Lamsüren
Basic information
Interviewee ID: 990452
Name: Lamsüren
Parent's name: Lamjav
Ovog: Borjigon
Sex: m
Year of Birth: 1945
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: incomplete secondary
Notes on education: This most likely means 7 years of schooling.
Work: manager (erhlegch) of monastery
Belief: Buddhist
Born in: Battsengel sum, Arhangai aimag
Lives in: Erdenebulgan sum (or part of UB), Arhangai aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
family
military
work
belief
democracy
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Дэжид -
Сайн байна уу? Та. Сайхан намаржиж байна уу?
Лхамсүрэн -
Сайн. Сайн байна уу? Сайхан намаржиж байнаа. Сайхан намаржиж байна уу?
Дэжид -
Сайхан. За Кембриджийн их сургуулиас явуулж байгаа Монголын 20-р зууны аман түүхийн төсөлд танаас ярилцлага авахаар хүсэлт тавьсныг хүлээж авч цаг зав гаргасан танд юуны өмнө баярлаж байгаагаа илэрхийлье. Ингээд та ер нь таны бага нас, хүүхэд ахуй нас яаж өнгөрсөн юм? Аав ээжийнхээ талаар, төрж өссөн нутгийнхаа талаар та дэлгэрэнгүй ярьж өгөхгүй юу?
Лхамсүрэн -
Би 1949 онд төрсөн. Архангай аймгийн Батцэнгэл суманд Улаан чулуу гэдэг газар төрсөн. Эцэг эхээсээ тавуулаа. Нэг ахтай. Гурван дүүтэй хоёр дахь хүүхэд нь байгаа юмаа. Би бага насаа хөдөө аав ээжийнхээ гар дээр хонь мал хариулж ингэж өссөн хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед нэгдэл нийгэмчлэгдэж байсан. Ухаан ороод мэдэж байгаа нь 10, 11, 12 настай ухаан ороод юм ойлгодог байсан болов уу? даа. Мал хуй нийгэмчиллээ гээд манай аав энэ тэр чинь 50, 60, 100-аад мал нийгэмчиллээ гээд ингэж ярьдаг түүнийг нь би аваачиж өгдөг байсан. Тэр үед.
Дэжид -
Нийгэмчилнэ гэдэг нь тухайн үед нэгдэл байгуулагдаж байсан уу?
Лхамсүрэн -
Нэгдэл байгуулагдаад, нэгдэлд малаа өгч байгаа ...
Дэжид -
Өгч байгаа байсан юм байна. Тиймээ? Та бид хоёр тодруулж ярьдаг нь ярилцлагаа цаашид шинэ залуу улсуудад тэр үеийн улсууд тайлбарлаж ярихгүй бол бид нарыг мэдэхгүй. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Манай аав энэ тэр их ч малтай байсан. Би тодорхой сайн мэддэггүй юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Миний мэддэг нийгэмчилгээ хамгийн сүүлийн нийгэмчилгээ байсан юм шиг байгаа юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоо Архангай аймгийн Батцэнгэл сумын Улаан чулуу гэдэг газар 61 оны үед ахтайгаа очиж өгч байснаа санадаг юм. Тэгээд яахав тэр үед чинь хувийн хэдэн малтай байсан байхаа. Хонь малны дэргэд өссөн хүн л дээ. Тэгээд би 8 нас хүртлээ эцэг эхийнхээ гар дээр өсөөд эцэг эх маань сүүлдээ сургуульд оруулаад тэгээд би 8 настай Батцэнгэл сумын бага сургуульд орсон юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингээд Батцэнгэл сум 7 жилийн сургуультай байсан юм. Тэр сургуулийг төгсөөд ажлынхаа гарааг эхэлсэн хүн дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
7-р анги төгсөөд Модны үйлдвэр гэж Модны артель гэж байсан юм даа. Лам нарыг тухайн үед нь артель байгуулаад лам нар ажиллаж байсан. 45 хүн миний сайн мэдэж байгаагаар 45 настай хөгшчүүл лам нар тэд нар лам нар чинь артелийн ажилчид байлаа ш дээ.
Дэжид -
Аа ха. Одоо нөгөө хийдэд их хэмжээгээр хийдэд шавилан сууж байсан лам нар чинь хар болж байсан юм байна. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Тэр яагаад тэгж байсан юм гэхээр манай тэр аав өөрөө лам хүн байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
1910 онд төрсөн юм гэнэлээ. Тэгээд 13 жил тэр хүрээ хийдэд шавилан сууж байсан. Чойрын ном үзэж байсан хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Өөрөө бол бутач хүн. Манай аав.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Манай аав эцэг байхгүй.
Дэжид -
Бутач гэдэг чинь эцэг байхгүй.
Лхамсүрэн -
Эцэг байхгүй эрэгтэй хүнийг хэлдэг юм болов уу? даа. Бутач хүн байгаа юмаа. Тэгээд ах лам нартайгаа ном сурч хүрээ хийдэд ингэж байж байгаад тэр 30-аад оны үед бас сүм хийдүүд хаагдсан. Тэр үед манай аав маань Чойрын ном үзэж байгаад 13-тай тэр Чойрынхоо ном энэ тэрийг үзэхээ байгаад багш нар нь ч гэсэн тэр үед баригдаж хоригдож байсан тийм үе юм биз дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд манай аав цэрэгт явж ирээд артель гэдэг юманд орсон юм байна лээ. Мал хуй юмаа нийгэмчлүүлээд. Тэгээд би тэр аавынхаа тухай сайн мэдэхгүй. Цэрэгт явж байсан. Нэлээд их юм үзсэн гэж ярьдаг юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энэ засаг нь төр эргэж байх үед юмуу даа. Өөрөө тэр модны артельд мужаан энэ тэр хийдэг. Гарын уртай мужаан хийдэг хүн байсан. Модны артельд ажиллаж байсан ийм хүн байсан юмаа.
Дэжид -
Модны артель нь аймгийн төвд байсан юмуу? Сумандаа байсан юмуу?
Лхамсүрэн -
Сумандаа байсан.
Дэжид -
Сумандаа байсан уу?
Лхамсүрэн -
Тийм. Хуучин одоо энэ Батцэнгэлийн сум нь байгаа газар тэр артель мод, унь, хана, тооно, авдар савнаас өгсүүлээд тэр мужаанууд хийж байсан. Гар үйлдвэр гэж байсан.
Дэжид -
Том үйлдвэр байсан байна. 40 гаруй хүн.
Лхамсүрэн -
Том. Хүн ихтэй. Эхийн талаар ярихад манай эх бол ерөөсөө ажил төрөл хийж байгаагүй хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Эцэг эхийн талаар яриахад тэр. Өөрийнхөө талаар ярихад би сургуульд орохоосоо өмнө хонь мал хариулаад тэгээд 7-р анги төгсөөд 7-р анги төгсөхөөс өмнө би лам нар айраг ууна гээд цугладаг байсан юм. Тэгэхэд нэгдлийн гүү барьж байсан. Манай аавынх.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр айл лам нарт тэр үед лам гэхгүй л дээ. Артелийн ажилчид хөгшчүүд л гэнэ. Гүү барьдаг байлаа. Манай ээж гүүг нь саана. Манай аав артельд ажиллаад мод хийдэг байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед татвар хураамж их авч байсан. Мал хуйтай байхыг хавчиж хааж байсан юм болов уу? Манай аав малтай байж болмооргүй цаг болчихлоо. Татварыг нь хүч хүрэхгүй байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Төчнөөн татвар гарлаа. Төчнөөн мал махны үнэ гарлаа. Мал махыг нь хүч хүрэхээ байлаа. Энэ малнаасаа ерөөсөө салъя. Мужаанаа хийгээд артель гэдэг юманд оръё.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Нэгдэл нийгэмд оръё гэж байсан. Тийм л үе байсан. Би нарийн юмнуудыг нь сайн мэдэхгүй байна.
Дэжид -
Аа ха. Малын хөлийн татвар гэдэг нь нэг малд ноогдох ашиг шимийг нь авдаг. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Татвар өгдөг. Төлөвлөгөө өгч байсан юм шиг байгаа юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд тэр үед малнаасаа бэрхшээгээд хурдан малнаасаа салах юмсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгж байсан юм шиг байгаа юм. Тэгээд тэр сүүлд нэгдэл нийгмээс гүү барьж лам нарт айраг өгч байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэр үед би хүүхэд байсан. Настангууд лам нар хууч хөөрнө. Дээр үеийнхээ юмыг ярина. Дээр үед ийм байлаа.
Дэжид -
Эрдэм номтой лам нар ...
Лхамсүрэн -
Дандаа эрдэм номтой багш нар байсан юм байна. Одоо бодоход. Тэгээд би хүүхэд наснаасаа тэр хөгшчүүдийн яриаг их чагнана.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд үлгэр тууль ч ярина. Тэр үед дуу дуулж байгаа юм шиг л санагдаж байсан. Айргаа уугаад ярина.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед дуу дуулаад байсан юм биш байна лээ. Хурал ном хурж байсан. Хурал ном хаагдснаас хойш айраг ууж хоорондоо ярьж хурал номоо таслахгүй тийм л байсан юм байна лээ.
Дэжид -
Аа ха. Одоо эргээд санахад танд тэгж санагдаж байна уу?
Лхамсүрэн -
Би тэгж санаж байгаа. Тэгээд энэ хурлыг ерөөсөө таслаагүй байсан юм байнаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед тэр лам нар ганц нэг тарни хэлж өгнө. Ганц нэг үсэг хэлж өгнө.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Сургуульд орохоосоо өмнө ганц нэг үсэг мэддэг. Хөгшчүүдийн хууч яриа сонсох дуртай. Ийм л хүүхэд байсан юм даа.
Дэжид -
Өөрөө багш лам нарын хажууд байсан нь нөлөө болсон байна. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Настангуудын юуг нүдээрээ үзэж биеэрээ дуулж заавар зөвлөгөө тэр бүгдийг дагаж явсаар байгаад одоо хийж байгаа ажил түүнтэй л холбоотой гэж би боддог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд сургуульд ороход сургуулийн одоо энэ шинэ үсгийг кирилл үсгийг заахаас өмнө төвд үсэг ааваар заалгаад авсан. Бас нэг юм их сонирхож хардаг, үздэг түүндээ их дурлачихсан байсан. Манай эцэг би аавынхаа номыг дагаж тэр үед бас нэг дөнгөж үсэглээд юмны утгыг ойлгох гэж байсан ч юмуу? Үзэх гээл сонирхол орж байсан үе юм шиг байгаа юм.
Дэжид -
Аа ха. За?
Лхамсүрэн -
Номыг нь задлаад үзээтгэсэн чинь нэг Уй шааз гэж нэг ном гарч ирлээ.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэр нь хуучин уйгар бичгээр бичсэн Төвдийн асар сэнтий гэж ийм ном байсан. Тэр нь мэргэ төлөгний ном.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Шаазгай хэлний ном.
Дэжид -
Оо за?
Лхамсүрэн -
Ховор хэлний ном байсан юм.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Түүнийг би үзээд аав загнана л даа. Хамаагүй ном судраар оролдлоо. Болохгүй энээ тэрээ энэ засаг наад номыг чинь хорьж байгаа.
Дэжид -
Аа тэр ном тэр үед ил байдаг байсан уу?
Лхамсүрэн -
Үгүй. Хүнээс нууна. Хэн номтой нь мэдэгдэхгүй шахам байсан шүү.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед чинь. 49 он, 50 , 53, 54, 55, 56, 57, 58 оны үе юм байна ш дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед бас нууж л байсан.
Дэжид -
Нууж байсан юмуу?
Лхамсүрэн -
Тийм үе. Тэгээд тэр номыг сонирхоод ингээд харж байсан. Аавын хөлийнх нь чимээнээр хойш нь номных нь завсар хийчихдэг байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Нэг өдөр Төвдийн асар сэнтий түүнийг их сонирхоод суучихсан үзэж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Аав маань орж ирээд энэ хүүхэд чинь ерөөсөө болохгүй нь хөөе.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энэ номыг хамаагүй үзэж болохгүй ээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоо тэр сургуулийнхаа номыг үз.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Шинэ үсгээ үз. Тэгээд надаас тэр номыг их нууж байсан. Тэр нь юу байсан юм гэхээр одоо энэ таван хэлний мэргэ, төлөг, зурхайн ном байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Үүнийг энэ хүүхэд үзэж ерөөсөө болохгүй. Тэгээд надаас зайлуулаад тэр номоо бүр одоо энэ Доржжанцан гээд настай лам байсан юм даа. Настай хөгшин байсан юм. Түүнд өгөөд явуулчихаж. Энэ хүүхдээс энэ номыг зайлуулахгүй бол ер нь болохгүй нь гээд ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд шинэ үсэг заалгаж сургуульд ороод 7-р анги төгсөөд төгссөн жил аав маань манай ах энэ тэр сургуульд суучихсан бас нэг хүүхдээ гаргаж авнаа. Гаргаж дэргэдээ хар бор ажил хийлгэе. Сургуульд номд явуулаад яах юм хоёр банди, хоёр эмэгтэй хүүхэд ингээд дөрвөн хүүхэдтэй. Нэг нь эндчихсэн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
5 хүүхдээс. Тэгээд 2 эрэгтэй, 2 эмэгтэй 2 эрэгтэйгийнхээ нэгийг нь сургуульд явуулъя. Нэгийг нь ажил хийлгэе гээд манай Даваасүрэн гээд нэг ах байдаг юм. Тэр маань Анагаах ухааны сургуульд явчихсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би ажил хийж ах дүү нартаа, аав ээждээ тус болчих ийм юм бодож модны артельд 6 жил ажилласан юм.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд хана, тооно хийдэг болсон. Раман дээр мод чулуу аль хүнд л юм хийж байлаа даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би чинь 69 онд цэрэгт явсан юм.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Цэрэгт яваад бичиг ном гэж байхгүй ээ. Муу.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
7-р анги төгссөн. Гарын үсэг зурчихна. 10-ын дотор тоо боддог. Тэгээд 69 онд цэрэгт очоод бас л 3 жилийн цэрэг нэлээд юм сургасан юм байнаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Намайг чинь 2 жил курсад сургаж тэгээд би намд элсэж байлаа. Цэрэгт очоод тэгээд цэргийн албанд ...
Дэжид -
Нэлээд сайн цэрэг байсан байна. Цэрэгт намд элсэнэ гэдэг чинь нэлээд сайн цэрэг ...
Лхамсүрэн -
Цэрэгт очоод баланкны бичээч, эвлэлийн үүрийн дарга хийж байгаад ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд халагдаж ирсэн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
1972 онд халагдаж ирсэн. Халагдаж ирээд би энд аймгийн намын хороонд бүртгүүлдэг юм. Намын гишүүн болохоор.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингээд би аймгийн намын хороонд бүртгүүлчихээд тэгээд гэртээ харьдаг юмаа. Тэгсэн аав энэ тэр чинь за намын гишүүн болчихсон чи. Одоо шинэ ном үз. Хуучин надад чинь төвд үсэг энэ тэр зааж өгч байсан. Одоо юу хийх вэ? Миний хүү шинэ үсэг үз. Одоо миний хүү юу хийх вэ? Ном үзэх юм бол бид нар буруутчихаад байна шүү. Аав нь олон жил ном үзлээ. Энэ лам нар тэр үед чинь бас нэг хорьж байсан юм болов уу?даа. Цаад бурхан шүтээн юмнуудаа хураалгаад ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хэлмэгдэл болсон ...
Дэжид -
Тийм ойрын жишээ танд байна уу? Ойр хавьд таны мэдэх хүмүүс?
Лхамсүрэн -
72 онд би цэргээс халагдаж ирэхэд манай аав бурхан шүтээнээ хураалгачихсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Цуг байсан Чойнпил гээд манай энэ Гандан хийдийг нээгдэхэд анхных нь Хамба ламаар сууж байсан хөгшин бүх бурхнаа хураалгачихсан ингэж л байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Миний яг мэдэхийн. Үүнийг би хэлмэгдүүлэлт гэдэг юм байнаа 72 онд бас хэлмэгдүүлэлт явагдаж байсан юм байна шүү. Бурхан шүтээнийг тэр сайхан том том бурхадыг бүгдийг нь хураагаад буруу зөрүү харуулаад хаячихсан байсан.
Дэжид -
Аа ха. 72 онд энэ асуудал бас явагдаж байсан уу?
Лхамсүрэн -
Явагдаж байсан. Тэгээд бурхан тахилаа ингэж хураалгаж байсан. Аав энэ тэр чинь тэр ном судар энэ тэрийг чинь эзэмших хүн байхгүй боллоо гээд дээр үеийн түүх дурсгалын сайхан сайхан юмнууд их байсан шүү дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Бурхан, тахил юунуудаас өгсүүлээд сайхан сайхан хэрэглэлүүд байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр юмнуудаа ачуулаад явуулж байсан юм. Овоо сайхан судар ном алийг тэр гэх вэ? дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд одоо айгаад л тэр үед ном үзэхээсээ хүртэл жаахан цаг алдаад л хэлмэгдэж л байсан юм байна лээ л дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би тэр үеэс эхлээд намын байгууллагын хүн чинь намынхаа ажилд оролгүй яахав.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би тэр би намын ажилд Цогт баг гэдэгт намын үүрийн даргаар тавигдаж ажиллаад ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд бурхан шүтээн энэ юмнуудыг чинь хураах даалгавар өгдөг байсан юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зул өргөж болохгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ийм юмнуудыг ингэж хорилоо.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би чинь өөрөө бас шүтлэгтэй хүн. Өвөг дээдсийнхээ тэр шүтээн юмнуудыг хураагаад авчихаж чадахгүй. Бас тэр үед чинь хоёр туулай хөөсөн хүн хоосон хоцорно гэгчээр аль алинд нь бас нэг туйлширч чадахгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ерөөсөө намынхаа ажлыг болъё. Би ерөөсөө мал маллая. Тэгээд би ферм дээр гарсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ферм дээр би малчин фермийн улсууд хариуцаад мал маллаж байгаад яасан ийм л хүн дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд ферм дээр очсон ч намын ажилд оролцоно. Тэгээд хувиараа айлын авдар цоохорлох би чинь бас нэг зураг зурчихна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Бас 5-р зэрэг мэрэгтэй болчихсон. Цэргийн газар олж авсан би зураач хүн л дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд тэрнийхээ тэрэн дээр үндэслээд айлын авдар сав зурна. Ойр зуурын хүний хөрөг мөрөг иймэрхүү юм зураад ганц нэг хонь мал хүн өгнө ш дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Түүнийг чинь авчихна. Хувийн юм хийлээ гээд намын байгууллагаас чинь бас үзэхгүй ээ.
Дэжид -
За? Та намтай их харгаад байжээ. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Тэгээд ерөөсөө намын ажлаас гаргая. Малчин болъё. Ферм дээр гаръя гэж малчин болоод ...
Дэжид -
Аа ха. Анх ямар мал маллаж байсан?
Лхамсүрэн -
Би анх үхэр маллаж байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд ферм дээр фермийн саальчидтай ферм хариуцаад яахав тэр үед чинь бас ферм дээр чинь тэмцээн наадам зохионо. Урлагийн ажил болно. Түүн дээр чинь манай ферм чинь дээгүүр шагнал юмнуудыг нь авчихдаг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр бас нэг зохион байгуулах ажил тэр цэргийн минь сайхан эрдэм сургасан багш нарын ач юм болов уу? Түүгээрээ би бас намын ажилд оролцоод яваад байдаг хүн байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд сүүлдээ хувийн ажил юмнууд хийж болохгүй болохоор хүн залхдаг юм байна лээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Өөрөө тав арван мал байхгүй ш дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Дан нэгдлийн мал маллана гэхээр идэш хоол идэх болно. Ганц хонь цохиулахад чинь хэдэн үе дамжиж байж ганц төлөг иднэ шүү дээ.
Дэжид -
Тэгэх үү? Нэгдлийн гишүүн малгүй хүн бас хэцүү байсан байна ш дээ.
Лхамсүрэн -
Их л хүнд байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Авгай хүүхэд авчихсан бас нэг хоол унд идэж уухад чинь их олон гар дамжиж цохилт юунууд хийлгэдэг ийм байсан үе л дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр чинь бас хүнд байсан үе шүү.
Дэжид -
Шинэ залуу хүчнийг дэмжих бодлого модлого тийм юм муу байсан байна? Тиймээ? За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд сүүлдээ мал маллаж байх тэр хооронд жолооч тракторын жолооч, автын жолооч болоод авсан. Мал маллаж байгаа тэр хоорондоо.
Дэжид -
За? Та төрөл бүрийн авъяастай юм байна.
Лхамсүрэн -
Мэргэжил эзэмших гэж бодож байсан.
Дэжид -
Тийм байна.
Лхамсүрэн -
Тэгээд Батлан хамгаалах жолооны курсад сургадаг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Фермийн эрхлэгч байж байхдаа суугаад жолооч болчихсон.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгэхэд чинь намын хороо энэ түүнээс чинь болж надад бичиг өгдөггүй. Жолооч болчихоод шалгалтаа өгөх гэсэн чинь сумынхаа дарга нараас бичиг аваад ир гэж ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би сумынхаа дарга хэлж байсан. Жачин дарга, Галсан дарга гээд намын дарга нар байлаа л даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэд нар надад бичиг хийж өгдөггүй ээ.
Дэжид -
За? Яагаад өгөхгүй байх вэ?
Лхамсүрэн -
Мэргэжил эзэмшлээ. Зөвшөөрөл өгөөгүй байхад дураараа явсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Гээд ингээд өгдөггүй. Тэгээд би жолооныхоо үнэмлэхийг авч чадаагүй. Шалгалтаа өгчихөөд тэнцчихээд ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингээд байж байсан чинь харин Хайрхан сум руу тракторчин авна гэж ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Би тракторын жолооч болчихсон үнэмлэхтэй. Үнэмлэхээ л аваагүй болохоос тракторын жолооч болчихсон.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ерөөсөө Хайрханд трактор баринаа. Явна гээд ингээд намын даргадаа хэлээд зөвшөөрөөгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энд боловсон хүчин хэрэгтэй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгвэл боловсон хүчнээ дэмжиж байгаа юм бол та нар Батлан хамгаалахад зөвшөөрөл өгөөд би үнэмлэхээ авъя.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгж байж би үнэмлэхээ авч байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд надад бичиг хийж өгсөн. Жолооны курс төгссөн. Жолооч болсон. Үнэмлэхтэй хүрээд ирлээ. ... Тэгээд жолооч болох саналаа өгөөд байдаг. Сангийн аж ахуй руу явуулдаггүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгсэн чинь хуучин намын дарга нар солигдлоо.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Шинэ дарга ирлээ. Довдонням гэж дарга хүрээд ирсэн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Мал маллаж байгаа улсуудаас мал туух хүн байдаггүй юм байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Бүгдээрээ мал туухаас зайлсхийгээд л ...
Дэжид -
Тууврын ажил хүнд?
Лхамсүрэн -
Тууврын ажил хүнд ч байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Довдонням гэж дарга мал туух хүн ерөөсөө олддоггүй ээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хаанаас ч олдохгүй юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр малыг чинь туудаг хүн яагаад олддоггүй юм? Хүн туугаад болоод байна гэсэн. Би туувал яадаг юм гээд ингэчихлээ.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгсэн та нээрээ юу? гэж байна. Нээрээ байлгүй яахав. Би хаанаас дарга нарт худлаа хэлж байхав.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгвэл та маргааш фермийнхээ ажлыг өг. Би ферм дээр байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Та фермийнхээ ажлыг өг. Маргааш ирж тоолж өгнө.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Үхэр мал юунуудыг чинь.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би мал тууж байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Мал туухдаа би бас хэлсэн л дээ. Би малыг чинь туунаа. Мал тууя. Тууж болно.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Мал туухдаа би нэг болзол хэллээ л дээ. Мал туугаад хүрээд ирэхээр зэрэг сангийн аж ахуй руу явуул. Би жолооч мэргэжилтэй хүн. Үүнийхээ талаар би юм хийе.
Дэжид -
Аа ха. Нэг жил мал туусан уу?
Лхамсүрэн -
Нэг жил.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
1969 он. 79 он. Мал туусан юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд яриагаар за зу болоод аман гэрээ хийчихээд явж байгаа юм.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгэхэд Батцэнгэл сумын 40 жилийн ой гэж болох гэж байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд мал туугаад хүрээд ирсэн. 40 жилийнх нь ой болоод өнгөрсөн байсан. Мал тууж байх хооронд 40 жилийн ой хийсэн. Тэгээд 40 жилийн ойн тэмдэг гээд Батцэнгэл сумын тэмдэг надад өгч би энгэрээ цоолж байгаа тэр тэмдэг нь тэр.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд мал туугаад хүрээд ирсэн. Сайн мал туусан. Ашигтай. Сайн явсан. Тэр үед тарга хүчийг нь нэмэгдүүлээд сайн явсан. Тэгээд хүрээд ирсэн. Чамайг сангийн аж ахуй руу явуулахгүй ээ.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Болилоо. Өөрийг чинь хүүхдийн цэцэрлэгийн нярав болгоноо.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Намын байгууллагаас томилж ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би хүүхдийн цэцэрлэгт нэг жил нярав хийлээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд хүүхдийн цэцэрлэгт нярав хийж байгаад бас аймагтаа тэргүүний сайн цэцэрлэг тохижилт сайтай сайн цэцэрлэг гэж нэрд гарсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгсэн намын хорооноос ирж уулзаж шалгаж ажил төрөлтэй танилцлаа даа. Тэгээд хүүхдийн цэцэрлэгийн тэр тохижилт юунуудыг би өөрөө гарын уртай байсан учраас нэлээд их үнэлгээ авсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд байж байсан нэг өдөр шалгалт ирж байна гэнэлээ. Ярилцлага энэ тэр авна намайг юу хийчихэв гэмээр л шалгаж нэг өдөр ирлээ. Намын хорооноос.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд шалгаад сайн юм. Гайгуу юм дараа уулзана гээд ингэж баахан шалгаж шалгаж л явлаа. Би бас дотроо гайхлаа. Гайхана л даа. Ямар алдаа дутагдал гаргачихсан юм бол? Яасан юм бол?
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгсэн чинь аймгийн намын хороонд нярав Шагдарсүрэн гэж хүн өндөр настандаа гарч байгаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Түүний оронд боловсон хүчин шалгаруулж байсан байна лээ.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Түүнийх нь шалгалтанд орж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би энэ Архангай аймгийн намын хорооны нярав Батцэнгэлд нэг жил хүүхдийн цэцэрлэгийн нярав хийж байсан.
Дэжид -
Аа тэгээд хүрээд ирсэн?
Лхамсүрэн -
Аймгийн намын хороонд няраваар ажилд орлоо.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд энд 1980 онд няраваар ажиллаж байгаад тэгээд намын хороонд чинь бас их хатуу чанга байсан. Хөөрхий минь намын хороо чинь бас их юм сургасан юмаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ажлын шаардлага ихтэй. Ер нь чөлөө зав байхгүй байсан шүү.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Би чинь өглөө 3 цагт босно.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Өөрөө жолооч. Намын хорооны үйлчилгээ юунуудыг чинь хариуцана. Намын хорооны дарга нарын хэрэгтэй юмыг гаргаж өгнө. Би чинь өглөө 3 цагт гараад ...
Дэжид -
Үүрээр?
Лхамсүрэн -
Үүрээр гараад явчихна. Орой 10, 11 ... хүлээж авна ш дээ. Шөнө орой 1, 2 цаг хүртэл сууна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд энэ хүнд ажил надад хүнд байгаагүй ээ. Би нэг их хэр баргийн ажилд нухлагддаггүй байлаа. Хар багаасаа бас нэг хар бор ажил хийж байсан нэг их үүртдэггүй байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд намын хороо шинэ байранд орж шинэ байр тохижуулж гайгуу няравт орж байсан.
Дэжид -
Аа ха. Та тэр ажлыг өөрийнхөө санаачлагаар хийдэг байсан юмуу? Эсвэл хийгээд цалин хөлс урамшуулал авч байсан уу?
Лхамсүрэн -
Цалин хөлс урамшуулал өгч байсан юм. Шагнал маягаар өгч байсан юм даа. Би нярав хийчихнэ. Тэр юмнуудыг хийнэ.
Дэжид -
Харин тийм.
Лхамсүрэн -
Тэр үед дээд сургууль төгссөн хүн 750, 800 төгрөгний цалинтай байсан. Тэгэхэд би тийм цалин бас авч байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд тэр үед чинь бас яриа гардаг байсан шүү.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энэ дээд боловсролтой хүн бишээ. Яагаад бид нартай адил цалин авч байгаа юм бэ?
Дэжид -
Аа за?
Лхамсүрэн -
Тэгээд яахав дарга нар давхар ажил хийж байгаа юм гээд тэр үед чинь 750 төгрөгний ажил их өндөр цалинтай ажиллаж байсан хүн шүү.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм. Би намын хорооны зааварлагч аятай эрхтэй явж байсан хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энд тэнд ажил зохион байгуулчихна. Тэр үед чинь сайхан ч байсан юм байнаа. Ажил төрөл бүтдэг. Ганцхан тэр үед боловсон хүчнээ дэмжих тийм дэмжлэг муу. Хувийн өмч хөрөнгөд их муу байсан юмуу даа. Хувийн ажил хийхэд л их хэцүү байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хувийн ажил хийж болдоггүй.
Дэжид -
Хувиараа нэг юм ...
Лхамсүрэн -
Ерөөсөө би чинь хашаа байшингүй байж байгаад хашаа байшинтай болчиход яасан гээд шалгагдах маягтай. Хувийн юм хийхэд их бэрхтэй байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм л хэцүү байсан болохоос тэр үеийн шаардлага зарчим нь сайхан л байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Муу юм болчихоогүй. Муудаагүй одоо ингээд явж л байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд 1980 онд намын хороонд ороод 2000 онд би намын хорооноос гарсан юмаа. Намын хороо чинь ажлаа цомхотгоод ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгж байсан ш дээ. Тэр цомхотголоор нь би сайхан улсууд ажил төрлөө өгөөд ингээд гарч байнаа. Эд аж ахуй миний гарт байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед чинь их сул болчихлоо ш дээ. Эд аж ахуй чинь эзгүйрээд явчихлаа. Ганц би мэддэг боллоо. Тэр үеийн дарга нар эд аж ахуйн юмыг авах гээд л янз янзын цохилтоор надаас авна л даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд ийм сайхан сайхан юмнуудыг чинь хамаагүй ингэж би өгөөд дараа нь хэрэгт орчихноо.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Би тэр үед бас нэлээд юм хийчихсэн хүн чинь юмнууд нь буруутчихна. Эд аж ахуйг нь тараагаад дуусчих шиг байна гээд хурдан надаас энэ данстай юмнуудаа тоолж ав гээд тэгээд би тэр данс юмнуудыг нь өгөөд гарч байсан юм. Тэр үед намын хороо чинь эд аж ахуйн тарчихсан юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би 2000 оноос 2004 он хүртэл хувиараа машинтай наймаа хийж үзлээ.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Зах зээлд орж байсан. Даавуу, гэр ахуйн бараа тиймэрхүү юм хөдөөгүүр авч явж хөдөөнөөс ноос ноолуур, хөөвөр хялгас тийм юм авч ирж борлуулаад нэг хэсэг наймаа хийсэн болж явлаа.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд энэ сумдууд олон түмэнтэй жаахан ойртож ингэж явлаа. Бодоод байхнээ наймаа цааш явцгүй санагдаад ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Үр дүн ч гармааргүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингээд байж байсан. Тэгсэн энэ Төгсбаясгалант Буяндэлгэрэх энэ Архангай аймгийн хийд сэргэж 2000 онд сэргэсэн юм.
Дэжид -
Аа ха. За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд энд Дамба гээд хүн байсан юм. Лам хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр хүн та энэ хийдэд ажилла. Ер нь өөрөө тохирох юм байнаа. Би аав ээжийг чинь танина. Чи лам хуврагуудад аж ахуйн дарга хий гэж тэгээд энэ Төгсбаясгалант Буяндэлгэрэх хийдийн аж ахуйн даргыг нь хийлээ.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Энд гурван жил аж ахуйн даргыг нь хийгээд тэгээд яахав хөгшин залуучуудыг ялгаа зааж нэг настай хүн гэхэд чинь хоёр, гурван үеэр доор хүнтэй харьцаж байгаа харьцаа бас нэг өөр болоод ерөөсөө болж өгдөггүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм сайхан хөгшин настангуудтай зэрэгцээд яваад байх хэцүү. Энэ чинь ерөөсөө шинээр гандан хийд гаргаж ирвэл яадаг юм? гэсэн тийм юм бодоод ...
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд шинэ Гандан хийд барилаа.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд лам хүүхдүүдтэйгээ яриад одоо ингэж гаргавал яадаг юм? Настайчууд тэр үед их байсан. Настайчууд нь зөвшөөрөхгүй. Юу ярьж байгаа юм болохгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд би аав тэр үед амьд сэрүүн ч байсан. Зөвшөөрдөггүй байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм сайхан улсууд ингэж гандан хийд гаргаагүй байхад чи юу хийх гэж байгаа юм гээд манай аав хорьдог байлаа л даа.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Тэгээд би чинь өөрөө ...
Дэжид -
Зорьсондоо хүрэх гэж эрмэлздэг ...
Лхамсүрэн -
Тэгээд энэ хийд гаргах гээд би аймагт өргөдөл өгсөн л дөө. Газар зөвшөөрдөггүй.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Хориод байдаг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд өөрийнхөө 5 ханатай гэр бариад гандан хийдийг гаргасан. Сайхан настайчууд дөрвөн хүн намайг дэмжиж байсан.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Зүгээр. Үүнийг гаргах нь зөв. Хоёр хийдтэй байгаад биенийгээ сэлгэж ажиллах нь буруу нь юу байх вэ? Энэ буруутахгүй ээ.
Дэжид -
Таных гэж мэдэхгүй байж байгаад сая л яалаа ш дээ. Их сайхан хийд байна.
Лхамсүрэн -
Зүгээр. Зүгээр. Ингээд хийд гаргачихаж болно. Тэгээд би Өлзий бадамлагч хийдийг ...
Дэжид -
Өлзий бадамлагч хийд. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Тийм. Одоо байгаа лам нар нь 15-аас 20 лам байна.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Ерөнхийдөө манай энэ гандангаар дамжаад гарсан 40-өөд ламтай. Зарим нь явчихсан байж л байна. Улаанбаатарт ч байж л байна. Өөр аймгуудад ч байж байна. Энд сууж байгаад гарсан лам нар байж л байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
40 гаруй ламтай байна.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Ийш тийшээ явсан улсуудаа оруулбал. Тэгээд одоо энэ хийдийг аваад явж байгаа хүн дээ. Аж ахуйн эрхлэгч.
Дэжид -
Энэ хийдийн үндсэн суурийг тавьсан. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Тийм. Миний амьдарсан юмнууд бол энэ байна. Ерөнхийдөө товчхондоо хэлчихэд. ... Хамгийн хүнд юм чинь ерөөсөө хүний хийх яг оргил үед нь юмыг хорьдог. Боловсон хүчнээ сайн дэмждэггүй. Энэ л надад их айхтар хүнд цохилт юмуу даа гэж би боддог юм.
Дэжид -
Социализмын үе үү?
Лхамсүрэн -
Тийм. Тэр жинхэнэ намын байгууллагын үед жолооч болъё гэж байхад жолооч болгочихсон бол нэлээд эх орондоо юм бүтээчих байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм. Түүнийгээ болъё гээд түүнээс өмнө үед би хуучны номыг үзээд үзье дээ гээд үзэж байтал хөгшчүүл тийм юм болохгүй гээд дан юманд хоригдож байсан. Юм хийх гэхээр дан хоригдож байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
50 гараад насныхаа бас нэг ид эрч хүч өнгөрсөн хойно одоо чинь бас хүчин чадал буурч байгаа үе ш дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Гардаад юм хийе хийж чадахгүй. Энэ залуучууд бас хийхгүй. Яг бид нартай ижил хийхгүй. Гардаад хийхгүй. Биеийн амрыг хардаг болчихсоон.
Дэжид -
Аа ха. Таны хүүхэд ахуй наснаас одоогийн хүүхэд залуучуудыг харьцуулахад ямар байна.
Лхамсүрэн -
Өөр. Өөр.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоо миний тэр үед чинь ахмад үе юу гэж хэлнэ тэр юмыг ёсчилон хийдэг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хуурна, хойш нь тавина гэж байхгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм үе байсан. Хамаагүй өөрчлөгдсөн. Арга байхгүй энэ чинь хоёр үеийнхээ улсыг үзээд явж байна шүү дээ. Би чинь.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгэхээр чинь аргагүй байхаа. Хамаагүй өөр.
Дэжид -
Тэр сайхан энэ Архангай нутаг орон маань их сайхан том хүрээ хийдтэй, маш их эрдэмтэй номтой лам нар тэр хүмүүсийн эрдэм номыг өөрсдийнхөө сайн сайхны төлөө дутуу ашиглаад өнгөрсөн зөндөө л байгаа даа. Түүх дурсгалыг устгаж байсан. Айл болгонд хэлмэгдлийн тодорхой хувь байдаг байхаа. Энэ Архангайд. Би тэгж бодоод байдаг юм. Тиймээ? Ах дүү амраг саднаас нь маш олон лам байсан байх. Таны мэдэж дуулснаас нь ер нь та түрүүн ярилаа. Хэлмэгдэж байсан гэж ... Тэр үеийн Заяын хүрээний талаар танд санаж байгаа бурхан шашинтай холбоотой энэ талаар та юу хэлж чадах вэ? Сонссон дуулсан юмнаасаа ярьж өгөхгүй юу? Ялангуяа та бурхан шашинтай их ойрхон байна. Таныг энэ юунд яахад ямар хүн нөлөөлөв? Эцэг чинь нөлөөлсөн байх. Тиймээ? Энэ бурхан шашныгаа сэргээхэд өөр нийгмийн ямар хүчин зүйл танд нөлөөлөв? Тэр талаар та ярихгүй юу?
Лхамсүрэн -
Ерөөсөө нөлөөлсөн юм бол багаасаа настайчуудаас тэр сайхан юмнуудыг сонсож байсан. Тэр сайхан биеэрээ үлгэрлээд явж байсан. Биеэ авч явж байсан тэр бүгд надад сургууль болсон байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ширээний ард за миний хүү гараа ингэж зөрүүлээд суугаад ном үз гэж надад хэлж өгөөгүй. Настайчууд гэдэг чинь яаж хичээл ном яаж сургаж байсан юм. Монгол ухаан, Монгол аргад яаж сургаж байсан юм бэ? гэхээр ерөөсөө хүн ухаан оронгуут хэлд оронгуут өөрөө дагуулаад л өөрөө яг биетээр үзүүлээд хийж байсан болохоос ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Эндээс эхэлж юм сурч байсан юм даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд аяндаа тэр чинь яриагаараа А үсэг заалаа гэхэд А үсэг энэ гэж ингэж хэлж байгаагүй. А үсэг чинь ингэдэг шүү гээд нэг хэлчихсэн байхад өөрөө А гэдгээ тогтоогоод л энэ үсэг чинь ийм учиртай ийм утгатай юм шүү гээд хэлчихсэн байхад түүнийг тогтоогоод явчихдаг. Хүн чинь ерөөсөө амьдраад л сураад л явчихдаг юм билээ. Түүнээс тусгай техник компьютер ингэж явж байгаагүй. Өөрөө ажлаа хийчихнэ. Малаа маллаж яваад орой ирээд аав ээж за миний хүү ямар зүсмийн мал вэ? Зүсийг нь хэлээд өгчихдөг. Тийм зүстэй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энэ ямар тамгатай юм? Тамгыг нь хэлээд өгчихдөг. Насыг нь хэлээд өгчихдөг. Тийм тооны мал шүү тэгээд амьдралын ухаанаар ингээд номыг чинь заачихдаг байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгэхээр заавал сургууль төгсөөд сурах нь зөв л дөө. Гэхдээ Монгол ухааныг тэгж сургаж байсан юмуу? даа гэж би ойлгодог юм.
Дэжид -
Аа ха. Ер нь Монгол хүний амьдралын Монгол ухаан гайхалтай. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Одоо бол амьдралын ухаан дутмаг болж байнаа.
Дэжид -
Дутмаг болж байна.
Лхамсүрэн -
Дутмаг байна. Монгол ухаантай улсууд байна л даа. Ухаантай улсууд байна.
Дэжид -
Аа ха. Монгол ухааныг цааш нь сайхан залгамжлуулах, үргэлжлүүлэх асуудал залуу үед хангалттай биш байна.
Лхамсүрэн -
Дутмаг хангалттай биш байна.
Дэжид -
Тэр сайхан эцэг өвгөдийн ухаанаас хүүхдүүддээ зааж сургаж чадахгүй тэгнэ гээд байхаас чухам тэр аргад яаж хүрэх аргыг хэлж өгөх нь дутаад байна.
Лхамсүрэн -
Аргаа мэдэхгүй байна.
Дэжид -
Аргаа мэдэхгүй байх шиг байна. Сайн сур л гээд байдаг. Сайн сурахад тэр хүн эхлээд өөрийгөө сайн сургаж байж ...
Лхамсүрэн -
Манай тэр өвөг дээдэс чинь өөрсдөө бүгд номд нэвтэрчихсэн. Өөрсдөө бүх юмыг чаддаг болохоор өөрөө дагуулаад хийчихдэг. Түүнийг дагаад явж байгаа балчир насны хүүхэд чинь аяндаа ухаан ороод номыг нь ч сураад ажлыг нь ч сураад ингэж явж байсан Монгол арга юм байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Манай аав ээж энэ тэр чинь хоолоо ингэж зөв барьж ид. Ингээд хувцаслачихаж бай. Хамаагүй үнэтэй юм битгий хэрэглэж бай. Их гоё ганган юманд битгий хуурт.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Сургадаг. Монгол ухаан.
Дэжид -
Монгол ухаан.
Лхамсүрэн -
Тийм их гайхамшигтай Монгол ухаан байсан юм. Үүнийг цаашид Монгол ухаанаар үргэлжлүүлж авч явах нь зүгээр юм байгаа даа гэж би боддог юм.
Дэжид -
Тэгэхээр энэ бурхныхаа шашныг дэлгэрүүлж ер нь сайхан сайхан сүм хийд сүүлийн үед сэргэж хүмүүс ч бас тодорхой хэмжээгээр бурхан шашнаа дээдэлж эцэг эхийнхээ адгийн наад зах нь бид нар энэ бол энгийн юу юм даа. Цайныхаа дээжийг өргөх тиймээ? Сайн өдрүүдэд буян ном уншуулах байдаг юмуу? Энэ асуудлууд нэлээд юу яасан байна. Яг одоо та түрүүн ярьж байсан. Соёлын довтолгооны юу юмаа даа. Соёлын довтолгоо гэж нэг юм явагдаж байсан ш дээ. Тэр үеэс энэ ялангуяа бурхан шашинтай холбоотой юмнууд нэлээд дам сураг сонсож байхад намын хорооноос айлд очоод ялангуяа хувиараа архи нэрсэн байсан бүхээрийг устгаж байсан гээд олон юм байдаг. Соёлын довтолгоо явагдаж байсан энэ үеэр та хаана байсан? Соёлын довтолгоо болох ч юм байсан байх.
Лхамсүрэн -
Соёлын довтолгооны үеэр би цэрэгт байсан болов уу? даа. Намайг цэргээс ирэх үед соёлын довтолгоо явагдсан. Ариун цэвэр үзэж байгаа гээд настангууд тэр үед чинь жаахан балиардуу ч байсан юмуу?
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр үед тийм юм явагдаж байсан л даа. Манай нэг настай хувилгаан хувилгаан гэж ярьдаг байсан. Тэднийд очоод хумсыг нь авч байна гэж дуулддаг байсан. Яахав соёлын хувьсгал ариун цэвэр үзэж байсан буруу ч биш юм. Тухайн үед.
Дэжид -
Аа ха. Соёлын довтолгоотой зэрэгцээд хүмүүсийн зан үйлийг устгах бас нэг юмнууд явагдаад байсан. ...
Лхамсүрэн -
Энэ бурхан шашныг чинь их хорьж байсан. Жинхэнэ Монгол зан заншил ёс заншлыг устгах гэж үзэж байсан юм болов уу? гэж би боддог ш дээ. Бурхан шүтээнийг хурааж авах шаардлагагүй зэрэгцээд явж байсан бол яасан юм бол тийм л юм бодогддог юм. Коммунист нь коммунистаараа, шашин нь шашнаараа явж яагаад болохгүй байсан юм бол гэж бодогддог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Түүнээс тэр нь зөв энэ нь буруу гэж бодоод байх ч юу байх вэ? Монгол ёс заншлаа аваад явахгүй яасан юм бол гэж боддог хүн.
Дэжид -
Аа ха. Та хувьчлалын үед хаана байв?
Лхамсүрэн -
Би хувьчлалын үед энэ намын хороонд байсан.
Дэжид -
Хувьчлал тэр үед яаж явагдаж байсан?
Лхамсүрэн -
Хувьчлал хөдөөнийх нь хөдөөнийхөө малыг авч байсан. Алба хааж байгаа улсууд нь би яг тэр үеэр чинь завсардаад аль ч үгүй болчихсон хүн дээ. Намын хороонд хувьчлал гэж өгдөггүй байлаа. Орон нутгаас нь юм өгнө гэдэг байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Орон нутагт яваад очихоор зэрэг чи намын байгууллагад байсан чамд юм оногдохгүй гээд хувьчлалаас өнчин ишиг ч аваагүй хүн шүү.
Дэжид -
Ер нь нэгдэл байгуулагдчихаад нэгдэл тарахдаа нэгдлийн гишүүддээ хувьчлалаар хэр их мал хөрөнгө өгч байсан юм? Нэгдлийн гишүүд бүрэн өөрийнхөө хөдөлмөрөө шингээсэн юмнаасаа хэр хүртсэн юм бол?
Лхамсүрэн -
Нэгдлийн гишүүд аваагүй ганц нэг хүн байна. Аваагүй. Ирж чадаагүй. Дарга нар голцуу авчихлаа. Удирдах улсууд ингээд авчихдаг юм байна гэсэн ийм л яриа гардаг юм байна лээ. Би тэр үеэр хувьчлалын үеэр би хөдөө байгаагүй болохоор сайн мэдэхгүй байгаа юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Манай ах дүү нар авсан байна лээ. Мал аваад одоо мянгат малчин болчихсон ч улс байж л байдаг юм. Алдаа мадагтай л болсон байх. Хувьчлал бол зөв л тэгш хуваарилаад ...
Дэжид -
Нэгдэлд өгсөн малаа бүрэн авсан хүн ч байдаг. Хүртээгүй хүн ч байдаг ...
Лхамсүрэн -
Ер нь энэ хувьчлалыг чинь хуучин түрээс гэж нэг ажил болж байсан. Түүний юугаар явсан бол харин зөв болох байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Түрээсээр өгөөд л 100 мал байлаа гэхэд танд 100 мал өглөө та 200 болгоно уу? 300 болгоно уу? Цаадахыг нь ав 100-аа эргүүлээд өг гэсэн тиймэрхүү зарчмаар явж байсан түүнийг би их дэмжиж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хувьчлал жаахан өрөөсгөл юм болчихов уу? даа гэсэн юм надад бодогддог юм.
Дэжид -
За тэгээд хоёулаа түрүүчийн сэдвүүдээс гадна бид хоёр цаашдаа Ардчиллын талаар, таны хийж байгаа бурхан шашныг сэргээх талаар яагаад энэ сүм хийдийг яаж өргөжүүлсэн юм? Сэргээх бодол төрсөн юм? Ер нь одоогийн үйл ажиллагаатай холбогдуулаад дараагийнхаа ярилцлагад яръя. Өнөөдрийнхөө ярилцлагыг дуусгая. Хоёр дахь ярилцлагаараа хоёулаа нэлээд олон зүйлийг эхний ярилцлагатай холбож асууж лавлах юмаа үргэлжлүүлье гэж бодож байна. Баярлалаа Лхамсүрэн гуай.
Сайхан амарсан уу? Та?
Лхамсүрэн -
Сайхан амарлаа. Сайхан амарсан уу?
Дэжид -
За бид Сүндэр зочид буудлын 311 тоотод Лхамсүрэн гуайтай ярилцах ярилцлагын хоёр дахь ярилцлагаа эхлээд байна. Өчигдөр бид өөрийн чинь төрж өссөн нутаг ажил амьдралтай холбоотой, тухайн социализмын үед ажиллаж байсан ажлын онцлог нийгмийн байдлын талаар бид ярьсан. Миний хоёр дахь ярилцлагын асуух гэж байгаа асуулт бол ер нь энэ шашин шүтэх асуудал нийгмийн дунд яаж өөрчлөгдөж ирсэн юм? Төрд яаж шашин нөлөө үзүүлсэн юм? Энэ талаар шашин номын хүн байна ярьж өгөөч?
Лхамсүрэн -
Миний хувьд шашны талаар дээр үеийнхийг ер нь сайн мэдэхгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Яахав шашны талаар би ойлгохдоо хүний сэтгэлийг номхруулах хүнийг энэрэнгүй үзлээр хүмүүжүүлэх үнэнч сайхан сургаалтай үнэнч шинжлэх ухаан юм гэж ойлгож явдаг. Шашин бол ер нь хүний бие, хэл, сэтгэл гурвыг ариун байлгахад ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зориуллагдсан юмаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ер нь хүн энэ сайхан шашинтай учраад ийм сайхан оронд төрөх хамгийн том хувь заяа юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд ийм орон төрчихөөд энэ шашингүйгээр ерөөсөө явах хүн бол гавъяа байхгүй гэж би ойлгож явдаг юм. Тэгээд энэ ард түмэнтэй харьцаж байхад хүн бие, хэл, сэтгэл гурвыг одоо ариусгаж ингэж явбал энэ буддын шашныг хүндэтгэж энэ шашинд орсны гавъяа юм гэж би ингэж ойлгодог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингээд энэ шашин маань энэ төр нийгэмд яаж нөлөөлдөг юм бэ? гэхээр ерөөсөө хүний сэтгэлийг ариусгаж аль болохоор хүн чанартай бие, хэл, сэтгэлээ зөв авч явсан хүнийг нийгэмд төлөвшүүлэхэд оршдог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
2-рт энэ чинь гүн ухаан. Хүний сэтгэл оюуныг байнга тэлж байдаг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингэж л нийгэмд нөлөөлж байгаа болов уу? гэж би боддог.
Дэжид -
Аа ха. Бурханы сургааль дотор өөрөөр хэлбэл тэр хүний зан үйл сайн сайхан байх тэр бүгдийг номлосон байдаг юм байна. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Аа ха.
Дэжид -
Ер нь таны амьдралын туршид шашин яаж өөрчлөгдөж байсан бэ?
Лхамсүрэн -
За шашин бол ер нь нэг үе гарч нэг үе дарагдаж ингэж өөрчлөгдөж байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоо бол яахав шашин бол сэргэж байгаа үе.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хараахан болоогүй байна. Сэргэхэд эхнийхээ анхныхаа шатанд дөнгөж орж байна гэж би ингэж бодож байгаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоо шашинд ороход их бэрхшээлтэй ийм талын юмнууд бас их байнаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоогийн цаг үетэй дагалдаад энэ нийгэмтэй холбоотой юмуу? Дээр үед лам нар эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны тусын тулд бүх юмаа зориулсан байдаг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Одоо үед зарим энэ тэрийг бас үгүйсгэж болохгүй ээ. Залуучуудаас сайхан сайхан сахил санвараа сахиад явж байгаа лам нар олон байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Үүний дотор алдаа мадагтай ийм юмнууд бас их гарч бид нарын сэтгэлийг зовоож байгаа ийм юм байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Номоо дутуу хагас хаях, буруу хазгай ойлгосноос мэргэ төлөг хийх янз янзын олз ашигт зориулсан иймэрхүү юмнууд гарч байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зарим нэг нь өөрөө шашнаа хийсэн мөртлөө бизнес хийх маягаар ...
Дэжид -
Явцуу эрх ашгаар тийм үү?
Лхамсүрэн -
Энэ бол тэгж болохгүй. Шашин сүм хийд чинь эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтыг амгалан аль болох тус болох хэрвээ тус болж чаддаггүй юмаа гэхэд мөрөөрөө явж байх ёстой юмыг чинь ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зарим нь хүмүүсийн сэтгэл зүйгээр тоглосон.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зарим нь эд мөнгө аваад баяжчихсан. Өөрийнхөө хувийн эрх ашгийн төлөө тухайн цаг үеийн тойрогдолд орчихсон гэх юмуу даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ийм муухай байдал байна.
Дэжид -
Аа ха. Дутуу сэтгэж байна. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Хүний сэтгэхүйгээр тоглох ийм аюултай юманд зарим нь автаж байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ингэж болохгүй гэж би эрмэлзэж явдаг юм. Бурхан багш, бид нарын эцэг эх аав ээжээс уламжлагдсан хөгшчүүл настайчуудаас уламжлагдсан ийм сайхан шашныг яг тэр багш нарын заавраар үлдээж явах юм бол буруудах зүйл байхгүй гэж үздэг хүн дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Өөрөө ойлгосон үндсэн дээр сэргээгээд үгүйсгэж байгаа хэрэг биш л дээ. Хойшоогоо сэргээгээд явж байгаа хэрэг.
Дэжид -
Аа ха. Таны зорилго бол сүм хийдэд байгаа шавь нартаа хамгийн гол нь зөв холбож өгөх гүн ухааны юу суулгах. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Суулгах.
Дэжид -
Хүмүүсийн сэтгэл санааг засах. Хүмүүс шашин номоо шүтэх сүсэглэн бишрэх одоо залуучуудад ч гэсэн хүн болгон багшаасаа нэг юм асуучих юмсан. Зөв болж байна уу? Үгүй юу? Аян замд гарахдаа зүгээр гараад явчихдаг байсан бол өнөөдөр явах зөв үү? Буруу юу? Аян замын ерөөл авдаг. Яахав бүх номны утгыг бид нар мэдэхгүй л дээ. Одоо жишээ нь Алтангэрэл уншуул гэхэд энэ ном юуны ямар учиртай ном юм? Хэдэн удаа яаж уншуулж байх ёстой юм? Тэр бүгдийг мэдэхгүй. Хүнийг дагалдан баясах биш яг өөрөө сүсэглэн бишрэх энэ миний өөрийн бодол л доо. Өөрөө сүжиглэвэл буян багадаггүй юм болов уу? гэсэн бодолтой зөв үү? Буруу юу? Тэр хүн танай сүм хийдэд хандсанаараа сэтгэл зүйн хувьд та юу анхаардаг бэ? Лам нар залуучууд уу?
Лхамсүрэн -
Дан залуучууд.
Дэжид -
Дан залуучууд уу?
Лхамсүрэн -
Одоо 8 наснаас эхлүүлээд хамгийн ахмад нь би байна даа. Одоо 60 хүрч байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгээд дундаж нас нь 16, 17.
Дэжид -
Аа ха. Тэр хүүхдүүдэд зөв суулгах анхнаас нь тиймээ?
Лхамсүрэн -
Шашны тухай зөв ойлголт сургах хэрэгтэй. Одоогийн залуучууд сайхан болчихжээ. Бас юмыг цаанаас нь гүнзгий ойлгох мэдэх танин мэдэх талаас их сайн болсон байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Үүнд л зөв ойлголт өгөх, энэ шашнаа зөв ойлгуулах л юу юм даа.
Дэжид -
Та шашны тухай бүх нийтийн төлөө хийж байгаа мэдээж ойлгомжтой асуудал. Танд эцэг эхээс чинь удам залгасан дурсгалтай эд зүйл бий юу? Юуг та дурсгалтай гэж дээдэлдэг вэ?
Лхамсүрэн -
За би чинь одоо аав, ээж, настай хөгшчүүл, лам багш нарын зөв үзэл суулгасанд шүтэж явдаг. Биширч явдаг хүн дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ерөөсөө түүгээрээ ч би бахархах дуртай. Зөв санааг суулгасан ...
Дэжид -
Танд шашны холбогдолтой өв залгамжилж ирсэн дурсгалтай зүйл байдаг уу?
Лхамсүрэн -
Ном судар одоо тэр түүх шаштираас байлгүй яахав. Байгаа.
Дэжид -
Аа ха. Хэрвээ боломж байвал хийдээр орвол зураг хөргийг нь авчихвал болох уу?
Лхамсүрэн -
Болно.
Дэжид -
Тэгэхээр энэ ярилцлагад маань бас танаас зайлшгүй асуух хоёр гурван асуулт байгаа юм. Нэг асуулт нь таны амьдралд гүн гүнзгий нөлөөлсөн үйл явдал бий юу? Хэрвээ тийм үйл явдал байгаа бол та ямар үйл явдал гэж үзэж байна?
Лхамсүрэн -
За аль ч цаг үед би бас нэг цаг үе ч солигдож байлаа. Тиймээ?
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энэ үед зохицуулж надад ийм сайхан хүмүүжил олголоо доо гэж би үздэг юм даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Цаг үеэсээ сайн юмнаас нь өөрийнхөө биеийг хөгжүүлж, боловсруулж чаддаг нь ямар ч юмнаас дутахгүй цаг үетэйгээ нийцээд амьдраад явж чадах юм.
Дэжид -
Аа ха. Манай Заяын хүрээ чинь гэгээлэг бас их одооны хэлээр бол ухаантай эрдэм номтой лам нар оюунлаг хүмүүс их байсан. Тэр хүмүүсийн нөлөө тухайн үедээ танд туссан. Юу гэдэг юм? Сайныг шилж тунгааж авч тиймээ?
Лхамсүрэн -
Авч байна гэсэн үг. Цаг үеийн сайн юмын авах.
Дэжид -
Тэр үед танд бас нэмэр болсон байна. Тиймээ? Түрүүний ярилцлагандаа ярьж байсан. Эрдэмтэй лам нарын яриа сонсож тэд нарын биеэ авч яваа байдал өөрөө хэлбэл үзэл бодолдоо үнэнч байсан байдал нөлөөлсөн.
Лхамсүрэн -
Тэгэлгүй яахав.
Дэжид -
Таны амьдралд бусдаас онцгой гэх зүйл байна уу? Хэрвээ та онцгой гэж бодож байгаа бол ямар зүйл байна?
Лхамсүрэн -
Онцгой гээд байх юу байхав. Хүнтэй нийтэч, хүнд тус болох, хүнд зөв бодол биеэ зөв авч явах, зөв үзлээр хүмүүжих талаар өөрийнхөө чадах ядахаар хүнд зөвлөж байдаг хүн дээ. Нэг их онцгой юм байхгүй. Олон түмэн л намайг мэддэг байх гэж боддог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Онцгой чадал авъяас гэж юу байхав. Олон түмэнтэйгээ адилхан ийм л хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Адилхан олон түмэнтэйгээ ижил ийм л хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зөв л хүмүүжил зөв л арга ухааныг аль болохоор үлдээх юмсан. Аль болохоор туслах юмсан гэсэн ийм л сэтгэл санаа байгаа болохоос нэг их хүнээс илүү гараад байсан юм байхгүй ээ.
Дэжид -
Бусдаас онцгой юм байхгүй. Таны энэ амьдралын шугам бол таныг аль ч нийгэмд гэсэн их тус болсон байна. Тиймээ? Хүүхэд ахуй наснаас эхлээд олж авсан тэр зан чанар одоо болтол авч явж байнаа гэж тэр хамгийн нандин бусдаас онцгой юм бол тэр байнаа гэж санал нийлж байна. Тиймээ? Тэр хүмүүсийн суулгасан гэхдээ таны үг сонсоод байхад орчин үед зах зээлд та бас их эрт орсон. Янз, янзын юм хийдэг. Таны үед зах зээл гэж байгаагүй болохоос зах зээл байсан бол уртай хүн ажлын хажуугаар одоо бол 5 ажил хийсэн ч болно. Чадаж л байвал. Тухайн үед зах зээл байсан бол та нэлээд хөрөнгө чинээтэй их л овсгоотой хүн байх байж дээ. Номоо уншина. Юмаа хийнэ. Сайхан олон авъяастай. Төрөлхийн ур чадвар энэ бол эцэг эхээс өвлөсөн бас нэг хүн болгонд заяагаад байхгүй байхаа.
Лхамсүрэн -
Тийм.
Дэжид -
Хүн болгон хүсээд хийгээд байх ажил биш л дээ. Тиймээ? Үүнийг би сонсож байхад бахархалтай сайхан байлаа. Хөрөнгө мөнгө зарж эцэг эх чинь заавал сур гээд одоогийн улс шиг дөрвөн жил таван жилээр та сурсангүй ш дээ.Тиймээ? Өөрийн амьдралын замаар сурч мэдэж зоригтой байна. Зорилгодоо хүрье гэсэн амьдралын чин зорилго байна гэдэг хүн болгонд байдаггүй юу юм. Ялангуяа Монгол ухаан Монгол хүмүүжил гэдэг бол үнэхээр агуу юмаа гэж бодож байна. Танай эцэг эх хоёулаа малчин гэж байсан. Сургууль соёл яагаагүй тийм улс амьдралын ухаан зааж өгсөн нь бас онцгой юм. Танд тэр сайхан улсуудаас үлдсэн фото зураг ч юмуу? За ном ч бол байдаг байх. Тийм юм хум байдаг уу?
Лхамсүрэн -
Ганц нэг зураг альбомны юм байгаа байх.
Дэжид -
Ээж аав чинь танд хадгалаж байгаад өгсөн үү? Ер нь та хадгалж байгаад өдий хүрсэн үү?
Лхамсүрэн -
Манай аав ээж л хадгалж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Зарим нь багш нарын ч юм байж байгаа.
Дэжид -
Таны ээж аавд ирээдүйд үүнийг нэг сэргээх болов уу? гэсэн далд совин байжээ. Тиймээ? Тэгээгүй бол зарим сайхан сайхан юм алга болсон байна ш дээ. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Тийм л болсон. Эцэг эхээс дамжуулаад хадгалчихсан өөрсдийнх нь тэр сайхан юмнуудыг нандигнаж шүтэж тэр үед сэтгэл гаргаж байсных юм байх даа.
Дэжид -
Түүнээс ийм нөхцөлд ... Энэ юутай холбогдуулаад Тэр үед хэлмэгдүүлэлтийн юм ингээд яаж байж. Хэлмэгдүүлэлт их бага хэмжээгээр төрөл бүрийн хэмжээгээр явагдаж байсан байна. Томоос нь улс даяар гэдэг юмуу? Нийгэм даяар явагдаж байсан юм ч байна. Ажил албан тушаал дээр бас тодорхой хэлмэгдэж байсан. Ер нь үүнтэй холбогдуулаад тухайн үед одоо та лам нар нийлээд хар болоод ажиллаж байсан гэсэн ш дээ. Тиймээ? Тэгэхээр тэр лам нараас хэлмэгдлийн талаар нийтэд мэдээлсэн юм ямар байсан юм болоо? Хүмүүсийг ингээд хэлмэгдүүллээ гээд зарим нь хэлмэгддэг юм байна. Нийтэд хурал цуглаанаар нийтээрээ арга хэмжээ болж байсан юм та үзэж байсан уу? Шүүх хурал ч гэдэг юмуу? Нээлттэй шүүх хурал гэж тэр үед байдаг байлаа. Түүгээр тэр чинь нэг үе зарим юм хэлмэгдэж байсан байх. Зарим юм үнэн байсан байх. Танд сонсож мэдэж байсан юм байна уу?
Лхамсүрэн -
1980 онд би Архангай аймагт ирж .../18/59/ хийж байсан. Хөгшчүүдийг оруулаад байцаагаад ингэж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Их номтой ч улс байсан. Сан тавилаа. Ном тавилаа. Зул өргөлөө гээд зарим улсуудад арга хэмжээ авч байсныг мэдэх юм. Одоо нэрийг нь сайн санахгүй байна. Манай настай хөгшин лам байсан. 8 литрийн шар тостой. Зул өргөлөө гээд энэ чинь хэлмэгдэлт юм л даа.
Дэжид -
Тэр хүмүүсийг яах вэ? Нам мамын гишүүн бол намаас нь арга хэмжээ авах уу?
Лхамсүрэн -
Намаас арга хэмжээ авна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Сүүлд цагаатгагдсан байх л даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
За тэгээд лам нарыг чинь зул хүж өргөлөө гээд бурхан шүтээнийг нь хураагаад авч байсан. Хураагаад авч байсныг нь мэдэж л байна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Олон түмний өмнө энэ бариа засал хийж байна. Миний багш хүн байгаа юм.
Дэжид -
Мундаг хүн байх.
Лхамсүрэн -
Бүгд л миний багш шүү дээ.Номыг нь хурааж авна. Авах юм байлгүй яахав.
Дэжид -
Аа ха. Танд одоо номын дуу сонсож байсан ийм хүн чинь бурхан шашинтай тэгж харьцахад эмзэг хэцүү байсан байх тиймээ?
Лхамсүрэн -
Эцэг эхээс уламжлагдаад ирсэн Монгол арга ухааныг хүнд заагаад гэрээрээ явж байгаа хүнийг нүдээр үзээд үнэн гэдэг нь батлагдчихсан юмыг хориод байгаа болохоор өвлөөд авчихсан юмсан гэсэн надад их хүнд цохилт бол бий.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Багш нарыг буруу талаас нь мушгиад гуйвуулаад байхаар хэцүү л байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр болгон чинь надад хүндээр тусдаг. Сураад авчих юмсан гээд шимтэж байсан хүн чинь сааталд ордог юм билээ. Хэлмэгдсэн юмаа.
Дэжид -
Аа ха. За социализмын үед иймэрхүү байж тэгээд 90 онд Ардчилал гарлаа. Ардчиллыг тухайн үед яаж хүлээж авч байв?
Лхамсүрэн -
Ардчиллыг би ер нь дэмжсэн хүн. Ардчилал бол хүнд их юм авч ирж өгсөн. Бас буруу ч юм авч ирж өгсөн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Нэгдэл гэдэг нэг л бишээ гэдэг шиг одоо ингээд бодоод байхад Ардчилал гэдэг арай л биш байгаад байна шүү. Ардчиллыг анх дэмжээд одоо ч л дэмждэг хүн.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ардчилал бас арай буруудчихаад байнаа. Сүүлийн үед.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Залуучууд юмыг их бэлэнчилдэг болчихлоо. Өөрөө юм хийхгүй мөнгө төгрөг хардаг боллоо. Оюуны хомсдолд орж байна. Хоёр гурван дээд сургууль төгсчихөөд ирээд дээд сургууль төгссөн тэр мэргэжлийн ажлаа хийж чадахгүй байна. Доогуур ажил өгөөд цэвэрлэгч манаач өгөхөөр түүнийг хийж чадахгүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ардчиллын муу тал байна. Хэтэрхий чөлөөтэй.
Дэжид -
Оюуны хөдөлмөрт муу. Биеийн хөдөлмөрт муу. Урьд бол хөдөлмөрөөр их хүмүүжиж байсан. Тиймээ? Одоо бол хөдөлмөрөөр хүмүүжүүлж чадахгүй.
Лхамсүрэн -
Дээр үеийн лам нар яаж байсан гэхээр миний нэг багш байсан. Театр манаач хийгээд мод үүрээд явж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэгсэн нэг өдөр манай тэр багш алга болчихсон гэж байгаа юм. Театр ажиллаж байгаад энэ яасан юм бол гэсэн чинь оо дээд сургуулийн багш болсон гэсэн гээд дооглож байсан гэсэн. Ажилчид нь. Нөгөө мод үүрээд байсан өвгөн чинь дээд сургуульд багш хийгээд зогсож байгаа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Төвд хэл заадаг багш байхгүй юу. Тийм хүн л галч манаач цэвэрлэгч хийгээд явж байсан.
Дэжид -
Эрдэм номтой хүн тийм.
Лхамсүрэн -
Тэгсэн чинь одоо ном сурсан хүн би хооронд нь харьцуулж байна л даа. Одоо тэр ном сурсан хүн мужаан хийгээд чадахгүй байна ш дээ. Тэгэхээр энэ ямар учиртай юм гэхээр хооронд нь би харьцуулж үзлээ. Номоо үзээд явж байхын оронд нэг их дээгүүр оюуны хөдөлмөр хийдэг хүн болоод бусад юмнаас хөндийрчихдөг. Амьдралын ухаан муутай.
Дэжид -
Биеийн хөдөлмөр хийж чадахгүй.
Лхамсүрэн -
Арга барилыг нь мэдэхгүй.
Дэжид -
Арга барилыг нь мэдэхгүй..
Лхамсүрэн -
Одоогийн залуучууд.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ажлын талаар ийм байна. Гэхдээ Ардчилалд авах юм их байнаа. Их байна. Авъяас билэгтэй хүн авъяасаа хөгжүүлэхэд чөлөөтэй. Бид нар чинь тэр үед айж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Аятайхан зураг зурлаа гэхэд тухайн нийгэмдээ нийцүүлж зурахгүй бол болохгүй. Одоо бол олон талаас сэтгэж ямар ч сэтгэлгээгээр хандаж болно ш дээ. Чаддаггүй байсан. Одоо бол чөлөөтэй болчихож.
Дэжид -
Хуучин зураг мураг зурах юм бол аливаа юм намын хороогоор орно. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Намын хороогоор орно. Би одоо лоозон бичлээ гэхэд нэг үсэгний хэв маяг өөрчлөөд бичихэд чи сахилгагүй байна. Яасан сахилгагүй хүн бэ? чи. Яасан сахилгагүй хүн юм шрифтээр нь бич гэж ингээд нэг хаяг лоозон төв хорооны гишүүдийнг даавуун дээр зурж байлаа ш дээ.
Дэжид -
Тэгдэг байсан. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Заримдаа марзан маягаар ч зурчихна.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Сахилгагүй байна. Ингэж зурсангүй гээд намын хороогоор батлуулж ингэж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хүний хөрөг зурсан ч доод талд нь нэрийг нь татаад биччихвэл болохгүй. Заавал шрифтээр бичнэ.
Дэжид -
Нэг хэв маягтай?
Лхамсүрэн -
Нэг хэв маягтай. Одоо бол олон ургальч үзлээр ингэж гаргаж байгаа нь ардчиллын ач.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хоёр дахь нь дураараа энэ Ардчиллын бас нэг нөгөө тал юм даа. Арга билэг хоёр зэрэгцэж явдаг юм болохоор арга ч үгүй юм болов уу? даа гэж боддог юм.
Дэжид -
За? Аа ха.
Лхамсүрэн -
Янз янзын л юм бодож суух юм даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ардчилалд сайн ч юм байна. Муу ч юм байна. Ардчиллыг зөв л сайхан явуулмаар байна даа. Хүнийг амьдрах ухаанд багаас нь сургах Монгол ухааныг их сайхан зөв суулгаж эцэг эхийн уламжлалж өгсөн тэр сайхан ухааныг сайхан ингэж үргэлжлүүлээд явах юм бол бас болохгүй юм байхгүй ээ.
Дэжид -
Аа ха. Та хуучин өвөг дээдсийн одоо энэ орчин үеийн юу гэдэг юм? Шинжлэх ухаантай хөл нийлүүлэж хийдэд уншлага хийж бас нэг хэсгийг нь ямарч байсан тодорхой Монголын зан заншил, өв уламжлал ...
Лхамсүрэн -
Үлдээсэн.
Дэжид -
Таны амьдарч байсан үеийн одоо үеийн хүүхдүүдийн одоо үеийн ажил амьдралыг хослуулахад бас нэг зөрүүтэй байна. Тиймээ?
Лхамсүрэн -
Зөрөөтэй.
Дэжид -
Ер нь юу ... таны энэ ярилцлагатай холбогдоод энэ амьдралд таны жигшдэг зүйл юу байв? Амьдралд амархан юм ...
Лхамсүрэн -
Жигшдэг юм нэр төрийн хойноос хөөцөлдөхийг их жигшдэг юмаа.
Дэжид -
За?
Лхамсүрэн -
Худлаа ярих буруу тийш юмыг гүтгэх үүнийг л их жигшдэг юмаа. Үнэнч биш ...
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Миний нэг хүнээс авах юм бол хүн надад гэм хийж байнаа?
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Намайг шүүмжилж байнаа?
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Энэ зөв шүүмжлэл надад их хүрч ирээд байх юм бол би бол их баярладаг.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Үүгээр л би хатуужил авдаг хүн. Хүн өөрөө өөрийгөө мэддэггүй.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Би ямар үед явж байна. Би сайн явж байна уу? Муу явж байна уу? гэдгээ энэ олон түмэн, энэ сайчуул, сайн улсууд чинь хараад миний хүү ингэж байна шүү. Чи ингэж болохгүй шүү гээд хэлээд өгчихсөн хүнд би их баярлаж явдаг.
Дэжид -
Аа ха. Инээгээд магтаад байгаа хүн болгон сайн биш. Тиймээ? Муулаад байгаа таныг шүүмжлээд байгаа хүн болгон муу биш.
Лхамсүрэн -
Муулахаар бас сурах ч юм бий шүү дээ.
Дэжид -
Тийм.
Лхамсүрэн -
Тэр хүний тэр юмыг аль болохоор арилгах коммунизмын үед бас мундаг юм шүүмжилж байсан хүмүүс бий л дээ. Энэ Ядамсүрэн гуай, Лхаммөнх гуай энэ тэр чинь бид нарыг хамаагүй шүүмжилнэ ш дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тэр хүнийг муу явуулах гэж муулаагүй юм. Муу явуулах гэж шүүмжлээгүй юм.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Муу юмыг нь арилгаад сайн болгочихъё гэж шүүмжилж байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Коммунизмын чинь давуу юм шүү. Сайн шүүмжилдэг. Дараа нь сайхан шүүмжилсэн юмыг чинь бодож санах тэр үед өш хонзон санаад байх юм байхгүй ш дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Муугаа арилгачихна. Тэгж байж хүн сайн болохоос одоо үед чинь хүнийг шүүмжлэхээр сайн муугаа мэдэхгүй. Энэ л намайг мууллаа гээд хүний шүүмжлэлийг тусгаж авахаа больчихсон цаг болсон юм биш үү?
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Ийм л юм даа.
Дэжид -
Тэр үеийн ялангуяа удирдах ажилтай хүмүүс, ажилчин хүмүүс багш, сурагч ч гэдэг юмуу? Хоорондын харилцаа багш, шавийн гэдэг юмуу? Дарга цэргийн гэдэг юмуу? Улсуудын хоорондын харилцаа өөр байсан уу?
Лхамсүрэн -
Өөр байсан.
Дэжид -
Юугаараа ялгагддаг байсан бэ? Тэр үеийн дарга, цэрэг, удирдах албан тушаалтан?
Лхамсүрэн -
За яах вэ? Жаахан захиргаадалтын маягийн байсан даа.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Цэргүүд бол тэр захиргаадалтыг ...
Дэжид -
Хувцаслалт, эдэлж байгаа хангамж зэрэг нь өөр байсан уу?
Лхамсүрэн -
За жаахан өөр байсан.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Тийм.
Дэжид -
Хэт ялгаа бол байгаагүй юу?
Лхамсүрэн -
Байгаагүй ээ. Дарга, цэрэг, ажилчин улсууд бол гайгуу ээ. Бас нэг их ялгаа байгаагүй шүү.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Гайгуу л гэж би өөрөө дүгнэдэг.
Дэжид -
Аа ха. Та ер нь өрсөлдөөнийг юу гэж үздэг вэ? Өрсөлдөх ямар ач холбогдолтой вэ?
Лхамсүрэн -
Өрсөлдөөн маш их ач холбогдолтой гэж боддог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Өрсөлдөөн одоо байх л шаардлагатай.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Өрсөлдөөн байх л хэрэгтэй. Юмыг ойлгож ухаж авах нэг нэгийгээ сэлбэх тийм л зүйл гэж би боддог.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Жишээлэх юм бол амьдралд ч гэсэн өрсөлдөөн байна шүү дээ.
Дэжид -
Аа ха.
Лхамсүрэн -
Хоёр айл байна гэхэд чинь нэг нэгнээсээ арай илүү давуутай явах ингэж өрсөлдөөн байхгүй бол юм ерөөсөө цаашаа явахгүй.
Дэжид -
Аа ха. Тэгээд ер нь тодорхой хэмжээгээр хүн бие биенийгээ ... тэр шашинд бол цэвэр өрсөлдөөн явагдаж чаддаг уу? Юу гэж үздэг вэ? Та.
Лхамсүрэн -
Байнаа. Байна.
Дэжид -
Цэвэр өрсөлдөөн байж чадаж байна уу?
Лхамсүрэн -
Лам нарынхаа мэдлэг чадварыг яавал дээшлүүлэх вэ? Ингэж ажиллаж байхад манайх үүнээс нь ийм сайн юмыг нь авчихъя. Муу юм дуулдаад байна. Манай лам нар авч болохгүй шүү. Хүүхдүүдээ. Сайн юмыг нь ингээд авчих.
Дэжид -
Аа ха. Шашин номонд цэвэр өрсөлдөөн гарвал зөв байх. Тиймээ? Харьцангуйгаар тийм цэвэр ариун тунгалаг байх асуудал шашин сүм хийд жаахан ялангуяа хүний оюун ухаанд хийж байгаа ажил эрхэлдэг улсуудад бол ...
Лхамсүрэн -
Ном хаялцана гэдэг чинь нэг нэгнээсээ илүү юм мэдэж авахын тулд л ном хаялцана.
Дэжид -
Аа зөв. Зөв.
Лхамсүрэн -
Сүм хийд байх л шаардлагатай юм гэж би ойлгодог.
Дэжид -
Аа ха. За баярлалаа. Лхамсүрэн гуай бид хоёр өөрийнхөө ... таны яриаг бол одоо хоёр цаг юмуу? Цаг хэдэн минутанд 2 цаг орчимд багтааж авна гэхэд үнэхээр хангалтгүй л байна. Гол тухайн үед нийгмийн асуудлууд шашин яаж байсан юм? Яаж хүн өөрийнхөө зорьсон сурсаныг гүйцэлдүүлэхэд цаг хугацаа гэдэг бол хэдэн жилийн дараа нөхөн сэргээж болохоор үүх түүхийг таны амьдралын юунаас сонслоо. Ингээд өөрийнхөө ажил амьдралын талаар тухайн үеийн нийгмийн талаар тодорхой ярилцлага өгсөн танд баярласанаа илэрхийлье. Ингээд таны ажилд улам амжилт хүсье.
Лхамсүрэн -
За баярлалаа. Таны ажил үйлс их сайн сайхан явах болтугай гэж ерөөх байнаа. Санасан үйл чинь сэтгэлчлэн бүтэх болтугай.
Дэжид -
За баярлалаа.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
