Gombosüren
Basic information
Interviewee ID: 990482
Name: Gombosüren
Parent's name: Tserenpil
Ovog: [blank]
Sex: m
Year of Birth: 1943
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: higher
Notes on education: politician, diplomat
Work: translator
Belief: none
Born in: Hujirt sum, Övörhangai aimag
Lives in: Sühbaatar sum (or part of UB), Ulaanbaatar aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
family
education / cultural production
foreign relations
literature
NGOs
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Хишигсүрэн -
За манай ярилцлагад Гадаад Харилцааны яамны сайд байсан. Ялангуяа 90-ээд оноос хойш Монголын төрийн чухал алба хашиж байсан нөгөө талаасаа сайн орчуулагч Монголчууд их сайн мэднэ. Олон сайхан номнуудыг орчуулж байсан ийм хүн байгаа. Гомбосүрэн гуайтай ярилцлага хийж байна. Юуны өмнө танд талархал илэрхийлж байнаа. Ярилцлага өгөхөөр хүрэлцэн ирсэнд. Эхний асуултаа ерөөсөө таны амьдралын түүхээс эхэлье. Та хаана төрж өссөн? Эцэг, эх ,хүүхэд насныхаа тухай ярихгүй юу? Яаж боловсрол эзэмшсэн? Яаж амьдралд хөл тавьсан бэ?
Гомбосүрэн -
За би 1946 оны хүүхэд шүү дээ.
Хишигсүрэн -
За?
Гомбосүрэн -
Одоогийнхоор бол Өвөрхангай аймгийн Хужирт сумын нутагт төрж өссөн.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хуучнаар бол хөдөөний хүүхэд.
Хишигсүрэн -
Танай аав, ээж малчид?
Гомбосүрэн -
Манай аав, ээж ардын аж ахуйтан гэдэг юм. Тэр үед.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Нөгөө нэгдэл мэгдэл гэж байхгүй байсан ш дээ.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Ардын аж ахуйтан. Тэгээд хожим бол 50-иад оны сүүл рүү нэгдэлд элсээд нэгдлийн гишүүн, мишүүн болцгоосон.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд яг л тэр үеийн социализмын хүүхдийн явдлаар 8 хүрээд сургуульд хөөгдөөд л хөөгдөх гэж ярьдаг юм. Тэдний хүүхэд сургуульд хөөгдөж гэж ...
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Сургуульд оруулж байгааг л хэлж байгаа юм л даа.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд 1951 онд ...
Хишигсүрэн -
Их хожуу орж та? Үгүй 8-тай л орсон юм байна.
Гомбосүрэн -
8-тай л орсон.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр үед манай сум түрүүн би хэллээ ш дээ. Өвөрхангай аймгийн Хужирт сум гэж ...
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр үед бол манайх Архангай аймгийн Өндөр Сант сумын айл юм байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Засаг захиргааныхаа хуваариар?
Гомбосүрэн -
Засаг захиргааны хуваариар. 1955 оны хавар хүртэл манайх тэр Архангай аймгийн Өндөр Сант сумын айл юм байгаа юм. Тэр 55 оны хавар гэдэг нь юу гэхээр зэрэг 55 оны хавар бас нэг засаг захиргааны хуваарь хийж өөрчилж л дээ. Янз нь.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Би 5-р анги төгсөөд байсан юм. Тэгсэн манайх яг л буурин дээрээ байна. Тэгэхдээ Өвөрхангайн Хужирт сумын айл болчихож. Яасан гэсэн чинь хуучин хоёр аймгийн хил Орхоноор хиллэдэг байж. Орхон голоор. Тэгсэн чинь манай хойд уулын хяраар хиллүүлээд хоёр багийг .... баг болгочихож. Нэг үгээр хэлбэл яг буурин дээрээ байж байгаад аймаг сумаа сольчихсон байна.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Ард иргэдээс санал асууна гэсэн юм байх уу?
Гомбосүрэн -
Тийм юм мэдээж юу гэж байхав. Хархорины сангийн аж ахуй байгуулах гэж бөөн юм болсон юм гэнэ лээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хархорины сангийн аж ахуй байгуулаад ихэнх нутаг нь Архангай нь нутаг байсан. Архангайн Лүн гэж сум байсан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр сумын ихэнх нутгийг аваад наана Шанхын нутгийг аваад тэгээд Өвөрхангай аймагт сангийн аж ахуй байхгүй учраас Өвөрхангайд Хархорины сангийн аж ахуйг өгч байгаа юм байна. Тэгэхдээ жаахан газар нутгийн хуваарийг өөрчлөнгөө жаахан дээшлүүлээд миний нутаг бол Хархориноос дээш 50-иад км юм. Тэгээд ийм болчихож. Уулын хяраар хиллээд тэгээд манайх Хужиртын айл болоод гэх мэт. Түүнтэй холбоотой юмыг сүүлд ойлгосон......
Хишигсүрэн -
Аа ха. Тэгээд засаг захиргаа харъяалал аажимдаа хүмүүс өөр нутгийн улс гэдэг ойлголтоосоо салчихдаг юм байна лээ ш дээ. Би яг энэ түүхийг мэддэг ш дээ. Манай миний төрсөн сум Баян-Өлгий аймгийн Ногооннуур сумтай хиллэдэг.
Гомбосүрэн -
За?
Хишигсүрэн -
Ногооннуур суманд газар нутаг өгөхийн тулд Бөхмөрөний гол гэдгээр автоматаар хил татаад тэгээд улсуудын зуслан баруун тал руугаа гардаг улсуудыг Ногооннуур суманд өгөөд нэг багийн аваачаад өгчихөөр аажимдаа тэр багийн хүмүүс ердөө 1 км-ын зайтай байлаа ч гэсэн харилцаа тасардаг юм байна лээ ш дээ. Тэгэхээр танайд тэр түүх яаж давтагдсан бэ?
Гомбосүрэн -
Одоо жишээ нь бууриа сэлгээд нүүчихээр маньд нэг их мэдэгдэх юм байхгүй. Би хувьдаа юу гэж боддог юм гэхээр манай тэр хоёр багийг нийлүүлж Хужирт руу өгсөн нь багийн ардуудад их эерэг тусаж байгаа.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Үр дагавар нь?
Гомбосүрэн -
Тийм. Үр дагавар нь яагаад гэхээр манай багийн нутгаас манай сумын төв хүрэхэд 2 өртөө. Манай тэндээс Хужирт ороход ганц өртөө. Тэгэхээр чинь гурил будаа авах гэж Хужирт орноо доо.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Эсвэл ноосоо тушаанаа даа.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Малаа тушаана. Ганцхан Орхон л гарна. Өөр юм байхгүй.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгэхээр ардууд бол тэрийг их дуртай байсан болов уу? гэж бодож байгаа.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Би бол их дуртай. Юу гэхээр би 5-р ангид Архангай аймгийн Хотонт сум гэдэгт очиж сууж байгаа юм. Бас хоёр гэртэй манайх.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хужиртад ганц гэртэй юм чинь. Нэгдүгээрт. Хоёрдугаарт бид нарын тэр үеийн ойлголтоор бол Хужиртыг өндөр хөгжилтэй сум гэж улсын рашаан сувиллыг авч ирээд тэр үед бол манай Өндөр Сант сум, миний 5-р ангид суусан Хотонт сум энэ тэрд бол жишээн дээр ярихад давхар байшин гэсэн ойлголт байхгүй.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хужиртад чинь рашаан сувилал нь гурван хоёр давхар байшин байгаа юм. Тэрний чинь дэргэд жигтэйхэн хөгжилтэй байсан. Тэгж үзнэ л дээ. Нэг талаасаа тэр хоёрдугаарт ойрхон юм чинь. Тэгээд би 6-р ангиас эхлээд Хужирт суугаад манайх Хужиртын айл гэгддэг болоод тэгээд Өвөрхангайн Хужирт гэж одоо хэр нь тэгж явна.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
За эрт сургуульд орсноор хожиж байгаа хэрэг. 1961 онд 10-р анги төгссөн.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
За 10-р анги төгсөөд намайг төгсөхөөс хоёр, гурван жилийн өмнө байхаа. Бараг л мода болж байсан юм даа. Гадаадад сургуульд явна гэж.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Зөвлөлтөд л сургуульд явдаг. Тэгээд би нэг санал өгөөд Хэвлэлийн сургууль гээч юманд таарсан юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Москвагийн.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр нь инженерийн сургууль, техникийн сургууль. Тэгээд инженер техникийн мэргэжил боловсрол гэж шинжлэх ухаан яриад байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд 66 онд төгссөн. Тэгээд төгсөж ирээд энд Улсын Хэвлэлийн Комбинат гэж байсан юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Ордны зүүн талд?
Гомбосүрэн -
Ордны зүүн талд. Монгол Улсын Хэвлэлийн үйлдвэр.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэнд 8 жил ажилласан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд тэр үеийн МАХН-ын боловсон хүчний бодлогын дагуу байгаа юм даа. Москвагийн Коммунист Намын сургуульд явах уу? гэсэн нэг асуулт гарч байна.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Та хэдэн онд намд элссэн бэ?
Гомбосүрэн -
Би 71 онд намд элссэн юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Хэвлэх үйлдвэрийн инженер байхдаа?
Гомбосүрэн -
Хэвлэх үйлдвэрийн инженер байхдаа.
Хишигсүрэн -
Тухайн үед тэгээд санал харгалзахгүйгээр боломжийн улсуудаа намдаа элсүүлчихдэг байсан. Тэр жишгээр ...
Гомбосүрэн -
Үгүй санал харгалзахгүй биш...
Хишигсүрэн -
Би тэгж ойлгоод байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
Үгүй үгүй.
Хишигсүрэн -
Сайн тэргүүний хүн байвал...
Гомбосүрэн -
Би 66 онд төгссөж ирсэн хүн 5 жил болж байна ш дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Инженер техникийн ажилтан гэдгээр бол намд элсүүлэх сонирхол намын байгууллагад бий л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Би зүгээр намд элсэхэд, хоёр гурван жилийг би одоо юу гэдэг юм? Надад ухуулга хийсэн юм байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Намд элсэх хэрэгтэй гэж.
Хишигсүрэн -
/Инээв/ Албан журмаар уу? Хувийн шугамаар байх уу?
Гомбосүрэн -
Намын үүр хороод байлаа ш дээ?
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Чи нөхөөр нам мамд элсдэггүй юмуу? гэж.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Элсэх нь зүйтэй. Тиймэрхүү юм байна л даа. Нөхөр чи элсэхгүй бол тэгнэ ингэнэ гэсэн юм байхгүй л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд тэр чинь бүтэн жил орлогч хийж байгаа ш дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд 70 оны 12 сард орлогч гэж болсон юм билээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
За тэгээд 71 онд жил болоод жинхэлсэн. 72 оны сүүлээр 12 сард л Монгол Ардын Хувьсгалт намын гишүүн болсон доо. Инженер техникийн ажилтан гэдэг чинь жишээлэх юм бол дуртайгаа намд элсүүлээд л авна. Би бол яахав юу гэдэг юм оръё гэдэг ч юмуу? Сайн мэдэхгүй ч гэдэг юмуу? Дараа оръё гэдэг ч юмуу? Яаж байсан юм мэдэхгүй. Дотроо бас жаахан бодолтой л байдаг байсан байх л даа.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд 74 онд намын сургуульд явсан юм. Би.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд хоёр жил Коммунист намын дээд сургууль гэдэг нэртэй. Маркс Лениний сургаал гэж би тэрнийг үзэхэд гэмгүй гэж сүүлд жаахан шохоорхсон юм. Юу гэхээр нөгөө инженерийн сургуульд сурч байхад Марксист Ленинист философи гэж хичээл ордог юм. Тэрийг оюутнууд бол ёс төдий зүйл гэж үзнэ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Ямар ч байлаа гэсэн гадаад оюутан ч гэж байсан уу? Эд нар хэлээ мэдэхгүй ч гэж байсан уу? Дунд дүнтэй л байсан юм байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тавьчихсан юм л даа. Диплом дээр хоёр, гурван дунд байдаг юм. Тэрний нэг нь Марксист Ленинист сургаал. Тэгээд тэр чухамдаа улс төрийн сургууль ш дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Даргын сургууль л гэж байсан ш дээ. Тэгээд яваад ирсэн чинь нөгөө хэвлэлийн мэргэжил сэргэжлийг чинь огт харгалздаггүй. Намайг гадаад яаманд өгчихдөг юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд би гадаад сурталчилгааны ажилтан болсон ухаантай юм байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Гадаад харилцааны салбарт ажиллаж эхэлсэн түүх нь энэ?
Гомбосүрэн -
Тийм.
Хишигсүрэн -
Ерөөсөө энэ бол төрийн, намын боловсон хүчний бодлогоор л...
Гомбосүрэн -
Бодлогоор л тийм. Тэр үед гадаад явдлын яаманд Зөвлөлтийн хэлтэс гэж хэлтэс байж.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр хэлтэс нь даргагүй байж таарч. Тэгээд гадаад яамнаас мэргэжлийн улс төрийн сургууль хийсэн, төв хороонд тавина шүү дээ. Кадр дутагдаад байна гэсэн юм байгаа биз. Тэгсэн чинь тэр нь над дээр таарахгүй юу. Тэгээд Зөвлөлтийн хэлтсийн дарга гэдэг юм боллоо би. Нэг үгээр хэлбэл хожим болсон уу? Болоогүй юмуу? Дипломат гээч дипломат албанд тэнцэж ирсэн. 20 жил тэр чиглэлээр ажилласан хүн байгаа юм. За ингээд сургууль соёл албан тушаал гэвэл энэ дээ.
Хишигсүрэн -
Би таны ярианаас нэг юм тодруулъя?
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Би ийм юм асуумаар байна. Зөвлөлт Холбоот Улсын Коммунист Намын дээд сургууль гэдэг бол ер нь улс төрийн ажилтан, удирдах албан тушаалтныг л бэлддэг хамгийн дээд түвшин байсан гэж ойлгож байна л даа. Манай хуучин дарга нар бол бүгд тэр сургууль төгссөн. Тэгээд хуучин Зөвлөлтийн бүгд найрамдах уулсуудаас бас сонсогчид сууна. Оросууд өөрсдөө суудаг байсан байх тиймээ? Бусад улс орнуудаас социалист орнуудаас ирдэг байсан байх тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тийм.
Хишигсүрэн -
Тэгэхээр тэр систем ер нь яаж ажиллаж байсан бэ? Удирдах албан тушаалын улсуудыг яаж бэлддэг систем байж вэ? гэж та одоо харж байна? Нийгмийн ухааны академи болсон сүүлдээ тиймээ?
Гомбосүрэн -
Нийгмийн ухааны академи хажууд нь жич.
Хишигсүрэн -
Жич юмуу?
Гомбосүрэн -
Жич. Тэнд эрдмийн зэрэг хамгаалдаг.
Хишигсүрэн -
Аа аа.
Гомбосүрэн -
Энэ нь бол хоёр жил улс төрийн дээд боловсрол олгож байгаа гэсэн ийм л ...
Хишигсүрэн -
Одоо энэ сургууль юу болсон бэ? Таны сурсан сургууль?
Гомбосүрэн -
Одоо нийгмийн ухааны академитайгаа нийлчихсэн. Нийгмийн ухааны академи гээд явж байгаа байх.
Хишигсүрэн -
Тийм байх тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тэгж бодож байна.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Тэгэхээр тэр сургалтын систем одоо хожим 40, 50 жилийн дараа тэнд бэлтгэгдэж ирсэн хүнээс яг юу заадаг, ямар юм байв? гээд сонирхохоор ...
Гомбосүрэн -
Тэгэхээр тэнд бол хоёр зүйлд сургаж байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Нэгдүгээрт Маркс Лениний сургаал гээчийг ойлгуулж өгдөг.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэнд итгэл үнэмшилтэй болж байгаа юм. Энэ сургаалынх нь үндэс юу гэхээр зэрэг энэ социализм, коммунизм гэдгийн онолын үндэс нь энэ үүнийг зөв ойлговол хамгийн шударга нийгэм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд онолынх нь үндэс ийм байна. Нэг нь энэ. Нөгөө талаар практик дээр ингэж хийнэ. Зөвлөлт Холбоот Улсын жишээлбэл түүх дээр гардаг. Социалист орнуудын түүх дээр гардаг.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Энд байна л даа. Үйлдвэрлэлийг ингэж удирдаж бай.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Социалист төлөвлөгөөт эдийн засгийг ингэж удирдаж бай.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Түүний эдийн засгийн хууль нь анх үүссэн Маркс Лениний зохиол нь энэ байна. ШУКО ...
Хишигсүрэн -
ШУКО коммунизмын онол.
Гомбосүрэн -
Шинжлэх ухааны коммунизмын онол гэж. Тэр нь бол практик.
Хишигсүрэн -
Одоогоор бол улс төр судлалын хичээл юм шиг байгаа юм.
Гомбосүрэн -
Тийм. Зохиомлоор хийгээд байгаа юм биш. Онолын үндэстэй байх ёстой гээд цааш нь улам боловсронгуй болгох тийм мэдлэг чадвартай ухамсарласан тийм нөхдүүдийг л бэлдэж байгаа ухааны юм байна.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Улс төрийн мэдлэг гэдэг нь 16/25/33 цааш нь үргэлжлүүлж гүнзгийрүүлэх гэсэн ухаан санаа ойлголттой байсан.
Хишигсүрэн -
Тэр итгэл үнэмшлийг авна. Мэдээжийн хэрэг. Дамжин сургаад гэтэл түүнийг эсэргүүцдэг тэрс үзэлтэн гэдэг ч юмуу? Өөр үзэлтэй хүмүүс тэр сургуулийн босгыг алхаж орох уу? Эсвэл орсон хойноо асуудал болдог ч юмуу? Антикоммунистууд байх уу? гэсэн утгатай л юм ярих гээд байна ш дээ. Тэр мэтийн элемент байх уу?
Гомбосүрэн -
Өөрийнхөө намд нэгдүгээрт шалгагдсан ч юмуу? Одоо юу гэдэг юм? Боломжийн боловсон хүчин гээд гараад ирсэн. Хоёрдугаарт ном сударт улам үнэнч хүн болох гэж байгаа улсууд ирж байгаа ш дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэд нар бол зарим нэг нь бол сүүлдээ тэр үеийн ойлголтоор эсэргүү мэсэргүү болж болно. Тэнд “энэ үнэхээр мөн юм шиг байна” гэсэн ухаарлыг авахаас гадна энэ нь жаахан зарим зүйлд тохирохооргүй юм шиг байна. Зөрчигдөөд байна гэсэн ухаарал хар аяндаа ордог юм л даа. Тэр ухаарлын үндсэн дээр нөхөр яах ёстой гэхээр үүнийг нөгөө номоо эцсийн зорилго, зөв үнэн гэж үзэж байгаа учраас түүнийгээ мэдэхийн тулд өөрийнхөө практикаар ингэж засаж янзлах ёстой гэсэн тийм ухаан суух ёстой. Үүнийг тэгж ухаардаг товарищ ч байна. Дагаад байдаг товарищ олон л доо.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тийм байгаа юм. Түүнээс ерөөсөө энэ социализм, коммунизм гээд байгаа чинь шал худлаа юм. Энэ огт бүтэхгүй зүйл байна. Энэ улаан цайм юм байна гэж тэнд ном үзээд тийм ойлголттой болсон хүн байдаг юмуу? Мэдэхгүй.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Би л хувьдаа энэ бол үнэхээр маш зүйтэй бид нар удирдлага болгож явж байгаа үзэл суртал мөн юмаа гэдгийг лавширч л ирсэн би.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Та хожим орчуулга хийгээд гуманитарный салбарын юмнуудыг нэлээд үзэж байсан байх гэж бодож байна л даа. Социализмын үед хаалттай алга болгосон номнууд их байсан гэж яриад байгаа ш дээ. Жишээлбэл, би бол философийн мэргэжилтэй. Тэгээд манай багш ярьдаг байсан юм. Эрнст Махын номнуудыг бүгдийг нь Лениний үед аваачаад устгасан байсан. Геологийн салбарын номын санд байсныг би канондаж авсан гэж ярьж байсан байхгүй юу. Э. Мах гэж гэх мэтээр. Тиймэрхүү юмнуудаар нээлттэй уншуулдаг байсан уу? Одоо юу гэдэг юм? Арай жаахан эсрэг тэсрэг юм унших тэр мэдээлэл олддог байсан уу? Ямар байсан юм бол? Таныг оюутан байхад?
Гомбосүрэн -
Тэр ер нь олдохгүй дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Зүгээр нэг сэжиг ажиг л байхаас биш юу нь олж унших. Намайг дээд сургуульд оюутан байхад нөгөө “Хрущевийн бүлээрлийн үе” гэж таарсан юм. Би 61-ээс 66 оны оюутан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр үед бол нөгөө Сталинг шүүмжлээд эхэлчихсэн. ...репрессийг арилгана гэсэн бодлого явж байсан. Түүний дараа нэлээд хуучин аргатай ч гэдэг юмуу? Ном хэвлэлүүд хожуу мэдэхнээ нэлээд гарч байсан юм билээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Би тэр мэтийг олж шимтэж уншиж байсан нөхөр биш л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Зүгээр миний сонгодог юм юу байсан юм гэхээр манай сургуулийн уншлагын танхимд байдаг Огонёк гэдэг сэтгүүл дээр хэлмэгдэж байсан, янз бүрийн хэрэгтэй хүмүүсийн тухай гардаг.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Түүнийг айхтар сонирхож уншдаг. Тэрнээс ухаардаг тийм юм байсан юм. Хожим би 74-76 онд тэр намын сургуульд тэнд бол сайхан магтаалын юм байгаагүй ш дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр тусмаа тэр коммунист намын дээд сургуулийн номын санд үнэнч байх ёстой. Би тийм саваагүй хүн биш. Түүнийг олж унших юмсан. Үүнийг яах юмсан гэж тэгж байсангүй.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
69 он хавиас л ном орчуулж эхэлсэн нөхөр байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд тэр хоёр жил сууж байх хооронд нэг ном орчуулж байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Түүнээс хойш ном бий л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Сонсогч чинь ар гэрээ...
Хишигсүрэн -
Тэжээх?
Гомбосүрэн -
Тэжээх тэтгэх ёстой ш дээ. Гэхдээ манай авгай эмч мэргэжилтэй. 700 төгрөгний цалинтай.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Намын дээдийн сонсогчийн стипент гэх үү дээ?
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр бол гайгуу л дээ. Оюутныг бодоход.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
260 рублийн цалинтай байдаг байсан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Энд бол 180-ыг өгнө.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр үед 180 гэдэг чинь бол мөнгө. 180 рубль. Тэгээд ар гэртээ дэмжлэг үзүүлнэ ш дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хичээл ном үзэж байх завсраа бичүүлнэ. Жишээлбэл...../23/22-43/
Хишигсүрэн -
Би хүүхэд байхдаа уучлаарай яриа таслаад ... Миний үеийн хүүхдүүд бараг миний үеэр дууссан байх. Сумын номын сангийн бүх номыг уншаад дуусгачихаж байгаа ш дээ.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Уран зохиолын номнуудыг. Тэгээд Монголын зохиолчдын ном бол гологдож байгаа юм. Тэгээд орчуулгын номнуудыг уншихаас өөр аргагүй. Хуучин соц орнуудын жаахан боломжийн ч гэдэг юмуу? Ямар шүүлтүүр байсан юм бүү мэд ш дээ.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Бүгдийн орчуулдаг байсан. Тэгээд бараг Марксизм Ленинзмийн онолыг судлах хэмжээнд хүртлээ мэдээллийн хомсдолд орж байгаа юм.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Телевиз байхгүй. Тэгээд зарим орчуулгын ном уншиж болдог. Зарим орчуулгын ном уншиж болдоггүй. Ялангуяа эртний хэллэгээр гэдэг юмуу? Мэдэхгүй. Бид нарын өдөр тутмын ярианаас гажсан тийм хэллэгүүд орсон. За ямарч байсан үнсний савыг юу гээд орчуулчихсан ч байлаа? гэх мэтээр мэдэхгүй Монгол үг гарч ирээд байдаг.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Тэгээд сүүлдээ юм ойлгодог болчихоод харсан чинь таны орчуулгууд их уншууртай байсан юм байна лээ. Том роман энэ тэрийг. Тэгээд яахав их сайн орчуулага “Арбатын хүүхдүүд” энэ тэр бол бүр өөр түвшинд орж ирсэн л дээ. Ийм юм би асууя гэж бодсон юм. Тэр үед ном орчуулахад зохиогчийн эрх энэ тэрийг яаж хамгаалдаг байсан юм? Та орчуулах номоо яаж сонгодог байсан?
Гомбосүрэн -
Тэр үед ерөөсөө тэр номыг нийтэд гаргадаг Улсын хэвлэлийн газар гэж байна.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Улсын хэвлэлийн газар бол энд тэндээс хүмүүсээс ном олж авна. Өөрсдөө ч гадна дотны ном уншиж байгаад гарах ном бол уншигчийн л ном шүү дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр нэрсийг гаргачихаад тэгээд тэр нэрсээ төв хорооны үзэл суртлын хэлтсээр батлуулна.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Үзэл суртлын хэлтэс баталсны дараа хэсэг нэрс батлаад өгнө.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд баталчихаар зэрэг зарим номын би өөрөө саналаа өгсөн бол би тэр номоо хийх гэж авна.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Ном болгон цаанаас нь үзэл суртлын хэлтсээр үүнийг орчуул гээд орчуулагч нарыг олоод өгөөд байдаг юм байна лээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Юуны асуудал бол байхгүй. Нөгөө зохиогчийн эрх мэрх тийм асуудал байхгүй.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Зөвлөлтийн уран зохиол бол соёл, төв хорооны юугаар л ...
Хишигсүрэн -
Номын зохиогч нарт өөрт нь ч тэр зохиогчийн эрхийн асуудал байхгүй?
Гомбосүрэн -
Тэр чинь юу гэхээр зохиогчид, Зөвлөлтийнх нь бүр овоо системтэй л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Зохиогчийнх нь эрхийг хэвлэлийн газрууд авчихдаг.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгэхээр зэрэг хэвлэлийн газар бол ямар нэгэн байдлаар харъяа нь байгаа шүү дээ. Тийм учраас танай хэвлэлийн газраар ийм юм бичүүлнэ гэсэн байхад ....Үзэл суртлын ажлын хүрээнд ингээд ойлголцоод явчихдаг ийм байсан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Жишээ нь систем солигдохын өмнөх нь яасан? Жишээлбэл тэр Прогресс хэвлэлийн газар билүү? Радуга хэвлэлийн газар билүү? Тэдний л нэгдлийн юм байсныг манайхан тохиролцоод тэгээд би аваад гарч байсан юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Энд нэг ялгаа харагдаж байгаа ш дээ. Тэр гурван боть юм байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Нэгдүгээр боть буюу “Арбатын хүүхдүүд” гэдгийг хуучин системээр орчуулаад гаргасан. Тэгээд дараачийн хоёр ботийн би Рыбаков гэдэг хүнтэй өөртэй нь харьцаж байж тэр хүнээс бичгээр зөвшөөрөл авч байж худалдаж авч байж ...
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд тэр орчуулга хийсэн. Тэгээд хоёрдугаар дэвтрийн би тэр 1-р Арбатын хүүхдүүд гэдэг чинь 89 онд гарсан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хоёрдугаарх нь 99 онд гарсан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Гуравдугаарыг нь энэ жил гаргав шив дээ. 10 гаруй жилийн дараа. Гэх жишээний. Өөрөөр хэлбэл энэ бол сүүлдээ жинхэнэ ёс журмандаа орж байгаагийн нэг хэлбэр гэж үздэг л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
“Арбатын хүүхдүүд” энэ тэрд зохиолчийн эрхийн асуудал байхгүй. Олон улсын зохиогчийн эрхийн тухай конвенци гэж байдаг. Тэнд дээр классик гээч юм болчихсон бол нийт хүн төрөлхтний зан заншил байх ёстой. Тэр яадаг юм гэхээр зэрэг нийтдэгдснээс хойш 50 жил болсны дараа бол тэр бүтээлийг хаана нэг газар хэрэгтэй гэж үзээд орчуулж байгаа болбол тэр зохиогчийн эрхийн тухай асуудал байх ёсгүй гэж үздэг. Тэр конвенцид тийм байдаг юм.
Хишигсүрэн -
Их айхтар хоёр том ном та орчууллаа ш дээ. Монгол хэл дээр тийм юм буулгахад ямар байна? Достоевскийн хоёр зохиол байна ш дээ. Аягүй хүний дотоод юуг ...., мотивацийг илэрхийлдэг тиймээ? Манайхан чинь тийм дотоод юмаа илэрхийлэх ярих илэрхийлэл их ховортой, ховор ч юу байхав. Мэддэггүй бид нар. /Инээв/ Гэх мэтээр ...
Гомбосүрэн -
Хэлж чаддаггүй ч юмуу?
Хишигсүрэн -
Хэлж чаддаггүй ч юмуу? Боддоггүй ч юмуу? Тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тийм. Орчуулагчид бол зохиогчийн өөрийнхөө хэл дээр хэлсэн үгийг манай хэл дээр одоо ...албан ёсоор үг хоёр талаас нь дөвийлгөж гаргаж тавих ёстой. Түүнийг нь чадаж байна уу? гэдэг нэг зүйл асуулт тиймээ?
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Түүнээс биш тэр зохиолчийн төлөө түүнийг тэгж тогтоолоо. Сэтгэлийн ингэж уудлаж байна гэж би шинээр өөрчлөх эрх байхгүй.
Хишигсүрэн -
/Инээв/
Гомбосүрэн -
Ухаарах ёстой.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Ухаарсан хэмжээгээр Монгол хэл дээр гаргаж тавих ёстой.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Конкретный найруулгагүй бол хэцүү ш дээ. Тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тэгэлгүй яахав.
Хишигсүрэн -
Тэгэхээр бид нар хэдэн үг ярих гэхээр хэцүү ш дээ. Хэдэн үг мэддэг байх нь хамаагүй. Цаад юмаа ойлгож ярихгүй бол.
Гомбосүрэн -
Бокровчкийн дүрд яаж хувирах бэ? Ямар ч байлаа гэсэн энэ зохиолыг орчуулагчийн дүрд бас хувирах ёстой ш дээ. Чадаж байгаа юмаа барьж ажиллахгүй бол болохгүй. Энд ярих юм биш.
Хишигсүрэн -
Та ном орчуулдаг. Ном мэддэг учраас асуумаар байнаа? Хувийн шинжтэй өөр юм сонирхож байна? Сүүлд Оросод очихоор социализмын үед хаалттай байсан. Барууны 20-р зууны утга зохиолууд хүч түрж орж ирээд 90-ээд онд...
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Бараг бүгдийг нь орчуулсан байхгүй юу. Оросууд. Тэгээд 20-р зууны сонгодгууд гэсэн цуврал хийгээд 40, 50, 100 ч болсон байх. Тэгээд түүний цаана том сэтгэлгээний үе шат ч юмуу? Тиймээ? Бид 20-р зууныг тас үсэрчихсэн юм байна лээ ш дээ. Одоо ингээд нийгмээ ажиглахаар бид нар тэр үеийг, тэр нэг .... тэр юмыг чинь социализмаар бөглөөд өнгөрөөсний гай их гарч байгаа. Танд орчин үеийн зохиолоос орчуулах бодол байгаа юу? Ганц нэг орчуулаад байх шиг байна. Ер нь харж байхад, сонсоод байхад?
Гомбосүрэн -
Тэгэхээр юу л даа. Сонин юм юу гэхээр зэрэг нэг хүн юу чадах уу? гэдэг асуулт байнаа даа.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Нэг хүн шальтай юм хийж чадахгүй л дээ.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
20-р зуун гэхгүйгээр сая нэг “50 боть.” гээд гарлаа ш дээ. Анзаарсан уу?
Хишигсүрэн -
Анзаарсан. Сонголт нь муу юм байна лээ?
Гомбосүрэн -
“Дэлхийн сонгодог урлаг, уран зохиолын чуулган” гэсэн нэртэй.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
50 ном. Сонгодог 50 ном гэчихээд байна л даа.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Тэр 50 номыг гаргах гэж 200 номноос учир мэдэх улсууд ингэж байгаад тэгээд 50 ном гаргасан. Мэдээж 50 дотор бүгд...
Хишигсүрэн -
Багтахгүй ш дээ.
Гомбосүрэн -
Багтахгүй ш дээ. Одоо эндээ гэж ярихад түүнийг үргэлжлүүлэх санаа явж байгаа.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр үүднээсээ жишээлбэл та тийм ном, ийм ном байх ёстой гэх түүнийгээ учирлах юм бол тэр хүмүүс их дуртай сонсоно. Орчуулахад хэцүү. Нэг талаас орчуулахад амар байдаг. Тэр бол миний зовлон. Намайг албадаж байгаа хүн байхгүй учраас...
Хишигсүрэн -
/Инээв/
Гомбосүрэн -
Зовж байгаа бол би зовж жаргаж байгаа. Орос гэж ярих юм бол Виктор Астафьев гэж зохиолч байсан юм. Одоо бурхан болчихсон. /Утас дуугарав/
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Распутин гэж нэг зохиолч байсан юм.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Эрхүүгийн, түүнтэй уулзахад хүмүүс асууж байна лээ. Та одоо...сонгодог зохиолч мөн үү? Хэнийг сонгодог зохиолч гэх вэ гэсэн чинь Астафьевийг хэлж байна. Сибирийн солидарность гэж, Астафьев өөрөө Красноярскийнх л даа. Түүнийг Распутин классик гэж байгаа юм. Би бол харин Распутинийг сонгодог гэж бодож байгаа юм. Зохиол бүтээл нь классик шинжтэй ч байж магадгүй. Тэгээд он цаг л харуулна шүү дээ..Энэ зууны 50-иад он гэхэд номы нь уншаад байвал, хэр урт настай юм бичиж вэ ..., классик л гэж хэлнэ. Би харин Виктор Астафьевийн “Хаан загас” гэж нэг номыг нь орчуулсан юм. Өөрөө бол хүүрнэлт тууж гэж нэрлэсэн. Зохиолынхоо төрлийг.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тийм үе байдаг юм. Би хувьдаа юу гэдэг юм бэ? дээ. Том роман гэж үздэг юм. Том хэмжээгээр нь биш дотроо...
Хишигсүрэн -
Агуулгаар нь?
Гомбосүрэн -
Агуулга хөндсөн асуудлаар нь.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хүмүүний амьдрах ёс, хүн бол байгалийн бүтээгдэхүүн тэгээд юу нь тэр социализм хорвоо дээр ийм л хүн аж төрж байгаа. Тэгээд тэр хүний хамгийн сүүлчийнхэн байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Проклятые и убитые гэдэг роман бичсэн.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Дайны тухай, дайн гэж ийм юм болсон гэдгийг өөрийнхөөрөө бичсэн. Баатарлаг маатарлаг гэдэг явдлын тухай биш. Зүгээр дайн гэж ийм юм болсон гэдгийг бичсэн. Хүн ингэж зовсон.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Ийм юм бичсэн. Үнэхээр аймшигтай юм бичсэн байгаа юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд одоо мэдэхгүй Толстойн зохиол классик зохиол юмуу? Энэ хүний бичсэн юм классик юмуу? Мэдэхгүй.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Ер нь бол дайн гэж муухай. Жинхэнэ муухай юм байж.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэгээд тэр дайн дотроо байлдаж байгаа улсууд чинь зарим нь ийм муухай. Зарим нь ийм хөөрхийлөлтэй. Зарим нь зүгээр л ерөөсөө машин байх ёстой юмаа. Машинтай байх ёстой өөр юу ч хэрэггүй. Тэгж л харагдуулж бичсэн байна. Тэгээд одоо өөрийн чинь түрүүний асуултаас тойроод алга болж өглөө ш дээ.
Хишигсүрэн -
Зүгээр. Зүгээр.
Гомбосүрэн -
Юу хэлэх гээд байна гэхээр зэрэг нэг хэсэг чөлөөт уран бүтээл гэж ярилаа даа. Тиймээ?
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Социалист сурталтай тийм зохиолууд үнэхээр маний гарт орчихсон. Одоо бол хүмүүс нөхөөд олоод үзэх бүрэн боломжтой болчихсон. Тэр маньдаа юу өгөх юм гэдэг бас ийм асуулт. Ийм зохиолыг бид нарт уншуулахгүй байсан юм байна. Тэгэхээр бид нар бас тэрийг үзээд амьдралыг эргэж ойлгох тухайдаа ямар сонин сайхан олох юм байна. Зүгээр бид нар амьдрах ёстой. Нөгөө социализмаа чадсангүй. Шал өөр нийгэм байгуулах гэж байна.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Эндээс хялбараар махаараа юмуу? Цусаараа юмуу? Эсвэл толгойгоороо ... алсан. Итгэл үнэмшил байдаг юмуу. Ойлголтын хажуугаар янз бүрийн асуулт гарнаа даа. Би хувьдаа юу гэж бодож байна гэхээр нэгэнт бид нар амьдралаараа таягдуулчихаад цоо шинэ юм руу харайж гардаг юм чинь....
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Нэг зохиол дээр тэгэх ёстой гэж бичсэн байсан юм. Одоо жишээ нь юу л даа. Би тэр “Мастер Маргарита”, Солженыциныг 85 онд уншсан юм. Тэр үед бол энэ зохиол намайг шоронд аваачих золигийн юм байна. Одоо тийм зохиол уншихад ямар ч юу байхгүй. Тэр бүхний цаана юу байсан гэхээр тэр үед хориотой үед түүнийг бичиж ингэж тавьж байсан нь тэр хүний гавъяа тэр үедээ. Цаг үеийн тоосоор орхигдож зүйл.
Хишигсүрэн -
Аа ха. Нэг ийм юм байдаг юмаа. Бид нар чинь бага цөөхүүлээ болохоор тэр зовлон байгаа тиймээ? Эх хэл дээрээ хүн төрөлхтөний оюуны санг унших боломж бага байлаа шүү дээ. 90-ээд оны эхэн хүртэл. Тэр битгий хэл битгий унш гээд хэлчихсэн ч юм байсан байх. Унших гэхээр байхгүй. Орос хэл Англи хэл дээрээ унших гэхээр хэл байхгүй. Ийм хачин хэдэн жил явсан. Одоо маш их орчуулга хийгдэж байна ш дээ. Бүх салбарт. Нэг талаас. Нөгөө талаас уншихад мэдэхгүй. Ямар ч гэсэн уран зохиолын салбарт орчуулга сайн явж байгаа юм байна. Би бол хувьдаа боддог юм. Тэгээд ном уншихаа больчихсон хүмүүст хоол талхын бэлдэж өгөөд ингэж байгаа. Үнэтэй цэнэтэй байх гэж л бодож байна л даа. Сая бид хоёрын яриа гэхэд хожуу ном уншигддаг. Одоо хүмүүс хэр уншиж байгаа бол?
Гомбосүрэн -
Ном уншина гэдэг чинь хүний хувьд “нээгдэх” асуудал ш дээ.
Хишигсүрэн -
Тийм ш дээ.
Гомбосүрэн -
Хуучин чинь бол одоо ингэнэ ш дээ. Бодитой жишээ гэхэд “Арбатын хүүхдүүд” гэдэг номыг 40 мянгыг хэвлэсэн. Анхны 1-р ботийг.
Хишигсүрэн -
Монголд?
Гомбосүрэн -
Монголд 7 хоногт 40 мянга.
Хишигсүрэн -
Пөөх.
Гомбосүрэн -
40 мянга. Дороо зарсан. Энэ 2-р боть нь “Айдас” гэдэг юм.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
3-р боть нь “Үнс чандруу” нэртэй. 3 см-ын номыг номжуулах төслөөр хийгээд байсан. Номын санд очсон байх. Энд нэг цөөхөн боть дуусахаар хэвлэхээр хэр зэрэг борлох юм бүү мэд. Одоо ийм болчихоод байгаа юм. Энэ номыг 2 хүн уншина гэж бодохоор 2000 хүн уншчихсан байдаг.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Одоо ганц нэг ном хэвлэхэд айдас өнгөрсөн ш дээ. Энэ 10 жилийн хугацаанд 90 мянган хүн уншсан. Хөөе Гомбосүрэн гуай 3-р боть нь хаана байна гэж?
Хишигсүрэн -
Интер ном дотор бүгд байхгүй байна лээ.
Гомбосүрэн -
Байхгүй байна уу?
Хишигсүрэн -
Байхгүй байна лээ. Би хоёр гурван хоногийн өмнө орсон.
Гомбосүрэн -
Тийм үү?
Хишигсүрэн -
Достоевский байгаад байдаг байсан. Эсвэл загвараа өөрчилчих үү?
Гомбосүрэн -
Аа мэдэхгүй. Достоевский...
Хишигсүрэн -
Булкаков ер нь байхгүй байсан байхаа.
Гомбосүрэн -
Бараг байхгүй байх.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Сая нэг 400, 500 хувийг хэвлэсэн тэр байгаа байх. Адмон.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Арай ч дуусчаагүй байх.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Мэдэж байгаа биз. Борлоно гэж үзэж байгаа юм биз. Тэгээд сонирхолтой юм юу гэхээр зэрэг бид нар чинь нэг кино гарахаар бүх хүн үздэг. Яагаад гэхээр кинонд явж мөнгө үрэх өөр юм гарахгүй юм чинь.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Тэр нь шиг хуучин бол ном уншсан байх ёстой. Тиймээ?
Хишигсүрэн -
Том соёл, том ололтоо бид нар алдчихлаа. Тэрийг юу гэж бодож байна?
Гомбосүрэн -
Тэгээд чи уншаагүй юмуу? Хөөе чи уншаагүй юмуу? гэж. Энэ одоо юу гэдэг юм. Номыг үздэг. Ухаардаг. Хэрэгтэй хэрэггүй гэж боддог. Бясалгадаг. Чулуудчихдаг. Өшиглөөд авдаг тийм мулгуй хүмүүс өчнөөн байна.
Хишигсүрэн -
За?
Гомбосүрэн -
Тийм учраас одоо 1000 хувь хэвлэхэд уншчихдаг, борлочихоод байвал тэр чинь манай л хэмжээ.
Хишигсүрэн -
Оросууд бол тийм биш байнаа. Би аягүй сайн анзаарч байгаа. Яахав хямдхан байсан л даа. Одоо бол үнэтэй болж байгаа гэдэг сураг байлаа. Хоолныхоо торны хажуугаар номтой тор бариад явж байдаг. 1-рт манайд ном үнэтэй байгаа юм. Хоолоо авах уу? Ном авах уу? гээд маш том сонголт байна.
Гомбосүрэн -
Тийм.
Хишигсүрэн -
2-рт нь Оросууд бол хэрэгтэй хэрэггүй ч гэсэн номоо уншина. Хэрэгтэй юмаа ч уншина. Метрондоо ч уншина. Номоо торлоод явж байгаа юм чинь. Тэр соёлоо бол Оросууд хаяагүй. Манай судалгаан дээр ч байгаа. “Соёлын довтолгоо” гэж Монгол улсад болоход чинь төгсгөл хавьдаа айл болгоныг номын сантай болгосон байлаа ш дээ. Номын сантай байх ёстой. Номын санд чинь хэдэн ном байна гээд л ?
Гомбосүрэн -
Шүүмжлэлт реализмын маягийн юм гарч л байсан.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Худлаач гэсэн, хэрэглэхгүй ч гэсэн сумын төлөөлөгч ирэхэд үзүүлдэг. Зохион байгуулалттай байсан ш дээ. /инээв/
Хишигсүрэн -
Тэгсэн. Авдартаа хийчихсэн. /Инээлдэв/ Байж байдаг байсан юм гээд шалгуулахдаа яадаг байсныгаа хүмүүс ярьсан болохоос шалгаж явсан хүнтэй би таараагүй. Ярьж байнаа. Тэгээд яадаг гэхээр оо сойзоо зөвхөн шалгалтанд зориулж гэж гэтэл өнөөдөр бол өөр л дөө. Тэр бол хэрэгцээ. Бараг 90 он хүртэл тийм байсан байна лээ. Шүдний оо сойзыг чинь хөдөөнийхөн хэрэглэдэг байсан юмуу?
Гомбосүрэн -
Яваандаа хэрэглэж сурсан даа.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Хавтгайд нь биш. Эрх биш хэрэглэнэ гэдгийг л ойлгосон.
Хишигсүрэн -
Үсний шампунь гэдэг юм чинь 90 он гарч байж л нэвтэрлээ ш дээ. Нийтийн хүртээл. Өмнө нь байгаагүй. Юугаар толгой угаадаг байсан юм гэсэн чинь тэр үеийн шампунийг хүн хэлж байна шүү. Үнс мүнс..., Нүүрсний халуун үнс гаргаж ирж хийдэг гэж байна.
Гомбосүрэн -
Тэрийг чинь хужир мужраар л хийнэ ш дээ. Та нар мэдэхгүй. Би 51 онд сургуульд ороод...
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
10 жил дотуур байранд суусан хүн.
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
1951 онд ороод. Ганцхан жил саван, шүдний хуурай, шүдний сойз ээж худлаа албан журмаар ингэдэг юм гэж одоо юу гэмээр юм. Соёл юмуу даа. Албан хүчээр хэрэглүүлж байсан. Тэр үеийн сургуулийн хүүхдүүд тийм юмыг албадлага маягаар хэрэглэж байгаа юм. Сүүлдээ ердийн хэрэглээ болсон. Хишигсүрэн чи Баян-Өлгий аймгийнх уу?
Хишигсүрэн -
Увсынх.
Гомбосүрэн -
Увсынх уу? Оо танай нутгийн үг байдаг ш дээ.
Хишигсүрэн -
“Галуун бологсон усанд ороод байхав” гэж үү? “Хэзээ усанд оров? Эмээ” гэсэн чинь. “Галуун бологсон усанд ороод байхдаа яахав” гэж үү? Тэр чинь бараг манай сумын онигоо байх шүү. Манай эмээ их ярьдаг байсан юм.
Гомбосүрэн -
Би тэр усанд ордог гэдгийн тоодоггүй юм. Нөгөөх нь их зүгээр. Сонин захиалдаг уу? гэсэн чинь....
Хишигсүрэн -
Оо тэр чинь манай сумын онигоо.
Гомбосүрэн -
“Тамхи татах биш” гэж байсан гэж байгаа ш дээ. /Инээв/
Хишигсүрэн -
/Инээв/ Миний онигоо бүр супер. “Үнэн”, “Малчин” гээд хоёр сонин байсан. “Малчин” гэдэг нь аймгийн сонин. Шалгалтынхан ангийн отогт очсон. Ангийн отог гэж байсан юм байна лээ ш дээ. Одоогоор бол жуулчны бааз.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Тэнд байдаг айлын авгай дээр очоод та ямар дуу сурав? гэсэн чинь Наран хойш хэвийлээ гээд дуу байдаг. “”Наран хоор хэвийж...,” гээд нутгийн аялгуугаар тэгж байна гэнэ.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Ердөө тэр дуунд тийм үг байхгүй. Нутгийн аялгуу руугаа оруулаад буруу хэлсэн. Энэ “Үнэн” сонин “Малчин” гээд хоёр сонин. Малчин сонин хаанаас гардаг юм. Хаанахын сонин юм гэсэн чинь. “Үнэ” сониноос гардым / гардаг/
Гомбосүрэн -
/Инээв/
Хишигсүрэн -
Яагаад гэсэн чинь жижигхэн учраас “Үнэн” сонин төрүүлдэг гэдэг утгаар хэлж байгаа юм.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Тиймэрхүү онигоонууд байдаг ш дээ. “Улаан тариан”-даа явдаг гэнээ. Тэгээд юунд явж байгаагаа ойлгохгүй. Хамаг торгон дээлээ өмсөөд л тэгээд явдаг. Тэгээд би тийшээ яваад ирлээ гээд бахархаад хүүхнүүд хоорондоо яриад сууж байдаг гээд манай эмээ ярьдаг байсан юм.
Гомбосүрэн -
Тэр чинь би хөгжил дэвшилд явж байна гэдэг ойлголт л доо.
Хишигсүрэн -
Соёлын довтолгоо хийснээр би жишээлбэл аягүй их шүүмжлээд яахаараа хүний эрхэнд халдаж байдаг юм гэсэн утгаар ойлгох гээд байлаа ш дээ өмнө нь. Хийхээс өөр аргагүй байсан юм байна гээд одоо л бодож байна ш дээ ...
Гомбосүрэн -
Ер нь бол юу гэдэг юм. Сайн муугаар хэлж болно. Гэхдээ маш зөв. Нөгөө юутай л адилхан.
Хишигсүрэн -
Бичиг үсэг тайлдагтай л адилхан.
Гомбосүрэн -
“Бөөс устгах” тэр экспедицтэй л адилхан. Их чухал. 10 хүний 2 нь орныы даавуу мэддэг болчихсон байхад муу биш шүү дээ. Тэр бол бол одоо Тэгээд бодоод байхад цаад утгаараа бөөстэй тэмцэж байгаа байхгүй юу.
Хишигсүрэн -
Тийм. Алга болсон гээд байгаа ш дээ. Яагаад алга болчихсон юм гэсэн чинь Хятад саван гарч ирээд алга болсон гээд байгаа. /Инээв/
Гомбосүрэн -
/Инээв/
Хишигсүрэн -
Оросууд их бөөстэй байсан тухай манайхан ярьж байгаа ш дээ.
Гомбосүрэн -
Орос Монгол гээд байх юм байхгүй. Хүний хорхой шүү дээ.
Хишигсүрэн -
/Инээв/
Гомбосүрэн -
Тэр үед ..., би чинь одоо бишгүй л бөөсдөж явлаа. Шөнө гадаа тавиад...
Хишигсүрэн -
Цохиж унагаадаг.
Гомбосүрэн -
Тэгэхэд чин хөлдүү бөөс чинь одоо уначихаж байгаа юм. Тэр Астафьевийн романд гарч байна. Дайнд чинь идэх юм байхгүй, өлсөж үхнэ. Юун байлдаж үхэх, Байлдах хүн байхгүй.
Хишигсүрэн -
Байлдах тэнхээ байхгүй.
Гомбосүрэн -
Өлсөж үхнэ. Тэр яг үнэн. Тэгээд 4 жил байлдахаар чинь хүн чинь зүгээр нэг манжин шиг болчихдог юм байна лээ ш дээ. Тиймээ?
Хишигсүрэн -
Аа ха.
Гомбосүрэн -
Хүн аливаа нэг хүний хийдэг муу юмыг л хийж байдаг. Нөгөө Германтайгаа нийлээд юун дайсагнах гэх мэт
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Тийм.
Хишигсүрэн -
Наадах чинь их яригддаг ш дээ. Байлдаад гэхээр хоёр тийшээгээ ялгараад орчихдог. Хоёр окоп руугаа гүйж орчихоод буудалцаж байдаг.
Гомбосүрэн -
Хүний хорвоо гэдэг маш сонин юм. Оюун санааны амьдрал гэдэг бол ухаарах ёстой юм бол. Хичнээн ухаарч амьдарч байгаа юм бол гэж.
Хишигсүрэн -
Буриадад өссөн хүнтэй ярьж байхад эцэг нь дайнд явсан гэнээ. Тэр тосгоноос ганцаараа амьд эргэж ирсэн гэнэ. Эрхүүгийн хажуугийн тосгонд байдаг.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Эрхүү мужид харъяаллагддаг юмуу? даа.
Гомбосүрэн -
Аа ха
Хишигсүрэн -
Манай аав тэр дайнд яваад, Манжуурыг чөлөөлөх 45 оны дайнд. Ч оролцож байсан гэж байгаа юм.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Тухайн үед Буриадууд “чанар” гэдэг юмаа гаргаад бөөгөө бөөлөөд жилд манай өвгөн аав хоёр авдар архи өргөдөг байсан гээд тэгж байна. Түүний хүчээр аав амьд үлдсэн гэж байсан. Тэргүүн эгнээнд явж байсан болохоор буриадуудаас амьд үлдсэн хүн ховор. Манай аав бол бөөгийн хүчээр амьд үлдсэн хүн байгаа юм гээд ярьж байна лээ.
Гомбосүрэн -
Бөөгийн хүчээр? Ээ..
Хишигсүрэн -
Тийм. Тэгж тайлбарлаж байна лээ. За нэг ганц асуулт асуугаад хоёулаа өнөөдрийнхөө ярилцлагыг дуусгая. Сая бид хоёр таны түүхийг яриад сүүлдээ орчуулга болоод, нэг ийм юмыг би ажиглаж байнаа. Социализмын үед малчин айлын хүүхэд, ардын аж ахуйтны хүүхэд бүгд хөдөө амьдардаг байсан. Тэгээд тэндээс сургууль соёлын мөр хөөж яваад ажил амьдралын түүх дардан юм шиг яваад төрийн өндөрлөгт очдог байсан.
Гомбосүрэн -
Аа ха.
Хишигсүрэн -
Одоогийн хэллэгээр нийгмийн эмзэг бүлгийн хүүхэд ч байсан. Тэр хүнийг нийгэм хамгаалалтанд авдаг байж. Явдаг байж. Тэр бол зөв систем байж л дээ. Уулзаж байгаа таны үеийнхнийг харахад бүгд тийм. Тийм юмыг би их олзуурхаж үнэлж байна л даа. Одоо энэ байдал их өөрчлөгдөж байгаа.
Гомбосүрэн -
Аа ха. Хуучин бол төр хамаг ачааг өөр дээрээ бодлогын хүрээнд авч байсан учраас юу гэдэг юм. Ямар нэгэн боломжтой авъяас ч юмуу. Чадамж заяасан нөхөр бол зөв зам мөрийг олчих боломж...
Хишигсүрэн -
Илүү?
Гомбосүрэн -
Хамаагүй илүү байсан. Одоо бол мэдээж оюун билгийн юугаар биш хөрөнгө чинээдээ түшиглэж босох тийм байдал их давамгай болж байгаа учраас ядуу зүдүү авъяастнууд дарагдаад өнгөрөх магадлал ...
Хишигсүрэн -
Асар өндөр.
Гомбосүрэн -
Хамаагүй илүү байна. Тийм учраас юу гэдэг юм. Ийм системээр явж байдаг улс чинь авъяас билэгтнийг тодруулах гэж улс төрчдийг дотроосоо гаргаж ирэх гэж ичмээр ч юм шиг. Зарим талаараа төрийн бодлогын хүрээнд ч юм шиг тиймэрхүү систем тогтолцоо байна ш дээ. Дуурайх гээд байгаа. Бид нар 1-рт хуучин тийм туршлагатай. Бид нар бол дуурайхын ард үлдэж байна. Үүнийг байнга бодож явдаг юм. Үнэнхүү шижир гэмээр нэг хоёр хүн улс төрийн гадна үлдлээ.
Хишигсүрэн -
Боксынхныг харахад хөөрхий..., биеийн хүч бол гарч ирж байна ш дээ. Энэ хүүхдүүдэд. Олимпийн аваргатай боллоо ш дээ. Бид нар. Тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тийм. Юу гэмээр юм. Тийм хүн гараад ирэх боломж байж л байгаа юм байна ш дээ.
Хишигсүрэн -
Биеийн хүч учраас.
Гомбосүрэн -
Нөгөө талаас түүнийг нээдэг, илрүүлдэг нийгмийн ямар нэгэн нөхцөл бололцоо олгодог байдал байвал сайн байна. Тиймээ?
Хишигсүрэн -
Тийм. Хуучин Монгол Ардын Хувьсгалт Нам гэдэг нь хамгийн гол нь боловсон хүчин, кадрынхаа бодлогыг сайн ажиллуулдаг. Хүний нөөцийг сайн шавхдаг тиймээ?
Гомбосүрэн -
Тийм.
Хишигсүрэн -
Тэртээ тэргүй бид нар нөгөө цөөхүүлээ учир профессионализмын хомсдолд дандаа л байгаад байна. Энэ цөөхөн ард түмэнд. Байгаад, бэлдчихсэн хэдхэн хүнээ байх ёстой газар нь аваачаад тавичихдаг байсан л байхгүй юу. Одоо бол мэргэжилтэй хүнд хийдэг ажил олдохгүй, мэргэжилгүй хүн амьдардаг нийгэм болчихоод байна ш дээ.
Гомбосүрэн -
Тийм тал байгаа.
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Хуучин МАХН-ын бодлогод бол муу тал энэ тэр бол бий л дээ.
Хишигсүрэн -
Гэхдээ?
Гомбосүрэн -
Гэхдээ ямарч байлаа гэсэн нуруутай гэж ярих юм. Сайн тал руу нь хийж явсан байх. Тэр бодлогын муу тал нь юу гэхээр бүлгийн эрх ашгийг жаахан өөр үзэл бодолтой хүн л юу гэдэг юм таягдуулаад байсан. Тэгээд сүүлд 90 онд гэнэтхэн Монголын нийгмээс хаанаас гарав гэмээр шал өөр үзэл бодолтой ардууд нэг мэдсэн чинь хэзээний бүрдчихсэн юм шиг гараад ирлээ ш дээ. Тэр чинь нөгөө МАХН-ын боловсон хүчний бодлогын алдаа байна гэж би их гомдолтой ярьж байна ш дээ. Нийгэмд тийм хүчийг бий болгосон. Түүнийг намын сул бодлого гэж хэлж болох боловч нөгөө талдаа тийм юмыг бүрдүүлсэн нэг бодлын сайн тал ч байсан юмуу. Тиймээ?
Хишигсүрэн -
Тийм.
Гомбосүрэн -
Муугүй сайн гэж байхгүй гэж ярьдаг шүү дээ. Янз бүрийн юм бодох юм.
Хишигсүрэн -
Одоо ч гэсэн өөр үзэл бодолтой хүн багтах газаргүй нийгэм улам аймаар батжиж байгаа юм биш үү?
Гомбосүрэн -
Хуучин бол ганц нам монополь байсан. Одоо тийм юм хоцорсон.
Хишигсүрэн -
Гэхдээ?
Гомбосүрэн -
Тэр хэмжээгээр алдаа байна гэж үзвэл...
Хишигсүрэн -
Аймаар байхгүй юу.
Гомбосүрэн -
/Инээв/
Хишигсүрэн -
/Инээв/ За өнөөдрийн яриагаа хоёулаа өндөрлөе.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
