарт нэмэгдсэн өртгийн юу тооцсон. Ингээд тооцонгуут ашигтай болоод гараад ирж байгаа юм ш дээ. Өмнө нь ашиггүй дандаа татаастай байж байсан юм чинь ашигтай болоод гараад ирсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Сонин тийм ээ. Тэгээд бид нар яасан юм бэ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тэгээд одоо жилд 140-өөд тэрбум төгрөг орж ирж байна уу даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд монгол хүн захирлаар нь тавьдаг болчихлоо ш дээ. 51%-ийн саналтай болохоор зэрэг чинь. Өмнө нь ашиггүй л байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Хүүе...,, Мардайн уран гэж нэг юм байна аа.

Пүрэвдорж -

Бий.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Мардайн ч гэх гэж уран чинь энд тэндгүй л байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгвэл Мардайн уран тухайн үедээ яагаад ингээд оросууд гараад явчихсан. Одоо манайх ураныг ашиглах талаар..., энэ чинь тоглоом биш ш дээ. Ямар зэс биш, нүүрс биш. Юу хийх гээд байна.Бид нар ер нь?

Пүрэвдорж -

Мардайн ураныг үнэгүй л авч байсан ш дээ Оросууд. Үнэ авдаггүй л байсан ш дээ. Зүгээр авч байсан. Социализмыг хамгаална гээд...

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Яагаад хаяж явсан гэхээр чинь хэрэггүй л болчихсон ш дээ. Зэвсэглэлээр хөөцөлдөхгүй болохоор хэрэггүй болоод хаяаад явсан ш дээ. Одоо дахиад л эргээд ирж байна.

Хишигсүрэн -

Одоо ямар зорилгоор ирж байгаа билээ.

Пүрэвдорж -

Ураны хэрэгцээ маш их болж байна л даа.

Хишигсүрэн -

Эрчим хүчний хомсдолд орсон уу?

Пүрэвдорж -

Эрчим хүчний хомсдол...аа, тэгэхдээ орос бол яг ураны цахилгаан станц баръя гэхээсээ илүү зэвсэглэлд нь маш их уран хэрэгтэй. Одоо бол Америк, Орос хоёр чинь зэвсэглэлээр хөөцөлдөөд галзуурч байна ш дээ. Ерөөсөө энэ хоёр чинь. Тэгээд хэрэгтэй болчихлоо. Нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт, энэ цөмийн түлш худалдаж авдаг улсууд маш их боллоо. Аа...Орос чинь цөмийн...аа ураныг түлш болгодог сайн технологитой ш дээ. Сайн технологитой. Зүгээр түлш болгоод худалдах гэж байгаа байхгүй юу. Орос чинь өөрөө хэрэглэнэ. Нэг ийм л юм худалдана ш дээ цахилгаан станцад чинь одоо. Тэгээд энэ чинь бараг жил ажиллана ш дээ. Жаахан юм худалдана ш дээ. Арай ч ийм биш л дээ. 7 кг билүү 8 кг билүү тийм л юм худалдахад нэг цахилгаан станц тэрүүгээр чинь жил ажилладаг ш дээ. Тэгээд тэрнийг худалдана. Манайх бол түүхийгээр нь худалдана. Орос бол боловсруулаад шахаад даралтанд оруулаад худалдана. Энэ чинь Орост ашигтай. Нэгдүгээрт худалдана. Хоёрдугаарт өөрөө ашиглана. Тийм ч учраас Оросууд бусад орнуудтай хамтарна гээд байгаа нь бол дэлхийн нөгөө л хориг мориг тавих дэлхийн хэрүүл уруулаас л айж байна ш дээ. Гол нь Хятадаас л айж байна л даа Оросууд. Дангаараа Орос аваад эхэлвэл Хятад дургүйцнэ ш дээ. Яагаад одоо цөмийн зэвсэгтэй оронд уранаа худалдаж байгаа юм бэ гэсэн асуудал гарч ирнэ ш дээ. Манай эсрэг. Манай ч юу байхав дээ Оросын эсрэг. Тийм учраас Хятадтай орос муудалцахгүйн тулд Канадад Япон ч гэнэ үү. Японтой хамтарна гээд хурал мурал хийчихээд яг ашиглахадаа хамтрах юмуу үгүй юмуу бүү мэд. Хамтарлаа ч гэсэн удирдлага нь Оросын талд л байна ш дээ. 51-ээс илүү хувь нь Оросын талд л байж байна ш дээ. Тэгж л ашиглана. Уран бол зэвсгийн л түлш шүү дээ. Ер нь цөмийн зэвсгийн л түлш шүү дээ. Цахилгаан станц барьдаг үнэн. Гэхдээ цөмийн зэвсгийн түлш шүү дээ гол нь.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Мөнгө олох уу гэвэл олно. Бид сайн наймаа хийж чадвал. Хуучин шигээ наймаа чадвал. Хуучин шигээ хийвэл ямар мөнгө байх юм бэ. Зүгээр үнэгүй өгөөд байх юм бол. Одоо Оюутолгой шиг өгвөл ямар ч нэмэр байхгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Таван толгойг одоо Оросууд авчихна гэж та харж байна ш дээ. /инээв/.

Пүрэвдорж -

Харъя харъя. Аваагүй л байгаасай гэвэл... гэхдээ юу л болдоо авах л байх л даа. Оюутолгойг Хятадыг та нар түүхий эдийг нь ав. Тавантолгойн түүхий эдийг бид авна л гэж Орос, Хятад хоёр хамтарсан байх.

Хишигсүрэн -

Монголчуудын үгийн санд нэг Оюутолгой, Тавантолгой, нүүрс, Уран гээд нэг лаг лаг мэдсэн мэдээгүй бурдаг нэг ийм сайхан сэдэвтэй боллоо л доо. Ярьж ярьж байгаад л алдчих юм. Энэ аймар аа.

Пүрэвдорж -

Бүх нийтээрээ эсэргүүцэхгүй байна.

Хишигсүрэн -

Тэгж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Эсэргүүцэхгүй байна.

Хишигсүрэн -

Одоо ингээд хөдлөхөө ч болилоо ш дээ. Ярьдаг улсуудаа худлаа ярьдаг гэж ойлгоод байна ш дээ. Энэ гудамжинд зогсдог улсууд чинь ингээд нэр баасдаад...

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ энэ яахав цаана нь мөнгөний ашиг олж байна гэж л андуураад байгаа юм л даа.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Ашиг олж байгаа хүн байж болно. Болно. Гэхдээ бүгдээрээ тийм биш шүү дээ. Гэхдээ энэ эсэргүүцэж байгаа хүмүүсийг харахад их жижигхэн хүмүүс над мэтийн юм эсэргүүцэж байгаа юм. Над мэтийн амьтанд мөнгө өгөхгүй ш дээ. Их Хурал дотор, Засгийн газар дотор энэ тэр одоо тийм улсуудад мөнгө өгч эсэргүүцүүлнэ үү гэхээс биш зүгээр чалчдаг над мэтийн юманд мөнгө өгөөд яах юм бэ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Ер нь улс, эх орныг удирдаж авч явж байгаа улсууд гэж нэг хүмүүс ер нь ямар хүмүүс улс эх орны удирдагч нар болдог юм бэ? Яагаад ийм асуудлыг асуулт болгож тавьж байна гэхээр надад одоо манай энэ “байшин” дотор байгаа улсууд ойлгогдохгүй байгаа ш дээ. Ойлгогдох албагүй ч байж болно л доо. Би чинь одоо бас юм ойлгочихоё гэж бодоод ер нь ажиглаж харж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Мартахаасаа өмнө эхлээд нэг юм хэлчихье.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Манайд нэг буруу юм яваад байна. Их Хурлын гишүүд л гээд ингээд байх юм. Их Хурлын гишүүд бол хөөрхий минь...одоо эд нар буруу явж байгаа учраас эд нар мөнгө олоод байгаа болохоос биш. Их Хурлын гишүүн улаан мөнгө олох арга байхгүй юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Уг нь тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Засгийн Газар л хахаж цадсан их мөнгөтэй.

Хишигсүрэн -

Үгүй ээ харин тийм. Гайхаад байна ш дээ би энийг.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ чи боддоо. Их Хурлын чуулганыг ингээд шууд нэвтрүүлж байна.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Засгийн Газрын хуралдааныг шууд нэвтэрүүлэхгүй байна ш дээ. Яагаад тэр вэ? Яагаад гэвэл мөнгийг тэнд хувааж иддэг газар ш дээ. Засгийн газар чинь. Тийм учраас Засгийн газраа их хурал шиг ингээд тавьчих юм бол мөнгө идэж чадах аа больчихно ш дээ. Дотроо шууд тохироод мөнгөө идэж байгаа ш дээ. Тэр сайдууд чинь хоорондоо. Тэр тендерийг танайх авна. Энэ тендерийг авна гээд. Яагаад Засгийн газар хуралдаанаа ингээд шууд нэвтрүүлэхгүй байна гэдгийг бодоод үзэх хэрэгтэй л дээ. Асар их хэмжээний мөнгө тэнд явж байгаа учраас мөнгө зардаг, хөрөнгө мэддэг улсууд хэзээ ч өөрийгөө ил тод байлгая гэж боддоггүй юм.

Хишигсүрэн -

Хаалттай байдаг юм аа гэчихээд ... /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм. Хаалттай байдаг. Ерөөсөө тийм байдаг. Нэгдүгээрт энийг. Хоёрдугаарт юу юмаа. Их Хурлын гишүүдийг төрд ер нь хамгийн сайн хүн гарч ирж байна уу үгүй юу гэдэг бол их эргэлзээтэй. Яагаад уу гэхээр зэрэг Монгол хүмүүс бид нар өөрсдөө буруу. Бидний өөрсдийн харицлаггүй. Бидний өөрийн...хариуцлагагүй ч юу байхав дээ тэр албаны үгээр яахав бид нарын өөрийн арчаагүй байж байгаа нь л байхгүй юу. Ерөөсөө нутгийнхаа л бол ямар ч хулгайчийг сонгоно. Хичнээн сайн хүн өөр аймгийн хүн, нутгийн бүр нэг дүүрсэн хулгайч яваад очиход нутгийнхаа л хүнийг сонгож байгаа. Тэгэхээр чинь яаж төр өөдтэй байдаг юм бэ энэ чинь одоо. Энийг өөрчлөх ёстой. Энийг олон түмэнд хэлээд нэмэргүй ээ. Олон түмэн чинь Фрейдын хэлсэнээр сүрэг ш дээ. Хүн сүрэг шүү дээ. Хүн сүрэг ш дээ. Энийг нийгмийн тэргүүний хэсэг хаах ёстой. Өөрөө хэлбэл хамгийн эхлээд юу хийх ёстой вэ. Бүх тойргийг устгах хэрэгтэй. Улсын хэмжээгээр ганцхан тойрог болгоод сонгох хэрэгтэй. Тэгсэн нөхцөлд нутгийнхаа хүнийг сонгож чадахаа байчихна. Хамгийн наад зах нь...

Хишигсүрэн -

Та пропорциналь системийг...

Пүрэвдорж -

Тэр чинь бас эргэлзээтэй байгаа юм аа. Би чинь Үндсэн Хууль батлалцсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Би чиньАрдын Их Хурлын юу байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм. Ардын Их Хурлын Депутат...

Пүрэвдорж -

Тийм. Ардын Их Хурлын Депутат. Их ярьсан юм аа энийг. Энэ яагаад ингээд болохгүй байна уу гэхээр зэрэг явж явж нам чинь бүлэглэл ш дээ. Уг нь сонгууль санаагаар болвол улс төрийн нэг үзэл санаатай. Улс төрийн нэг философитой улсын бүлэглэл гэж байдаг.

Хишигсүрэн -

Нэгдэл ш дээ.

Пүрэвдорж -

Гэтэл одоогийн нам болвол улс төрийн үзэл байх нь байдаг байх. Бизнесийн ижил сонирхолтой улсуудын бүлэглэл нам болж хувираад байна ш дээ. Ийм нөхцөлд намд өгчихөөр зэрэг яахав дээ

Хишигсүрэн -

Буруу л болоод байгаа юм.

Пүрэвдорж -

Намын дарга л их мэдэлтэй болж байна даа. Намын даргадаа хахууль өгөөд их хуралд орж суугаад байна ш дээ. Хэнийг суулгах нь намын даргын эрх л болчихоод байна ш дээ. Тийм учраас энэ бас болохгүй байна. Бас болохгүй байна. Зүгээр Төвд ч гэдэг юмуу энэ лалын Африкийн зарим орон шиг ард түмэн нь адгууснаасаа бараг ялгарах юм багатай оронд бараг тэр нь дээр байх. Аа...бид чинь эрх биш бас жаахан өөр шүү дээ. Хүнээ сонгочихож чадахаар болж байна. Хэдийгээр муу ч гэсэн. Ийм үед бол бүгдийг нь нэг тойрог болгочихоод сонгуулийн нэрийн хуудас гэдэг чинь бараг ном шиг л юм ирнэ гэсэн үг л дээ. Тэрнийг л 76 хүний нэр дугуйлна ш дээ. Тэгээд л хамгийн дээрээс нь аваад ингээд л одоо... тэрнээс өөр арга байхгүй л дээ.

Хишигсүрэн -

Тэр нь техникийн хувьд бололцоотой юу?

Пүрэвдорж -

Маш хэцүү л дээ. Тэгэхдээ болгохоос өөр арга байхгүй. Болгохоос өөр арга байхгүй. Аа...намаар хурааж болно. Тэгвэл их хатуу хууль тогтоож өгөх хэрэгтэй. Намууд их хуралд суулгах хүмүүсээ дэс дараагаар нь бичнэ. 76 хүн бичнэ дээ. Намд 30-н суудал өгөнгүүт эхний гучин хүн л байна. 31 дэх хүн орохгүй шүү гэсэн хуультай болгож болно. Тэгэхгүй бол 70-д 76 дахь хүнийг аваачаад оруулчихна биз дээ. Хахуульь өгөхөөр зэрэг чинь нөгөө намын дарга нь тийм хязгаарлалттайгаар намуудад хувиарлаж болох л юм. Зүгээр намаар санал хураадаг чинь Европийн үзэгдэл шахуу юм ш дээ. Хятад мятадад сонгууль байхгүй юм чинь тэр хамаагүй. Тэгээд муу хүнээ сонгоод, муу хүн л гарч ирвэл дараа нь тэр намд санал өгөхгүй байх ийм байж болох л юм. Хэрэв тийм байдалд хүрэх юм бол намын гишүүд гэдгийг устгах хэрэгтэй. Эхлээд гишүүнчлэлийг устгах хэрэгтэй.

Хишигсүрэн -

Нам гишүүнчлэлгүй болох...

Пүрэвдорж -

Нам гишүүнчлэлгүй болох хэрэгтэй. Тэгэхгүй бол аль олон намын гишүүнтэй нь л гарч ирээд байна ш дээ тэр чинь. Тийм учраас нам гишүүнгүй байх хэрэгтэй. Намын гишүүн байхыг хориглох ч юу байхав дээ...гишүүнгүй л болгох хэрэгтэй. Эхлээд. Тэгээд хүмүүс сонгодог. Тэгээд нэг явж болох л юм уг нь одоо яахав. Маш хэцүү. За...Монголыг Ерөнхийлөгчийн Засаглалтай болгож болохгүй. Маш аюултай. Маш аюултай. Монголыг Ерөнхийлөгчийн Засаглалтай болгочих юм бол Хятад, Орос хоёрын аль түрүүн нь худалдаж авсан нь л тэгээд юу яачих нь ш дээ.

Хишигсүрэн -

Ер нь тэр бололцоотой юу?

Пүрэвдорж -

Худалдагдахгүй гэвэл алчихна ш дээ тэр чинь. Хоолонд нь хор хийгээд л алчихна. Жилийн дараагаар үхчихнэ ерөөсөө. Ханддоржийн хүүг нь урд алж байгаад Ханддоржийг эрхэндээ оруулах гэж оролдсон ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн.

Пүрэвдорж -

Чойбалсанг алаа л биз дээ. Амарыг алаа л биз дээ.

Хишигсүрэн -

Чин Ван Ханддорж...

Пүрэвдорж -

Цэдэнбалыг алаа биз дээ хойно аваачаад. Яаж болдог юм бэ ийм жижиг орон хоёр юуны завсар байхад ерөнхийлөгчийн засаглал гэдэг бол ерөөсөө болохгүй. Эрхбиш 76 юм хэрэлдэж байхдаа зэрэг ядахдаа муу юм нь илрээд байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

76 ухна ч гэсэн үү /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тэр нь хамаа байхгүй. Ядахад илэрч байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Ямаандаа чип хийж өгөөд л явж байгаа ш дээ /инээв/. Хүнээ тоолж чадахгүй, сонгогчоо тоолж чадахгүй гэхдээ ямаандаа чип хийдэг.

Пүрэвдорж -

Ухаандаа Айвенхоу Майнзын Оюутолгойн гэрээ чинь энд ороод ирэхээр зэрэг л илэрчихэж байгаа ш дээ. Тийм. Нөгөө 76 чинь дуртай хүнээсээ утасдаад авчихаж байгаа ш дээ. За чи хуулаад нааш нь өгчих гээд авчихаж байгаа ш дээ. Хамгийн наад зах нь.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Бүр наад зах нь. 76-н хүнийг худалдаж авахын тулд 76 биш л дээ. 39 хүн худалдаж авч байгаа билүү.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Ядахдаа 39-н хүнд хахууль өгөх хэрэгтэй болно ш дээ Айвенхоу майнз. Ерөнхийлөгчид бол ганц хүнд хахууль өгөөд л болоо ш дээ.

Хишигсүрэн -

Сая бол өгсөн юм биш үү Оюутолгой чинь ерөөсөө.

Пүрэвдорж -

Өгдөг тийм логиктой л гээд байгаа юм. Үнэн байх аа тийм логик байж болно.

Хишигсүрэн -

За...бид нарыг яг одоо хэн удирдаж байна гэдэг асуулт тавьсан ш дээ. Хувь хүнийхээ хувьд бололцоотой улсууд нь байгаа гэдэгт найдах тийм эрх байна уу бид нарт...?

Пүрэвдорж -

Ер нь биднийг бол бид өөрсдөө л удирдаж байгаа. Өөрөө өөрийгөө л удирдаж байгаа. Хэрвээ бид муу хүн их хурлын гишүүн болгосон бол би л өөрийгөө бид нар л өөрснөө л болгож байгаа юм. Бид нарын л муугийнх. Аа...одоо бол Монголыг яг ингээд эрхшээлдээ оруулж авахад хэцүү болчихож байгаа юм. Яагаад уу гэхээр зэрэг ил тод болчихлоо. Хамаг юм ил тод. Ер нь нуухын арга байхгүй болчихлоо ш дээ. Интернет ухаад ингээд интернет тоглоод сууж байна манай ач зээ нар, манайд.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Ийм үед бол маш хэцүү болчихож байгаа юм. Хоёрдугаарт, Монголд байгалийн баялгаасаа болоод хоёр юм гарч ирж байна. Нэгдүгээрт байгалийн баялаг бол маш аюултай эд. Өөртөө аюултай эд. Хоёрдугаарт байгалийн баялаг бол нээрэн л одоо улс төрийн аргаар улс орны аюулгүй байдлыг зохицуулахад ямар нэг хэмжээгээр нөгөө байгалийн баялгийг нь булаалдаад улс орнууд өөр өөрсдийнхөө эрх ашгийг оруулж ирэх гээд ингэдэг. Ухаандаа юу гэдэг юм бэ ингээд мөрөөдөөд үзье л дээ. Рио Тинто ингээд үйлдвэр байгуулаад ажиллаж байна. Асар том эрх ашигтай. Англид нөлөөтэй. Монголд ямар нэгэн эдийн засгийн талаар Монголыг хохироох гэсэн ийм бодлого явлаа гэж бодьё. Аль нэг орон тийм ээ. Аа...тэр нь Рио Тинтогын эрх ашигтай зөрчилдөж эхэллээ гэж ингэж бодоход Англи улс Монголын хамгаалж болох юм л даа. Олон улсын эдийн засгийн харилцааны дотор. Тэр нь Монголд хайртайдаа биш шүү дээ. Зүгээр л өөрийнхөө эрх ашгийг хамгаалах гэж байгаа юм. Ер нь ах дүү гэж байхгүй ш дээ. Олон улсад. Бид нар худлаа л Зөвлөлтийг ах гэж л байсан болохоос биш. Ах гэж байхгүй. Тэгж ярих юм бол Орос чинь манай ах биш бидний дүү юм байгаа юм ш дээ. Яагаад гэвэл Монгол улс хамаагүй өмнө...

Хишигсүрэн -

/инээв/ байгуулагдаад...

Пүрэвдорж -

Байгуулсан.

Хишигсүрэн -

Хүчирхэгжих шалтгаан болсон.

Пүрэвдорж -

Тийм. Невийн Александр чинь Мөнх хаан дээр ирж байж улс байгуулахад туслаач гэж тэгээд Мөнх хаан туслаж байж Нэгдсэн Орос улс байгуулсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр яахав /инээв/ зүгээр яахав Орос том юм чинь ах байлгүй яахав гэж хүн тэгж байна гэж бодьё. Тэгэхээр нь би тэгдэг л дээ. Аа за за...Өсөхбаяр аваргын ах нь жаахан хүн байвал чи бол Өсөхбаярыг ах нь гэх нээ гэж би зарим улсуудыг ёжилдог. За тэр яахав. Ах дүүгийн харилцаа гэж байхгүй ш дээ. Олон улсад.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Би нэг ийм юм сая бодлоо. Нөхөн сонгуульд улсууд нэр дэвшээд явсан чинь дуучин Жавхлан нэр дэвшихэд энэ дуулаад явж байхгүй яасан юм бэ гэж бүх улсууд дургүйцэж их муу хүлээж авч байна олонхоороо. Би бол судалгаа хийсэн учраас тэрнийг харж байлаа л даа. Аа...би өөрөө даже тэгж бодож байсан юм. Тэгсэн чинь сая та уран зураг хараад яагаад зуруулсан энэ тухай ярихад Жавхлангын тэр бүр яг ярьсан үг. Яг тэр яриагаараа таны ярианд гарсан. Жавхлан юу ярьсан бэ гэхээр ийм нэвтрүүлэг хийжээ. Үе үе өгч байсан ярилцлагуудаасаа түүвэрлээд оролцуулсан. Тэр нэвтрүүлэгтээ Увс аймгийн телевизэд очоод ярицлага өгч байна. Тэгээд та Увс нутгийн хүн энэ тэр гэсэн асуулт асуусан чинь намайг одоо нутаг усны хүн нутагтаа ирээд хэнд юу тараах уу яах вэ ийх вэ гээд ингээд, тэгж хандаж байна. Аа...би бол ерөөсөө Монгол гэдэг хаягаар хүмүүс яваасай гэж боддог. Энэ нутаг жалгаараа хуваагддагийн би эсрэг байдаг. Жишээлбэл Увс нуурын эрэг дээр Англи хүн ирээд зогсоход Увс нуурын эргийн салхи би чамд салхиа үнэртүүлэхгүй гэж хэлдэггүй биз дээ. Байгаль бол ийм их өгөөмөр хэнд ч ялгаагүй ханддаг шиг би ч гэсэн бүх хүмүүсийг Монгол хүн байгаасай энэ тэр гэж боддог гэж ийм мессеж хүргэчихээд. Хүн хүлээж авч байгаа эсэхийг нь би мэдэхгүй ш дээ. Надад бол тэр мессеж аягүй хүнд сонсогдож байгаа юм. Тэгээд алтыг ярьсан. Тэгээд энэ алт ухаж байгаа хүмүүс заавал хариуцлага тооцох ёстой. Алт гэдэг юм чинь бид нар ясаа өндөлзүүлж байна ингэж байна тэгж байна гээд одоо энэ асуудал руу мессеж хаяж байна. Өө...надыг та нар одоо дургүйцээд л байна. Гэхдээ л би энэ улс төрчид танай гэр лүү торонд төмс хийгээд явах хэмжээнд би эд нарыг өдөөн хатгаж чадлаа ш дээ. Би хэн нь хэн бэ гэдгийг та нарт харуулж өгч байна ш дээ. Эд нарыг би бүгдийг нь танай гэр лүү одоо жим үүсгээд л тийм ээ. Хамаг юмаа бариад гүйх хэмжээнд аваачлаа ш дээ гэж байна ш дээ. Маш энгийн боловсролтой. Маш энгийн дуучин хүнээс ийм юм одоо аа, би бол тэрний цаана аягүй их эх оронч тийм юу харж байна ш дээ. Эх орноо гэсэн нэг тийм...олны хайр хүндэтгэлийг хүлээсэн хүн чинь тэр хэмжээгээр бас хүмүүждэг юм байна ш дээ гэсэн л юм харж байна л даа. Тэгээд магад өнөөдрийн сонгуулийн үр дүн аягүй сонин л болох байхгүй юу. Би бүр тэд нарыг хараад хөөх...тэгээд ард түмний хэлээр ярьж байна лээ. Мөнгө ингэж тарааж байгаа зураг гарангуутаа ард түмэн та нар саналаа хянаарай гэж байгаа юм. Мөнгө тарааж байхад нь нэг залуу авч хаяад тийм ээ. Тэгээд сүүлийнхээ тэр сурталчилгааг бол аягүй зүрхэнд ортол хийж байна лээ л дээ. Би тэр Бурмаагын сурталчилгаанаас юу ч авч үлдсэнгүй. Зоригтынхоос юу ч авч үлдсэнгүй, сонсохыг ч хүссэнгүй. Тэнд аягүй тийм улс төр яриад л байсан улс төр яриад л байсан. Хууль хэрэгжүүлдэг болно л гэсэн. мэдэхгүй гэх мэтээр...

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ тэр муу хүүхдийг “одоо чи яах гээд байгаа юм бэ” гээд л байгаа юм.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Эргэцүүлж болох юм л даа. “Яагаад хэн...Жавхлан нэр дэвшив?” гэвэл эргэцүүлээд янз бүрийн гаргалгаа гаргаж болно л доо.

Хишигсүрэн -

Тийм. Би бол өөртөө л гаргалгаа гаргасан.

Пүрэвдорж -

Гаргалгаа гаргаж болно л доо юу гэдэг юм бэ.

Хишигсүрэн -

Ийм юм хүлээж, Жавхланг ингэнэ гэж би ерөөсөө бодоогүй байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Жавхланг яагаад Хайдав дэмжиж байгаа юм бэ гэж. Хайдав гуай бүр улаан Хувьсгалт намын хүн шүү дээ одоо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.За

Пүрэвдорж -

Яагаад дэмжиж байгаа юм бэ гэж. Хайдав гуайд бараг хөдөлмөрийн баатарыг чинь хэний зарилгаар өглөө дөө гэж ингэж бодож болох юм.

Хишигсүрэн -

Аа за.

Пүрэвдорж -

Жавхланд гавъяат цолыг хэн өглөө дөө гэж ингэж бодож болох юм.

Хишигсүрэн -

Энхбаяр өгсөн.

Пүрэвдорж -

Тийм. Тэгээд Жавхланг ер нь...Жавхлан бол яахав сонгогдохгүй л. дээ. Олонхын санал авахгүй. Жавхланг хэний санлаас мэрүүлэх гэж явуулж байгаа юм бэ гэж бодож болох юм. Гэх мэтчилэнгийн өчнөөн юм энд бол бодож болно. Нэг. Аа...үгүй бол Жавхлан...Жавхлан өөрөө мэдэж л байгаа би сонгогдохгүй гэж. Дараагийнхаа юмыг бодож яваа байж болно ш дээ. Яагаад болдоггүй юм бэ. Болно ш дээ тэр хүн чинь нэг удаа болсон юм 2 удаа болсон юм 3 дахид нь тойрог байж байх юм бол Увсдаа дэвшээд үзье ч гэдэг юмуу. Яагаад байж болохгүй гэж. Гэх мэтчилэнгийн юмыг л бодож байж улс төрийн гаргалгаа хийнэ үү гэхээс биш тийм хялбархан гаргалгаа хийж хэрэггүй л дээ. Зүгээр Увсаас сонгогдох хэцүү байдаг юмаа. Увсад Нямдорж л очоод идчихээд байгаа юм ш дээ. Увсынханыг чинь ерөөсөө.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Жавхлан байтугай Баянмөнх чадаагүй юм ш дээ /инээв/ .

Хишигсүрэн -

Харин тийм /инээв/. Тэгэлгүй яахав.

Пүрэвдорж -

Яг одоо очоод эвдчихээд байдаг юм ш дээ. Гэхдээ боловсрол гэдэг ч харьцангуй ойлголт юм ш дээ тийм ээ. Юуны өмнө боловсрол бол диплом биш тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Бүр огт биш бөгөөд тэр бол ондоо. Тэгвэл яагаад Жавхланг боловсролгүй хүн гэж үзэх гэж байгаа юм тэгвэл гэсэн асуудал гарч ирнэ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм. Дээд сургууль төгссөн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Диплом байгаа.

Пүрэвдорж -

Тийм. Тийм учраас бол ялангуяа боловсрол, эрдэм хоёр бол бүр ч их зөрөөтэй. Эрдэм ухаантай хүн шал ондоо л хүн ш дээ. Пэрлээ гуай дээд боловсролгүй л хүн байсан ш дээ. Доктор Пэрлээ гуай одоо.

Хишигсүрэн -

Тийм гэсэн.

Пүрэвдорж -

Тийм. Тэгэхээр одоо Жавхлангын тэрнийг бол “эр хүний дотор эмээлтэй хазаартай морь” шүү дээ хө.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

/инээв/

Хишигсүрэн -

За за. Би яахав таныг цэргийн хүн байсан болохоор энэ нэг түүхийг та бас ярьж өгч мэдэж байж магадгүй. Яагаав 1990-ээд оны эхэн үед сонин хэвлэлд их бичигдээд л уншдаг улсууд их сенсаацлаад хүлээж авч байсан Хятадын нэг цэргийн аа...Лин Бао ..., хэнийх нь билээ дээ нисдэг тэрэг, онгоц уначихдаг.

Пүрэвдорж -

Лин Баогийн тийм.

Хишигсүрэн -

Лин Баогийн...тэр ер нь яагаад юу болоод. Тэгээд л тэрнийг чинь одоо мэргэн буугаар буудаад унагчихсан ч юм шиг өөрөө уначихсан ч юм шиг тийм түүх яригдаад...

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Онгоцных нь үлдэгдэл эд нар одоо сүүлд байгаад л энэ тэр хүүхдүүд тоглож байсан энэ тэр гээд л ярьдаг ш дээ тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

За тэр бас их сонин үйл явдал ш дээ.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ, би тэрнийг мэднэ. Тэр чинь ийм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха

Пүрэвдорж -

Лин Бао чинь өөрөө төрийн эргэлт хийх гэсэн ш дээ. Хятадад, тэр чинь бүр сүүлдээ илэрсэн ш дээ сүүлдээ. Төрийн эргэлтийг галт тэргэн дотроос хийх гэсэн ш дээ. Лин Бао чинь нэгдүгээр Мао Це Дуны дараагийн хүн тийм ээ. Мао Це Дун чинь миний хойдыг залгамжлагч гээд бүр ингээд заралчихсан. Лин Бао чинь батлан хамгаалах яамны сайд. Дээрээсээ хоёр дахь хүн ш дээ. Лин Бао бол төрийн эргэлт хийх гэсэн Оросууд хийлгэх гэсэн ш дээ. Тэр чинь илэрхий ш дээ. Тэр бүр үнэн. Тэгээд Лин Бао нөгөө, аа.., командын байр гэж ярьдаг тийм ээ. Удирдлагынхаа байрыг галт тэргэнд байрлуулаад. Хөдөлгөөнтэй байлгах гэж байхгүй юу. Бээжингээс хийж болохгүй байсан байгаа юм. Тэгээд галт тэргэнд явж байгаад галт тэргэнээс удирдаад тэгээд төрийн эргэлт хийгээд аа...Мао Цедуныг баривчиладаг юм ч юмуу яадаг ч юм бэ ингээд тусгаарлаад төрийн эргэлт хийх гэсэн юм. Тэгээд тэр нь мэдэгдчихээд...Лин Бао чинь галт тэргэн дотор явж байхад мэдэгдсэн ш дээ тэр чинь одоо. Тэгээд аа...мэдэгдэнгүүтээ Орос авах гэсэн байхгүй юу. Лин Баог авч ир гээд наашаа ир гэсэн. Тэгээд Лин Бао чинь нөгөө юу...том хурдан онгоцоор ирсэн ш дээ. Дуунаас хурдан онгоцоор. Нилээн олон хүний суудалтай онгоцоор ингээд ниссэн. Тэгээд Өндөрхаанд энэ Хэнтийд буудаж унагасан ш дээ. Буудахыг нь бол яахав Хятадууд араас нь буудсан л гэдэг юм. Оросууд өөрөө тэгдэг юм. Аа...оросууд ч буудсан байж болох талтай. Яахав гэхээр чинь Лин Баог чинь Орос авчихаж болохгүй. Тэгэх л юм бол Орос төрийн эргэлт хийлгэх гэсэн нь заавал баригдана ш дээ тэр чинь ерөөсөө...

Хишигсүрэн -

Тэгнэ. Дайн болно ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тэгээд л бүтээгүй. Тэгээд л пуужингаар унагасан. Аа...барагцаалаад ингээд газрын байдлыг харахад ер нь Хятадаас араас нь буудсан нь үнэн ч болов уу гэмээр байдаг юм. Аа...Монголын пуужин харваагүй. Монголын пуужин харваагүй. Би тэрнийг мэднэ. Монголын пуужин харваагүй. Тэр үед харвадаг пуужин Улаанбаатарт байсан. Өөр газарт байгаагүй. Монголын пуужин харваагүй. Оросын пуужин харвасан байж болох талтай. Өвөр Байгалийн цэргийн тойргоос харавсан байж болох талтай. Хэрэв харавсан бол дэлхийн хиймэл дагуулууд дор нь элчлэх ёстой байсан. Тэгээд яагаагүй. Хятадууд харавсан юм шиг байдаг юм аа. Харваж унагасан ш дээ. Төрийн эргэлтийг нь...

Хишигсүрэн -

Таслан зогсоох гэсэн...

Пүрэвдорж -

Орос дэмжиж хийлгэх гэсэн. Аа...тэгээд унасан, үхсэн. Лин Бао мөн...

Хишигсүрэн -

Тэгээд тэрний онгоц унасан улс мөр дээр ямар үйл явдал болсон бэ?

Пүрэвдорж -

За яахав. Монголын тал чинь ингээд очиход Хятадын Элчин Сайдыг аваачсан. Улаанбаатараас. Оччихоод, үзчихээд тэгээд булж хая гэчихээд яваад өгсөн. Аваа ч үгүй. Тэр хүүр мүүрийг нь аваачгүй. Тэгээд булаад хаясан. Тэгж байгаад сүүлд нь зүгээр Оросууд хулгайгаар авч явсан болов уу гэсэн тийм нэг таамаг байдаг. Юу л бол доо. Хятад нэг хэзээ нэгэн цагт ухаад үзэхэд байхгүй бол Орос аваад явчихсан байж болно ш дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Мэдэгдэнэ ш дээ. Тийм учраас Орос Лин Баог авч явах хэрэг байх уу үгүй юу гэж. Тэгээд төрийн эргэлт хийх гэсэн. Төрийн эргэлийг нь Орос дэмжиж байсан. Бараг хийлгэсэн ч байх. Тэгээд чадаагүй. Нөгөө төрийн эргэлт нь бүтэлгүйтсэн. Тэр үнэн үнэн. Хятадууд араас нь буудаад унагчихсан. Хятадууд л буудсан байх. Нэг бол хятад буудсан нэг бол Орос буудсан. Пуужингаар харавсан. Зүгээр буу биш пуужингаар харваж унагасан байсан.

Хишигсүрэн -

За, ийм сонин юм болж ээ. Би одоо танаас ийм юм асуумаар байна. Тас хөндлөн. Та бол ингэж Чингис хаантай холбоотойгоор тийм ээ, 2 боть биччихээд сууж байна ш дээ. Бид ингэж ханддаг. Бид одоо сүүлийн 20-н жилээр энэ хүнээр хоолоо олж идэж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Аа...Монгол ч биш өөр нилээн олон улс идэж л байна.

Хишигсүрэн -

/инээв/. Таны Чингис хааныг үнэлдэг, ойлгодог, ханддаг тийм ээ. Бид тэр хүнээс юуг нь авах ёстой юм бэ? Юу гэж ойлгох ёстой юм бэ, яасан ийсэн гэсэн нэг юм байна ш дээ. Таны тэр хүнийг үнэлж, ойлгох тэр байдалд ямар онцлог байдаг юм бэ? Гэсэн аягүй тийм жижүүрийн асуулт, гэхдээ л энэ яг юу шүү. Сонин санагдаж байгаа байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Би чинь түүхч биш шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм. Би хараа нэг инээдэмтэй юм хэлэх үү. Монголд 1990 оноос хойш хэвлэгдсэн номуудын жагсаалтыг гаргаж ямар ном хэвлэж байна уу гэсэн тооцоо гаргахгүй юу. Тоолоод тэгээд түүхийн ном их хэвлэгдэж ээ гээд гараад ирэхгүй юу. Тэгсэн чинь нөгөө түүхийн номных нь 70% нь Чингис гэсэн сэдэвтэй ном байсан байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тийм. 180 хэдэн номны хэд нь байлаа даа. 2004 оны байдлаар нэг 100-аад юм байсан байх аа.

Пүрэвдорж -

Би бол түүхч биш л дээ. Зүгээр жирийн л одоо сэхээтэн хүний л мэддэг хэмжээгээр улс үндэстэнийхээ түүхийг гадарлана л даа. Тэрнээс гадна би Монгол бичигтэй. Монголоор уншдаг учраас Монгол бичгийн түүхийн номуудыг нилээн уншисан. Зүгээр энэ романыг бичих гэж би яг 14-н жил судалгаа хийсэн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Доктор хийх гэж байна ш дээ /инээв/

Пүрэвдорж -

Монголд хийсэн. Өвөр Монголд явсан би.

Хишигсүрэн -

аа ха.

Пүрэвдорж -

Нэг хэцүү юм нь надад юу байсан гэхээр би хятад хэл байхгүй. Хятад хэлгүй учраас хятадаар асар их түүхэн сурвалж байдаг. Тэрнийг нь би ашиглаж чаддаггүй. Хятад хэл байхгүй. Аргаа барахдаа Өвөрлөгч нар, таньдаг эрдэмтэд эд нар бий л дээ. Номын сан эд нарт. Тэд нарыг хэлж бүр заримыг нь гуйж Бээжин явуулж одоо номын санд суулгаж ингэж юу яасан. За Өвөр Монголд нилээн юм хэвлэсэн. Нөгөө Монгол бичгээр уншдаг учраас. Ингээд 14-н жил суугаад тэгээд л одоо бичсэн л дээ. Бичих нь бол яахав дээ 19-хөн сарын дотор бичсэн би. Ингээд ийм аргаар л одоо бичсэн дээ. Ер нь хэдэн зуун ном үзсэн. Хүснэгт татаж байгаад л бүр ингээд л. Тэгээд яахав бид нар бол Чингис хааныг...ер нь дэлхий дахинд Чингис хааныг маш их буруу үнэлдэг. Чингис хааныг зүгээр цэргийн удирдагч гэж бодоод байдаг. Баруунд бол ерөөсөө л цэргийн удирдагч. Дайн сайн хийдэг. Цэрэг сайн удирддаг. Гэтэл огт тийм биш. Аа...Чингис хаан бол эхлээд юуны өмнө төрийн удирдагч байсан. Төрийн сэтгэгч байсан байгаа юм. Дараа нь маш сайн дипломатич, дараа нь одоо тэгээд дараа нь гуравт нь бол цэргийн удирдагч Жанжин гэдэг бол юу вэ? Жанжун гэсэн, цэргийн дарга гэсэн хятад үг юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/ Уг нь уу?

Пүрэвдорж -

Чингис хаан цэргийн дарга байсан гэж хэлэх ч одоо хаашаа юм бэ дээ. Одоо ёстой нэг. Жанжин гэдэг нь тийм үг ш дээ. Цэргийн дарга гэсэн хятад үг ш дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/...

Пүрэвдорж -

Тэгээд би яг тэр талаас нь л бодсон л доо. Яагаад улс төрийн тийм агуу их сэтгэгч байсан юм бэ гэсэн асуудал гарч ирдэг. Энэ бол тийм...сэтгэлгээний хувьд тийм өөр сэтгэлгээтэй хүн байсан. Их ховорхон хүнд тохиодог...

Хишигсүрэн -

Ухаан...

Пүрэвдорж -

Тийм увидастай шахуу хүн байсан байгаа юм. Тэндээс л тэр тэнгэрийн тухай асуудал гараад ирдэг. Би бол уран зохиол бичсэн учраас юу ч гэж бурах тэр хамаа байхгүй. Ингээд үзэхээр зэрэг Чингис хаан бол тийм сэтгэлгээний совин билгийн тийм увидастай хүн байсан байгаа юм. Билэг гэдэг маань оюуны дээд түвшин ш дээ тийм ээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Совин бол яахав хүнд байдаг зүйл. Совин нь оюуны билэг хүрсэн тийм совин билгийн юутай байсан. Яагаад тэгдэг юм бэ бүү мэд. Тэр ямар нэгэн том үйлс хийхийн тулд л тэр “Бурхан халдун” уулан дээр гараад л суучихдаг л байсан байгаа юм л даа одоо. Бодоод суучихдаг. Тэгээд эргэж ирэхдээ би мөнх тэнгэрээс асуулаа тэгсэн мөнх тэнгэр энийг бүтнэ гэж байна гэж. Мөнх тэнгэр аварна гэж байна гэж хэлдэггүй. Мөнх тэнгэр болно гэж хэлж байна гэж ингэж хэлдэг. Тэгэхээр тэр сонсоч...тэнгэр огторгуйгаас мэдээлэл дохио өөрөө л авч байна гэж боддог хүн байсан юм шиг байгаа юм. Бүү мэд одоо бясалгал хийгээд...зүгээр Бямбасүрэн гуай байна ш дээ. Ерөнхий сайд.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Бямбасүрэн гуай чинь физикч шүү дээ.

Хишигсүрэн -

“Орчлонгын хүрд” гэж...

Пүрэвдорж -

Тийм “Орчлонгын хүрд” гэж ном бичсэн уншсан уу?

Хишигсүрэн -

Уншсан.

Пүрэвдорж -

Тэр дотор чинь Мөнх тэнгэрийн тухай яриад байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Их ярьдаг тийм.

Пүрэвдорж -

Мөнх тэнгэр бол шүтээн биш энэ бол танин мэдэхүйн огторгуй гээд ингээд байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэгээд тэндээс тийм дохио л авдаг байсан юм шиг байгаа юм. Тэгээд өөрөө итгэдэг болох юм байна гэдэг тэр нь л бүтдэг ийм байсан байгаа юм шиг байгаа юм л даа. Энэ бол би...

Хишигсүрэн -

Ер нь байна ш дээ психологичиский өөртөө аа...зорилгоо хараад установка тавьчих юм болвол сэтгэл судлалаар практик...

Пүрэвдорж -

Өөрөө итгэчих юм болвол уу?

Хишигсүрэн -

Аа...тэгээд бүтдэг гэж байгаа ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэр харж байгаа үйл хэрэг нь ингээд картина болоод нүдэнд нь ингээд реально харагдах юм бол тэрнийг хүн хийдэг гэж байгаа байхгүй юу. Одоо бизнесийн сэтгэлзүйн зарчмууд бол энэ дээр суурилж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Уран зохиол бичих ч тэр ш дээ. Ном бичих ч тэр ш дээ.

Хишигсүрэн -

Вот. Тийм байхгүй юу ...

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр Бямбасүрэн гуай болохоор юу гэж үзэж байна уу гэхээр тэр бид нар бол ингээд байгаа байхгүй юу тэр ганц Чингис хаан ч биш. Ерөөсөө тийм танин мэдэхүйн тийм мэдээллийн тийм сурвалж байдаг шиг байна гэж. Тийм юм байгаа байхгүй юу. Орчин үеийн физикийн философич энэ тэр эд нар энийг жаахан ярьдаг даа. Аа...тэгээд бүх юманд байна гэж. Бүх юманд тэр огторгуйд харгалзсан тохирсон одоо тийм мэдээллийн эх сурвалж байна. Харгалзсан юм байна. Хүнийх ч байх шиг байна гэж. Тэгээд тэрнийг мэдэрч чаддаг цөөхөн хүн байх шиг байна гэж. Тэгэхээр Бямбасүрэн гуай яагаад байна уу гэхээр зэрэг физикээрээ бодоод биеийн масс 10-ын хасах 34-н зэрэгтэд хүрэхэд цаг, орон хоёрын утга алдардаг. Цаг тооцож болохгүй. Цагийн учир холбогдол байхгүй болоод орчлон дээр байж байгаа үзэгдэл юмсын дотор орон зайн холбогдол байхгүй болчихдог. Орон зайн холбогдолоос гараад явчихдаг гэж байгаа юм. Тэндээс л ямар нэгэн дохио байдаг бол тэнд л дохио байх учиртай. Яагаад уу гэхээр биеийн масс нийлж байгаа газар дохио байж болохгүй гээд физикчид ингээд байгаа байхгүй юу. Тэгдэг юмаа. Тэгэхээр тийм хэмжээний оюун...өөрөө мэддэгүй тэрнийгээ. Тийм сэтгэдэг хүн байж уу дээ гэсэн тийм бодол бол, одоо тэр бараг өвчтэй шахуу юм ш дээ. Энэ бол одоо ингэж бодоход бол. Би бол сэжигтэй юм бодож байгаа л хэрэг ш дээ. Аргаа барахад бол тийм л байгаа юм. Чингис хааны оюун ухааны хэмжээг бол тэгж дүрсэлж байгаа юм. Хоёрдугаарт маш сайн удирдагч. Төрийн гайхамшигтай удирдагч. Гарч ирэхдээ өөрийгөө “сонгуулж” гарч ирж байгаа ш дээ. Өөрөө хаан болохгүй байгаа ш дээ

Хишигсүрэн -

Булааж авахгүй.

Пүрэвдорж -

Авахгүй. Алтанг чи хаан бол гэж байгаа юм. Хучирыг чи хаан бол гэж байгаа юм. Тэгээд нөгөөдүүл нь үгүй гээд тэгээд болж байгаа юм. Тэгээд “аа ха...та нар намайг хаан болгосон шүү” гэж гарч ирж байгаа ш дээ. Тэгээд хийе гэсэн юмаа хийж байгаа. Энэ бол төрийн маш сайн удирдагчын шинж л дээ. Тэр үед бол булаагаад авчихвал авчих шүү дээ. Энэ чинь ерөөсөө. Тэгэхээр тэгэхгүй л байгаа юм. Болохгүй л гэж үзэж байгаа юм. Тэгвэл миний юм гээд. За тэгээд өөр нэг юм бол Чингис хаан бол шашны сэтгэлгээ нь их дээшээ гарчихсан. Аль ч...бөө мөргөлөөс ч, буддын шашнаас ч Хэрэйд чинь загалмайтны шашинтай байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Алинаас нь ч дээшээ гараад явчихсан. Тийм учраас шашныг ерөөсөө тоодог ч үгүй. Нэгэнт тоохгүй байгаа учраас хорьдоггүй.

Хишигсүрэн -

Хорьдоггүй.

Пүрэвдорж -

Тэгээд хаячихдаг. Энэ дураараа л бол гээд. Тэгээд...

Хишигсүрэн -

Аа ха /инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгээд зарим хүн бөө мөргөлтөн байсан гээд ингээд байгаа юм. Яалаа гэж бөө мөргөлтөн байдаг юм гэж. Бөөг алж байгаа ш дээ. Хөхчүг алчихаж байгаа ш дээ. Бөө мөргөлтөн байсан бол яалаа гэж бөөгөө алдаг юм бэ тэр чинь. Төрийнхөө бөөг шүү, бас болоогүй. Бөө мөргөлтөн биш л байгаа нь мэдэгдэж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр хүн төрөлхтөний энэ юуны...шашны сэтгэлгээнээс илүү сэтгэж байгаа юм. Тийм хүмүүс байдаг ш дээ. Эйнштейн эд нар бол шашнаас хамаагүй дээшээ ш дээ эд нар чинь бол. Лев Толстой хүртэл сүүлдээ христосын шашин чинь дэмий юм байна ш дээ гээд тэгээд явчихсан тэгээд одоо хараал анапима эд нар хийсэн ш дээ. Эд нар чинь хийсэн ш дээ. Оросын тэр шашин чинь одоо сүм чинь Лев Толстойг хараасан ш дээ. Тийм сэтгэгч байж ээ гэсэн хоёрдугаарт нь. Гуравдугаарт нь маш сайн цэргийн удирдагч байсан. Хятад, Хорезмыг хооронд нь мөргөлдүүлэх аргыг аюултай сайн мэддэг байсан ерөөсөө тэрнийг бол яах уу гэдгийг дотор нь тэр л одоо ордоныхныг дотор нь одоо...Хятадын хааны ордныг дотор нь одоо үймүүлж хаядаг тагнуул явуулаад л Хорезмыг үймүүлээд л одоо ерөөсөө тэр бол маш сайн хийдэг байсан. Тийм л хүн юм л даа. Тийм л дүр гаргаж байгаа л даа. Тэгэхээр Чингис хааныг танин мэдэх л хэрэгтэй л дээ. Хүнийг ч танин мэднэ ч гэж байхгүй л дээ. Ингэхийн тулд эрхбиш бид Нууц Товчоогоо бид тайлах хэрэгтэй. Нууц товчоонд байгаа тэр далд санаатай бичсэн юмнуудыг бүгдийг нь тайлж учрыг нь олох хэрэгтэй. Тэгэхдээ зарим юмыг нь тайлаад гаргаад тавьчих ч бас л хэрэггүй болов уу. Тэгвэл аюултай болж байна ш дээ. Ухаандаа одоо Чингис хааны шарилыг...

Хишигсүрэн -

Нууц товчоо гэдэг нэр юу билээ?

Пүрэвдорж -

Ер нь бол Нууц товчоо гэдэг нэргүй ш дээ энэ чинь.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Хятадаар олдсон нэр нь өөр ш дээ. Энэ чинь юу билээ. Би бичиж тэмдэглэсэн байдаг юм. Юу билээ тэр чинь Яг Нууц товчоо гэдэггүй юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Сүүлд ингээд одоо утгачилаад “Нууц товчоо” болгоод явчихсан болохоос биш яг олдсон Хятад эхээр бол “нууц товчоо” гэдэггүй ш дээ. Юу гэдэг...орчуулж чаддаггүй юмаа тэр галигаар нь юу гэсэн утгатай юм билээ дээ. Надад бий бий. Тэмдэглэж байсан. Өвөрлөгч нарын гаргаж байсан ийм нэртэй юм гэж. Тэгэхдээ одоохондоо Чингис хааны...

Хишигсүрэн -

Нууцыг тайлж болохгүй гэж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Шарилыг ухна гэж байна ш дээ. Энэ бол хэрэггүй байх аа.

Хишигсүрэн -

Яагаад?

Пүрэвдорж -

Бид төрийнхөө ерөөсөө бусад үндэстэнд хэлж болохгүй юмыг тэнд нэгдүгээрт алдчихаж байж мэднэ. Алдчихаж байж мэднэ. Хоёрдугаарт би бол ингэж л боддог юм ш дээ. Чингис хаан 1162 онд мэндэлсэн тийм ээ. Одоо ингээд 1000 жил болоогүй явж байна. Нэг 2000-н жил болсны дараагаар бол Чингис хаан бол “шүтээн тэнгэр”-ийн хэмжээнд төрөх байх. Будда ч юмуу, Есүс Христос ч юмуу тэр хэмжээнд хүрэх байх. 1000 жил болоогүй байхад ингэж домогшиж, шүтээн болж чадахгүй байгаа юм л даа. Зүгээр л амьд хүн байгаад байгаа байхгүй юу. Хүн байсан гээд ингээд байгаа юм. 2000 жилийн дараа бол тийм “шүтээн тэнгэр”-ийн зэрэгт хүрнэ. Тэр үед бол “Чингис хаа”н гэдэг тийм “бурхан тэнгэр” үүсэх байх. Аа...тэр бол маш их ашигтай. Ямар ч гэсэн хэрэгтэй. Яагаад уу гэхээр хүн төрөлхтөнийг ерөнхийд нь эв найртай байлгах хүн төрөлхтөнийг ерөнхийд нь нэг тийм аа, нэгдүүлэх, оршихуйн тэнгэрийн хэмжээнд хүрээд, оршин тогтнохуйн хэмжээнд хүрээд тэр үед бол хүн төрөлхтөнд Чингис гэдэг энэ хүний нэр энэ хүний тэр шүтээн чанар нь хүн төрөлхтөнд их хэрэг болж магадгүй гэж боддог. Одоо шарилыг нь гаргаж ирээд өө...энэ байна гээд араг ясыг нь гаргаж ирээд ингээд хаячих юм бол тэр чанар байхгүй болчихож мэднэ гэж би хувьдаа боддог. Энэ бол бараг одоо мэдрэлийн өвчтэй хүний яриа шахуу /инээв/

Хишигсүрэн -

/Инээв/.

Пүрэвдорж -

Гэхдээ яагаад үгүй гэж.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Будда ч хүн л байсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Авгайтай хүн л байсан ш дээ. Авгайгаа гэрлээд л энэ тэр тэгж л байгаа ш дээ. Есүс христос чинь еврей одоо хүн, Иосеф гэдэг еврей мужааны л хүүхэд ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Үнэн ш дээ тэр чинь. Эзэн тэнгэр бол хүн биш л дээ. Аллах бол хүн биш. Аа...Мухамед бол хүн ш дээ энэ чинь одоо.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Мухамед бол хүн ш дээ. Тийм бодолтой байдаг. Тийм учраас яваандаа Чингис хаан бол хүн төрөлхтөний ихээхэн хэсгийнх нь шүтээн тэнгэр болох байх гэж би бол боддог. Тийм гавъяа ч бий. Гавъяа ч бий.

Хишигсүрэн -

Одоо данный моментод бид нарыг одоо түүхийн хараал хүрчихсэн ард түмэн гээд байгаа ш дээ. Яагаад гэхээр ойлгогдож байгаа биз дээ тийм ээ. Бид яагаад ингээд яг энэ цаг мөчид бид амьдарч байхад бид ингээд хэцүү байгаа юм бэ гэсэн хөгжилөөс хоцорчихсон одоо юу гэдэг юм бэ тийм ээ. Бүр манай эмээ хэлдэг бйасан ш дээ. Өө...энэ газар нутаг дээр чинь дайн байлдаан хийхээрээ хамаг бололцооны улсуудыг нь аваад явчихаж байгаа ш дээ. Тэгээд энд чинь нөгөө тахир дутуу, өлөн зэлмэн, хүүхэд шуухад одоо нэг ийм хамаг болдоггүйчүүд нь л энэ газар нутаг дээр үлдээд. Болдогууд нь яваад ингээд байлдаад, байлдсан газраа үлдээд бид нар бол нэг ёсондоо бараг тийм доод түвшинийх нь л хүмүүс энд үлдчихсэн. Тэгээд ядарсан байгаад байгаа юм ш дээ. Хамаг гайгүйнүүдийг тараачихсан гээд зүгээр саальчин эмгэнээс гарч байгаа ухаан ш дээ.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ яахав магадгүй л юм л даа. Юу ш дээ. Аа...нэгдүгээрт ерөөсөө дэвшил гэж юу гэдэг асуудлыг ойлгох хэрэгтэй.

Хишигсүрэн -

/инээв/ За.

Пүрэвдорж -

Дэвшилийг хүн янз янзаар л яадаг л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Би бол ингэж боддог. Дэвшил бол дэвшилтэй үндэстэн байна тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тийм. Одоо дэвшил л юм даа Монголоор бол. Оросоор бол прогресс тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Прогрессивность гэж одоо. “Тэсч үлдэх чадвар”-ыг л би бол дэвшил гэж боддог. Тэсч үлдэх чадварыг...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Шинжлэх ухааны хөгжлийг бол дэвшил бишээр барахгүй энэ антипрогресс гэж би бол үздэг. Шинжлэх ухаан дэвшил юм бол цөмийн зэвсэг хийсэн тэгээд дэвшил юмуу. Яагаад ч биш дээ. Яагаад гэвэл өөрийгөө устгах юм хийж байгаа юм чинь яаж дэвшил гэж хэлж болдог юм бэ. Өөрөөр хэлбэл гуманный ..энэрэнгүй үзлийн үүднээс дэвшил биш шүү дээ. Өөрийгөө устгах юм. Өөрийгөө бүр ёсчлон устгах юм хийж байна ш дээ. Нарт ертөнцийг. Энэ бол яагаад ч дэвшил биш. Хэдийгээр энэ физикийн шинжлэх ухааны нээлт мөн ч гэсэн энэ бол дэвшил биш. Хэрвээ нарт ертөнцийг устгах нь сайн үйл юм бол тэгвэл харин дэвшил гэж хэлж болно. Хүний орчлонг, амьд ертөнцийг устгах нь дэвшил юм бол тэгвэл мөн гэсэн асуудал гарч ирж байгаа юм. Тийм учраас дэвшил гэдэг бол харьцангуй ойлголт. Нэг. Хоёрдугаарт хөгжлийн тухай бол яахав дээ тийм л дээ. Нөгөө цэргүүд гэдэг чинь дандаа залуучууд ш дээ. 70,80 хүрсэн өвгөчүүд нь дайнд явдаггүй байсан юм байгаа биз дээ. Тэгээд залуучууд нь илүү өсөх чадвартай нь гадагшаа яваад байсан тийм тал бол ер нь бий. Тэрнээсээ ч болоод бид нар чинь тийм нэг хэсэг бол...харин одоо бол гайгүй л дээ. Нэг хэсэг бол Булган, Хөвсгөлийн заагаас олсон нөгөө “Монгол” гэдэг өвчин байна тийм ээ. Тэр чинь одоо сэтгэлийн хөдлөлгүй, нүд нь бараг хөдөлдөггүй гөлгөр нэг л тийм л хүнийг “монгол” гэж нэрлэсэн байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Нөгөө Монголойд...

Пүрэвдорж -

Тийм. Тэр чинь тэгээд яг монгол ч биш юм ш дээ. Ерөөсөө тийм хүнийг л одоо хэн нэрлэлээ. Тэрнийг чинь нэрийг нь ч мэддэггүй байсан нэг эрдэмтэн нэрлэсэн ш дээ. Нэг физиологич тэгж нэрлэсэн. Тэгээд яахав цаашидаа тэгж нэрлэхээ больсон ш дээ. Шинжлэх ухааны юунд энэ чинь юу гэсэн үг вэ нэг үндэстэнийг...манайх ч эсэргүүцсэн байх. Тэгээд цаашид тэгж нэрлэхээ больсон л доо. Тийм чанар бол Монголд байсан уу гэхээр байсан л даа. Нээрэн л устаж явсан тийм чанар. Тэгээд дахиад нөгөө Гумилев. Пассионарность одоо дахиж эхлэх үү үгүй юу гэсэн асуудал гарч ирж байгаа юм. Эхлэж болно. Пассионарность бүх юм чинь тийм орчилтой ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Ихэнхидээ эргэдэг ш дээ. Тийм юу эргэж болох л юм. Зүгээр тэр хүртлээ чадахгүй дэндүү цөөхөн байж байгаад устаж болох талтай тийм. Тийм учраас хөгжил дэвшлийн тухайд бол...ямар ч байсан байгалийн баялгийг ашиглаад хөгжих нь хөгжил мөн үү гэвэл тэр лав л биш тэр. Тэр бол мөнгө олох арга мөн. Аа...мөнгө бол яахав зүгээр амь зуух арга ш дээ. Аа...дэвшил бол, жаахан хөгжил бол арай жаахан өөр юмыг хэлэх ёстой байх. Аа...өөрийгөө мөхөөдөг хөгжлийг хөгжил ч гэж хэлэхэд хэцүү л юм л даа ер нь болвол. Ерөнхийдөө хүн төрөлхтөн, хүн үүсэж хэдэн ч сая жилийн өмнө юм бэ хүн үүсч л таараа ш дээ тийм ээ. Сармагчингаасаа үүссэн юмуу одоо буддын шашины хэлдэг шиг одоо тэр Бадамжунай шиг Бадамлянхуа цэцэгнээсээ гарсан юмуу бүү мэд. Тэрийг нь бол үүссэн цаг үе байж болно оо доо. Нэг юмнаас нөгөө юм болж үүссэн. Тэрнээс хойш хүн төрөлхтөн явж байсан замналыг ингээд үзэхэд болвол энэ бол ерөөсөө дандаа мөхөлрүүгээ явсан зам шиг байгаа юм шүү. Хоёр шалтгаанаар. Нэгдүгээрт байгалиасаа холдсон. Өөрийнхөө амьд байх, оршин байх тэр орчноосоо аль болох холдоод байгаа юм. Үс ноосгүй болсоноос өгсүүлээд тийм ээ. /инээв/ Хоёрдугаарт ухааныхаа юмыг дандаа өөрийнхөө эсрэг ашиглана. Ухаанаа дандаа өөрийнхөө эсрэг ашиглана. Чоно бол ухаанаа өөртөө хэрэгтэй ашиглана. Хоол олж идэхийн тулд.

Хишигсүрэн -

Аа за.../инээв/.

Пүрэвдорж -

Аа...хүн бол ухаанаа дандаа өөрийнхөө эсрэг ашиглана. Зэвсэг хийнэ. Хор хийнэ. Бүр есөн шидийн. Хийхгүй юм гэж хүнд байхгүй. Дандаа өөрийнхөө эсрэг ажиллана. Ингээд хүн болвол амьдралын түүх нь дандаа өөрийгөө идсэн ийм л түүх юм даа. Харамсалтай л одоо ийм. Тийм л зүй тогтолтой юм. Буддын шашныхаар бол үйлийн үртэй юм. Аа...диалектикаар бол энэ чинь зүй тогтол биз дээ энэ чинь бол. Ийм л юм л даа. Тийм учраас ганц Монгол улс ч, монгол үндэстэн ч мөхөөд байгаа юм биш л дээ яг түүхчилвэл том утга. Хүн төрөлхтөн ерөөсөө балай юмруугаа явж байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр одоо энэ нэг их халдварт өвчин гарах юмуу. Галав юүлэх юмуу бүү мэд. 9-н сарын 12-нд мөхнө гээд байсан мөхсөнгүй ш дээ /инээлдэв/. Тийм.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Сүсэг бишрэл гэж нэг юм байна ш дээ. Монголд ер нь таныг амьдарч байгаа хугацаанд энэ нэг сүсэг бишрэлтэй холбоотой шашны өөрчлөлт яаж явагдаж байх юм бэ? Шашин төр хоёр яаж харилцаж байхым юм бэ? /инээв/

Пүрэвдорж -

Аа...Христосын шашны сургаалаар бол хүнийг эзэн тэнгэр, бурхан буй болгосон тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Энэ бол энэн шиг худлаа юм байхгүй дээ. Харин бурханыг хүн буй болгосон гэж би бол боддог шүү.

Хишигсүрэн -

Тэгэлгүй яахав /инээв/.

Пүрэвдорж -

Зүгээр энэ сүсэг. Сүсэг бол хүний сэтгэлд бол хэрэгтэй эд л дээ золиг чинь. Сүсэглэж чаддаг бол.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Би даанч сүсэг байхгүй юм л даа.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Тэрнээсээ болоод одоо зовлонтой. Сүсэг хүнд хэрэгтэй бол хэрэгтэй. Хүн чинь хоёр юм шүү дээ.

Хишигсүрэн -

аа ха.

Пүрэвдорж -

Хүн гэдэг чинь зүгээр ийм мах бодь биш шүү дээ. Тэрнээс гадна сэтгэлтэй ш дээ. Тэр сэтгэлд нь сүсэг хэрэгтэй ш дээ. Тэр нь одоо буддаг сүснэ үү. Эзэн тэнгэрийг шүтнэ үү. Аллахыг шүтнэ үү. Чингис хааныг шүтнэ үү тэр нь ер нь огт хамаа байхгүй. Ер нь нэг итгэдэг бас нэг хууртагддаг, сүсэг бол хууртагдаж л байгаа юм ш дээ. Яг үнэндээ болвол тийм ээ. Нэг тийм хууртагдах юм хэрэгтэй л дээ. Тэр нь тэгээд бүр эрүүл мэндэд нь хүртэл нөлөөлнө шүү тэр чинь нөгөө сэтгэлээр нь дамжаад. Тийм учраас сүсэг бол хэрэггүй юм биш. Даанч сүсэглэдэггүй над мэтийн цуснууд бол зовлонтой л юм даа. Ер нь болвол одоо. Сүсэг хэрэгтэй. Аа...яваандаа хүн ингээд яахав ингээд шинжлэх ухаан юмаар тайлаад бариад ингээд яваад байгаа ш дээ. Ингээд яваад үзэхэд бол сүсэг их зөв болж хувирах байх. Яагаад уу гэхээр зэрэг зүгээр л мухар сүсгээр одоо нэг Бөөд мөргөж байснаа нээрэн сайн бөөг нь олоод мөргөчих юмсан гэж боддог болно. За энэ бол худлаа бөө байна даа гэж мэддэг болно. Тэр чинь сүсэг хөгжиж байгаа хэрэг мөн биз дээ. Татаж байгаа хэрэг ш дээ хөгжих чинь бас.

Хишигсүрэн -

Аа за.

Пүрэвдорж -

Ахиж байгаа хэрэг. Тийм учраас заавал нэг, хүн заавал нэг сүсэглэдэг юмтай байдаг л золиг шиг байгаа юм даа. Нэг хэсэг бол нөгөө л лус савдагтаа л сүсэглэдэг байж шүү дээ. Тэгээд дараагаар нь буддын шашин ороод ирэхээр зэрэг л Бурхан багш гэж Будда гээд нэг юм байсан гээд л сүсэглэдэг. Нэг сүсэглэх юмгүй байдаггүй золиг юм шиг байна. Хүн ерөөсөө. Хүний сэтгэхүй ерөөсөө өөрөө тэгж бүтсэн тийм эд юм л даа. Хүний сэтгэхүй. Тийм учраас нэг юм дагаж л байх ёстой. Тэрэнд буруу юм ерөөсөө байхгүй. Сүсэглэж байгаа хүнийг тэр сүсэгнээс нь гаргах гэж зүтгэхийн хэрэг байхгүй шүү. Тэгвэл харин ч эвгүй болоод урам нь хугараад их эвгүй болж мэдэх юм байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Танай аав жишээлбэл та ингээд санаж байхад Чойрын ном үзэж байсан хүн яг ид залуу хүний үзэл санаа төлөвшдөг тийм ээ. Одоогийн бид нарын үнэлгээгээр бол. Тийм үед нь нийгэм солигдоод, үнэлэмж солигдоод тэр хүний тэр 20 нас хүртлэх туршлагад бол их том цохилт өгч байна ш дээ? гэж бодоход тийм ээ. Юу вэ энэ ер нь...?

Пүрэвдорж -

Нийгэм л ингээд солигдоод яваад байх юм л даа золиг. Хүн чинь одоо хүний л бодож олж байгаа хэрэг ш дээ. Хувьсгалыг чинь хүн л бодож олсон. Хүнд ер нь бодож олохгүй юм. Бодохгүй юм гэж байдаггүй гэдэг шиг багшаас салахыг бодно. Юу юу гээд Цэдэндоржийн шүлэг. Бодохгүй юм гэж ер нь хүнд байхгүй ш дээ. Бодож олоод л байгаа хог юм л даа. Хүн чинь ерөөсөө сэтгэхүйтэй. Адгууснаас илүү хөгжсөн сэтэгхүйтэй учраас юм боддог. Тэр бодож байгаа юм нь их аминчхан. Дандаа өөрийгөө бодсон чанартай байдаг. Өөрийгөө бодсон чанартай. Бусдыг ерөөсөө боддоггүй. Өрөөлийг ерөөсөө боддоггүй. Дандаа өөрсдөө боддог. Юу билээ энэ чинь амьдрал хайр дээр тогтдог гээд дуулдаг билүү. Тэр бол шал худлаа ш дээ. Орчлон бол зөвхөн шунал дээр тогтоно ш дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/.

Пүрэвдорж -

Одоо энэ...Фрийдланд ч одоо шуналдаа л хөтлөгдөж ирж байгаа юм ш дээ Монголд. Бид нар хариуд нь мөнгө олж авна гээд дахиад шуналдаа хөтлөгдөөд л Оюутолгойг ухах гэж байна ш дээ. Тийм учраас шунал дээр л тогтож байдаг. Тэр шуналын нэг хэлбэр л дээ. Өөрийгөө давруулах гээд л ингээд оролдоод байдаг. Шашин бодож олно. Онол бодож олно тийм ээ. Коммунизм чинь нэг л төрлийн шашин биз дээ энэ чинь...

Хишигсүрэн -

Тийм ээ тийм.

Пүрэвдорж -

Ленин гэдэг Бурхантай.

Хишигсүрэн -

Тэгэлгүй яахав.

Пүрэвдорж -

Шашин шүү дээ. Тийм учраас Ленин буруу юм гэж ямар юм байдаг юм бэ. Хийсэн юм л буруу байхаас биш. Ленинийг Шүтсэнд Лениний буруу гэж байхгүй ш дээ. Түүнтэй адилхан юм л даа. Тийм учраас шүтлэг бол өөрчлөгдсөн. Манай аавын хувьд бол яахав Чойрын гэвш байсан учраас их амархан нөгөөдөх гүрэм номын юманд нь итгэдэггүй байсан учраас амархан бараг энэ Ардын засгийнханы бурхангүй онол нь бараг өөрийнх нь нөгөө юутай тохироод явчихаж байгаа байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Онолтой таараад /инээв/

Пүрэвдорж -

Худлаа ш дээ. Ямар сайндаа л одоо “лам хичнээн чөтгөр алав урд шөнө” гэж асууж байхав дээ тэр чинь. Тийм л болоод явчихаж байгаа юм л даа. Тийм учраас маш гайгүй одоо тэгж яасан шиг байдаг юм. Тэгээд хөдөөгийн малчин хүн тэгээд л ганц гэр малаа маллаад байж байхад тэнд ч нэг их бодоод байх ч юмгүй. Тийм л байж л байж дээ. Намайг ч бас тэр замаар оруулаад явж байсан байгаа юм. За, сүсэг бол хэрэгтэй. Хүнд хэрэгтэй. Харамсалтай нь сүсэггүй хүн бол зовлонтой.

Хишигсүрэн -

Одоо манай яг данный моментод байгаа шашныг та юу гэж бодож байна. Би одоо бүр энэ судлаж тоог нь гаргамаар юм гэж бодоод байна ш дээ. Христосын сүсэгтэн...

Пүрэвдорж -

300-аад сүм байна жижиг нийлсэн гэсэн мэдээ байна лээ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Жишээ нь нэг сүмийн усгал байлаа гэж бодоход яваад очиход Монголын газрын зураг хадчихсан хаана хаана манайд сүм байгуулагдсан бэ гэдгийг тэмдэглэчихсэн байна ш дээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Энэ дээр худлаа байгаа байх. Нөгөөдөх санхүү, мөнгө авдаг газартаа олон газар байгуулсан гэж худлаа хэлж ч байгаа байх.

Хишигсүрэн -

Сүм нь байж байна гэдэг чинь тогтмол тэндээ нэг үйл ажиллагаа явагдах нөхцөл бүрдчихэж байна ш дээ. Ямар зүгээр суултаа нь биш. Хагас бүтэн сайн болгонд цугларалтаа хийнэ биз дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм. Тэгэхээр эд нар яахав Библийн тэр нөгөөдөх “Шинэ гэрээслэл” гэдэг юмаа хэвлээд тарааж л байх шиг байна. Орчуулга нь гэж авах юмгүй л юм байна лээ. Би тэрнийг нь сайн мэднэ. Тэр чинь цөөхөн хуудас, утга зохиолын гайхамшигтай эрдэнсийн сангийн нэг шүү дээ. Зүгээр л домгын хувьд бол. Шашны. Хуучин домогт нь бараг шүтэх юм байдаггүй юм ш дээ. Есүсийн...Есүс ч гэдэггүй юм Иүшива гэдэг юм ш дээ. Жинхэнэ нэрийг нь бол. Тэгээд тэр Иүшива...тэрнийх нь л намтар юм ш дээ. Эхний тэр библийн хуучин намтар нь бол Еврей нарын ном юм байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм. Аа...хоёр дахь тэр одоо Еванглие гээд байдаг Грекээр..., Монголоор бол “Эрхэм мэдээ” гэсэн утгатай үг юм ш дээ. Буруу орчуулаад л байгаа юм л даа. Би хэлээд болоогүй юм. Яадахдаа зөв орчуулаач гэж.

Хишигсүрэн -

Таны бие чинь чилж байна уу?

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ үгүй. Тэгэхээр энэ шашны хувьд бол яахав ээ бие биенийгээ жаахан татаж хөгжүүлэх ёстой юм байгаа юм аа. Энэ чинь өрсөлдөгч ороод ирэхээр /инээв/. Тэгэхээр манай Буддын шашин ерөөсөө балай байна аа.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ мөн ерөөсөө балай байна аа.

Хишигсүрэн -

/инээв/ Улам доошоо ороод байна гэсэн үг үү /инээв/?

Пүрэвдорж -

Тийм /инээв/ энэ их сонин. Би Пүрэвбаттай уулзаад Пүрэвбатад хэлдэг юм дандаа. Пүрэвбаттай их уулзана л даа. Аа...Мажиг ламтан гээд нэг Түвдийн нэг тийм гурван нүдтэй Хутагт авгай байсан юм. 10-р зууных шүү дээ саяхных шүү дээ.

Хишигсүрэн -

За , 10-р зуун саяхных гэнэ ээ. /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тийм. Гурав дөрвөн мянган жилийн өмнөхийг бодвол саяхных л байж таарна ш дээ тэр чинь одоо. Тэгээд тэр хүний сургаал байгаа юм л даа. Шавь нартай хариулсан.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Шашны “буддийн шашны цөвүүн цаг ирнэ” гэж. За, багшаа тэр “цөвүүн цаг” гэж ямар юм байх уу гэхээр зэрэг “лам нар авгай авна” “лам нар мөнгөнд шунана” “ лам нар дарга нарт тал засаж гүйнэ” гэж хэлсэн байгаа юм. Одоо хар тэр яг. Америкт Чойжамц Элбэгдоржийг дагаад л явж байгаа юм. Энхбаярыг дагаад л гүйж байна. Үгүй ээ мөн дөө “цөвүүн цаг” нь байна ш дээ. Ихэнхи нь авгай аваад суучихсан тийм ээ. Хоёр давхар байшин бариад суучихсан. Жип уначихсан.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэр одоо шашны “цөвүүн” цаг чинь мөн ш дээ. Буддийн шашны цөвүүн цаг тэр Дожи Довдонгийн хэлсэн яг байж байгаа байхгүй юу. Мажиг ламтангын юмнууд одоо ч бий. Тэр ном нь бол. Тэгж хэлсэн байдаг юм. Энэ их цөвүүн цаг юмаа гэж. Гэх мэт их юм айлдсан л даа. Инээд хүрмээр юм их байдаг юм.

Хишигсүрэн -

За /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр лав л буддийн шашин ийм балай байна одоо. Тэр загалмайтны шашин орж ирж байгаа нь ямар юм байгаа юм. Зарим нь шашин биш шахуу юм байх шиг байна.

Хишигсүрэн -

/инээв/.

Пүрэвдорж -

Шашин биш шахуу юм байх шиг байна. Бөө мөргөл ч яахав дээ зүгээр мөнгө олох гэсэн л савсагнасан юмнууд явж байна. Бөөгийн тухай бол. Пүрвээ гуайг танина ш дээ чи...

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Пүрвээ гуай чинь...

Хишигсүрэн -

О.Пүрвээ гуайг хэлж байна уу?

Пүрэвдорж -

Бөө мөргөлийн шашны тухай...яг онолоор нь бол...

Хишигсүрэн -

Далай гуай бас бичсэн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Далай гуайн...

Хишигсүрэн -

1957,1958 онд.

Пүрэвдорж -

Тийм ээ тийм.

Хишигсүрэн -

Нимгэн ном.

Пүрэвдорж -

Надад ч нэг бөө мөргөлийн...

Хишигсүрэн -

Би тэрнийг нь оюутан байхдаа уншчихаад шал буруу ойлголт аваад /инээв/...,

Пүрэвдорж -

Ийм хөх юм байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм дэвтэр шиг юм байгаа.

Пүрэвдорж -

Бөө мөргөлийн ямар юм гэдэг билээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Надад байгаа тэр чинь.

Хишигсүрэн -

Тэрэн дээрээс нь за яахав 99 тэнгэр байдаг юм байна гэж мэдэж авсан.

Пүрэвдорж -

Очир жаахан гадарлана ш дээ. Түүхийн Очир...

Хишигсүрэн -

А.Очир.

Пүрэвдорж -

Очир чинь Бөө Мөргөлийн юм жаахан судалсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тийм. Аа...бөө мөргөл шашин биш юм шиг байгаа юм. Шашин гэж...

Хишигсүрэн -

Мэдлэгийн нэг, мэдлэг олж авах нэг хэрэгсэл байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Тийм. Шашин болвол ийм юм л даа. Шашин гэж юуг хэлж байна уу гэж. Энэ теология гээд байгаа шашин судлалын ухаан байгаа ш дээ тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэрүүгээр бол шашин гэж юуг хэлэх вэ гэхээр зэрэг нэгдүгээрт үзэлтэй. Онол байна. Шашны философи байна.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Яахав тэр нь бол бөөгийн мөргөлд байна л даа. Хоёрдугаарт хөлгөн судартай байх ёстой гэж. Хөлгөн судар нь байхгүй ш дээ бөө мөргөлд.

Хишигсүрэн -

Үнэн гээд цохиод байгаа юм л...

Пүрэвдорж -

Тийм байхгүй. Үгүй ээ үгүй судар, ном хөлгөн судар.

Хишигсүрэн -

Харин тийм /инээв/.

Пүрэвдорж -

Гуравдугаарт шүтээний оронтой байх ёстой гэж. Тийм юм байхгүй. Тийм учраас бөөг шашин гэж үздэггүй бөө мөргөл гэж үздэг.

Хишигсүрэн -

Шашны өмнөх шат гэж тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Өмнөх шат юмуу.

Хишигсүрэн -

Яахав шинжлэх ухааны ангиллаар ч юмуу.

Пүрэвдорж -

Тийм шинжлэх ухааныхаа юугаар.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэрүүгээрээ бол бөө мөргөл гэж үзээд байгаа юм. Бүү мэдээ тэрийг чинь одоо хэлэхэд хэцүү. Нэг хэсэг эрдэмтэд л тэгж байгаа юм. Тэр номыг чинь нэг хүн л бичсэн хэрэг шүү дээ. Тэр нь ч яахав. Монголын бөө мөргөл бол олон янзын л юм явж байна. Хүмүүс нэг учирыг нь олоод нэг зэвүүцнэ ээ эднийг ер нь нэг. Одоо зэвүүцэж эхэлж л байна л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд зарим Бөө нарт хүн шүтэхээ байгаад дампуурна биз дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

За Христосын, Загалмайтны шашин чинь дампуурдаггүй цус л даа. Яагаад уу гэхээр цаанаас нь их мөнгө өгдөг учраас. Буддийн шашин бол хүнээс өргөл барьц авсаар байгаад дампуурахгүй юм. Бодоход. Муу бөө мөргөл л дампуурах байхдаа гэж би боддог. Гэхдээ яахав бөө мөргөл ер нь гээгдэнэ л дээ. Хүний оюун ухааны хүрсэн түвшингээс өнөөдөр аль ч шашин зүсээ хувиргана даа. Тэр үед 2000-н жилийн дараа гэхэд “Чингис хаан гэдэг шүтээн бурхан”-тай. “Мөнх тэнгэр” гэдэг онол гэдэг шашны тийм онол гарч ирэх байх гэж бодож байгаа юм. Яагаад үгүй гэж. Тийм.

Хишигсүрэн -

Яахав тухайн үед Үндсэн Хуулинд олон шашныг эрх тэгш байж, хүний шүтэх эрх чөлөөг хуулиар баталгаажууллаа гээд тэрэн дээр жаахан маргасан байх депутатууд.

Пүрэвдорж -

Тэгсэн.

Хишигсүрэн -

Тэгээд буддийн шашныг ямар нэгэн байдлаар давуу тал олгосон ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тэгээд төрийн шашин билүү, ямар юм билээ?

Пүрэвдорж -

Төрийн шашин гээгүй л дээ.

Хишигсүрэн -

Одоо юу билээ ингээд...Яагаад байгаа билээ?

Пүрэвдорж -

Төр нь шашнаа хүндэлнэ. Шашин нь төрөө дээдлэнэ гэсэн өгүүлбэр оруулсан. Төр нь шашинаа гээд ингээд хамаатуулчихаж байгаа учраас хүн бол Буддийн шашин гэж ойлгохоор байгаа юм. Ер нь тэгээд оруулсан л даа. Хорьж болохгүй гэсэн.

Хишигсүрэн -

Үгүй ээ хорихгүй л дээ.

Пүрэвдорж -

Хорьж л болохгүй юм байна. Аянд нь тавьчихаар зэрэг хүн бол голох юм байна гэж бид нар тэгж бодсон л доо. Би энийг чамд өгөх гэж байгаа юм /Introduction өгөв./. Миний энэ романыг Монголын уран зохиолын академийн хэдэн эрдэмтэд гаргаад ингээд судлуулсан юм. Зориудаар судлуулсан юм ш дээ яагаад тэгсэн юм бэ. Тэгээд нэг иймэрхүү зохиол болсон юм байна гэж Монголоор тайлбар хийгээд англиар...

Хишигсүрэн -

Та бүх номнуудынхаа аннотацийг хийсэн үү?

Пүрэвдорж -

Хийгээгүй.

Хишигсүрэн -

Би таны бүх номны зургийг авна.

Пүрэвдорж -

Наадахыг чинь тусад нь судласан юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Энийг харин чи...ангилаар сайн орчуулсан байгаа юм. Дахиж засаад Америк хүнээр засуулсан юм гэсэн. Тэгээд яачихсан. Дотор нь хавчуулвал хавчуулна биз.

Хишигсүрэн -

Тэгнэ тэгнэ. За тэгээд шашнаа...би нэг ийм юм асуух гээд байна. Ямар нэгэн байдлаар...

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ чи багтааж чадах юмуу ийм их юм.

Хишигсүрэн -

Чадна. За байж байгаарай. Шашин өөрөө юу байж чадах уу? Аа...чадах уу биш. Шашин ямар нэгэн байдлаар улс төрийн бодлогыг дамжуулах, улс төрийн бодлогыг одоо хэрэгжүүлдэг хэрэгсэл болгож ашиглагдаж байгаа байдал манайд 1990-ээд оноос хойш болж байгаа үйл явдал дотор тийм элемент байна гэж та харж байна уу үгүй юу?

Пүрэвдорж -

Манайд гайгүй ээ. Манайд гайгүй. Зүгээр сонгууль монгуульд ашиглах гэж байсан хорьсон л доо. Ер нь шашин бол улс төрд ашиглагдаж байгаа. Хамгийн их улс төржсөн шашин бол загалмайтны шашин ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тем более Солонгосууд соёлын асар том юу хийж байна ш дээ?

Пүрэвдорж -

Аа...тэр яахав ээ тэр бол жаахан өөр улс төр гэхээсээ тэр чинь...

Хишигсүрэн -

Арилжааны шинжтэй байна уу

Пүрэвдорж -

“Иргэншлийн түрэмгийлэл” гэж тийм юм байдаг юм билээ. “Соёл иргэншлийн түрэмгийлэл” гэж тийм юм байдаг. Тэр түрэмгийлэл юм. Тэгэхээр энэ соёл иргэншлийн түрэмгийллийг үйлддэг баялаг туршлагатай шашин бол Загалмайтны шашин ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Нөгөө юу...инквизейшн .

Хишигсүрэн -

инквизаци

Пүрэвдорж -

Өөрсдөөсөө бусдыг нь хядаж байлаа ш дээ. Одоо тэгээд тэрний хариуд лалын шашин гараад ирлээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Зүгээр төрийн бодлого болоод бүр Иран эд нар чинь ерөөсөө шашны захиргаатай ш дээ. Тийм ээ?

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Загалмайтны шашин буюу одоо энэ христосын шашин бол хамгийн их төржсөн шашин л даа. Буддийн шашин чинь харин жаахан гайгүй юм.

Хишигсүрэн -

Та бид хоёр эртээд машин дотор ярьсан чинь /инээв/ сүмийнхэн дуудаад яваад очсон чинь яалаа яалаа гэлээ та нэг юм хальт ярьсан ш дээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Өө тэр чинь /инээв/.

Хишигсүрэн -

/инээв/ Үгүй ээ сонин ш дээ. Яасан гэлээ?

Пүрэвдорж -

Тэр одоо энэ бичлэгт хэрэгтэй юмуу үгүй юмуу бүү мэд.

Хишигсүрэн -

Хамаагүй ш дээ.

Пүрэвдорж -

Миний нэг “Бэтгэ” роман байдаг юм. Тэр “Бэтгэ”-гын 13-р бүлэг нь би зориуд 13 гэж авсан байсан.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

13-р бүлэг нь юуны тухай юм байдаг байхгүй юу. Библийн холбогдолтой юм байдаг юм. Тэр романы гол баатар нь Оросын КГБ-ын хурандаа еврей гардаг байхгүй юу. Тэрүүгээр дамжаад еврейгийн юм авч ирж нөгөө ретроинспейкшн гэж эргэж гүйлгэх аргаар еврейн түүхийн юм гарч ирж байгаа юм. Бүр Есүсийг цовдолж байгаа барьж байгаа юм эргэж гардаг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэр сэдвээр. Тэрнийг тэр сүмийнхэн уншисан байсан. Монгол хүн л уншиулсан юм шиг байна лээ л дээ. Тэгээд ирээч ээ гээд байгаа юм. Яах юм бэ? гэсэн чинь таны романы тухай ярилцъя гээд 2,3-н удаа утасдсан. Тэгээд би очсон л доо. Тэгээд очоод ингээд яриад нэг хаанаас ирсэн гэлээ нэг нөхөр байсан. Англи хэлтэй. Хаанаас ирсэн гэлээ тэр чинь Италиас ирсэн гэлүү юу билээ. Арай л Энэтхэгээс гээгүй байгаа даа. Солонгосоос ирлээ гэлүү. Гэхдээ Солонгос хүн биш ээ. Тэр бол одоо барууны хүн л дээ.

Хишигсүрэн -

Шар толгойтой юу?

Пүрэвдорж -

Хэлмэрч нь Монгол хүн байсан юм. Тэгээд нөгөө яриад миний нөгөө 13-р бүлэг энэ тэр яриад эхлэхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Орчуулаад. Муу ч орчуулах юм. Муу ч хэлмэрчлэх юм. Хүний хэлж байгаа юм ерөөсөө орчуулж чаддаггүй. Тэгээд тэнд байгаа Монголчууд нь тэр библээ огт ерөөсөө мэдэхгүй. Бүр юу ч мэдэхгүй. Та нар чинь яаж болдог юм бэ энэ чинь одоо иудейн нөгөө еврейн шашны первосвещенник гээд оросоор гардаг ш дээ. Кайяа гээд нэг хүн гардаг. Тэр Кайяа эд нарыг ярьсан чинь огт мэдэхгүй юм. Та нар чинь юу чинь юу ярьж байгаа юм бэ энэ чинь наад Есүсийг чинь цовдлоход наад Кайяа чинь хамт явж байсан ш дээ. Тэгээд тэд нарын тэнд мэдэхгүй байсан нэг зүйл юу вэ гэхээр зэрэг тэр Есүсийн ингээд цовдлоод алахдаа модон банзан дээр юугаар...латинаар “Царь Иудейский” гэж бичсэн юм ш дээ. “Иудейн хаан” гэж бичсэн ш дээ. Өөрөөр хэлбэл тийм учраас цовдлож байна гэж байгаа байхгүй юу. Тэгээд тэрнийг хэлсэн чинь нөгөөдөх чинь тийм байх ёсгүй гээд. Үгүй ээ чи боль л доо чи наад юугаа уншаад үз. Хэний Павелийн ном гэж байдаг юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Евенгал биш л дээ. Хутагт Павел гээд байдаг юм. Тэрний номонд бий ш дээ. Та нар наадахаа уншиж үзээч гэсэн. Тэгээд би сүүлд нь боддогиймоо юм. Аа...ийм царайтай юм шашин дэлгэрүүлэх гээд байж байхад чинь яаж дэлгэрдэг юм бэ энэ шашин нь. Мэдэхгүй юмнууд ингэж байхад чинь. Би сүмд нь ч хэлсэн. Би зүгээр та нарын библи гэдэг чинь хүн төрөлхтөний утга зохиолын эрднэсийн сангийн нэг ш дээ. Маш муу орчуулсан байна.

Хишигсүрэн -

/инээв/ за.

Пүрэвдорж -

Хамгийн наад зах нь Есүс дагалдан яваа хүнийнхээ хамт гэсэн байна. Юу ярьж байгаа юм бэ энэ чинь...

Хишигсүрэн -

Дагалдан яваа хүмүүсийнхээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Бараа болоочдынхоо хамт гэж хэлнэ ш дээ наадах чинь. Юу ярьж байгаа юм бэ энэ чинь ямар энэ чинь Энхбаярыг дагалдаж яваа биш гэж би ярьж байсан л даа.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Бараа болоочид гэж ярина ш дээ. Бурханыг дагаж яваа хүн ш дээ тэр чинь. Бараа болоочид гэж ярина. Есүс гэж хэллээ гэсэн байна. Есүс тэгж айлдлаа гэж хэлнэ ш дээ наадах чинь нөгөө ингэж орчуулгаа наадах чинь хайран юм хийж хаясан байна энэ тэр гэж би тэгж байсан. Бүү мэд тэд нар одоо юу гэж бодсон юм бэ. Тийм л улсууд байсан. Яахав намайг, надтай маргах гэж л оролдсон л доо. Нэгдүгээрт Есүс бол Иосифийн хүү биш гэж байгаа юм.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Иосифийн хүү биш гэж байгаа юм. Яагаад уу гэхээр нөгөө Ёсифийн хүү болвол еврей хүний хүү болчих гээд байгаа байхгүй юу. Еврей мужаан юм чинь. Иосифийн хүү биш ээ тэнгэрээс олдсон гэж байгаа юм. Наадах чинь тийм домог байдаг юм аа. Манай “Нууц товчоо”-н дээр Бодончирыг бас тэнгэрээс цагаан гэрлээс олдсон гэдэг юм. Үнэндээ Малиг гэдэг баядын нууц хүүхэд наад Бодончир чинь гэсэн /инээлдэв/. Би бүр баллаж хаясан л даа тэр дээр. Манайд бас тийм домог байдаг юм. Алангуа ээжийг одоо өөр хүнтэй явалдсан гэдгийг нуухын тулд тэнгэрээс олдсон гэдэг юм. Бид нар мэднэ наадахыг чинь. /инээв/ Тэгээд...

Хишигсүрэн -

Харцын хүүхэд.

Пүрэвдорж -

Тийм харцын хүүхэд Малиг баядын хүүхэд.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Аа... хэнийг чимнь Добу мэргэний үхсэн хойно гарсан ш дээ тэр чинь. Тэгээд Буха Хатиг, Бухта Салжу, Бодончир мунхаг гурав чинь сүүлд нь эцэггүй хүүхэд, бутачууд шүү дээ. Тэгэхээр тэр Малиг баяд л одоо байсан байгаа юм. Малиг баядын л хүүхэд болж таарч байгаа юм /инээлдэв/.

Хишигсүрэн -

За. Нэг сэдэв байна. Би энэ сэдвийг таньтай ерөөсөө би ямар ч ярилцлага авсан хүнтэй энэ сэдвээр яриагүй.

Пүрэвдорж -

Би мэдэх юмуу мэдэхгүй.

Хишигсүрэн -

Яахав та зохиолч учраас дор хаяж зохиолч учраас ярина. Энэ нь юу вэ гэхээр таны амьдралын туршид монгол эмэгтэйчүүдийн ер нь эмэгтэйчүүдийн байр байдал яаж өөрчлөгдөв. Энийг дагаад эрэгтэйчүүд нь яаж өөрчлөгдөж байна гэсэн асуулт...?

Пүрэвдорж -

/дуугарсангүй/

Хишигсүрэн -

Жендерийн асуудал хөндөж байна ш дээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр нийгмийн хүрээнүүд байна тийм ээ?

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Нийгмийн улс төрийн хүрээ. Аж төрлийн хүрээ. Соёлын хүрээ. Энэ хүрээнд эмэгтэйчүүдийн оролцдог оролцоо. Тэрүүгээр бол янз янз л даа. Ухаандаа аж төрлийн хүрээнд бол хэзээнээсээ л Монгол эмэгтэйчүүд илүү давамгайлдаг байсан. Сааль сүүгээ хийнэ. Гэр орноо өөд татна тийм ээ. Эрэгтэй хүн яахав нэг адуу малаа эргүүлдэг. Нилээн олон тохиолдолд наймааг эмэгтэйчүүд хийдэг. Тэр чинь хувьсгалаас өмнө ч тийм л байсан ш дээ. Яагаад уу гэхээр чинь нөгөө аж ахуй эрхлэлт, нүүдэлчиний соёл гэдэг чинь хүнийг...за хүн болгоныг ажил хийлгэдэг. Европод бол 4,5-н метр хормойтой юм ордонд сууж байна ш дээ. Тэгэхэд Монголд тийм хормойтой амьтан бол яаж одоо ямаагаа саах юм бэ.

Хишигсүрэн -

/инээв/.

Пүрэвдорж -

Ажлаа хийнэ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Ямаагаа яаж саах юм бэ гэнээ? /инээв/

Пүрэвдорж -

Тийм ажлаа хийдэг учраас эрх чөлөөтэй ш дээ тэр чинь. Эмэгтэйчүүд чинь тэгэхээр тэр аж төрлийн хүрээнд бол эмэгтэйчүүд ямар ч байсан дутуу л байгаагүй. Давамгайлах нь бүү мэд тэр бүү мэд. Улс төрийн хүрээнд. Улс төрийн хүрээнд Монголд чинь сонгууль монгууль гэж юу ч байгаагүй юм чинь улс төрийн хүрээнд мэдэгдэх ч юм алга байж. Сонгууль хийдэг бол худлаа сонгууль хийдэг байсан тийм ээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэр худлаа сонгуульд нь эрэгтэй, эмэгтэйгүй л оролцдог л байсан шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн.

Пүрэвдорж -

1945 онд анх удаа гарын үсэг зурлаа тийм ээ. Тусгаар тогтнолд. Эрэгтэй, эмэгтэйгүй бүгд л оролцсон ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр энэ чинь эх нь ижил тэгш л байна гэсэн ийм л үг юм л даа. Аа...харин шашны үед бол ялгаатай байсан. Эмэгтэй хүн бараг лам болдоггүй. Гэлэнмаа нарын сүм гэсэн ганцхан нэг сүм байсан. Тэр нь Түвдээс...Түвдүүд жаахан эмэгтэй хүнийг гадуурхдаг учраас шашинд оруулдаггүй байж.

Хишигсүрэн -

Түвдээс ирсэн уламжлалын дагуу...?

Пүрэвдорж -

Түвдээс ирсэн уламжлалын дагуу тийм байж. Лам хүн авгай авдаггүй гэдэг ч юмуу тийм юу байж. Аа...гэлэн, адилхан л гэзэг тавьдаг л байгаа биз дээ. Хамгийн наад зах нь гэхэд. Харин хөдөлмөрийн хуваарьт жаахан өөрчлөлт орж байсан. Эмэгтэй хүн морь уураглаад давхиж явсан эмэгтэй хүн цөөхөн л байсан байх.

Хишигсүрэн -

Манай эмээ уургалдаг байсан.

Пүрэвдорж -

Цөөхөн байсан.

Хишигсүрэн -

Нөхөр нь морь уураглаж чадахгүй /инээв/.

Пүрэвдорж -

Эрэгтэйчүүд нь тэр нь бол биеийн биологийнх нь онцлог учраас хүч тамирынхаа юмыг эрэгтэйчүүд нь. Жин тээдэг байж эрэгтэйчүүд нь. Эмэгтэйчүүд ховорхон ганц нэг хүн жин тээвэл тээдэг.

Хишигсүрэн -

Туувар туудаг авгай нар байсан?

Пүрэвдорж -

Тэр бол цөөхөн байсан. Хөдөлмөрийн хуваарь бол өөр хэрэг.Тэр бол бараг дэвшилттэй шахуу юм. Одоо эмэгтэй хүнийг хүнд юм өргүүлээд байх чинь аюултай ш дээ. Тэр чинь ер нь бол.

Хишигсүрэн -

Үгүй ээ тэгээд л...би одоо асууя. Хараа! Социализмын үед ялангуяа оросын кинонуудад ч гэсэн тракторчин эмэгтэйгийн тухай,

Пүрэвдорж -

Магтаад л уу?

Хишигсүрэн -

барилгачин эмэгтэйгийн тухай манайд ч гэсэн тэр Социалист хөдөлмөрийн баатар эмэгтэйчүүд гээд одоо байна ш дээ. Энэ чинь одоо юу болоод байгаа гэсэн үг үү?

Пүрэвдорж -

Яахав ээ хөдөлмөрийн хуваарь бол тэр яахав ерөнхийдөө нэг тиймэрхүү байдалтай байсан тэр нь зөв ч байсан юм шиг байгаа юм.

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Аа...тэр тракторын жолооч хүнийг магтаад эд нар чинь буруу ш дээ тэр чинь.

Хишигсүрэн -

Мөр зэрэгцэн социалист хөдөлмөрийн талбарт зогсож байна гэж байгаа ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм буруу ш дээ тэр чинь. Эрэгтэй хүнийг хүүхэд гаргах юм бол магтах юм уу. Яагаад ч хүүхэд гаргахгүй ш дээ тэр чинь. Тэгэхээр чинь байгалиас заяачихсан заяамал ялгаа бол байна.

Хишигсүрэн -

аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэрнийг бол яах ч арга байхгүй. Эсэргүүцээд ч нэмэргүй. Огт нэмэргүй л юм. Улс төрийн хүрээнд бол эхнээсээ л одоо нэг тийм ядахдаа ёс төдий ч гэсэн тэгш эрхтэй л ингэж явж байсан. Аж төрлийнхөө хэв шинжээс болоод аймгийн төв дээр юмуу сумын төв дээр эмэгтэйчүүд цөөхөн очдог байсан байж болно. Нэгдүгээрт хүүхэд гаргасан нялх хүүхэдтэй ш дээ. Хоёрдугаарт хүүхдээ тэжээнэ. Хооллоно, аж ахуйгаа эрхэлнэ. Тийм ялгаа бол асар их байсан. Энэ ялгааг муу юм гэх үү сайн юм гэх үү бүү мэд ээ. Энэ бол тийм заяамал шахуу ялгаа юм л даа. Улс төрийн хувьд бол ялгаатай юм үндсэндээ бол байхгүй ш дээ. Сэтгэхүйн хувьд маш их ялгаатай. Би тэрнийг сайн мэдэхгүй. Сэтгэхүйн хувьд бол гарцаагүй бүр их ялгаатай юм шиг байна. Тэр нь одоо биологийнхоо онцлогоос болдог байх даа тийм ээ. Хүйсийнхээ ялгаанаас л болдог байх. Эмэгтэй хүн бол илүү тийм “зөөлөн” юм даа. Илүү тийм “зөөлөн сэтгэлтэй” байдаг байна. Тэр нь биологийн л онцлог байх. Нэг эрдэмтэн тооцож гаргасан байсан л даа. Эмэгтэй хүн юмыг ерөөсөө “эхлүүлдэггүй” гэж. Голдуу эрэгтэй хүн эхэлдэг. Яагаад тэгдэг юм болоо тэр. Аа...нэгэнт эхлээд хийчихсэн юмыг эмэгтэй хүн их сайн болгож нарийн болгож яадаг гэж. Тийм ч учраас эмэгтэй хүн ерөөсөө шинжлэх ухаанд нээлт хийдэггүй. Аа...шинжлэх ухааныг хөгжүүлэхэд, нэгэнт нээчихсэн юмыг хөгжүүлэхэд маш их сайн үүрэг гүйцэтгэдэг гэсэн юм хэн ч хэллээ би мартчихсан байна. Нэг л дэмий юм уншиж байхад тийм юм харагдаж байсан. Шинжлэх ухааны нээлт хийсэн эмэгтэйчүүд Курьегээс өөр ер нь байдаг юмуу үгүй юмуу бүү мэд. Цөөхөн л байх. Курье гээд нөгөө цацраг туяаг нээдэг нөхөр. Олуулаа байсан ш дээ. Тэр чинь бас ганцаараа ч нээсэн биш юм тэр чинь ухаандаа тийм. Аа...урлаг мэтийн ийм нарийн, хүний сэтгэл шингэсэн юманд эмэгтэйчүүд илүү. Тийм ч учраас эмэгтэй хүн илүү үйл мэтгэдэг. Эрэгтэй хүн ч юм оёдог уран хүн бий л дээ. Тэгэхдээ ховорхон байх жишээтэй.

Хишигсүрэн -

Бүх эмэгтэйчүүд үйл мэтгэдэг.

Пүрэвдорж -

Бүгдээрээ. Нэг их заалгалгүйгээр сурдаг. Их сонин байгаа юм аа. Одоо ингээд уран зураач хүүхнүүд их гарч ирээд байна. Би энийг ажиглаад л байгаа. Энэ ер нь тийм сонин үзэгдэл, нийгмийн тийм үзэгдэл болчихож байна ш дээ. Зураачдын ихэнхи нь эмэгтэйчүүд байна ш дээ. Эмэгтэй яруу найрагч...

Хишигсүрэн -

Их байна.

Пүрэвдорж -

Өчнөөнөөрөө гарч ирлээ. Тэр ихэнхи нь яруу найрагчид биш л дээ. Миний хэлдэгээр нөгөө туршлага, зүтгэл туршлагын шүлэгчид мөн. Гэхдээ л одоо гарч ирээд байна. Иймэрхүү байдалтай юм шиг байна. Энэнээсээ үндэслээд сэтэгхүйн онцлог байна. Энэ сэтэгхүйн онцлогыг бодолцохоос л өөр арга байхгүй ш дээ. Үгүй ээ адилхан байя гэж зүтгээд байхад чинь эмэгтэй хүн илүү тийм зөөлөн илүү уян тийм л байх ёстой юм бол эрэгтэй хүн шиг хад чулуу шиг байя гэж зүтгээд нэгдүгээрт нэмэргүй тийм болохгүй. Хоёрдугаарт тэр чинь харгис шүү дээ.

Хишигсүрэн -

Танд энэ Монгол эмэгтэйчүүдийг “хад чулуу” шиг бодож байгаа юм шиг бодогдохгүй байна уу. Одоо их тийм мускулинный гэж хэлдэг. Эршүүд эмэгтэйчүүд. Эмэгтэй хүний тэр унаган төрх их алдагдаж байгаа юм гээд л?

Пүрэвдорж -

Заяамал шинж үү?

Хишигсүрэн -

Би яахав энэ жендертэй холбоотой юмнуудыг...

Пүрэвдорж -

Заяамал шинж үү?

Хишигсүрэн -

За тиймэрхүү.

Пүрэвдорж -

Заяамал чанар юм даа. Хүний Заяамал чанар. Хүнийг албадах гээд оролдоод тэр юу вэ. Энэ байгалийг хүчирхийлж байгаа юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Эмэгтэй хүн бол уян, эвлэрэмтгий, хүлээн зөвшөөрөмтгий, дагалдамтай. Гэтэл эмэгтэйчүүд их агрессивный болж байна. Эмэгтэйчүүд их пргматик болж болж байна. Эмэгтэйчүүд юмыг их энгийн шийддэг болж байна. Эмэгтэйчүүд аягүй их тийм дайчин гэх үү. Их боевая болоод байна ш дээ. Тэгж танд санагдаж байна уу?

Пүрэвдорж -

Яахав чи бол феминизм мэднэ тийм ээ.

Хишигсүрэн -

аа хаа.

Пүрэвдорж -

Феминизмын орнуудын тийм ойлголт байдаг. Гэхдээ тэр явуургүй ш дээ. Тодорхой хугацаанд очоод буцаад байгаль бол өөрийнхөөрөө шийднэ ш дээ. Ер нь бол явж явж бол. Аа...нийгмийн үзэгдэл, хүн төрөлхтөний, их хүн төрөлхтөн их л муудаж л байгаа юм ш дээ. Муудаж л байгаагийн шинж ш дээ. Ерөөсөө ингээд дандаа тийм анти юм их хийдэг. Тийм юм байнга хийж туршиж үзэж байдаг юм байна л даа хүн чинь ерөөсөө.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэр бол эмэгтэйчүүд дээр гарч ирж байна л даа.

Хишигсүрэн -

Одоо ингэж хэлээд байгаа байхгүй юу. Нийгэм гэдэг юм чинь тэр гэдэг юм чинь, хууль гэдэг юм. Одоо тэр нийгмийн бүх зүйл аа, эрэгтэй хүн бүтээсэн. Эрэгтэй хүнд зориулагдсан. “Эрэгтэй хүний юм” гэнэ. Эмэгтэйчүүд гэртээ л байдаг байж л дээ. Ёстой нөгөө барууныхны таны хэлдэгээр 5-н давхар хормойтой хувцасандаа орооцолдоод сууж байдаг байж ээ. Хятадууд бол одоо хөлийг нь аваачиж давсанд хийгээд...

Пүрэвдорж -

Тийм явуулахгүйн тулд.

Хишигсүрэн -

Хашаанаасаа бүр гаргадаггүй.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Арабад одоо ямар байдаг билээ тийм ээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Монголд бол их өөр. Бид нар бол өөрсдийгөө судлаагүй ш дээ. Манай эмэгтэйчүүдийн асуудлыг. Энийг судалвал бас их сонин л юм болох байх. Төрийн хэрэгт оролцож байсан эмэгтэйчүүд бий тийм ээ.

Пүрэвдорж -

Байлгүй яахав.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Хөөх...ёстой бүр дээр үеээсээ.

Хишигсүрэн -

Манайх бол их өөр байх.

Пүрэвдорж -

Бүр дээр үеэсээ тэр чинь ерөөсөө.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тийм байгаад аж үйлдвэрийнх хувьсгал гэдэг юм боллоо. Энэ их ардчилсан нийгэм, хүний эрх, эрх чөлөө гээд тавьчихсан чинь эмэгтэй хүн өөрийнхөө бүтээгээгүй байгуулаагүй тийм хэм хэмжээ харилцаа, үнэлэмжинд орж ирээд тэгээд энэнээс болоод асуудал үүсч л дээ. Одоо дандаа энэ нийгмийн юм чинь эмэгтэй хүний хувьд “харь, ондоо” байгаа байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгээд гэртээ орооцолдоод хийгээд байдаг юмнууд чинь бүгд одоо өөрчлөгдөж байна ш дээ. Төмсийг нь шардаг машиныг нь хийгээд л бүх юмыг нь автомат болгочихсон. Эмэгтэй хүн гэртээ суугаад, гэрийн ажил хийнэ гэдэг ойлголт их харьцангуй болж байна. Хүүхэд өсгөж хүмүүжүүлэх гэдэг юм их харьцангуй болж байна тийм ээ. Эрэгтэй эмэгтэй хүмүүсийн нийгмийн одоо тэр, хөдөлмөрийн хуваарьт оролцдог ойлголт их өөр болж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Аа...тэгээд Шведь мэтийн орнуудын парламентын ихэнхи олонхи нь эмэгтэйчүүд байна гэж байна. Тэнд улс төрд нь ерөөсөө эрчүүд нь суугаад байх ч шаардлага байхгүй. Тэд нар үндсэндээ тэгээд гараад технологи, шинжлэх ухаанаа хөөцөлдөөд явчихсан. Нийгмийн одоо тэнд чинь ерөөсөө л халамжийн асуудал аягүй чухал. Төсөвт хуваарилагдсан мөнгийг яаж нөгөө нэг зөв нийгмийн, зөв халамжийн бодлого болгож хуваарилах уу нийгмийн асуудал шийдэх үү гэхээр илүү эмэгтэйчүүдийн асуудал болчихож ээ. Манайд л Оюутолгой байгаа болохоор алалцаад байгаа болохоос биш ийм нэг ерөнхий юм байна л даа. Асуудлыг хэрвээ ингэж тавьбал та юу гэж боддог вэ?

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ яахав ээ.

Хишигсүрэн -

Одоо ингээд эмэгтэйчүүд бид нар ёстой Засгийн эрхэнд байхгүй байна. Хоёрхон байна гуравхан байна гээд л үзээд байгаа. Наад захын жишээн дээр тийм ээ.

Пүрэвдорж -

Заваан юм руу ороод яах ч юм байгаа юм бэ одоо бүр /инээв/. Тийшээ очоод муудахаас өөр юм байхгүй. Юу юмаа, феминизмын үзлийг ингээд үзэхэд, маш өнгөцхөн харвал дэвшилттэй үзэл юм шиг харагддаг байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Харин?

Пүрэвдорж -

Эмэгтэй хүн адилхан байх ёстой. Харин ч жаахан давуу байх ёстой. Гэтэл феминизмын энэ үзэгдэл бол цаанаа их муу юутай явж байгаа юм. Феминист орнууд чинь бараг хүүхэд гаргахгүй тийм ээ. Хүүхдээ хөхүүлэхгүй. Барууны орнуудыг хар. Ерөөсөө хөхүүлэхгүй. За тэгээд тусд нь нэг өрөөнд унтуулчихна. Хүүхдээ аваачаад. Гэтэл хүүхэд байна аа. Энийг бол эрдэмтэд... барууны нилээн эрдэмтэд бичиж л байгаа л даа зүгээр. Хүүхэд ээжийнхээ мээмийг хөхнө гэдэг чинь зөвхөн гэдсээ тэжээж байгаа юм биш шүү дээ. Тэр хөх, тэр сүүний үнэр. Эхийнх нь үнэр бол өөр ш дээ. Аавынх нь үнэрээс өөр ш дээ. Тэр үнэрээ үнэрлэж тэр нялх амьтан чинь салж чадаагүй байна ш дээ. Эхээсээ хэдийгээр гарчихсан ч гэсэн...

Хишигсүрэн -

Бие махбодийн харилцаа бол байна..., аанхан

Пүрэвдорж -

Байж байна ш дээ. Гэтэл аваачаад нэг өрөөнд тавьчихдаг. Харгис байгаа биз дээ энэ чинь. Гэтэл монголчууд хүүхдээ 2,3 хүртэл нь өвөртөлж унтана. Манай энэ 4 хүрч байгаа ач хүртэл ээж аавынхаа өвөрт унтана. Ирээд эмээгийнхээ өвөрт унтана. Тэгэхээр энэ чинь тэр нөгөө салаагүй байгаа тэр нялх байж байгаа үеийнх нь хэрэгцээ байж байна. Зөвхөн сэтгэлийнх ч юмуу. Бараг одоо биологийн шахуу хэрэгцээ байж байдаг. Тэр сайхан хэрэгцээг байхгүй болгохоор ингэхээр зэрэг хүн чинь хатуу болохоос яах юм бэ. Харгис болохоос биш яах юм бэ. За тэгээд ялангуяа ээжийнх нь мөөмийг хөхүүлэхгүй бол тэрэн шиг муухай юм байхгүй. Бузар харигис юм байхгүй. Энэ чинь феминизмын нэг үзэгдэл энэ ш дээ. Энэ мэтийн феминизм дотор, феминизм дэвшилттэй ч гэсэн энэ мэтийн бас тийм болохгүй сөрөг юмнууд явж байдаг л даа. Энийг нь ялгаж салгаж л ойлгох учиртай. Би уржигдар зүгээр нэг товчхон хэлж байсан. Нүүдэлчдийн соёл бол хүн нь байтугай мал нь илүү үрсэг төлсөг байдаг гэж. Энэ бол яг Монголд хүнд бол байж байгаа. Харамсалтай нь энэ алдагдана, гээгдэнэ. Хамаг юм шуналаас өөр юмгүй явлаа ш дээ. Нийгмийн харилцаа өөрөө тийм л юм даа. Ийм л байхаас өөр яахав өөр юм бодож олж чадаагүй. Аль болохоор эмэгтэйчүүд бол үр хүүхэддээ ойр, аль болох их цагийг үр хүүхэдтэйгээ хамт байлгаж, ингэмээр л байна даа. Улс төр хийгээд л гараад алга болоод өгнө. Нөгөө муу хүүхэд нь...эрэгтэй хүн чинь байгалиасаа заяасан хөх байхгүй мээм байхгүй. Тэрнээс болоод хүүхэд илүү тийм юу гэдэг юм бэ дээ илүү хөндий ш дээ. Хэдийгээр эрхлүүлдэг ч гэсэн. Ээжийн хайр, ээжийн үнэр, ээжийн дуу энэ тэр бол өөр шүү дээ. Өөр шүү дээ нялх хүүхдэд бол. Том болоод ухамсартай болчихоороо зэрэг хамаа байхгүй. “Миний ээж” гэсэн ойлголттой байхаар. Нөгөө сэтэгхүйн тэр ухамсарын түвшинд биш биологийн харилцааны түвшинд байж байна ш дээ хүүхэд чинь бол нөгөө ээжийнхээ дууг дуулах, ээжийнхээ үнэрийг авах ээжийнхээ мээмийг хөх, ээжийнхээ биеийн элчийг мэдрэх энэ чинь өөр шүү. Ухамсар биш шүү дээ тэр чинь. Энэ түвшинд хүүхдээ өнчирүүлж болохгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Таныг ингээд ярьсан чинь хүүхэд байхад би уншиж байсан юм аа. Аа...Гурам Панжикизе гээд Гүржийн зохиолчийн нэг номын 1980-н хэдэн онд талийгч Балдорж орчуулсан. Социалист орнуудын ч юмуу, мэдэхгүй, нэг хэдэн сери гаргасан. Тэр дээр үхлийн тухай ойлголт. Хүн үхлийн тухай ойлголтыг хэзээ мэддэг вэ гэсэн тийм нэг юм хөндөгддөг юм. Нэг багш нь амиа хорлох гэж байхыг шавь нь мэдчихээд ..., хорьдоггүй байхгүй юу. Тэгээд дараа нь улсууд яагаад чи тэрнийг мэдсээр байж цагдаад мэдэгдээгүй вэ гэсэн юм асуугаад, тиймэрхүү юм болоод л нэг ийм. Тэр залуугын аав нас барахад эхнэр ч билүү хүрч ирээд их гашуудаж уйлсан. Тэгээд яагаад уйлсан юмыг нь тэр хүн гайхаад л тэгээд бодохдоо “би үхэл гэдэг юмыг манай ээжийг нас барахад, ээжийнхээ үхэлтэй эвлрэнэ гэдэг бол хүн ер нь үхлийг ойлгож байгаа эцсийн мөч” гэж тэр хүн бичсэн байсан байхгүй юу. Тэгээд үгүй ээ тэгээд тэр үедээ надад их содон санагдаж байсан. Манай зохиолчид эхийн тухай, эцгийн тухай асар их хэмжээгээр бичдэг мөртлөөсөө эцэг эхийн үхлийг хүүхэд нь яаж хүлээж авдаг тухай юм би ерөөсөө уншаагүй, хараагүй байдаг билээ гээл ингээд анзаараад...харж байсан.

Пүрэвдорж -

Социализмыг бүтээн байгуулагч чинь үхэхгүй ш дээ. Үхэж болохгүй ш дээ. /инээлдэв/.

Хишигсүрэн -

Гайхаж байсан юм.

Пүрэвдорж -

Тэр аа...би түрүүний ярьсан санаа яг наадах чинь. Ухаандаа Монголчууд 13-р зууны үед хэд хэдэн тийм нилээн хэдэн шүтээнтэй байсан байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Эмэгтэй хүний мээм шүтдэг тийм ёсон байж. Тэгээд нөгөө Өүлэн ээж чинь Хасар, Тэмүүжин хоёрыг муудалцахад мээмээ гаргаж байгаад залхааж байгаа, гэсгээж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэр бол мээм шүтдэг байсан юу. Тэр хоёр бол орох байх газраа олж ядаж байгаа юм ш дээ. Мээмээ гаргаж ирээд “май энийг хөхөөгүй юу энийг” гэхээр зэрэг сүйд болно биз дээ нөгөө хоёр чинь. Энэ бол Өүлэн ээжийн тэр бол гүн ухааны маш их учир холбогдолтой байгаа байхгүй юу цаанаа.

Хишигсүрэн -

одоо нөгөө нэг хүүхдээ бас эх нь ингэж мээмээрээ...

Пүрэвдорж -

Тийм. Төөрөхөөр зэрэг мээмээрээ далалдаг. Тэр чинь домог юм шиг мөртлөө дом л доо.

Хишигсүрэн -

Дом ш дээ

Пүрэвдорж -

Дом юм шиг мөртлөө тэр чинь бас их учир холбогдолтой ш дээ. Тэгээд энэ яагаад эрэгтэй хүн илүү эмэгтэй хүний мээмэнд дуртай таалдаг уу гэхээр зэрэг анх эхлээд ээжийнхээ мээмээр эхэлж байгаа хэрэг шүү дээ тэр чинь ерөөсөө. Тийм учраас тэр эмэгтэй хүний тэр бидэнд заяагаагүй тэр гайхамшигтай тэр тэнгэрлэг юмнуудыг болвол эмэгтэйчүүд өөрөө мэддэггүй юм шиг байгаа юм. Би чинь ийм юмаараа илүү шүү. Эд нарт чинь байхгүй шүү дээ энэ чинь /инээв/ гэдэг юм чинь...бид нар бол хувь заяагаараа ихээхэн дутуу этгээдүүд байгаа юм шүү.

Хишигсүрэн -

Яг эмэгтэйчүүд ингэж бодож байгаа ш дээ. Зөрүүлээд /инээв/

Пүрэвдорж -

/Инээв/ Уг нь бол хамгийн илүү. Илүү.

Хишигсүрэн -

За. Гэр бүлийн талаар ер нь социалист нийгмийн төрийн бодлого гэж ер нь ямар юм байсан юм бэ? Гэр бүлийг дэмжих, одоо тэр социалист гэр бүл бол ямар юм билээ. Яанаа уучлаарай баахан юу байдаг ш дээ тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Гэр бүл бол социалист аж төрөх ёсны ямар юм ч гэлээ дээ. Ер нь онолоор бол шинжлэх ухаанаар бол нийгмийн цөм бол гэр бүл ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм. Хамт олны хамгийн доод түвшин. Нийгмийн хамгийн жижиг хэсэг нь. Тэгэхээр гэр бүл бол ёстой заяамал юм даа. Хүн төрөлхтөний заяамал. Байгалиас заяасан. Загалмайтны шашныхан бол бурхнаас заяасан гэж ярина. Над шиг шашингүй этгээд бол байгалиас заяасан гэж ярина ш дээ. Тийм учраас гэр бүл бол хамгийн тэр хүний оршин байх хамгийн эрхэм, хамгийн жижиг тэгсэн мөртлөө хамгийн эрхэм хамгийн илүү орчин нь юм даа. Цаашаа томроод явчихаар зэрэг. Ямар яах вэ дээ янз бүрийн юм руу яваад оччихож байгаа юм. Тийм болохоор яах гэж эрэгтэй, эмэгтэй хоёр хүн буй болгосон юм гэхээр зэрэг л гэр бүл болох гэж л. Яах гэж гэр бүл болох гэсэн юм бэ гэхээр...

Хишигсүрэн -

Үр удмаа үлдээх.

Пүрэвдорж -

Өсч үржих гэсэн асуудал биз дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тийм учраас энэнээсээ үндэслээд гэр бүл бол тэр хүн төрөлхтөний оршин байх, өсч үржиж оршин байх орон газар нь юм даа. Тэгэхээр чинь хүн төрөлхтөний оршин байх орон нь бол хамгийн эрхэм, хамгийн ариун тансаг орон нь биз дээ. Нийгэм, аймаг, сум энэ тэр бол үхсэн хойноо ямар юм байх уу. Албадмал юм ш дээ. Зохион байгуулсан. Аа...гэр бүл бол өөрөө үүсдэг. Заяамал чанарын юм. Одоо энийг чинь үндэслээд ижил хүйстэнүүдийн асуудал бол хамгийн харгис, хамгийн антиприродный. Хүн төрөлхтөн галзуурч л байгаагийн нэг шинж дээ. Ерөөсөө энэ болвол. Ямар учиртай юм бэ ерөөсөө би учрыг нь олдоггүй байхгүй юу. Зүгээр галзуу хүний явдал ш дээ энэ чинь ерөөсөө. Элтон Жон одоо эрэгтэй авгайтай шүү дээ. Юу гэсэн үг вэ тэр чинь.

Хишигсүрэн -

Эрэгтэй.../инээв/

Пүрэвдорж -

Жирийн хүний толгойд багтахгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Би энэ дээр нэг юм хэлэх үү. Одоо гомосексиулистууд яагаад байдаг вэ? Ингээд ямар улсууд гомосексиулистууд байна гэхээр психологийн онолоор тайлбарласан байна л даа. Энэ чинь бүр юу ш дээ. Миний танд ярьсан ном байх аа. Отто Вайнингэрийн номон дээр гардаг. Эсвэл Александр Лоуэн дээр ч байж магадгүй. Тэр хоёрын нэгэн дээр байсан. Тэгээд юу гэсэн бэ гэхээр хүн төрөлхтөн чинь бас л сүргээр л амьдардаг байлаа ш дээ. Сүрэг ш дээ. Тэгээд тэр сүрэг гэдэг утгаараа аваад үзвэл аа.., .өөрөө ижил сүрэг гэдэг юмаар нэг тайлбарлаж болж байна. Нөгөө талаасаа урлагийн аа, энэ одоо оюун ухаан нь өндөр хөгжсөн улсууд бас их ялангуяа урлагийнхан их юу байна л даа. Яг орчин үеийн баримтууд байна ш дээ. Урлагийн их өндөр түвшинд хүрсэн улсууд бас г гомосексиулистууд байдаг гэнээ.

Пүрэвдорж -

Ричард Гир мир гээд тийм ээ.

Хишигсүрэн -

гомосексиулистууд...

Пүрэвдорж -

Ричард Гир чинь гей ш дээ бас.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тэгээд Пол Макартеныг бас тэгж ярьдаг байсан.

Пүрэвдорж -

Пол Макартеныг тэгдэг байсан. Элтон Жонн байна.

Хишигсүрэн -

Тийм. Одоо тэгээд нөгөө баахан загвар зохион бүтээгч эрчүүд байна. Тэгсэн чинь ийм гэнэ. Тэрний дараа таныг юу хэлэх бол гэж бодож байна. Тэгээд шалтгаан нь юу байна уу гэхээр ингээд яг өөрийнхөө мэдэрч байгаа юмыг өөрийнхөө яг мэдэрч байгаа юмыг одоо би өөрийгөө ойлгох, би ингэж мэдэрч байгаа юмыг хэзээ ч эрэгтэй хүн намайг ойлгохгүй юм байна л даа. Миний мэдэрч байгаа юмыг байгалиасаа өөр учраас хэзээ ч хүлээж авдаггүй. “Ойлгох” гэдэг их бүдүүлэг үгээр хэрэгллээ. Яг энэнтэй адилхан эрэгтэй хүнд хэзээ ч эмэгтэй хүн тэр хүнд төрж байгаа тэр нөгөө хуваалцах ёстой юмыг хуваалцаж чаддаггүй. Тэр “өөрөө өөрийгөө олох тэр хэрэгцээ” хангагдаггүй гэнээ. Бүр тийм шалтгаанаар очиж нийлдэг гэж байна ш дээ. Тэгээд тэрнийг яаж илэрхийлж байна уу гэхээр аягүй гоё илэрхийлэхийг харсан. Юу гээд кино байдаг юм. Нэг сайн кино бий л дээ. Соёлын хувьсгалын.., аа, Хятадад байсан Францын элчин сайдын яамны ажилтан Хятадын нөгөө нэг театрын Хятадын нөгөө нэг том үндэсний эмэгтэй жүжигчин байхгүй. Үндэсний театр гэж нэг юм байна ш дээ. Тэр театрын дуучинд дуралчихаж байгаа тухай. Тэр дуучин чинь...эмэгтэй хүн эмэгтэй дүрд дуулахгүй ш дээ. Пучинны нэг эрвээхэй.. за англиар би эрвээхэй гэдэг үг санадаггүй ээ. Яанаа

Пүрэвдорж -

“Эрвээрхэй хатан”уу?

Хишигсүрэн -

“Эрвээрхэй хатан”уу англиар нь хэл дээ та.

Пүрэвдорж -

Юу гэдэг билээ дээ тэр чинь аа...золиг гэж юу гэдэг билээ. Тэрэнд тоглодог хүүхэн үү?

Хишигсүрэн -

Тэрэнд тоглодог жүжигчин байхгүй юу. Юу эрэгтэй хүн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Хятадын театр тийм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгээд ёстой Мадам Батарфлей..., анлиар. “Эрвээхэй хатан”-д дуулж байгаад тэгээд тэрэнд дурлаад хайр сэтгэл явсан чинь эрвээхэй хатан нь ийм ердийн үедээ бас ингээд юу хувцастай, эмэгтэй хүн болчихсон явж байгаа байхгүй юу. Тэгээд эмэгтэй хүний тэр нөгөө нэг ийм сээтэгнэл айлгүй...

Пүрэвдорж -

Намба төрх үү?

Хишигсүрэн -

Тэр намба хамаг юмыг ингээд гайхамшигтай гоё үзүүлнэ л дээ. Тэгээд ярилцаж байгаа юм. Ярилцаж байгаа юм л даа. Тэгээд хэзээ ч эрэгтэй хүний хүсч байгаа тэр эмэгтэй хүнээс олж харъя гэж байгаа юмыг эмэгтэй хүн мэддэггүй. Яагаад гэвэл тэр эмэгтэй учраас. Аа...эрэгтэй хүн эмэгтэй хүнээс хүсч байгаа юмыг эрэгтэй хүн илэрхийлдэг гэсэн тийм үг явдаг байхгүй юу. Нэг тийм юм л байна гэж би ойлгосон ш дээ. Ойлгох ч юу байхав надад тэгж ..., тэрнийг ойлгох аягүй том, тэрнийг мэдэх юу болж байгаа юм. Ийм ийм шалтгаан байдаг гэнэ. Та бол ерөөсөө вообше то эсэргүүцэж байна ш дээ тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр юу юм л даа. Яагаад эрэгтэй, эмэгтэй хүн бие биедээ татагдаж байна уу гэхээр нэгдүгээрт энэ чинь байгалиас заяачихсан байна тийм ээ. Хоёрдугаарт эрэгтэй, эмэгтэй 2 ялгаатай учраас бие биедээ татагдаж байгаа хэрэг ш дээ тэр чинь.

Хишигсүрэн -

Ижилхэн байх гэж биш үү?

Пүрэвдорж -

Ижил хүнд татагдахгүй ш дээ тэр чинь. Нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт тэр чинь ямар ч эрдэмтэн байж болно. Ямар ч мундаг сайн филсофи сургаал ухаан байж болно. Явж явж байгалиас илүү ухаан гэж энэ орчлонд байхгүй. Яагаад уу гэхээр зэрэг байгаль өөрөө оршин тогтнож байгаа орчин нь юм болохоор.

Хишигсүрэн -

Одоо жишээлбэл ийм хүнийг натуралист гэмээр юм байна ш дээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Аа...зүгээр юу болвол. Хүний сэтгэхүй бол нарийн золиг шиг байгаа юм. Сэтгэхүйд гарч байгаа гажиг л юм даа.

Хишигсүрэн -

Энэ бол...

Пүрэвдорж -

Яаж байгааг нь...

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Яаж байгааг нь хэн ч мэдэхгүй. Аа...тэр хүн өөрөө бол бүр ч мэдэхгүй.

Хишигсүрэн -

Таны бие чилж байна уу гайгүй юу?

Пүрэвдорж -

Зүгээр ээ. Бүр ч мэдэхгүй. Мэддэг бол тийм юм болохгүй ш дээ тэр чинь. Бүр ч мэдэхгүй. Яагаад гэвэл тэр хүн бол өөрөөсөө хол байгаа юмыг илүү мэддэг. Өөрийгөө мэддэггүй ш дээ. Хүний сэтгэхүйн онцлог. Тийм учраас энэ бол сэтгэхүйд гарч байгаа нэг гажиг юм. Нэгэнт гажиг учраас бараг эмгэг шахуу юм болж байгаа учраас ад үзэх нь бол утгагүй бөгөөд үр дүнгүй. Бүр ч цааш нь түлхэх ийм юм. Аа...зүгээр энэ гажиг явдал мөн үү гэхээр яах арга байхгүй л мөн л дөө. Тэгэхээр хүнд...ганц хүнд биш шүү дээ. Энэ чинь одоо амьд амьтан ургамалд хүртэл бий шүү дээ. Тоосоо хүртээдэг л биз дээ. Энэ заяамал шинж нь хүнд байгаа одоо юу гэдэг юм бэ. За одоо энийг чинь адгуусанд ороотой үе гэж байдаг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Ороотой үе байна. Энэ яах гэж байна гэхээр “огт учиргүй” юм бол үүсэх ч үгүй ш дээ. Цаанаа өсөж үржих учир байгаа учраас...

Хишигсүрэн -

Тэр программын дагуу л...

Пүрэвдорж -

Тэр хөтөлбөр ёстой тэрний дагуу явж байна ш дээ. Тэгвэл гомосексуйлист өсөж үржихгүй ш дээ. Энэ талаас нь авч үзэх юм бол энэ чинь заяамал шинжийн эсрэг л байна ш дээ. Заяамал шинжийн эсрэг л байна. Тийм учраас энэ гажиг мөн гаж явдал мөн. Энэнийх нь төлөө буруутгах энэ тэр бол яахав дээ тэр бол бараг улс төр болоод явчихна тэр бол. Хэрэв энэ явдал дэлгэрэх үү гэвэл дэлгэрэхгүй л дээ. Энэ бол яагаад ч дэлгэрэхгүй. Антиприродный учраас дэлгэрэхгүй. Дэлгэрүүлэхгүй бол бүр ч дэлгэрүүлэхгүй. Хоригловол жаахан магадгүй. Хүний сэтгэхүй гэж нэг балай юмнаас болоод. Аа...энүүнд аюул бий юу гэвэл нэг их аюул байхгүй дээ. Аюул учруулаад байх юм байхгүй. Учиргүй дэлгэрэхгүй ш дээ энэ чинь. Учиргүй дэлгэрэхгүй. Энэнээс чинь болоод хүйсээ солиулж байна барьж байна гээд ингэж байна. Мөнгө л олж байгаа хэрэг биз дээ тэр чинь эмч нар одоо мөнгө л олж байгаа хэрэг биз дээ. Тэр бол бүр ч балай. Тэр бол. Тэгэхээр ийм явдлыг харин Загалмайтны сүм эсэргүүцдэг юмаадаа янз нь Харин яагаад эсэргүүцдэг юм бол жаахан боддоггүй. Загалмайтны шашин чинь ер нь энэ хайр дурлал, хуял хурьцлыг чинь нүгэл гэж үздэг ш дээ. Тэр нь яагаад нүгэл гэж байна уу гэхээр зэрэг бурхан бүх юмыг бий болгодог. Эзэн тэнгэр буй болгодог болохоос биш бид нар өөрсдөө бий болгодоггүй гэж. Тэрнээсээ холбоотой юм шиг байна. Аа...зүгээр түрүүчийнхээ явдалд эргээд ингээд ороход бол гэр бүлтэй холбогдуулаад аа...ганц эмэгтэй хүн ч биш эрэгтэй хүн ч гэсэн эхлээд гэр бүлээ бодох нь зөв шүү. Тэр Монголчуудын нэг зүйр үг байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Бие засаад гэрээ зас.

Пүрэвдорж -

Гэрээ зас. Гэрээ засахгүй юу гэж. Логик дараалал нь мөн ш дээ тэр чинь тиймээ. Логик дараалал мөн л дөө. Тэр их ухаантай ч юм биш. Тэр чинь ерөөсөө логик дарааллаар явж байгаа. Тийм учраас төрд эмэгтэйчүүд байх нь хэрэгтэй байж магадгүй ш дээ. Ялангуяа хууль гаргадаг газар бол Засгийн газарт бол дэмий байх аа. Хөдөө Ах Ахуйн сайд гээд эмэгтэй хүн байвал хэцүү ш дээ. Тэгээд л тариан дотор яваад л энэ чинь. Тийм. Тэгээд очоод хуц ухна хоньтой нийлүүлээд эмэгтэй хүн явж байх чинь.

Хишигсүрэн -

Сайд бол тийм ажил хийхгүй ш дээ.

Пүрэвдорж -

Үгүй яахав ер нь.

Хишигсүрэн -

Сайд бол удирдана ш дээ.

Пүрэвдорж -

Аа...хууль баталдаг газар эмэгтэй хүн хэрэгтэй байж магадгүй. Яагаад гэвэл эмэгтэй хүн чинь юмыг их нарийн болгодог. Илүү их нарийн сэтгэдэг. Тийм юу бол бий.

Хишигсүрэн -

Улам сайжруулдаг гэсэн биз дээ?

Пүрэвдорж -

Тийм улам сайжруулдаг.

Хишигсүрэн -

Эхлүүлдэггүй эхэлснийг янзалдаг гэсэн биз дээ /инээв/?

Пүрэвдорж -

Эхлээд эрэгтэй хүн эргүүлдэг гэсэн биз дээ. Сүүлд нь эмэгтэй хүн салахаа больдог. Тэр чинь сайжруулж байгаа хэрэг ш дээ /инээв/.

Хишигсүрэн -

Аа ха /инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр хууль тогтоодог газар эмэгтэй хүн хэрэгтэй байж магадгүй шүү нээрэн. Сайжруулах. Тэгээд илүү жаахан уян биз дээ. Уярамтгай, өрөвдөмхэй. Тэр нь бол эмэгтэй...байгалиас заяасан шинж юм байгаа биз дээ. Чанар юм байгаа биз дээ. Тэгэхээр хууль тогтоодог байгууллага нээрэн л эмэгтэй байх шүү. Жишээлбэл эмэгтэй хүн УИХ-д олон байсан бол Цагдаагийн хуулийн 40-р зүйлд “цагдаа хүн буудаж алж болно” гэсэн эрх олгохгүй байсан байх аа. Одоо тийм эрх байж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

40-р зүйл дээр хүн буудаж болно гээд. Тэгээд хүн буудаад алчихвал алсныгаа даргадаа илтгэ гээд байж байгаа.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэр чинь алж болно гэсэн үг мөн ш дээ. Алчихвал даргадаа илтгэ гэсэн байгаа юм. Дарга нь прокурорт илтгэ гэж байгаа нь юун одоо албархуу юм бэ дээ. Хүн алчихаад.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Жишээлбэл би хэлж л байна л даа. Жишээ нь тийм хууль гаргахад эмэгтэй хүн олон байсан бол эсэргүүцэх л байсан байх гэж байна. Тийм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тийм учраас тэр эмэгтэй хүн хууль тогтооход ороход бол зөв байх. Аа...зүгээр гүйцэтгэх засаглалд их байвал дэмий. Өөрийнхөө юугаар л явна ш дээ. Сэтгэхүйнхээ, байгалийнхаа заяамал шинжээр явж байна. Эмч олон байна арга байхгүй ш дээ. Эмч чинь энэрэнгүй байх ёстой ш дээ. Өөрөө л аяндаа эмэгтэй хүн чинь би эмч болье гэж бодож байгаа ш дээ. Охин хүүхэд байхдаа. Өрөвдөөд л өвчтэй хүнийг эмчилье гээд.

Хишигсүрэн -

Багш нар их олон байна.

Пүрэвдорж -

Багш нар их олон болж бйана. Тэр чинь хуваарилаагүй ш дээ. Охидууд өөрсдөө зөнгөөрөө мэдэж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгээд эмэгтэй багш нар дандаа эрэгтэй хүүхдүүдийг хүмүүжүүлээд хичээл заагаад байгаа нь бас ямар үр дагаварт хүргэх бол...?

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ яахав дээ тэгээд л одоо /санаа алдав/.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Эмэгтэй хүн арай жаахан өөр л дөө хөөрхий минь одоо тэгээд зөнгөөрөө өөрөө тэгээд явчихаж бйана ш дээ. Өөрөө зохицуулаад явж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Харин тэгээд тухайн үедээ бол зохицуулаад...

Пүрэвдорж -

Зохицуулаад зөнгөөрөө явчихаж байгаа байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Одоо ингээд зөнгөөр нь хаячихсан чинь...

Пүрэвдорж -

Аа...эмч болвол хэцүү юу гэвэл хэцүү ш дээ. Биологи үзнэ хичээл үзнэ. Тэгээд одоо чинь 8-н жил болно. Тэр хооронд чинь охин чинь хүүхэн болно хүүхэд гаргана. Хичнээн зовж байна уу. Хүүхэд гаргаад тийм ээ. Тэгсэн чинь эмч л болж байна ш дээ. Заяамал шинжээрээ охидууд чинь зөнгөөрөө явж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

За ийм асуулт байна. Ер нь монголчуудын нас барсан хүмүүсээ оршуулдаг тэр арга барил яаж ирэв тийм ээ? Ер нь үхлийн тухай нөгөө нэг улс үндэстэнүүдийн хүмүүсийн ойлголт их өөр өөр байдаг байхаа. Шашин машинтай нь холбогдоод тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм. Нэгдүгээр үхэл юу юм бэ гэсэн юм бодогдож л байгаа юм. Ингээд...залуу байхад нэг их боддоггүй юмаа. Сүүлдээ боддог. Тэгээд зохиолчид бол энэ үхлийн тухай их боддог ш дээ. Үхлээс хүн яагаад их айдаг юм бэ гэж бодож байгаа юм л даа. Үхэл бол хүний нарт ертөнцөд амьд байж байгаа нас байна ш дээ. Энэ насны хамгийн агуу их үзэгдэл нь үхэл юм шиг байгаа юм. Агуу их юмнаас чинь хүн хүндэлдэг айдаг. Хүндэлдэг ш дээ. Тийм учраас үхлээс хүн их эмээдэг. Сүрддэг. Тийм юм шиг байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Үхэхэд хүн зовох уу үгүй юу гэвэл зоволгүй яахав өвчнөөр тэгэхдээ би боддог юм. Үхэхдээ бол хүн бол ямар ч хүн гэсэн үхэхдээ хамгийн их зовох юм бол ингээд л бодож байгаа юм л даа. Би үхэхдээ юугаар зовох юм бэ гэж. Өвдөх нь хэцүү л байх гэж. Аа...гэхдээ хамгийн их зовох юм бол үхэхдээ л үр хүүхдээ их бодох юм шиг байгаа юм хүн. За хоолгүй үлдээлээ шүү, гэр оронгүй үлдээлээ шүү гэж хамгийн их зовох юм тэр л юм шиг байгаа юм. Үхэхэд бол ерөөсөө үр л зовоох юм шиг байгаа. Өвчнөөс хамаагүй илүү зовоох байх. Тэр бол нөгөө үр удмаа үлдээж байгаа дээд зөн совингын асуудал юм даа. Миний намайг залгамжлах...энийгээ хүн бодохгүй ш дээ. Зүгээр л байгалийнхаа зөнгөөр үлдэж байгаа үр удмаа үлдээж байгаа тэрнийхээ төлөө зовж байгаа тэд маань яаж явах бол гэсэн ийм зөн совин юм шиг байгаа юм. Тийм учраас тэрнийгээ үхэхээсээ өмнө сайн бодох ёстой. Би бол бодож чадаагүй ийм л хүн л дээ. Бүгдээрээ ингээд оронгүй шахуу одоо ингээд байцгааж байна хүүхдүүд. Тэгээд энэ бол үхэлтэй харьцуулаад үзэхэд бол жижиг юм л даа. Нэгдүгээр ингэж бодож байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Хоёрдугаарт үхлээр хүний үйл мөр дуусах уу гэвэл огт үгүй шүү. Номыг үхсэн хойно...эрхбиш энэ ном үлдэнэ. Хэрвээ сайн ном болсон бол. Үр хүүхдээс гадна тийм ээ. Миний хийж байсан үйлс үлдэнэ. Аа...шашин бол сүнс сүлд нь гэж ингэж ярьдаг. Сүнсийг бол би байгаа байх гэж боддог. Яагаад уу гэхээр зэрэг амь хаачиж байгаа юм бэ гэсэн асуудал гарч ирээд байгаа юм л даа. Хүүр үлдэж байна ш дээ. Хүүрнээс амь салаад явчихаж байна. Хаачиж байгаа юм бэ гэхээр оргүй л алга болж байгаа юмуу. Гэтэл оргүйгээс юу ч үүсэхгүй. Оргүй рүү юу ч алга болохгүй ш дээ. Тийм ч учраас хоосон ш дээ. Хоосон гэдэг чинь тэр ш дээ. Байхгүй болохгүй юм л. Юу байхгүй бол...

Хишигсүрэн -

Энергийн хууль бас тийм ш дээ.

Пүрэвдорж -

Юу байхгүй болохгүй вэ гэхээр...

Хишигсүрэн -

Физикийн энерги хадгалагдах хууль бас их сонин ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм. Юу байхгүй болохгүй вэ гэхээр зэрэг байхгүй юм байхгүй болохгүй ш дээ. Хоосон чанарын учир тэр ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр сүнс байх юм шиг байна. Сүнс нь дахиж очоод хүн юмуу нохой болоод төрдөг юмуу энэ тэр бол бүү мэд. Тэр бол би нохой болж төрөөгүй учраас мэдээгүй байна /инээв/.

Хишигсүрэн -

/инээв/.

Пүрэвдорж -

Зүгээр сүнс бол байхгүй болохгүй нь үнэн байх. Тэгээд сүүлийн үед физикчид болвол зүрхний хавьцаагаас жижигхэн цагаан гэрэл маягийн юм тасраад гарч байна л гэж ингэж үзээд байгаа ш дээ. Тэр нь одоо бүү мэд. Буддийн шашны талаар би нилээн юм уншсан л даа. Зүрхний тус газар “ум” орон гэж байна гэж. “Ум” “Хум” гэсэн хоёр орон. 2-уулаа санскрит үг л дээ. Самгирд үг. Аа “ум” гэдэг нь хурааж авах гэсэн утгатай үг. “Хум” гэсэн нь хий оруулах гэсэн утгатай ийм л үг л дээ. Тийм. Тэгээд тэр “ум” орноос л одоо нэг юм гарч байна гэсэн ийм юм. Тэгэхдээ тэр гэрэл мэрэл нь гарч байна уу бүү мэд. Тэр нь ёстой бүү мэд. За ямар ч байсан амь алга болж байна. Энэ нь хаачиж байгаа юм бэ гэсэн асуудал гарч ирж байгаа юм л даа. Тэгвэл амь хаачиж байгаа юм бэ гэсэн асуудал гарч ирж байгаа юм л даа. Тэгэхдээ сүнс оршоод байгаа юмуу хувирч байгаа юмуу бүү мэд. Ямар ч л байсан үхлээ гээд бие махбодь сүнс хоёр 2-уулаа оргүй алга болохгүй л байж таараа.

Хишигсүрэн -

Аа ха

Пүрэвдорж -

Энэ бол ёстой бүү мэд. Хэзээ үүний учрыг тайлах юм бэ бүү мэд. Сосгоолд бол бийл дээ. Оросоор бол Тибетская книга мертвых гээд нөгөө Юнгийн орчуулсан тэр ном. Тэр чинь их товчийг нь орчуулсан байна лээ. Зузаан байдаг юмаа тэр чинь. Надад ч бий. Зузаан байдаг юм тэр чинь. Тэр бол хамаагүй ээ. Бурханы шашны юм болохоор зэрэг л тэгнэ, тэгнэ гээд. Тэгэхдээ их ортой. Жингээ алдагдах тэр доошоо унаж байгаа юм шиг болно. Тэгээд одоо юу яана гээд яг л, үхэж байгаа хүнийг харахад яг тэр Сонсгоолд дээр бичсэнээр л байдаг юм л даа. Доошоогоо жаахан юу алдана гэж байгаа юм. Яг гардаг. Яагаад тэгж байгаа юм бэ гэхээр зэрэг сүнс энүүгээр гарч байгаа учраас доошоогоо нөгөө физикийн хуулиар тийрэлт чинь доошоо ижил хүчээр тийрдэг биз дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тийрсэн хүчээр дээшээ явдаг биз дээ. Яг тэр шиг л байгаа юм л даа. Физикийн хууль нотлогдож байгаа юм. За тэр нь ч яахав өөр юм. Ингэж л юу яаж байгаа юм шиг хувьсаж байна. Нэг хүний, ганц хүний хувьд бол. Ганц хүний үхлийн хувьд бол. Ерөнхийдөө хүн төрөлхтөний, хүн төрөлхтөний ч юу байхав дээ амьд амьтан бүх юмны үхэл шүү дээ. Үхсэнээр болвол тэр юу нь бол зүйл дуусахгүй. Заавал үргэлжлээд үлдэж байна. Үр хүүхэд нь үлдэж байна. Хүнийг бол үйл хэрэг нь үлдэж байна гэх юм биз дээ одоо албархуу хэлээр болвол. Тийм учраас “үхлээ тэгээд зүйл дууслаа” гэж яагаад ч бодож болохгүй. Хэрэв тэгвэл юу ч хийхгүй үхэхээ бодож хийж байгаад үхэхэд хүрнэ ш дээ. Тийм учраас үхээд зүйл дуусчихгүй байх юмсан гэсэн /инээв/ бодолтой байх учиртай гэж бодож байна. Болж өгвөл үхлээс аймааргүй байгаа юм. Гэхдээ айна даа. Яг үхэхээ тулаад ирэхээр чинь одоо зууралддаг л гэж байгаа юм даа үхэхгүйн тулд л одоо ерөөсөө. Яг би хажууд нь байж байгаад хүн энэ тэр хүн үхүүлж үзсэн л дээ. Амьсгаадаж байсаар байгаад амьсгал нь богинсосоор байгаад тэгээд нэг амьсгал татаад дахиад амьсгалахгүй таг, аниргүй л болчихож байгаа юм даа. Ингээд л амьсгал нь богиноссоор богиноссоор байж байгаад тэгээд нэг татаад таг, ямар ч аниргүй болчихож байгаа юм. Ер нь тэгээд их л одоо жигтэйхэн л үзэгдэл л дээ. Үхэх үзэгдэл болвол. Хүн тэрнийгээ мэдэж байна. Бусад адгуус амьтан яаж мэддэг юм бэ бүү мэд. Адгуус байж үзээгүй болохоор зэрэг.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Ер нь хүн, хүн л их ухаантай адгуус тэнэг л гээд байгаа юм. Үгүй байх аа. Үгүй байх аа. Нохой хүний хэлийг мэдээд байгаа ш дээ. Тэрнийг аваад ир гэхээр аваад ирж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Нохой хуцаж байхад хэлийг нь мэдэхгүй ш дээ /инээв/. Тэгэхээр хүн нохойноос илүү тэнэг л байж таарч байгаа юм даа. /инээв/

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Тийм. Тийм учраас бол амьтан, ... аа, бусад амьтан үхлээ яаж мэдэрдэг юм бэ бүү мэд. Үхсэний дараагаар ямар байгааг бүү мэд. Бурханы номонд энэ тэрд бол байж л байна л даа. Тэнгэрээс харж байгаа энэ тэр гээд.

Хишигсүрэн -

Оршуулга гэдэг юм юу вэ ер нь...?

Пүрэвдорж -

Яахав Монгол оршуулга бол сүүлийн 30,40-өөд жил бол тийм Загалмайтны шашны оршуулга л болж хувирлаа ш дээ. Хар улаан хоёр даавуу хадаад л тэгээд аваачиж оршуулаад л архи уугаад л арай л дуулдаггүй байсан байх. Зарим нь мартаад дуулж байсан удаа бий гэсэн шог яриа ч юмуу одоо. Тэгээд л одоо очиж шарилыг нь эргээд л энэ тэр бол Загалмайтны шашны соёл иргэншлийн өөрчлөлтийн л асуудал л даа. Монголчууд бол болж өгвөл төрсөн газар нь аваачиж хаядаг байж. Нутагт нь аваачиж хаядаг байж.

Хишигсүрэн -

Хээр хаядаг.

Пүрэвдорж -

Тийм. Аа...тэгээд Түвд гаралтай. Шувуу мувуунд өгдөг. Тэр бол нөгөө Буддийн шашны биеэр өглөг өгөх ёсон гэж байдаг юм. Биеэр өглөг өгөх бол хамгийн дээд зэргийн өглөг гэж мөнгө өгч болно. Хоол өгч болно. Буян уу мөн. Аа...биеээрээ махбаодиороо өглөг өгөх бол дээд зэргийн өглөг гэж буддийн шашны ухаанд бол үздэг. Тэр биеээр өглөг ёстой холбоотой тэрнээс үүдэлтэй үхсэн хүнээ эвдээд тас /шувуу/ руу шиддэг. Тас чинь нөгөө амьтан барьж иддэггүй шувуу ш дээ. Тийм учраас нүгэл үйлддэггүй шувуу гэж үздэг. Сэг иддэг. Үхсэн юмны сэг иддэг. Тэгээд тасд өгдөг. Түвдийн ёс юм даа. Тэр бол Монголд жаахан орж ирээд тэгэж эвдэж хаядаггүй. Зүгээр аваачаад шувуунд өгдөг тийм ёс бйаж байна. Нэг их буруу ч юу байхав даа. Тэгээд яаж байсан. Одоо бол чандарлаж байна. Чандарлах бол буруу нь юу байхав. Үнэндээ үхсэний дараагаар бол хүүр бол юу ч биш шүү дээ. Тэр бол юу ч биш. Аль болохоор л чандарлаж түргэн алга болгох. Гол нь дурсгалыг нь сүнсийг нь, эцэг эхийнхээ дурсгалыг л эрхэмлэж явах ёстой. Юу гэдэг юм бэ аав нь үхэхдээ ээ дээ... миний хүү архи уудаг хүүхдээ харж байгаад зовж үхсэн байж мэднэ ш дээ тийм ээ. Энэ маань архи уугаад л ач зээ нар минь яах бол ач нар минь яах бол ч гэдэг юмуу. Тэрнийг ухаарч, болж өгвөл архи уухгүй л байвал дээр ш дээ. Тэр чинь эцгийнхээ зовж байсан, сэтгэлийг нь зовоож байсан юмыг амьд байхад нь ачийг нь хариулдаггүй юмаа гэж бодоход ядахдаа үхсэн хойно нь тэрнийг бодох хэрэгтэй ш дээ. Аав минь тэгж бодож байгаа даа би чинь архи уудаг байсан шүү гэж сүнсийг нь аргадах, дурсгалыг нь эрхэмлэх л гол нь ш дээ. Хүүр бол юу ч биш. Яаж ч оршуулж болно.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Яахав ингэдэг гэнэ ээ нөгөө хээр тавьчихсан хүний яс мас байж байдаг. Хонь хариулж явсан хүүхэд тоглож байдаг юм бол байж байсан гэдэг...

Пүрэвдорж -

Аа...зөндөө зөндөө.

Хишигсүрэн -

Заримдаа бол юу ч үгүй алга болчихдог.

Пүрэвдорж -

Тийм. Буянтай хүн бол дороо арилчихдаг зарим нь алга болохгүй хатчихаад байгаад байдаг гэж ярьдаг. Яагаад тэгдэг юм бүү мэд.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн чинь алга болчихоор нь яадаг юм болоо гэж эхлээд аягүй тэнэгтээд бодоод байсан чинь тэр тас чинь шүүрээд аваад явчихдаг юм билээ.

Пүрэвдорж -

Тас аваад явчихдаг.

Хишигсүрэн -

Тас чинь бүр шүүрээд аваад явчихаж болно ш дээ.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Шүүрээд аваад өөр байрлалд аваачдаг.

Пүрэвдорж -

Том шувуу тэр чинь аваад явчихдаг.

Хишигсүрэн -

Тийм. Бүр аваад явчихдаг юм байна л даа.

Пүрэвдорж -

Тас идэхээр сайн. Бүргэд идэхээр муу. Яагаад уу гэхээр бүргэд бол амьтан барьж иддэг нүгэлтэй гэж буддийн шашны л ёс л доо. Тас бол амьтан барьдаггүй учраас нүгэлгүй шувуу гэж үздэг. Тэгээд тас чинь их холоос хардаг учраас тас л голдуу иднэ дээ. Тэгээд тас ирээд суучихаар бусад нь ойртож чадахгүй ш дээ. Тэгээд тас идчихнэ. Оршуулгын хувьд бол яаж ч болно. Одоо ингээд газар их яаж байгаа учраас чандарлах нь дээр шүү дээ. Гал бол сайн шүү дээ. Гал бол дээшээ шатдаг. Ямар ч галын дөл бол доошоо унжиж шатдаггүй. Дээшээ тэнгэр лүү шатдаг.

Хишигсүрэн -

Одоо тэгээд ингэж хөшөө мөшөө босгодог юу чинь бол ерөөсөө манайд энэ Социализм дагаж орж ирсэн ёс юм байна ш дээ тийм ээ.

Пүрэвдорж -

Тийм тийм.

Хишигсүрэн -

Чойбалсанг үхэж байхад яаж байсан гэлээ?Яанаа?

Пүрэвдорж -

Одоо сүйд л болж байсан юм гэсэн уйлж унжаад. Үнэн голоосоо л уйлж байсан гэж байгаа юм даа. Дурсгал хөшөө босгоно. Оршуулгын газар хэрэггүй ш дээ. Төрсөн газар нь босгож болно. Байсан газар нь босгож болно. Зүгээр нэг газар уулын орой толгой дээр босгож болно. Яг хүүрэн дээр нь хөшөө босгох бол дэмий ажил доо. Тэр бол дэмий. Би бол тэгж л боддог. Тэгэхдээ яахав дээ. Пушкины хэлсэн үг бий биз дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Пушкин ч хэлээгүй юм ш дээ тэр чинь өөр хүн хэн хэлсэн юм. “Хөшөө дурсгалаа би босголоо” гэж номоо хэлсэн байдаг ш дээ. Үйл, үйл сайтай бол тэгээд л болно л доо. Үхэхдээ зовох уу гэвэл зовно. Үр хүүхэддээ зовно. Тэр бол гарцаа байхгүй. Одоо яахав дээ үйлийн үртэй юм чинь.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Социализмын үед байсан улсуудын хүмүүсийн хоорондын харилцаа их сонин ш дээ ер нь. Хүн хоорондын харилцаа дарга хүн, ажилчин жирийн хүн, дарга цэргийн харилцаа гэдэг юм ер нь ямар байсан юм бэ?

Пүрэвдорж -

Би чинь одоо...цэрэгт...?

Хишигсүрэн -

Харилцаанаасаа гадна хувцас хунар, эд хөрөнгө тийм ээ. Бие биеэндээ хандах харилцаа өөр хоорондоо харилцах харилцаа ямар байх уу?

Пүрэвдорж -

Юуны өмнө нэг юм тайлбарлаж хэлэх, яг үнэнийг нь хэлэх нь зүйтэй. Социализмын үед шунал байгаагүй гэдэг. Шал худлаа. Хүн төрөлхтөн байсан цагт шунал байна.

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Тэрнийг гаргаж чаддаггүй. Айгаад би шуналтай шүү гэж хэлж чаддагүй л байсан болохоос биш шунал бол байсан. Тэрнийг бол хүлээн зөвшөөрөх, хэлэх хэрэгтэй. Энэ бол үнэн. Яагаад уу гэхээр шунал бол ерөөсөө амьд биеийн гол оршин тогтнох арга нь учраас шунал бол байна. Шунал муу юу сайн уу гэхээр муу юм юу байхав дээ. Оршин тогтнох амьд байхын л эрмэлзлэл шүү дээ. За бусдын юмыг дээрэмдэх энэ тэр бол нүгэл маягийн болоод явчих байх гэж ингэж бодож байна. Нэгдүгээрт тэрнийг хэлье. Хоёрдугаарт социалист нийгэм бол тийм их үнэн бус нийгэм шүү дээ. Бодож байгаа юмаа хэлж болдоггүй. Ер нь хүн чинь бодож байгаа юмаа нэг их хэлэхгүй ш дээ. Одоо ч гэсэндээ. Их хурлын гишүүнтэй уулзчихаад сайдтай уулзчихаад “чи муу хулгайч шүү дээ” гэж бодож байгаа мөртлөө тэгж хэлж чадахгүй ш дээ. Хэлэхгүй ш дээ ухаандаа. Хүний нэг чанар юм даа. Шинж юм /инээв/. Социализмын үед бол бүр балай ерөөсөө. Бүр балай. Тэр чанар нь надад их дургүй хүргэдэг байсан л даа. Үнэн юм, илэн далангүй юм хэлчихэж болохгүй. “Аа...манай сайд бол ёстой дэмий амьтан мунхаг хог ш дээ” гэж одоо хэлчихэж болдоггүй. Тэр эд нар бол их тусгүй. Үзэл суртал л юм даа. Ганц Коммунист үзэл суртал ч биш шүү дээ. Өөр үзэл суртал ч бас л тийм шүү дээ. Шашин ч гэсэн бас л тийм шүү дээ. Шашны лам нар ном уншиж байвал одоо христосын шашин ч байна уу буддийн шашин ч байна уу. Цаанаа шал ондоо юм бодоод л сууж байгаа шүү дээ. Цөөхөн хутагт нь л тэр. Тэгээд хүний энэ чанараас айгаад ухаантай, хүн сайтай хүн яадаг байсан бэ. Нэг бол амиа хоролдог. Нэг бол хаданд очоод суудаг. Хээр очоод суудаг. Хүний балайг хараад, хүний бузар, орчлонгийн булайг харахаар зэрэг ой нь гутаж байна ш дээ. Тэгээд хаданд очоод суучихдаг. Тийм байж шүү дээ. Бүр сайн хүн сайтай нь бол амиа хоролдог.

Хишигсүрэн -

Сүмд нь очиж ном уншуул гээд тэгээд байх юмаа. Цагаан сар марын чинь дараа чинь засал хийлгээд /инээв/. Тэгээд яваад очдог байхгүй юу. Тэгээд бохь зажилсан хэдэн бацаанууд ёстой санаанд орчихлоо. Та нөгөө нээрэн шал өөр юм бодчихсон ном уншиж байгаа гэдэг шиг.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгээд хүний нэр аваад, ерөөсөө тэр буддийн сүмд үйлдэж байгаа тэр ядаж үйлдлээрээ надад аягүй таалагдах ёстой. Үгүй таалагдах биш намайг өөрийгөө хүлээн зөвшөөрлүүлэх хэрэгтэй байхгүй юу. Тэгээд тэнд очихоор чинь...

Пүрэвдорж -

Хүний сэтгэл татах ёстой л доо.

Хишигсүрэн -

Шал худлаа тэнд.../инээв/

Пүрэвдорж -

Буддийн шашны нэг гол юм бол итгэл үүсгэх гэж байдаг. Итгэл бодуулаад итгэл үүсгэх гэж. Ерөөсөө тэр нь гол нь гэж байгаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Бүр би инээд хүрээд байгаа юм.

Пүрэвдорж -

Махбодийн хувьд асуудал байхгүй ш дээ хүнийг чинь одоо өвчтэй хүнийг эрүүл болгоно гэсэн юм байхгүй. Ганцхан сэтгэлийг нь засах ёстой, сэтгэлийг нь татах ёстой. Сэтгэл одуулах ёстой. Тэгээд хариу сэтгэлийн харилцаа үүсгэх ёстой. Жинхэнэ сайн лам нар бол.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн чинь Социализмын үед яадаг гэнээ хүмүүс /инээв/.

Пүрэвдорж -

Хүн бол одоо...

Хишигсүрэн -

Бие биеэнтэйгээ дандаа худлаа харилцдаг тийм ээ. Тэр дарга тэр эрх мэдлээрээ бусад хүмүүст нөлөөлөх гэдэг юм нь одоогийнхоос ялгаатай байсан юмуу ялгаагүй юм уу? Эрх мэдэлтэй хүмүүст бид нарын ханддаг хандлага одоо өөрчлөгдсөн үү?

Пүрэвдорж -

Одоо өөрчлөгдсөн л дөө.

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Одоо бид бол тэр бол хулгайч гээд телевизээр шууд хэлж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Муу урвагч эд нар гээд энэ чинь Авирмэд гуай эд нар гарч ирээд Баярыг бол урвагч гэж байгаа юм. Социализмын үед бол яаж тэгж хэлж болох юм бэ.

Хишигсүрэн -

Харин тийм.

Пүрэвдорж -

Одоо бол ядахдаа тэгээд дотроо онгойлгочихож байна ш дээ. Аа... муу урвагчийг “урвагч” гэж хэлж авах минь гээд ингээд...

Хишигсүрэн -

Тэр байтугай хүн алсан гэдгийг нь зурагтаар хэлчихэж байна гэж байгаа ш дээ /инээв/.

Пүрэвдорж -

Ингээд дотроо онгойлгочихож байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр чинь хүн эрхтэй байгаа биз дээ. Одоогийн нийгмийн хувь хүний хувьд бол нээрэн эрх чөлөөтэй. Илүү дээр л дээ. Тэр үед бол болохгүй ш дээ. Тэгсээр байгаад сүлдээ бүр худлаа хэлж сураад, тэр нь ёс суртахуун болоод, зан үйл болоод, тэр нь удамшаад хүүхдүүд нь худлаа хэлдэг болоод ингээд дамжаад яваад өгдөг. Тэр талаараа бол балай л даа. Социализмын үе бол ерөөсөө их балай. Ер нь ямарваа нийгэм худлаа хэлүүлдэг юм л даа. Хүнийг бол худлаа хэлүүлдэг. Огт худлаа хэлээгүй хүн гэж байдаг юм болов уу үгүй юмуу бүү мэд. Оросын нэг зохиолчоос асууж байна л даа. Познер л асууж байналээ лээ л дээ. Та бурхантай уулзвал та юу гэх вэ гэж. Үнэн хэлэх юмуу худлаа хэлэх юм уу гэж байгаад үнэн ээ хэл гэвэл. Итгэдэггүй ээ гэж хэлнэ. Би танд итгэддэггүй ээ гэж хэлнэ гэж/инээв/. Тэр шиг л юм даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Өмч тараагаад хуваагаад авсан бид нар. Тэрнийг та юу гэж хэлэх вэ? Бид хоёр жаахан хөндөөд орхисон л доо. Нэгдэл ч мөн үтэр түргэн тарж билээ гээд /инээв/.

Пүрэвдорж -

Ор мөргүй тараад алга болж билээ. Дороо тараад алга болж билээ. Би бүр гайхсан шүү бүр /инээв/. Ийм амархан тардаг цус байж ээ энэ нэгдэл. Үгүй ээ мөн гайхмаар итгэхийн арга байхгүй.

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Өмч бол яахав дээ. Өмч бол ганц хүнд ч байдаг юм биш дээ. Адгууст байна ш дээ. Нутаг байна.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Чоно чинь одоо нутгаа шээсээрээ тэмдэглэчихнэ ш дээ. Шээсээрээ тэмдэглэчихдэг. Тэгээд нөгөө шээсийг нь үнэрлээд энэ хүний нутагт байна гэдэг. Тэрлүүгээр ороод ирсэнтэй хэмхэлдэж байна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгэхээр ерөөсөө энэ өмч бол амьд амьтан болгоны зүйл юм даа. Тийм.

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Аа...зүгээр Социализмын үеийн өмчийг одоо яаж тараах арга, ерөөсөө тараах арга байгаагүй юм ш дээ. Би ч тэр өмчинд оролцож хэлэлцэж байсан хүний нэг юм чинь. Энэ баруун Европийнхон бол сүүлд 1940-өөд оноос Социализм болсон учраас өмчүүд нь байж байсан байхгүй юу. Өмчийн эзэн нь. Хүүхдүүд нь байж байсан. Одоо юу гэдэг юм бэ тэр хойно нэг ордон байна гэж байхад тэр чинь одоо Хишигсүрэнгийн аавын өмч юм ш дээ одоо. Хишигсүрэн эзэн нь ш дээ тэгэхээр тэрэнд нь өгье гээд тараасан ш дээ. Энэ Унгар мунгар чинь зарим нь тэгээд. Монголд нөгөө нүүдэлчин золиг чинь...

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Бас дахиад л нүүдэлчний асуудал. Тийм юм ерөөсөө байдаггүй. Малыг нь хураагаад авчихсан. Нөгөө халзан хонь байхгүй. Үхээд алга болсон юмуу алаад идчихсэн. Байдаггүй зүсээрээ хуваарилж өгч болохгүй байсан байхгүй юу. Одоо яахав гээд.

Хишигсүрэн -

Тэгээд маргаан тасалсан.

Пүрэвдорж -

Тэгээд ерөөсөө хувьчлаад тараая. Нэгдэл өөрөө хувьчилсан шүү дээ. Өөрсдөө цуглаж ирж хуралд. Нэгдэлийн зөвлөл малчид гэж тэгж хуваа гэж. Хамгийн хэрүүлгүй арга нь энэ л байсан даа.

Хишигсүрэн -

Хотын том үйлдвэр аж ахуйн газруудыг яачихав...?

Пүрэвдорж -

Улаан, ягаан тасалбарыг одоо ад үзээд л байх юм. Тийм ч биш шүү дээ. Улаан, ягаан тасалбарыг бид нар өөрсдөө ашиглаж чадаагүй. Миний хувийн тасалбар бол байж л байгаа. “Торгон савхиных” дампуураад тэр хойно нэг аж ахуй болсон байгаа. Би хараад л байж байдаг юм. Чи босохоор зэрэг чамаас би хувьцаагаа авна даа гээд. Манай охин АПУ-ынх л даа. АПУ-ын хувьцаа авсан. Ажиглаад байсан л даа. Тэгээд АПУ-ын хувьцаа чинь нэг хувьцаа нь 58000 болоод ирэхээр нь худалчихсан. Нэг хувьцаа 58000. Нэг хүн чинь 70-н хувьцаа ш дээ. Тэгээд 4-н сая төгрөг ш дээ. Тэгээд дөрвөн сая төгрөгөөр худалдчихсан. Ашигтай л байгаа биз дээ тэр чинь. Хүн тэгж ойлгоогүй байхгүй юу. Алга болчихсон. Одоо хайгаад ч олохоо больчихсон. Тэгэхээр л муу буурал Бямбасүрэн худлаа юм өгсөн гээд ингээд байдаг. Үгүй ээ тэр өгсөн юмыг нь өөрөө алга хийж хаячихаад. Хэзээ нэгэн цагт хэрэг болно ш дээ тэр чинь. Тэгэхээр энэ хувьцаа бол буруу юм байгаагүй. Өөр арга байгаагүй. Энэнээс өөр аргаар хувьчилсан бол ёстой бөөн хэрүүл болох байсан.

Хишигсүрэн -

Цус нөж болох байсан.

Пүрэвдорж -

Тийм ёстой цус нөж болох байсан.

Хишигсүрэн -

Гэхдээ яахав би нэг ийм юмыг мэдээд байна л даа. 1998 онд тогтоол гаргаад, гар дээрээс нөгөө тасалбарыг арилжаалахыг брокерын пүүс дамжуулахгүйгээр арилжаалахыг зөвшөөрчихсөн. Энийг нь далимдуулаад манай сайхан ардчилагчид засгийн эрхэнд байж байхдаа үедээ одоо нөгөө тэр эзэн нь яахыг мэдэхгүй байгаа хайгаад байгаа биш ш дээ. Тухайн үедээ талхныхаа мөнгөөр зарчихаж байгаа байхгүй юу.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Тэгээд энэ зөв юмуу?

Пүрэвдорж -

Одоо яах уу өөр яах уу. Ямар ч арга байхгүй.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

МАХН-ын нэг том хүн түүхий эдийн баазыг яаж хувьчилж авсныг би чамд хэлэх үү. Түүхий эдийн бааз гэдэг чинь хэдэн мянган хонины арьс. Хэдэн зуун мянган хонины арьс. Хэдэн арван мянган үнэгний арьс эд нар байна биз дээ. Түүхий эд. Тэгээд нөгөө Социализмын нөгөө дахин үнэлэх ёстой байсан ш дээ. Мөнгөний ханш чинь 120 дахин эд нар буурлаа ш дээ. Тэгээд нөгөө юмны үнийг чинь өсгөх ёстой байлаа. Тэгэхээр үнэлдэггүй байгаад байдаг тэгж байгаад хувьчлаж авсан. Яаж хувьчлаж авсан бэ гэхээр 1 хонины арьс 1 төгрөг 48 мөнгө. Нэг үнэгний арьс 16 төгрөг байж байсан байхгүй юу. Социализмын үед. Яг тэрүүгээр нь хувьчлаад авчихгүй юу. Зах дээр гаргаад зарахаар зэрэг нэг хонины арьс 8000 төгрөг. Нэг үнэгний арьс 20-н хэдэн мянган төгрөг. Тэгээд нөгөө дарга чинь хувьчлаж авчихаад. Буруу юу гэхээр буруу байдаггүй. Үгүй ээ энэ чинь үнэ нь төгрөг 40 мөнгө ш дээ гээд ингэдэг. Яах юм бэ тэрнийг чинь. Луйвар мөн үү? Мөн л байгаа юм. Хууль зөрчсөн болдоггүй. Тэгж л хувьчлаж авцгаасан л даа. Үйлдвэрүүдийг. Аа...зүгээр дампуурсаны хувьд бол тэр чинь яах арга байхгүй дампуурчихаж байгаа юм чинь тэр чинь тэгэхдээ тэр дампуурсан дээр нэг муу өөр нэртэй компани байж л байгаа ш дээ. Тэр босоод ирэхэд хувьцаагаа авахад тэр чинь хугацаа байхгүй ш дээ. 100 жил болоход ч хэрэгтэй тэр чинь. Хадгалаад байж байх ёстой байсан байхгүй юу. Тэгээд мэдэхгүй юм хөөрхий. Өмчтэй байж үзээгүй. Үнэт цаасны арилжааг мэдэхгүй юм чинь яаж өгөх юм бэ.

Хишигсүрэн -

Зааж өгөхгүйгээр хүнд өгчихэж байгаа ч юм бишүү тэр чинь.

Пүрэвдорж -

Зааж өгөхгүй тэр чинь завшихын тулд зааж өгүүлэхгүй ш дээ тэр чинь. Тийм. Үнэт цаасны хоёр дахь зах зээлийг Жасрай гуай чинь нээхгүй байгаад байсан ш дээ. Яагаад нээхгүй байгаад байна уу гэхээр чинь нөгөө том юунуудыг хувааж авахын тулд нээхгүй байгаад байхгүй юу. Аа...нээчих юм бол энэ чинь бараа баазынх шүү. Энэ бараа бааз чинь тийм үнэтэй шүү гэхээр нөгөө ягаан тасалбарын чинь үнэ нь өсөөд ирэх учраас нөгөө ягаан тасалбарыг чинь үнэт цаасны зах дээр худалдахгүй гэрт нь хэвтүүлсээр байгаад хэрэггүй байлгаж байгаад авчихаж байгаа байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Би ийм ойлголттой байгаад байсан байхгүй юу. Энэ муу цуснууд хулхидаж байгаад яаж энийг нэг эвтэйхэн шиг өөрсдийнхөө гарт оруулж авах аргаа л сайн бодож олж. Тэрнийгээ ч их сайн хийж гэж бодож байгаа. Тэгээд дампууруулж унагаж нэгэнт байсан тэр хоцрогдсон ч гэсэн тэр үйлдвэрүүдийн тэр одоо энэ устаж үгүй болж байгаа юмыг арай бага устгаад огт устгахгүй ч юмуу. Дараагийн шатанд шилжчих боломж байгаагүй юм болов уу гэж би их харамсаж боддог.

Пүрэвдорж -

Тэгээд тэр чинь нөгөө санхүүжилт байхгүй учраас дампуураад уначихаж байгаа юм л даа. Аа...зүгээр хувьчлаж авахад хямдруулж байж худалдаж авдаг арга бий ш дээ.

Хишигсүрэн -

Угаасаа л энэ чинь байх ёстой арга ш дээ гэж үү /инээв/?

Пүрэвдорж -

Үнийг нь бууруулж байж л хувьчилж авдаг тийм арга биш дээ. Тэр аргыг хэрэглэсэн. Гэмт хэрэг мөн үү гэхээр биш. Шийтгэх арга байдаггүй. Би чамд нэг байшин хувьчласныг хэлэх үү?

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Тээр баруун талд нэг авто баааз байсан юм. Тэнд хоёр давхар цоо шинэ туйпуун байшин байсан байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Төвийн халаалт малаалттай. Конторын байшин юмуу даа. Цоо шинэ байшин. Тэрнийг гурван компанийн гурван хүн хуйвалдаж байгаа хувьчлаж авсан байгаа юм. Хоёр нь төрийн өмчийн компани. Дунд нь хувийн өмчийн нэг компани.

Хишигсүрэн -

Байгуулаад...

Пүрэвдорж -

Байгуулаад тэгээд тэрнийг нь хувьчлаж авсан. Яаж худалдаж авсан бэ гэхээр зэрэг нөгөө байшинг тэр компанидаа хэрэггүй байна гээд 8 сая төгрөгөөр худалдчихсан байгаа юм. Хувь хүнд худалдчихсан байгаа юм. Тэр гурав гурвуулаа мэдэж байгаа. Хувь хүн нь нөгөө компанидаа аваачаад 42 сая төгрөгөөр өгчихөж байгаа юм. Тэрнээс 8-н саяыг нь хасчих. 42-оос 34 сая төгрөг үү. 34 сая төгрөгийг гурван хүн хуваагаад авчихаж байгаа юм. Луйвардсан байна уу гэхээр луйвар мөн. Чи яагаад 8-хан сая төгрөгөөр худалдав гэхээр авах хүн олдоогүй ш дээ гэж. Зах зээл байгаагүй байхгүй юу. Бирж байгаагүй л байж байсан. Авах хүн олдохгүй байсан ш дээ тэгээд л худалчихсан гэж. Тэгэхээр нөгөө улсын компаниас очоод асууна. Чи яахаараа 34 саяаар авсан юм бэ. Өгөхгүй энэ хувийн нөхөр чинь 34-өөр өгнө гэсээр байж байгаад 34-өөр авсан ш дээ.

Хишигсүрэн -

Үгүй ээ төр энийг чинь хамгаалах ёстой юм биш үү?

Пүрэвдорж -

Төрийн өмчийн компани зарах эрхтэй байж байгаа байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Харин тийм л дээ. Ер нь тэгэхдээ ингээд аа...тэр үед тухайн үед босгосон систем унаж байхад төр яагаад ард түмнээ одоогийнх шиг ийм хэмжээнд очих...одоо ингээд нийгмийн ялгарал явагддаг шалтгаан чинь тэр ш дээ. Яагаад өмчтэйгээ үлдээд яагаад жаахан амьдралын наад захын баталгааг тэр суурин дээр хангаад үлдчихэж яагаад чадсангүй вэ гэж би одоо харамсаад байна л даа. Хүн болгон ажилтай. Тэр үйлдвэр чинь байсан бол ажилтай байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Үйлдвэр яагаад ч байх арга байхгүй. Яагаад ч арга байхгүй.

Хишигсүрэн -

Тийм үү?

Пүрэвдорж -

Яагаад гэвэл хувьчлаад авчихсан учраас гутлын үйлдвэрийг хувьчилж аваад дампууръя гэж бодохгүй бол гутал хийгээд нэмэргүй болчихоор зэрэг нөгөө гутлын үйлдвэрийг худалдаж авсан. Ягаан тасалбарыг нь бүгдийг нь цуглуулаад авчихсан хүн шүү дээ тэр чинь.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Нөгөө хүн чинь яах уу гэхээр зэрэг гутал хийсэнд орвол гутлын үйлдвэрээ устгачихаад байшингаа түрээсэлсэн нь ашигтай байхгүй юу. Тийм учраас тэгэхээс өөр арга байхгүй болчихож байгаа юм.

Хишигсүрэн -

Ядаж тэрэнд чинь юу яах үүрэггүй юу. Төр оролцох боломжгүй юу.

Пүрэвдорж -

Үгүй. Тэр чинь хувьчлахаар тийм нөхцөлгүй хувьчилсан юм чинь. Яагаад уу гэхээр...

Хишигсүрэн -

Ийм юм болно гэж жишээлбэл Бямбасүрэн гуай мэдэж байсан болов уу?

Пүрэвдорж -

Үйлдвэрийг үйлдвэр чигээр нь худалдаагүй ш дээ. Тэр үйлдвэрийг чинь ягаан тасалбар, нөгөө тасалбарыг нь худалдаад авчихгүй юу. Нөгөө бирж дээрээс. Бишээ бирж биш. Брокерын пүүсээс тасалбарыг нь цуглуулаад авчихаж байгаа байхгүй юу. Хямдханаар...

Хишигсүрэн -

Аа...тэгвэл хувьчлалыг гардаж хийсэн улсуудын энийг харж байсан болов уу?

Пүрэвдорж -

Харж байсан л даа.

Хишигсүрэн -

Тэгээд яасан бэ?

Пүрэвдорж -

Тэгээд тэд нар л өөрсдөө авна ш дээ. Ихэнхийг нь.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Сонин тийм ээ. Танай гэрт бол танай охин бол ямар ч байсан боломжтой. Та бол ингээд .../инээв/

Пүрэвдорж -

Хадгалаад байгаа /инээв/. Миний юуг авсан компани хаана байна уу гээч тэр нөгөө Барилгачдын Соёлын ордон одоо Соёл Урлагийн Их Сургууль байна ш дээ. Тэрний баруун талд нэг жижигхэн яачихсан байдаг юм. Тэнд байж л байдаг юм. Би очдог ч үгүй юм. Надад баримт нь байж байгаа юм чинь боломжтой болоод ирэнгүүт нь яваад очно ш дээ. Би хувьцаагаа авна шүү гээд...

Хишигсүрэн -

Одоо Номинг ашигтай болоод эхэлсэн чинь баахан хувь эзэмшигч нар гарч ирээд.

Пүрэвдорж -

Тэгнэ ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэд нар чинь балансаараа ямар ч ашиггүй гэдэг. Байнга тэгнэ ш дээ мөнгөө олохын тулд ямар ч ашиггүй тийм тайлан баланс гаргаад мөнгө олоогүй юм шиг. Компани томроод байдаг.

Пүрэвдорж -

Тэгээд л байгаа юм. Нэг баригдана. Татвараар хөөж баригдана /инээв/.

Хишигсүрэн -

Баригдах уу? тийм ээ?

Пүрэвдорж -

Тийм баригдана. Татвараар хөөж баригдана.

Хишигсүрэн -

За. Нэг ийм асуулт байна. Ер нь тэгээд 2-уулаа өндөрлөх болж байна. Би кассетаа сольчихоод сүүлийн асуултаа тавиадахъя. Аудио файлын нэр: #57_L.Purevdorj_II-2_2009.10.18

Пүрэвдорж -

Даавуу чихээд алчихсан байдаг юм ш дээ.

Хишигсүрэн -

Юу чихээд ээ?

Пүрэвдорж -

Даавуу чихээд ам руу нь.

Хишигсүрэн -

/инээв/ яанаа инээдэг гэнэ. Хүн үхсэн тухай ярьж байхад чинь.

Пүрэвдорж -

Яагаад уу гэхээр алах гээд аваад явсан чинь хашгирсан байхгүй юу.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд даавуу чихээд алсан. Тэгээд даавуу чихээд аллаа гээд ард нь бичээд тавьчихсан байдаг. Даавуу чихчихсэн ам руу нь, очсон чинь үхчихсэн байна лээ гээд. Тэгж алж байсан ш дээ. Хэлмэгдүүлэлтийн юм бол би нилээн юм үзсээн. Хувьсгалт Намын тэр нууц архивт байгаа тогтоолууд. Тэрнийг би бүгдийг нь хэлж өгч болно. Надад тэрнийг, би тэрнийг хүнд өгөхөөсөө нэг их харамлах ч үгүй. Хэлээд өгчихнө. Тийм тийм гээд.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Оросын угсаатай гэдгийг нь эд нар нилээн сайн хэлж өгнө. Переновский гээд энэ тэр яаж байсан, Амарыг яаж барьсан бэ. Хойно аваачаад яаж буудаж алсан бэ. Эцсийн үгээ яаж хэлсэн бэ гээд бүгд надад бий.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Амар чинь одоо антикоммунист байсан байгаа юм ш дээ. Шүүх хуралд эцсийн үг хэлсэн байдаг юм. Тэгээд би улааны засагт хэзээнээсээ дургүй. Тэр яагаад Герман хүн явуулав гэж асуусан бололтой байдаг юм. Тэгсэн чинь би Германд хүн явуулсан гэж. Нөгөө залуучуудаа явуулж сургаж байсан. Хил залгасан том улсууд бол дандаа харгис бодлоготой байдаг. Тийм учраас би хил залгаагүй Герман руу хүн явуулж байсан эд нар гэж. Буудаж алсан байдаг.

Хишигсүрэн -

Нэг ийм асуулт байна. Таны амьдралд гүнзгий нөлөө үзүүлсэн үйл явдал гэж юу байна аа? Одоо энэ “гүнзгий” гэдэг үгийг яаж ч ойлгож болно. Өөрчилсөн. Ул мөр үлдээсэн. Юм ойлгоход тусалсан ч гэдэг юмуу одоо мэдэхгүй.

Пүрэвдорж -

/санаа алдав/. Юу л юм л даа. Би чинь бол ямархуу янзын хүн байсан гэдгээ ярьсан тийм ээ. Тэгээд Орост очоод Европийн соёлтой танилцсан л даа. Эртний Грекийн соёл за тэгээд 15,16-р зууны үеийн Европийн Сэргэн Мандалын соёл, Францын уран зохиол 19-р зууны Оросын уран зохиол. Аа...уран зохиолын соёл чинь 19-р зуунд Францаас Орос руу шилжиж ирлээ ш дээ. Тэр Европийн уран зохиол, Европийн соёлтой танилцсан явдал бол аа...миний огт мэддэггүй байсан ертөнцийн нээж өгсөн л дөө.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Нэгдүгээрт би чинь 1970-н хэдэн онд сургууль төгсөөд хүрээд ирсэн тэгсэн чинь би дорно дахиныхаа соёлыг юу ч мэдэхгүй тэгээд тийм зэрэмдэг юм болчихгүй юу. Тэгээд би дорно дахиныхаа юмыг уншиж эхэлсэн. Аз болоход би яаж Монгол бичиг сурсанаа ярьсан тийм ээ аавтай.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд монгол бичгээр манай номын санд чинь дорнын соёлын асар их юм бий ш дээ. Тэгэхдээ би тэр “Ганжуур” “Данжуур”-ын 300-н хэдэн ботийг нь уншиж чадаагүй л дээ. Тийм чадвар байхгүй надад. Аа...зүгээр ер нь дорно дахины ялангуяа буддийн гүн ухааны номуудыг бол номын санд бол 1975 он 1976 он 1980-аад он 1982,1983 он 1984,1985 он гээд тэнд чинь одоо эхлээд би өөрөө ирж уншдаг байлаа. Дараа нь том дарга болсныхоо дараа нарийн бичгийн дарга маргыгаа явуулаад номын сангаас номыг нь авч ирээд уншаад байдаг байсан. Ингэж одоо дорнын соёлын зах зухаас жаахан танилцаж байгаа юм. Энэ хоёр л одоо миний хувь заяанд бол томоохон нөлөөлсөн зүйл бол энэ. Эхлээд өрнийн соёлтой танилцсан. Эртний Грекийн соёл, за тэгээд Европийн соёлтой. Гол юу бол энэ юм даа. Яахав зохиолч хүний хувьд бол аа...энэ юм даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Таны хувьд, хараа...цэргийн аа одоо эрхтэн гэх үү /инээв/?

Пүрэвдорж -

За.

Хишигсүрэн -

Цэргийн эрхтэн байсан нь та зохиолч байсан гээд ийм 2 паралельный шугам явж байна ш дээ. Энэ хоёрыг үнэлж харьцуулж болдог юмуу үгүй юмуу мэдэхгүй байна. Та өөрөө алинд нь дуртай вэ?

Пүрэвдорж -

Аа...цэрэг бол ер нь аливаа цэрэг ганц Монголынх ч биш. Цэрэг бол хүний сэтгэхүйг их цоожилдог. Тийм явцуухан орчин ш дээ. Яагаад уу гэхээр зэрэг цэрэг чинь бүх юм хууль журмаар явчихдаг. Тийм учраас цэргийн дарга ч бай юу ч бай ажил хэрэг их амархан бүтдэг. Тийм учраас нийгмийг ерөөсөө яг тэрэн шигээ ойлгодог. Бүх юм амархан бүтээд яваад байдаг. Нэг тушаал өгчихөөр ингээд болоод байх юм шиг ингэж боддог. Тэр чанараараа нийгэмд бол тийм хүн чадваржих энэ тэр юм их явцуухан их тийм хязгаарлагдмал орчин ш дээ. Нэг талаараа бол. Би бол жаахан, яагаад гэхээр би чинь их уншдаг байсан. Европийн соёл гээд би ярилаа ш дээ. Тийм учраас би бол миний хувьд бол юу гэдэг юм бэ дээ. Пүрэвдорж гэдэг хүний оюуны ертөнцийн хувьд бол арай жаахан өөр заншилтай юм гэх үү дээ. Бусад генералуудаас эд нар бол арай ялгаатай. Зохиолч хүн бол арай нэг жаахан өөр ш дээ ер нь бол. Тэр нь надад төвөгтэй байсан уу гэвэл төвөгтэй байлгүй яахав. Хүнтэй таарахгүй ш дээ. Ерөөсөө хүнтэй таарахгүй их зовлонтой. Намайг хүн ойлгохгүй. Шал өвчтэй амьтан шиг.

Хишигсүрэн -

Та яг өөр дээрээ тэр жаахан тэрс бодол санаатай байсан гэдгээрээ та хэр зэрэг тэрнийгээ хамгаалж чаддаг байсан бэ? Хавчлага танд байсан уу? Дарамт шахалт. Одоо бол би дарамтлуулж явлаа гээд бахархаж байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Үгүй ээ үгүй. Гол дарамт бол эрх чөлөөгүй л байгаа явдал. Бодсоноо бичээд гаргачихаж болохгүй. Тэр чинь л одоо тэрэн шиг зовлон гэж байхгүй ш дээ хүнд. Хүн бол жаахан өлсөж болно. Өлсөх бол зовлонтой юу зовлонтой. Өлсөх бол зовлонтой юу зовлонтой. Тэгэхдээ тэр хүний бодол санаа, бодол санаа сэтгэлгээ, хүний бодлыг хориглох шиг тэр шиг зовлонтой юм байхгүй. Гол зовлон тэр л байсан л даа надад бол.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд тэр Социализм энэ тэр ямар байх нь ямар хамаатай юм бэ гэсэн хувь хүний өөрийн ертөнц л юм л даа. Дотоод ертөнц л юм л даа тэр бол. Аа...зүгээр яг хавчигдаад шорон моронд орж байсан уу гэвэл тийм юм байхгүй. Гэхдээ бөөн хэл аман дотор явна би чинь одоо. Бүр залуу байхдаа. Одоо нэг л “үл бүтэх хүн” гэсэн олдоо имй юутай. Гэхдээ намайг дэмждэг нэг 2,3 хүн байсан л даа. Тэгээд л би генерал болсон. Генерал болохын хувьд бол сүүлд ш дээ. Би чинь ардчиллын генерал ш дээ. Юун Социализмын үед над шиг амьтаныг генерал болгоно гэж ямар юм байдаг юм бэ.

Хишигсүрэн -

Тэгэхдээ Социализмын үед хурандаа байсан.

Пүрэвдорж -

Хурандаа байсан. Цолыг чинь жилээр аваад яваад байна ш дээ. Шоронд орчихоогүй л бол тэр муу юуг нь авна ш дээ тэр чинь одоо. Аа...тэр хэл амны хувьд бол хамгийн хэл амтай нь. Ер нь хэл амтай нь ганц би ч биш. Цэрэгт бол хэл амтай этгээдүүд их байсан даа. Үргэлж л генералуудын дургүйг хүргэсэн хэрэлдсэн. Баатар гээд нэг юм байдаг юм. Одоо ч байгаа л даа. Эрдэмтэн доктор эд нар. Хурандаа байгаад одоо тэтгэвэртээ гарсан хөгшин л юм байхгүй юу. Тэр бид нар л “хэл амны уурхайнууд” л даа ерөөсөө. Үргэлж хэл ам болж байна. Тэгээд нэг өглөө цуглуулаад...Ёндон гээд нэг генерал байлаа ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгсэн.

Пүрэвдорж -

Сайд байсан. Сүүлд бол тэр чинь Жанжин штабын дарга болсон сайд болоогүй байсан. Тэгсэн чинь нэг тийм халзан хүн байсан ш дээ. Энэ яагаад улс төрийн газрынхан халимагаа ингэж жигтэйхэн хачин самнаж байгаа юм бэ хойш нь самна гэж байх юм. Би бол тоосон ч үгүй. Донгосцгоож л байдаг юм чинь. Тэгсэн чинь Баатар би нэг асуух юм байна Штабын даргаа гээд “юу вэ чи” гээд тэгсэн чинь үгүй ээ одоо халзан хүн бол яах уу гээд тэгэхгүй юу.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Тэгсэн чинь нөгөөдөх чинь нөгөө генерал чинь халзан нь улайгаад л ингэж бид ч жаахан зовж байгаа юм. Энэ золиг одоо яах гэж асууж байгаа юм бэ гэж. Нэг тиймэрхүү л улсууд шүү дээ ер нь болвол. Тийм хүнийг чинь одоо бүр хэрэг хийчихэж болохгүй. Шоронд хийчихэж болохгүй. Дуугүй байна гэж байхгүй. Тийм л улсууд л би бол тэрний л нэг нь. Том хэрэг хийгээд байхгүй тэгсэн хэрнээ үргэлж л тийм юм ярьж байдаг.

Хишигсүрэн -

Хэл ам татлаад уу?

Пүрэвдорж -

Хэл ам татлана тэгээд л янз бүрийн юмтай зүйрлэнэ. тийм л улсуудын нэг. Тэр нь бол яахав дээ зовлонтой юм ч байхгүй дээ .”За нэг сайхан хэлж авлаа” гээд л..,. /инээв

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

За яахав нэг жижүүрт гаргана даа. Тэрнийхээ хариуг аваад жижүүрт л гаргадаг. Чаддаг ганц юм нь тэр одоо.

Хишигсүрэн -

Аа ха. Таны амьдралд ер бусын бусдаас онцгой юм гэвэл юуг хэлэх вэ?

Пүрэвдорж -

/санаа алдав/ Миний хүн болсон замнал нэг жаахан өөр байгаа ш дээ. Би ярьж өгсөн ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм.

Пүрэвдорж -

Сургуульд суугаагүй. Хачин жигтэйхэн юм байсан гээд.

Хишигсүрэн -

/инээв/

Пүрэвдорж -

Яахав хүнд төрлөхийн чанар байгаа юм л даа. Тэр чанараа олж авч чадах юм бол хүн тэрүүгээрээ явна.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Тэгээд тэрнийгээ олж авч чадахгүй бол тэгээд будилчихаж л байгаа юм л даа. Онцгой явдал бол архи уудаггүй би. Ерөөсөө архи амсдаггүй. Архи бол магнайдаа л хүргэнэ. Онгоцонд суугаад явахдаа дарга байхдаа аа...бизнес класст сууж явдаг байлаа ш дээ. Тэнд бол би нэг жижигхэн виски амсвал амсана. Ерөөсөө амсахгүй. Их сайн хүн болъё гэсэн дээ ч биш л дээ. Манай аав архи амсдаггүй хүн байсан юм. Тэгээд би чинь хүний ганц хүү ааваа нас барахад би толгойг нь түшиж чадаагүй л дээ. Орост байж байгаад ирэхэд чинь онгоцоор ирэхэд өглөө 10-н цагийн үед буухад өглөө нас барчихсан байсан. Тэгээд манай аав яахав дээ. Архи л ер нь архи хүнд дэмий золиг байгаа юм гэж их ярьдаг хүн байсан л даа. Тэгээд дотроо намайг архи уучих болов уу гэж зовдог л байсан юм болов уу даа гэж би бодсон л доо.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Орост байхдаа Оросууд архи уулгаад шартаж үхэх шахаад юм болно оо. Хэд хэдэн удаа тийм юм болсон. Тэгээд сүүлдээ би тэгээд би жаахан тийм хэдэр хүн л дээ. Найз нөхдүүд архи уугаад байхаар зэрэг ингэж архи уухын хэрэг юу байна. Аа...би архи уухгүй гээд хэдэрлээд, тэгээд би ерөөсөө одоо ч архи уудаггүй. Би амсдаг ч үгүй ш дээ ерөөсөө.

Хишигсүрэн -

Өө за за.

Пүрэвдорж -

Архи магнайдаа хүргэнэ. Бусдаас ялгарах юм энэ л юмуу даа. Сайн ч юмуу муу ч юмуу бүү мэд одоо тэр.

Хишигсүрэн -

Одоо бид хоёр 6-н цаг гаруй ярьсан. Одоо нэг ийм юм бас их ярих ёстой юм шүү гэж бодож байгаа юм байна уу?

Пүрэвдорж -

хариулсангүй.

Хишигсүрэн -

Одоохондоо...? ‘...’ дахиад бид хоёр уулзаж ч болно ер нь.

Пүрэвдорж -

/санаа алдав/. “Монгол ертөнц”, “Mongolian world” гэж байна л даа.

Хишигсүрэн -

Аа ха.

Пүрэвдорж -

Энэ Монгол ертөнцийг барууны ертөнц ерөөсөө огт ойлгохгүй байна. Огт ойлгохгүй байна. Ер нь аливаа үндэстэний ертөнцийг ойлгодоггүй л юм шиг байна. Одоо бол харин жаахан юм байна. Хуучин бол бүр мэдэхгүй байж. Энэ бол одоогийн ч юм биш. Бүр урдаас. Энэ яагаад ингээд байгаа вэ гэхээр огт танигдаагүй л ертөнц байгаа юм л даа. Монгол ертөнц бол яагаад уу гэхээр хэлний асуудлаас болоод. Англи хэл монголд байгаагүй. Англиар бичдэг зохиолч байхгүй. Англиар бичдэг эрдэмтэн байхгүй.

Хишигсүрэн -

Одоо ч байхгүй л байна ш дээ.

Пүрэвдорж -

Одоо ч байхгүй. Дэлхийн энэ мэдээлэл чинь голдуу англи хэлээр тардаг болохоор зэрэг тараагаагүй. Оросууд Монголыг тараагаагүй. Орост монголын юм ер нь бараг гарахгүй ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тийм. Тэр үедээ ч “соц” үед ч байхгүй байсан.

Пүрэвдорж -

Зориуд юм шиг одоо. Тийм одоо зориуд тийм бараг одоо мэдээллийн бүслэлт юм шиг байна ш дээ. Тэрнээс болоод хүн төрөлхтөний шинжлэх ухаан уран зохиол бол энэ Монгол ертөнцийг нээгээгүй юмаа. Каплонски энийгээр хийж байгаа бол их сайн. Энүүгээр бол олон хүн доктор хамгаалж болно. Энүүгээр бол ер нь юм хийж болно. Маш зөв юм хийж байна даа. Зөв юм хийх хэрэгтэй. Хувь хүмүүсийн бодлоор хувь хүмүүсийн яриагаар албан ёсны түүхээр биш. Би энийг уншиж үзсэн л дээ их зөв юм хийж байна гэж. Тийм учраас аа.., “монгол ертөнц”-ийг хүн төрөлхтөнд, түүний хагас хугас нь барууны ертөнцөд “Монгол ертөнц”-ийг нээх бол их нэгдүгээрт буянтай үйлс. Хоёрдугаарт бас жаахан ашигтай ч бизнесийн үйлс ч байж магадгүй. Тийм учраас “Монгол ертөнцийг л хүн төрөлхтөнд барууны ертөнцөд нээгээсэй” гэж бий бодож байна. Би даанч өөрөө англиар бичиж барьж чадахгүй учраас үнэндээ чадахгүй байна. Хамгийн гол нь энэ дээ. Каплонский эд нарын хийж байгаа юм нь бол сайн үйлс байна. Хэрэгтэй ч үйлс байна. Монголд ч хэрэгтэй. Бусад улсуудад ч хэрэгтэй байх гэж ингэж бодож байна.

Хишигсүрэн -

Аа ха. За танд одоо ийм их сайхан ярилцлага өгсөн явдалд их баярлалаа.

Пүрэвдорж -

Зүгээр ээ.

Хишигсүрэн -

За.

Пүрэвдорж -

Хэрэв ном хэвлэгдээд гарвал бас надад өгөөрэй. Би худалдаж л авна ш дээ.

Хишигсүрэн -

Тэгье. Аа ха. Тэгье тэгье.

Пүрэвдорж -

Тийм.

Хишигсүрэн -

Би танд сайтын хаяг өгсөн ш дээ.

Пүрэвдорж -

Айн...?

Хишигсүрэн -

Вэб сайтын хаяг. Тэр лүү та орж хараарай.

Пүрэвдорж -

Тийм өгсөн. Тийм байна лээ.

Back to top

Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.

• Website Tips




• Interviews

  • Translations
  • Browse
  • Browse Interviewers
  • Search
  • Glossary
  
  

• Gallery

  • Gallery
  • Video
  • Photos / Documents
  
  

• Mongolia

  • Background
  • The twentieth century
  • Pictures
  • Timeline
  
  

• Project

  • Overview
  • Themes
  • Process
  • Pilot
  
  

• Project Team

  • Team
  • Reflections
  
  


• Oral History Resources
• Links
• Terms and Conditions


• Contact