Oyungerel
Basic information
Interviewee ID: 990487
Name: Oyungerel
Parent's name: Seded
Ovog: Höörhniihön
Sex: f
Year of Birth: 1953
Ethnicity: Halh
Additional Information
Education: higher
Notes on education:
Work: teacher
Belief: Buddhist
Born in: Tsenher-Mandal sum, Hentii aimag
Lives in: Tsenher-Mandal sum (or part of UB), Hentii aimag
Mother's profession: worker (herder background)
Father's profession: intellectual (herder background)
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
urban issues
education / cultural production
cultural campaigns
work
environment
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
childhood
schoolchildren's life
urbanization
Pioneers
Revolutionary Youth League
Chinese
student life
repression
cultural campaigns
belief
privatization
women's life
secondary school
consumer goods
democracy
Russians
nature and environment
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Сайнбилэг -
Заа сайн байна уу, та? Та өөрийгөө бидэнд нэг товч танилцуулахгүй юу?
Оюунгэрэл -
Заа, би Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал сумын дунд сургуулийн түүхийн багш, Оюунгэрэл гэдэг хүн байна.
Сайнбилэг -
Заа , Оюунгэрэл гуай та хэдэн онд төрсөн бэ?
Оюунгэрэл -
Би 1953 онд төрсөн
Сайнбилэг -
Та хаана төрсөн бэ?
Оюунгэрэл -
Хэнтий аймгийн Цэнхэрмандал суманд.
Сайнбилэг -
Яг энэ сумандаа л уу?
Оюунгэрэл -
Яг энэ суманд.
Сайнбилэг -
Та бидэнд амьдралынхаа тухай ярьж өгнө үү, та бага байхынхаа юмыг дурсахгүй юу?
Оюунгэрэл -
Заа, бага нас маань яахав, одоо өмнөх нийгмийн социализмын үед л бидний бага насны үед айхтар хүндрэлтэй юм байсангүй ээ. 61 онд одоо сумынхаа сургуульд орсон, тэгээд 8 жилээ төгсөөд, дараа нь 10 жилийн сургууль, тэгээд Улсын багшийн дээд сургуулийн газарзүйн анги төгсөөд, төвийн 10 жилд багшаар ажиллаад, одоо энэ сумандаа 30 гаруй жил багшийнхаа ажлыг хийж байгаа.
Сайнбилэг -
Та бага насныхаа тухай ярьж өгнө үү, таны бага сургуулийн өмнөх насанд хүүхэд байхад сум орны байдал ямархуу байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Би бас хөдөө байгаагүй ээ. УБ-т сургуульд ортлоо хотод байсан.
Сайнбилэг -
Та тэгвэл УБ хотынх юм байна тээ?
Оюунгэрэл -
Тийм. УБ хотод чинь тэр үед цэцэрлэг мэцэрлэгт явдаггүй байжээ, гэртээ л байдаг байсан. Гэрийн хүмүүжилтэй айлын ганц эрх охин, айлын өргөмөл эрх охин тэгээд л хашаандаа л хүүхдүүдтэй тоглодог, одоогийн бол УБ-ын 4-р дэлгүүрээс хойш одоо 3-р сургуулийн урд талд юмаа даа. 2 буудал гэж байдаг байлаа, хойшоо явдаг, тэнд л одоо бага нас маань өнгөрлөө. Аа тэгээд хөгшин аав ээж маань зунд л хөдөө гарч ирнэ, зундаа одоо гол усандаа, төрсөн ах эгч нартайгаа тоглож өсөөд л, намар нь хотдоо буцаад тэгээд өвөл нь бол хотдоо л байдаг байсан. Заа мэддэг юм маань одоо хамгийн гоё юм маань л Сүхбаатарын талбай дээр очно. Одоо нөгөө морь булгиулж байгаа хөшөө үзнэ. Ганц үздэг хөшөө нь тэр ч байсан юм уу. Тэгээд одоо хүртэл байгаад нь гайхдаг, сайхан санагддаг байхгүй юу.Одоо энэ төв цэцэрлэгийн урд байгаа, заа тэгээд “өндөр хоршоо”-гоор орно, ингээд бас нэг нэг олон жилийн өмнө санагдаад байгаам л даа, одоотой харьцуулахад. Бас ч яриад байхаар юмтай, за ингээд аав ээжийгээ дагаад гадуур гарах болохоор одоогийн “100 айл” юм даа, тээ. Маш их олон тийм хятадын мухлаг дэлгүүр, одоо нээх гоё одоо нарийн боов, янз бүрийн одоо чихэр жимстэй, их олон тийм жижиг юунууд байдаг байсан. Тэрүүгээр одоо явж амттан энэ тэр цуглуулж байхад их гоё, за мэддэг ганц дэлгүүр маань одоогийн хүнсний 4-р дэлгүүр, байдаг л байсан. Ийм л хүрээлэлд л байсан. Айхтар тэгж одоо бусдыг гадагшаа мэдэхгүй, одоо. Заа хөдөө бол ирээд хөдөөгийн амьдралд морь мал унаж байгаагүй сургуульд ортлоо бол, сүүлдээ бол тэр өргөж авсан аав ээж маань ч нас өндөр болоод, ингээд төрсөн юунууд дээрээ бүгдээрээ ирцгээж ингээд сургуульд орсон, за яахав тэгээд сургуульд ороод сурлага мурлага гайгүйтэй, тэгээд сонирхлынхоо дагуу багшийн сургуульд орж багш болсон доо.
Сайнбилэг -
Та ингээд бага насаа сургуульд л өнгөрөөж л дээ, тэгээд хятадууд их байдаг байлаа гэж хэллээ, тэр хятадууд тэнд юу хийдэг байсан юм бэ, тийм их олон хятад хүн байсиймуу?
Оюунгэрэл -
Олон л байдаг байсан даа, миний мэдэхээр одоо зүгээр ингээд эргээд бодоход тэр мухлаг дэлгүүр худалдаа эрхэлдэг байдаг байсан шиг байгаам. Заа өөр одоо миний мэдэх юу яадаг байсан ш дээ, айлуудын жорлон ухаад ингээд ачаад явдаг, бохирыг нь. Манайхан тэгээд хятадуудаар л ухуулдаг байсан ш дээ. Ингээд л өвлийнхөө юуг яагаад л тэгээд л илжиг луустай ингээд тэрэгтэй, тэгээд айлуудын жорлонг нь гудамжуудаар явж яадаг, аа ус өгдөг байсан. Тийм, ус зардаг, хятадууд нь ч авна, монголчууд нь ч авна. Бас нэлээн сүүлдээ сургуульд орохын өмнөхөн болохоор бас усны тэрэг машинаар өгдөг өмнө нь бол тийм байсан, тэгээд миний их сонирхож хардаг байсан юм бол одоо юу юм бэ, жаахан байсан болохоор сайн мэдэхгүй, одоо энэ шар дэлгүүрийн юуны хавьцаа юмаа даа, Туул муулын хавьцаа юмаа даа, тийм, тэр хавиар тэнд чинь хятадын мухлаг юунууд эгнэчихсэн ийм мухлаг юунууд, усны гудамж байсан байлгүй дээ тээ, жаахан байсан болоод, тэргээр одоо хааяа намайг дагуулж явдаг байсан юм бол, дэлгүүр хоршоо л явдаг байсан байх даа. Юуг их сонирхож харна, хятадын өнөө шувуун хөлтийг, аягүй олон байдаг байсан ингээд л, хүчтэйхэн салхи гарахаар ингээд бие биенээсээ зуураад зогсчихно, би хүүхэд юм болохоор ингээд л хөлийг нь хараад л,
Сайнбилэг -
Тэр ямар учиртай юм?
Оюунгэрэл -
Яагаав, нөгөө энэ хөлийг нь хатаачихдаг, тийм. Тэгээд тэр үед чинь жирийн хөлтэй эмэгтэй хятад байдаггүй байсан ш дээ, намайг жаахан байхад. Дандаа ийм жижигхэн хөлийг нь хатаагаад, даавуун юу углачихсан, тэгээд би одоо тэрийг бол түүх мүүхээс сонирхоод үзэхэд бол хятадын ёс заншилтай л холбоотой байсан юм билээ л дээ. Бас их эвгүй тийм харгис л арга байсан юм билээ л дээ.
Сайнбилэг -
Ямар учраас тэгж хатаадаг байсан юм ?
Оюунгэрэл -
Тэр чинь эр нөхөр дагаад ч юм уу, гадагшаа дотогшоо их хол явчихна гэсэн юугаар л бүр тийм уламжлалт зан заншил байсан юм гэнээ, номноос уншсан юм шүү тэр, тэгээд бүр жаахан охидуудыг бүр гаруут нь хөлийг нь арагш нь ингээд нугалж дараад бүр үеэр нь ингэж нугалж дараад, тэгээд тэр одоо давсны уусмал байдгиймуу, тэр нь ямар юм байдгийм, тийм юугаар хатаамал хэлбэрт оруулаад, тэгээд тэр миний уншсан юун дээр тэгж байналээ, одоо тэгж яасан юу бол ерөөсөө их сайн, насанд хүрээд бэр болж очдог, аа тийм хөлгүй бол ер нь тэр чинь одоо тийм дээд баян юугаасаа эхэлж байсан гэж байгаам, бүр одоо ядуу тариачин энэ тэр бол бас нэг их тэгдэггүй, тэр нь болохоор дараа нь бас бэр болгож авах айл олддоггүй, зүгээр хөлтэйгээ байвал, тэгээд тэрнийг нь бүр өөрснөө охин байхаасаа тэр хөлдөө өөрснөө шаахайгаа оёж сурдаг сургадаг, тэгээд л хатгамал энэ тэр хийгээд л, тийм гоё юугаар сургадаг ийм байсан гэж би нэг номноос уншиж байсан. Тийм л зан заншил байсан юм шиг байналээ.
Сайнбилэг -
Таны бага байхад сум ямаршуу байдалтай байдаг байсан бэ? Танд ямар санагддаг байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Одоо нэг их сумыг зун ирэхэд маань манай одоо төрсөн аав ээж маань сайхан Цэнхэрийнхээ голын эргээр зусланд гарчихсан байдаг байсан л даа. Тийм, тэгээд зусланд гарчихсан байдаг болохоор нэг их тэр сумын төвийн барилга байшин сонирхож тийм сэтгэгдэл төрсөн юм байдаггүй, зүгээр цэцэг навчин дээрээ яагаад л, цэцгээ дамжаад л тоглоод л, ишиг хургаа хариулаад л, хотын хүүхэд хөөрхөн идээ цагаан дээрээ л одоогийн энэ хөдөө гардаг хүүхдүүд шиг л байж байгаад л буцдаг байсан.
Сайнбилэг -
Одоо Цэнхэрийн гол маань таны бага байх шиг адилхан байж чадаж байна уу?
Оюунгэрэл -
Байхгүй ш дээ, одоо ширгэчихсэн ш дээ. Бага байхын бидний залуу зандан үеийнх шиг ч биш, одоо 5,6 жилийн өмнө л ширгэчихээд байна ш дээ. Энэ уур амьсгалын хуурайшилтаас болоод л ширгэчихээд байгаам ш дээ.
Сайнбилэг -
Цэцэг навч нь одоо байна уу?
Оюунгэрэл -
Ховор л доо, одоо жаахан аглаг буйдхан газар л яана уу гэхээс Цэнхэрийн гол маань бага байх шиг ч биш ердөө л 10-аад жилийн өмнөх ч байхгүй л болчихоод байгаа ш дээ. Цэцэг навч нь ч байхгүй, гол маань ч урсахаа байчихсан, тэгээд хөдөө гарна гэж их хөөрдөг байлаа, хот буцаад явахдаа их хөөрдөг байлаа, лав л тэр үед бид нар ердийн хөсгөөр явдаг байсаан. Машин тэрэгтэй ачааны машин л байдаг байсан даа. Тэгээд л бараг л 1 хоног л явдаг байсан, шавар ус ч их байдаг байсиймуу, техник нь ч жаахан хоцрогдсон одоогийнх шиг ямар ЖИП байсан биш, хонуут өнжүүд явсаар л хот явдаг, хөдөө гарч ирдэг л байсан.
Сайнбилэг -
Та 1-р ангидаа хаана сургуульд, энд орсон гэлүү?
Оюунгэрэл -
Энд орсон. Ер нь бол би бас ингээд сургуульд орохоосоо өмнө одоо ингээд ах эгч нараа дагаад, тэгээд аав, ээж маань ч заадаг байсиймуу, ном уншчихдаг, бүр ерөөсөө чөлөөтэй. Тэгээд л одоо “5 хархүү” энэ тэр гээд л хөөрхөн үлгэрийн ном энэ тэрийг чинь чөлөөтэй уншчихдаг, 5 настай байхдаа ингээд л уншчихдаг байсан. Тэгээд одоо уншчихдаг, одоо харьцангуй ингээд дуурайгаад биччихдэг, тоо бодчихдог болохоор 6 настай сургуульд орно гэж энд ирээд, тэгээд энд ирээд орно гэсэн чинь бүр жигтэй хачин жаахан юм байсан юм байгаа биз, шүд ам ч үгүй юм байна гээд намайг буцаагаад, за тэгээд 1 жил ахиад хотдоо оччихоод эргээд 7 настай болоод тэр өргөж авсан аав, ээжийн маань бие ч ядруу байсан гээд одоо жинхэнэ сургуульд орно гээд ирж байгаам. Тэгээд яасан их жаахан гээд тэгээд аав маань нэг эгчийн маань ногоон торгон дээлийг ингээд хөлийг нь далдрахгүй шахуу дээл өмсүүлээд, том харагдуулж байгаам, их өргөн бүс бүслүүлээд, тэгээд миний хүү шүдээ энэ тэр нээх битгий харуулаарай гээд ингээд аавтайгаа очсон чинь ахиад ...жаахан байна гээд шүдийг маань харсан, шүдтэйгээ байсан. Тэгсэн ахиад юу яагаагүй, авахгүй гээд ахиад шүдгүй байна, 8 хүрээгүй байна гээд, тэгээд урт дээлний ч хэрэг гараагүй, тэгээд уйлаад л ирсэн. Уйлаад буцаад, тэгээд ирүүтээ ерөөсөө бичиг баримтаа төрсний гэрчилгээгээ засч 8 хүргээд, шүд нь ингээд ургахгүй байгаамаа гээд ингээд 7-той сургуульд орсон. Тэгэхдээ энэ сургууль дээр орсон. Тэгээд манай өвгөн бид 2 чинь нэг анги шүү дээ. Бас нэгдүгээр ангид хамт тэгээд л одоо сурагч болсон доо.
Сайнбилэг -
Тэр үед сургууль ямар анги танхим ямар байсан, сурах бичиг эднүүс ямар байсан?
Оюунгэрэл -
Заа яахвээ, ер нь гайгүй. Ер нь бол хүүхэд болгон сурах бичигтэй, цагаан толгой .., би өөрөө юу яадаггүй байсиймуу, дутагдаж гачдаггүй аав ээж маань хангадаг байсиймуу, ер нь бичиг цаас дэвтэр номоор дутаж байгаагүй ээ. Давгүй л одоо тэгээд бид нарын үед чинь бас ч нэг 60-аад он болчихсон, нөгөө ногоон, цэнхэр дээлнээсээ салчихсан, хүрэн пансан формондоо орчихсон, бас давгүй л болчихсон байсан л даа. Яахав, одоогийн энэ юуг бодвол дүрээд бичдэг үзэгтэй, за сургууль бол галлагаатай, бас жаахан чернил мернил маань хөлдчихнө, бас юугаараа хувцас хунартаа барьж байгаад ингэж дүрж бичнэ, ширээн дээр тавивал бас хөлдчихнөө. Тэгээд л тэр болгон тийм айхтар бэрхшээл санагддаггүй л байсан. Тийм, давгүй сайхан, сургуульдаа их дуртай, онц сурна.
Сайнбилэг -
Анги танхим нь нээх сайн халдаггүй байж тээ?
Оюунгэрэл -
Яахав галлагаатай байсан. Одоо зарим газар тийм байдаг л даа. Тэгэхдээ тэр үед тийм галлагаатай л байсан. Хүйтэндээ хүйтэн, халуундаа халуун. 1961 онд сургуульд орсон.
Сайнбилэг -
Та тэнд хэддүгээр анги хүрч төгссөн?
Оюунгэрэл -
8-р анги. 8 жилийн сургууль байсан. 8-р ангиа төгссөн.
Сайнбилэг -
Таны тэр 8–р анги төгсөх тэр үеэр улс оронд ямар онцлог үйл явдал болж байсан бэ? Таны сэтгэлд мартагдашгүй үлдсэн юмнууд байна уу?
Оюунгэрэл -
Одоо онцлог үйл явдал ч одоо яахав дээ, социализмын үед л байсан даа. Тэгээд хүүхэд байсан болохоор айхтар муухай юмыг мэдэрдэггүй, нэг л их хөөрсөн баяссан, одоо нэг баяр ёслол болно, олон ч баяр болдог байж. Зарим баяр маань ч одоо болдоггүй, мартагдсан, Октябрийн баяр, майн 1-н гээд л, тийм. Шинэ жил, за уламжлалт баяр цагаан сар эд нар л одоо хүүхэд насны хамгийн гоё ийм одоо баярууд, энэ баяруудаас тэгээд одоо миний энэ хичээл зааж байгаа хүүхдүүд төсөөлдөггүй ш дээ. Нэг хөөрхөн улаан, цэнхэр туг барьчихаад л, тэгээд жагсана, за тэгээд л “Ура” хашгирна. Ура гээд л жагсана, сургуулийн хүүхэд ч ялгаагүй, сургуулийн хүүхэд чинь одооноосоо ч олон хүүхэд байсан. Тэгээд албан газрууд жагсана. Тэгээд их гоёно. Тэгээд хамгийн гоё дурсгалтай юу бол шинэ жилийн баяр, одоотой харьцуулахад түүх. Нэг түүх л болсон манай шинэ жилийн баяр. Одооны энэ их гоё гэрэл чимэглэл, саа, цацаг байсан биш, шинэ жилийн баяр дөхөхөөр учиргүй их баярладаг юу маань нөгөө биднүүс сургуулийнхаа шинэ жилийн модыг сүлд модоо чимэх даалгавар өгнө, тэр даалгавар болохоор ингээд гинжнүүд хийнэ, цаасан гинжнүүд, тэрийг бол одоо бараг 8 төгстлөө хийсэн байхаа. Тэгээд л дэвтрийн цаасаа ингээд л өнгө өнгөөр будаад л, хайчлаад л шөнөжин баахан жонхуу буцалгаад л, баахан гинжнүүд хийнэ,тэгээд л тийм л юмаараа шинэ жилээ чимчихнэ.
Сайнбилэг -
Өшөө ямар баяр байсан бэ, мартагдсан гээд байгаа өөр ямар байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Өөр одоо улсын наадам цагаан сар, Октябрийн баяр, майн баяр хоёр бол одоо хүүхдүүд нээх мэдэхээ больчихсон ш дээ. Яахав би түүхийн багшийн хувьд л ийм ийм юм болсон гэж ярина уу гэхээс биш, нийтээрээ бол мэдэхээ больчихсон ш дээ. Энэ 2 баяр байна. Аа бусад нь бол тэгээд болж л байсан баяр байна даа.
Сайнбилэг -
Баатарчууд гэж байсан уу?
Оюунгэрэл -
Байлгүй яахав, бидний үед баатарчууд гэж байсан. Заа бид нар чинь 1,2-р ангийнхан баатарчууд, 3-аас дээшээ пионерийн гишүүд, 7-р ангиасаа эвлэлийн гишүүн. Заа ингээд 1,2-тоо баатарчууд улаан бүч зүүхгүй, заа онц сурвал түрүүлээд пионерийн гишүүн болноо, ангиасаа нэг 5,6 хүүхэд онц сурсан нь арай нэг түрүүлээд улаан бүч зүүгээд, пионерийн гишүүн болно. Тэр бол хачин сайхан баяр, түрүүлж улаан бүч зүүсэн пионер бол тэр сургуульд их хүндэтгэлтэй, тэгээд л нөгөө их том улаан бүчийг чинь зүүхдээр салхины уруу , өөдөө тэрийг хийсгэж гүйх шиг гоё юм байхгүй./инээв/ хачин гоё, тийм. тэгээд бас нэг сурлагаар хоцорсонууд нь 3-т нь пионерт яахад, шигшигдээд үлдчихнэ. Одоо их том шийтгэл байсан юм шиг байгаамаа, тэр үедээ, пионерт элсэж чадахгүй бол. Заа пионерийн гишүүн байхад бол одоо маш их олон үйл явдлууд болдог байсан даа. Шугам жагсаал энэ тэр гээд. Одоо бодоход үр дүнтэй их гоё юмнууд байсан шиг байгаа юм. Бүгд ч одоо бас тийм биш, одоо бас эргэж хэрэглэмээр. Заа пионерийн шугам жагсаал болно, рапорт/илтгэл/ -оо өгнө, салаа бүлгэмүүд жагсана, одоо бас тэр одоо пионерийн бүлэг салаа бүлгэмийн зохион байгуулалт, их олон ажлыг амжуулдаг байсан байгаам л даа. Бид нар энгүүгээрээ одоо ингээд л төлөвлөгөөт эдийн засгийн үед амьдарч байсан юм чинь, одоо суманд гэхэд бүх л юманд төлөвлөгөө өгнө ш дээ. Яс түүнэ ч гэдгиймуу, яс цуглуулна ч гэдгиймуу, энэ болгонд хүүхдүүд бүгд гар бие оролцдог, тийм. аа тэгээд одоо айл юунуудад тусална, жишээ нь одоо ганц бие хөгшин байлаа гэхэд л салаагаараа очоод л модыг нь хөрөөдөөд өгнө, бүр гоё ингээд бүрээ бөмбөртэйгээ очоод л гадаа нь нижигнүүлээд л, тэгээд л энэ сумынхан чинь тэрийг чинь их сонирхож харна, тэр айлын гадаа пионерийн гишүүд очоод бүрээ бөмбөрөө дуугаргаж байна, сайн үйл бүтээж байна, гэнэ. Аа бас шийтгэл бас байна. Хичээлээс хоцорсон ч байдгиймуу, хичээлээ тасалсан энэ тэр байвал бүрээ бөмбөртэйгээ жагсаж очоод гадаа нь пижигнүүлчихнэ. Нөгөө хүүхэд ахиад таслахын аргагүй, ахиад гэрийн гадаа бүрээ бөмбөр пижигнүүлэлтэй биш, тиймээ. Ингээд бас их хүмүүжлийн ач холбогдолтой их олон бас тийм ажлууд зохиогддог байсан бид нарын бага насанд гэж боддог бас. Бүгдийг үгүйсгэх бас аргагүй.
Сайнбилэг -
Салаа, бүлгэм, шугам жагсаал гэж юу болдог байсан бэ, та тодорхой ярьж өгөөч?
Оюунгэрэл -
Энэ саналгүй яахав, заа салаа бол нэг 10-аад хүүхэд, пионерүүд, нэг ангид нэг 25, 26 хүүхэдтэй, заа тэгээд 2 салаа, эсвэл 3 салаа, 10-аад 10-аад хүүхэдтэй, салаан дарга нар гэж байна, салаан дарга нар нь энэ ханцуй дээрээ нэг ийм улаан зураастай тэмдэгтэй, аа улаан бүчин дээрээ нэг нарийхан цэнхэр тууз давхар оёсон ялгарах тэмдэгтэй, заа ингээд салаан дарга гэхээрээ нэг 10 хүүхэд хариуцсан дарга, дараа нь бүлэг болно, салаанууд нь нэгдээд нэг бүхэл бүтэн нэг анги нь бүлэг, бүлгийн дарга нь салаанаа саа арай бас ялгарна, улаан туузан дэрээ 2 шар хөндлөн зураастай, тийм. Бас алаг галстук зүүчихнэ, ингээд одоогийн бол ангийн дарга болно. Заа ингээд бүлгүүд гэдэг маань ангиуд болчихноо доо тээ. Тэгээд сургуулиараа хүүхэд маань бүлгэм нь болно. Бүх пионеруудаа хамруулсан бүлгэмийн дарга гэхээрээ сургуулийн хамгийн шилдэг нэг хүүхэд л одоо нэг ёсондоо бүлгэмийн дарга нь болчихож байгаам. Заа бас эмблем ялгарна, 3 зураастай таван хошуутай болно. Их том дарга байна, биднүүс бол тэрнээсээ айна, эмээнэ. Үүнээсээ гарахгүй заа тэгээд энэ хүүхдүүдийг багш нар сайн зохион байгуулдаг байсан байх л даа. Ингээд одоо пионерийн идэвхтнүүд гэж байгаам, тэд нар ангиудаа дааж ажиллана, за шугам жагсаал бол 7 хоногтоо нэг удаа, бүх пионерууд сургуулийнхаа өмнө нэг сайхан Т хэлбэрийн жагсаал яагаад, тэгээд яг цэргийн зохион байгуулалт маягаар одоо бодож байхад, рапортоо өгөөд л салаа бэлэн, бүлэг бэлэн, бүлгэм бэлэн гээд нэг пионерийн удирдагч гээд нэг багш, энийгээ шугам жагсаал гэдэг. Шугам жагсаалаараа яахав, одоо 7 хоногтоо хийх ажил юугаа танилцуулаад, ажлаа дүгнэж яагаад, пионерийн дуугаа дуулаад тэгээд хаалтын шугам жагсаалд рапортоо өгөөд, тэгж шугам жагсаал хийдэг байсан.
Сайнбилэг -
Галстук чинь бас учиртай байсан гээ биз дээ?
Оюунгэрэл -
Галстук учиртай тэр чинь ялгаа нь яг одоо улаан бүчнийхээ учрыг заа юу билээ, байз. Үзүүр нь юу билээ урт нь эвлэл, богино нь пионер билүү, пионер. Аа ардах нь нам энэ зангилаа нь нам, эвлэл, пионерийн одоо тэр юугаа тийм зангидсан бат холбоо гэсэн.
Сайнбилэг -
Энэ хүүхдүүд бас субботник хийдэг байжээ, тээ та ярилаа ш дээ, түрүүн? Субботник гэж юу байсан бэ,тэр талаар тодорхой ярихгүй юу?
Оюунгэрэл -
Субботник манайд ч одоо хоцрогдсон байхаа даа. Субботник бол яахав дээ, сум орны нийтийн ажилдаа л хүүхдүүд гар бие оролцож байна гэсэн үг л дээ. Тийм. тусалж байна гэсэн үг. Тэгэхдээ одоо бид нарын шавьтай харьцуулахад их ажил хийж байсан юм шиг байгаам. Одоо бодоход. Ер нь л хүнд хүчир ажил их хийдэг байсан. Тэр маань ч бас аргагүй байгаам. Ингээд улсаас аймагт, суманд төлөвлөгөө өгнө, сум маань албан байгууллагад төлөвлөгөө өгнө. Заа чухам хүүхдүүд ямар ямар ажил хийдэг байсан бэ гэвэл хог шороогоо цэвэрлэнэ, тэр түүхий эд түүнэ, одоо яс хаягдал яс энэ тэр. Ямаа самнана, хотын ноос түүнэ. Жаахан том болсон хүүхдүүд нь хөдөө багш нартайгаа суурь багуудаар явж айлын хашаа, саравч энэ тэрийг дулаалж өгнө, бүр сургуулийнхаа мод түлээг бэлдэлцэнэ. Томхон биетэй эрэгтэй хүүхдүүдээ аваад мод түлээнд юу яана, намар хадланд явна, өвс бухалдах нуруулдах хадлангийн ажил хийнэ, тариа хураалтанд явна, ер нь оролцохгүй ажил хүүхдэд бараг байгаагүй юм шиг санагдаад байгаам даа. Тийм.
Сайнбилэг -
Энэ пионер болчихсон хүүхдүүд 8-р ангидаа эвлэлд элсдэг гэсэн, энэ Эвлэлийн багуулага гэж юу вэ?
Оюунгэрэл -
Эвлэлийн байгууллага гэдэг маань энэ одоо залуучуудын байгууллага ш дээ. Тэр үедээ Хувьсгалт Залуучуудын Эвлэл гээд, одоо бол Залуучуудын Холбоо гээд залуучуудын байгууллага гээд. За эвлэлд элсэхэд бас л шалгууртай даа. Эхлээд бас л пионераасаа шилдгүүд нь эхэлж, Эвлэлийн гишүүн болно. Заа тэгээд тэр үед чинь бас л баярт үйл явдал байсиймуу даа. Улаан бүчээ тайлаад, Эвлэлийн тэмдэг зүүгээд, өнөө Эвлэлийн батлах авахаараа жигтэйхэн хөөрдөг л байсан. За тэгээд 7,8-даа бүгдээрэнг нь тэгээд Эвлэлд элсүүлээд за тэгээд Эвлэл гэхээрээ арай том болчихож байгаам даа, пионераасаа. Ордог ажил төрөл нь ч арай томроод л явчихна. Хурал хуй нь том залуучууд ах эгч нартайгаа Эвлэлийн хуралд сууна. Тэр одоо бас их том үйл явдал юм шиг байгаамаа. Эвлэлийн хурал гээд л сум чинь бүхэл бүтэн Эвлэлийн үүр, хороотой ш дээ, бүх сумдад. Тэгээд нэг даргатай. Тэгээд тэд нар залуучуудаа нэгтгээд л ингээд л бас л бүх л сумынхаа ажил төрөлд оролцдог, тэгээд залуучууд маань уриалах ёстой, тэгээд тэрэн дээр чинь сургуулийн хүүхдүүд нэмээд ингээд яахлаар чинь ингээд л том болчихсон, их л том ажил юунд ордог, хурал нь бол сум орныхоо л ажил юутай холбогдсон мөн л одоо дээр газраасаа ямар үүрэг даалгавар өгсөн байна, тэр болгоныгоо л биелүүлэх л ийм л юу хийдэг байсан даа. Үүрэг амлалт авахуулна.
Сайнбилэг -
Эвлэлийн батлах гэж байсан, ямар нэгэн хураамж авдаг уу?
Оюунгэрэл -
Хүүхдүүдээс нэг их авдаггүй байсан байхаа. Тийм. Юу яахдаа бол хэдийг ч авдаг байлаа даа, бүр ажилтай төрөлтэй улсуудаасаа л авдаг байсан. Сарын цалингаас ажилтай улсуудаас 20 мөнгө юм уу даа. Тэрийг нь ч мартчихаж.
Сайнбилэг -
Заа тэгээд 8-р ангиа төгсөөд 10-р ангиа хаана төгссөн бэ?
Оюунгэрэл -
10-р ангиа би Налайхад төгссөн. Ер нь бол 8-р ангиа төгсөөд, бидний чинь үед сурлагаар нь хуваарилдаг, сургууль төгсөхөд конкурс эхэлчихсэн байсан ш дээ. Тэгээд Хэнтийн төвийнхөө 10 жил рүү ордог байсан. Би өөрөө ах энэ тэр маань Налайхад байсан болохооор өөрийнхөө хүсэлтээр Налайхын 10 жилийг төгссөн. Налайхын 10 жилийг 71 онд “Алтан гадаст 10 жил” гээд тэгээд л конкурсын шалгалтаар өөрөө сонирхсон багаасаа л багш гэдэг мэргэжлийг сонирхдог байсан, тоглодог гол тоглоом маань ч багш л болж тоглодог байсан. Тийм, тэгээд Багшийн Дээд Сургуулийн /УБДС/ түүх- газарзүйн ангид конкурс өгөөд, Налайхаасаа л тэр ангид нь би ганцаараа орж байсан байхаа.
Сайнбилэг -
Конкурс гэж юу вэ ?
Оюунгэрэл -
Конкурс гэж уралдаант л шалгалт юм даа. Дунд сургуульд 10 жилээ төгссөн хүүхэд л нөгөө тухайн шатныхаа сургууль дээр очоод тэнцэх одоо шалгалтаа л өгч байгаа юу шүү дээ. Тийм, тэгээд оноогоороо тэнцсэн нь ороод л ..,
Сайнбилэг -
Тэгээд та монгол УБДС-д ?
Оюунгэрэл -
УБДС нэртэй одоо бол Монгол улсын Багшийн Их Сургууль /УБИС/ гэдэг.
Сайнбилэг -
Аа тэр үедээ дээд сургууль байж тээ?
Оюунгэрэл -
Тийм одоо бол Багшийн Их Сургууль нэртэй.
Сайнбилэг -
Заа тэгээд таныг УБДС-д оюутан болж ороход төлбөр хэдэн төгрөг авч байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Төлбөр авахгүй ш дээ. Төлбөр авахгүй, тэгээд бас сурлагаараа сайн сурвал стипенд гэж, юу гэдэг билээ.., тэтгэлэг байхаа.
Сайнбилэг -
Сурсныхаа төлө улсаас мөнгө аваад байнаа даа?
Оюунгэрэл -
Сурсныхаа төлөө улсаас тэтгүүлж сурсан юм ш дээ, бид чинь ер нь. Одоо бол бид өгч сурч байгаа ш дээ. Тэгэхээр чинь одоо .., за одоо тэр чинь хэд байсан юм бэ, стипенд маань. 180 байсан байх. Одоо ингээд л 1-р курст ороод л яахаар, заа тэгээд мэрийж сурах хэрэгтэй, сайн сурах хэрэгтэй, тэгвэл одоо тэтгэлэг маань нэмэгдэнэ, заа ингээд 2-р кзурстээ 240 төгрөгний тэтгэлэгтэй болно. Онц сайн сурлаа. Заа ингээд 3-р курсээсээ бүр одоо яасан, 3 төгсөх жилээс 3-р курсээсээ эхлээд, одоо сайн сурахад 240 юм байна, за тэгээд онц гардаг боллоо, 300 төгрөгний тэтгэлэгтэй, тэгээд тэр дотроо бас баян оюутан болно ш дээ, давгүй. Тийм. бүр одоо их сайн улирал алгасалгүй яавал “Сүхбаатарын нэрэмжит шагналт цалин”-т гээд л тэр бол дээд сургуульд цөөхөн хүн байдаг байсан. За нэг 2,3-хан хүн л. Заа ингээд оюутан байхад бол айхтар аав ээжийгээ холголгүйгээр өөрөө ингээд авсан тэтгэлэг стипенд юугаараа амьдраад л, оюутны байрандаа амьдраад л, өөрийгөө хувцаслачихаад хооллочихоод, айхтар дээгүүр биш ч гэлээ өлсөхгүй, цангахгүй л төгссөн дөө.
Сайнбилэг -
Оюутны байр гэж байсан тээ?
Оюунгэрэл -
Байсан, одоо ч хэвээрээ. Одоо ч хэвээрээ ш дээ.
Сайнбилэг -
Оюуны байранд тэнд амьдрал яаж өрнөдөг байсан бэ, тэр үеийн оюутнууд? Байрны төлбөр төлдөг байсан уу?
Оюунгэрэл -
Тэр үеийн оюутнууд.., 20 төгрөг л төлдөг. 20 төгрөг маань оюутны байранд байх хөлс маань юм шиг байгаам. За тэгээд байрандаа бол одоо бол мэдэхгүй байнаа, би одоо хүүхдүүдээ ч оюутны байранд байлгасангүй. Өөрснөө бол их сайхан байдаг байсаан. Айхтар тийм олуулаа байгаагүй. Нэг тасагт л нэг 4 охин, тийм. Тэгээд өөрснөө тэтгэлэгээсээ мөнгө нийлүүлээд, тэгээд л 10 20-иор нийлүүлээд, хачин нарийн тооцоо хөтөлнө, ба зах зээлд орох гэж байсиймуу даа. Одоо нэг талх аваад, тэрийгээ заавал хүргэхээр л ингээд. Заа ингээд өнөөдөр нэг талх авлаа, нэг хил /кг/мах авлаа, өнөөдрийн жижүүр оюутан тэрүүгээрээ хоолоо хийлээ. Гэтэл өнөөдөр хэд байлаа, гэтэл өнөөдөр 10 төгрөг хоолондоо төлөвлөчихсөн байлаа гэхэд тэгвэл тэрнээс 20 мөнгө үлдчихсэн ч байдгиймуу, тэгвэл яг бичээд дараачийнхаа жижүүрт өгнө. Тэгээд тэр тооцоо бодоод, дараачийнхдаа. Ингээд л болоод л төгсдөг байсан. Тэр үеийн харин нэг онцлог нь оюутны байр их дэг журамтай, гадна дотны хүн орохгүй, одоо бас нэг яриад байгаа янз бүрийн асуудал байдаг, архи дарсны асуудал байхгүй, ерөөсөө байхгүй. Хэрвээ оюутан хүн архи үнэртүүлбэл нэлээн хатуухан сануулах барих, оюутны зөвлөлийн хурлаар орох ийм арга хэмжээ байна. Нийлж архидах, “шоу” энэ тэр ерөөсөө байхгүй. Тийм л харин үед төгссөн.
Сайнбилэг -
Та 10 жилийн дараа УБ-т эргэж очиход юмыг арай ондоо нүдээр хардаг болсон байх, тэр үед УБ таны бага байх үеийнхээс хэрхэн яаж өөрчлөгдсөн байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Өө сайхан өөрчлөгдсөн байсан ш дээ, би ч багадаа ямар тэгж их гадуур дотуур явж тэр нь энэ нь гэж мэддэг байсан биш, оюутан болоод очихдоо УБ-т төөрчихдөг л болчихсон байсан даа. Төөрчихдөг л байсан, ер нь.
Сайнбилэг -
Хамгийн том нүдэнд харагддаг юм нь?
Оюунгэрэл -
Өө тийм, байлгүй яахав, одоо энэ чинь “өндөр хоршоо” гэдэг маань их дэлгүүр болчихсон. Одоогийн энэ их дэлгүүр маань энэ тэр баригдчихсан, тэгэхдээ тэр биднүүсийн багад байсан л байлгүй дээ, кинотеатр эд нар байсан байхаа. Өөрөө л мэддэггүй байснаас биш. Энэ олон гоё барилга байшингууд маань босчихсон байсан ш дээ. Сайхан болчихсон байсан. Их дээд сургуулиуд баригдчихсан, тэгээд 10 жил л, 10 жилийн хооронд л юм даа.
Сайнбилэг -
УБ-н хүмүүсийн тэр хүнтэй харьцах харьцаа, гутал хувцас, эдэлж хэрэглэж байгаа юмс нь ялгаатай байсан уу ?
Оюунгэрэл -
Өөрчлөгдсөн, ялгаатай байлгүй яахав. Тэр чинь бид нарыг оюутан болоод очиход УБ-ын маань бас л бид нарт. Тэгэхдээ яахвээ Налайхад төгссөн болохоор бас л жаахан /инээв/ ойролцоо, гайхаж нүд алдаад байх юмгүй, өнөө Налайхын чинь хүүхэд хагас, бүтэн сайнаар вагоноор хот орчихдог, автобусаар УБ орчихдог, ах эгч нартайгаа явдаг, яг оюутан болохдоо нэг их гайхаж цочирдоогүй л дээ. Ерөөсөө өөрөө УБДС-иа олж очоод л ганцаараа конкурс шалгалтанд орчихож байсан. Тэгээд л буцаад л вагоноор Налайх руугаа ирчихэж л байсан. Шалгалтаа өгчихөөд л, тэгэхээр бас л дасчихсан л байж.
Сайнбилэг -
Тэр үед эрэгтэй эмэгтэй хүмсүүдийн хувцаслалт нь ямар байсан бэ, таны оюутан болсон үед?
Оюунгэрэл -
Оюутан болох үеийн чинь мода загвар бол бас санаанд байж л байна л даа. Тийм. Ер нь бол оюутнууд бид нар бол яг европ хувцсанд орчихсон байсан, хөвгүүд маань бол хичээлд яг зангиа зүүсэн костюм, пиджактай, охидууд бол бас ерөөсөө тэр үеийн юбка цамц өмсчихсөн, бүр одоо бид чинь гангалж дэгжилж чаддаг болчихсон, шилэн терко, өндөр өсгийтэй гутландаа орчихсон байсан үе. Ганцхан загвар маяг нь л гутал нь шөвгөр байсан уу, юбка нь богинохон байсан уу гэдэг тэр л болохоос биш. Хотын соёлтой болчихсон байсан ш дээ. Ер нь бол зангиагүй бол хичээл эд нарт оруулахгүй. Тийм сайхан хүмүүжилтэй болчихсон байсан. Одоо бол харин костюм, пиджак шаарддаггүй ш дээ.
Сайнбилэг -
Таны хамаатан садан дундаас ямар нэг хэлмэгдэлд өртсөн хүн бий юу? Танд дуулсан тийм яриа байдаг уу?
Оюунгэрэл -
Байлгүй яахав дээ, хэлмэгдэл чинь ер нь дайраагүй өрх айл бараг байхгүй ш дээ. Тийм. одоо манай суманд чинь 100 гаруй хүн хэлмэгдэлд өртсөн гэж байгаам. Манай одоо өвөг аав, аавын аав, тэр чинь энэ сумын анхны сумын дарга хүн байсан.
Сайнбилэг -
Хэн гэж хүн байв?
Оюунгэрэл -
Мөржав. Мөржав гэдэг хүн байсан. Ааваасаа л дуулсан. Бид нар ямар тэр хүний царайг харсан биш. Тэгээд тэр хүн чинь анхны сумын дарга байж байгаад ахин сонгогдсон, 2 дахиа сонгогдсон, бүүр. Тэр хүний тухай ярьж байх нь бас жаахан юм бичих гээд байхдээр бас асууж ярьж байгаагүй. Тэгээд Мөржав гэдэг хүн байсан юм гэнэлээ, тэгээд 2 дахиа сумын дарга байж, сум орондоо хүндлэгдсэн, их сайхан хүн байсан гэж настайчуул ярьдгийм. “Хөөрхөн гуай” гэж хүндлэгдсэн хүн байсан юм гэнэлээ. Нэрээр нь ч хэлдэггүй Хөөрхөн гуай л гэдэг, одоо чухам хөөрхөн сайхан байсиймуу, зүгээр хүндлэгдсэн нэр байсиймуу, мэдэхгүй. Тэгээд 2 дахь удаагаа сумын даргаа хийж байгаад одоо 37 оны тэр их хэлмэгдлийн үед тэр үед чинь бараг бүх сумын дарга, аймаг тиймээ бараг л томхон албан тушаалтай хүмсүүд л баригдахад л явчихсан юм байналээ л дээ. Тэгээд сүүлд нь бол цагаадсан юу нь ирсэн, тэгэхээр бас хэлмэгдэл бол айл өрхийг юу яасан. Манай аав бол хүний ганц хүү. Тийм. аавыгаа баригдах үед бол хорин хэдтэй л байсан. Тэгээд аав маань бас энэ мил тод байдалд байгаагүй хүн шүү дээ. 90-ээд оны үед нас барсан юм чинь. Бид нарт бол айхтар тодорхой ярьдаггүй байсан. Тэгээд сүүлд нь л бүх юм чөлөөтэй болсон үед л ээж мээжээсээ асууна. Нарийн бас нэг сайн мэдэхгүй яахав, сумын дарга хийж байгаад л ингээд баригдаад явсан гэдэг юм. Тэгээд бид нар бол бас том болсон хойноо хөөцөлдөх газраар нь хөөцөлдөж материал затериалыг нь сонирхож үзсэн, тэгээд цагаадсан байсан. Ямар ч хэрэг хүлээгээгүй. Тэгээд хүлээгээгүй болохоор юу л яасан юм шиг байлээ л дээ. Тэр хэлмэгдээд л нас барсан юм шиг байналээ. Тэгээд анкет юун дээр нь бол яахав, өөр нэг тодорхой юм байхгүй. Бүр нэлээн сүүлд үзэхэд л ямар ч хэрэг хүлээгээгүй л гэсэн л байсан. Тийм.
Сайнбилэг -
Та соёлын довтолгооны талаар юу мэдэх вэ?
Оюунгэрэл -
СД одоо айхтар сайн мэдэхгүй дээ. Ер нь бол шалгадаг барьдаг, айл өрхөөр явдаг, үздэг хардаг байсан ийм юмыг бол одоо мэдэх юм. Заа тэгээд цагаан хэрэглэлтэй болсон уу, дотуур хувцас хэдэн ээлж үү, одоо бодоход бол инээдэмтэй, тэр үед бол ач холбогдолтой байсаан. Хувцас хунараа сольдоггүй байсан улс нь сольдог, цагаан хэрэглэл хэрэглэж мэддэггүй улс нь одоо тэрийгээ бас нэг хэрэглэж эхэлсэн, эхэлдэг ийм л байсан. Аа тэгээд ер нь бол манай аав ээж чинь бас тэр үедээ ажилтай төрөлтэй улсууд байсан болохоор бид нарыг энэ СД-ны үеийн сайн жишээнд оруулж байсан уу, гэхээс мууд нь оруулж байсангүй л дээ.
Сайнбилэг -
Таны гэр бүл бол сэхээтэн элит гарлын улсуд байсан байна ш дээ, тиймээ ?
Оюунгэрэл -
Элит ч юу байхав. Ер нь бол малчин гаралтай. Аав маань бол малын эмч байсан. Тийм. Аав маань насаараа малын эмч хийсэн. Ээж маань ерөөсөө тогооч л хийж байсан. Тийм. Гэхдээ ээж маань бас ингээд л энэ СД-ны үед чинь ээж маань шинэ бичиг үсгийн багш байсан байгаам. Тийм. Тэгээд л одоо ингээд л суурь юугаар явдаг, хөдөө суманд чинь одоо шинэ бичиг үсэг ингээд л яахад, цөөхөн хэдэн хүн сурдаг юм байна ш дээ. Тиймээ. Нөгөө курс семинарт нь яваад, тэгээд ирээд шинэ бичиг үсгийн багш болсон гээд ярьдаг. Тэгээд л одоо морин дэл дээгүүр яагаад л өнөө нэг “Шинэ үсгийн багш” гээд нэг хөөрхөн кино байдаг, яг л тэрэн шиг л нэг жаахан хүүхэд л ингээд бичиг үсэг зааж явсан гээд тэгдээд бас тэр мэргэжил өвлөгдсөн юм байгаа биз.
Сайнбилэг -
СД-г ямар учраас хэрэгтэй гэж үзсэн юм бол, төр засаг ?
Оюунгэрэл -
Өө энэ хэрэгтэй гэж үзэлгүй яахав дээ, би бол хэрэгтэй л гэж үздэг. Яахав энэн дээр жаахан хэтрүүлсэн, улсуудыг жаахан цочирдуулсан, энэ тэр юмнууд байдаг л байсан байх. Аливаа юм сөрөг талтай юм чинь. Жишээ нь одоо СД-оор чинь 1-т бичиг үсэгтэй болгочихлоо, тиймээ. Харанхуй бүдүүлэг байсан ол бичиг үсэгтэй болгочихлоо, заа тэгээд яахав дээ, юм болгон дээр нь шүүмж яриад байвал үндэсний уйгаржин бичгээ орхисон шинэ криллтэй болсон гээд л ярих л байх л даа. Гэхдээ дэлхийн соёл ш дээ энэ чинь, одоо орж ирлээ ш дээ, бид нар чинь. Заа эрүүлийг хамгаалах талд өвчин эмгэгтээ баригдсан халдварт өвчин үй олноороо өвддөг байсан, нийгмийн арьс өнгөний өвчин энэ тэрээсээ салгасан СД-оор чинь. Тийм. Заа тэгээд соёлжилтын талаар ч хамаагүй дээр болсон. Тийм, ахуйн соёлоор чинь хамаагүй дээр бололгүй яах юм. Одоо жишээ нь бид нараас өмнө гээд л үзэхэд чинь одоо монголчууд маань үстэй дээлээ нөмрөөд л хэвтдэг юм уу тиймээ, тийм л байсан шүү дээ. Дээлээ өрөөлдөөд л нөмрөөд л хэвтдэг, заа одоо зүгээр одоо ахуйн ингээд л тогоо шанага ч гэсэн зүгээр одоо бас нэг зүгээр усаараа зайлчихаад л, Марко Пологийн тэмдэглэсэн шиг шөлөөрөө саваа зайлаад, буцаагаад хийчихдэг монголчууд гэдэг шиг, ер нь тиймэрхүү бас л хэцүү л байсан даа. Тэр үед чинь одоо олон юм нэвтэрсэн шүү дээ. Савангаар нүүрээ угаахаас эхлээд, оогоор шүдээ угаахаас эхлээд тиймээ, цагаан хэрэглэл дотуур хувцсаа солихоос эхлээд тиймээ. Ингээд ахуйн соёлд хүртэл их юм нэвтэрсэн л гэж боддог ш дээ,СД-нд. Яахав зүгээр сөрөг юу нь бол хэт улсуудыг шахсан, тэрэнд нь жаахан хүмүүс эмзэглэсэн энэ тэр юу байдаг байсан байх. Гэхдээ СД-ны үед бол хэлмэгдүүлэлт шиг бариад тавиад байх явдал ч байгаагүй байхаа. Зүгээр арга хэмжээ авах, нэр усыг нь дурдах, энэ тэр тийм юмнууд л байдаг байсан байх, бас нарийн мэдэхгүй. Хүүхэд байсан болохоор.
Сайнбилэг -
СД сургууль дээр байдаг байсан биз?
Оюунгэрэл -
Байна ш дээ, одоо сургууль дээр. Муухай анги, анги мангиа цэвэрлэхгүй бол нэг том чихмэл гахай авчраад тавьчихдаг байсан ш дээ, ангид. Тийм. аягүй том гахай, тэр гахай авсан ангийн хүүхдүүд жигтэйхэн ичиж зовно. /инээв/ Хурдан гахайгаа ангиасаа гаргахын тулд анги танхимаа их сайхан цэвэрлэнэ, бас нэг шударга шаардлага ч байсиймуу, тэгээд нөгөө гахай тэнээд явна, хамгийн муухай ангиар, тэгээд ангиуд сайхан байвал гахай сургуулийн складанд орчихдог, тийм байхгүй юу.
Сайнбилэг -
Аа их сайн байвал яах уу ?
Оюунгэрэл -
Сайн байвал шилжин явах туг энэ тэр өгнө. Сайн анги гээд “цэвэрч анги” “соёлч анги” гээд. Юу нь одоотой ч адилхан л даа. За бас сумын төв дээр ч адилхан томоо гахай, албан газар айл өрх хогоо цэвэрлэхгүй бол тэр бас СД-ны маань нэг хэлбэр юм даа. Нөгөө гахайгаа аваачаад тавьчихна, одоо бас гахай хэд хонохоор торгуультай гэдэг айсан уу, үгүй юу мэдэхгүй юм. байсан ч байж магадгүй. Тийм. тэгээд л одоо тэр гахайг явуулахын тулд л хогоо сайхан цэвэрлэнэ. Одоо ч болохгүй юмгүй ш дээ, хотын нэг хогтой гудамжинд нэг гахай тавьчихсан байхад хурдхан зайлуулахыг л бодно ш дээ.
Сайнбилэг -
СД-оор ямар ямар салбарт их чухал өөрчлөлтүүд гарсан юм бэ?
Оюунгэрэл -
За ер нь бол тэгээд л төрийн байгууллагуудад илүү их өөрчлөлт гарсан гэж боддог доо. Үгүй ээ одоо хөдөө аж ахуй /ХАА/-д гэсэн. Одоо бол цагаан халаттай үнээгээ сааж байгаа хүн байхгүй ш дээ. Тэр үед чинь цагаан халат өмсүүлээд үнээгээ саалгадаг байсан ш дээ, саальчдыг. Тэгээд одоо сүү тушаахад чинь одоо энэ кино юунаас үзэхэд чинь цагаан халаттай саальчид байгаа биз дээ. Бас тэр чинь нэг ариун цэвэр тиймээ, халдвар малдвар орох, одоо цагаан идээтэй харьцах энэ тэрд бас хэрэгтэй л байсан байх гэж боддог, тийм. Ганцхан тэрийгээ нэг хэвшиж өгдөггүй л байсан бол уу даа. Дарга нар ирэхээр цагаан халатаа гаргаад, тэгээд цааш нь хийчихдэг байсан уу л гэхээс.
Сайнбилэг -
Эрүүл мэндийн салбарт ямар нэгэн өөрчлөлт орсон уу?
Оюунгэрэл -
Эрүүл мэндийн салбарт байлгүй яахав. Одоо энэ чинь ариун цэвэр байна, нийгмийн халдварт өвчингүүд байхгүй боллоо,
Сайнбилэг -
Би сонсож байсан, улаан тарианы хүүхнүүд гэж. Тэр ямар учиртай юм бэ ?
Оюунгэрэл -
Тэрийг багадаа мэддэггүй байжээ. Улаан тарианы хүүхнүүд гэж нэг сайхан хүүхнүүд л хөдөөнөөс ирдэг, баяр наадамд ирж байгаа юм шиг л гоёчихсон, тэгээд одоо тариагаа тариулж байгаа гээд л, суман дээр юм уу аймагт л өчнөөн хоног л явдаг, сүүлд л одоо бодоод л яаж байхад л, тэр нийгмийн халдвэрт өвчнийг л хүчээр л ингэж албадаж л эрүүлжүүлж байсан ач холбогдолтой л юм байсан юм байна.
Сайнбилэг -
Та оюутан байлаа, та хэдэн онд төгслөө?
Оюунгэрэл -
75 онд.
Сайнбилэг -
Заа тэгээд 75 онд төгсөөд та юу хийсэн бэ?
Оюунгэрэл -
75 онд төгсөөд л шууд төвийн 10 жилд шууд багшаар ажилласан даа. Аймгийн төвийн 10 жилд багшаар ажиллаад, тэнд нэг 8-р анги төгсгөөд, тэгээд өөрийнхөө орон нутагт хүсэлтээрээ ажиллая гэж ирээд тэгээд л одоо болтол ажиллаж байгаа.
Сайнбилэг -
Та тэгвэл Хэнтий аймгийн төвд байсан юм байна тээ. Хэр хугацаанд уу ?
Оюунгэрэл -
Жил хэртэй ажиллаад л тэгээд л энд байгаа багштай яахав дээ, тэр үед бас гэрлэж бариагүй, ганцаараа байсан. Аав ээждээ ирнэ, орон нутагтаа ирнэ, тэгээд л ирсэн л дээ.
Сайнбилэг -
Таныг очиход Өндөрхаан хот ямаршуу байдалтай байдаг байсан бэ, барилга байгууламж ч байдгиймуу, хүмүүсийн амьдрал УБ хотынхоос ямар ялгаатай байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Төгсөөд ирэхэд бол би чинь өмнө нь аймгийн төв дээр байгаагүй юм чинь, яахав, одоогийн байгаа бүх обьектууд байсан даа, одоо сүүлийн үед нэмснээс бусдууд нь. Дэлгүүр хоршоо бүх л одоо соёлын үйлчилгээ, номын сан, бүх л юмнуудтай л байсан л даа, аймгийн төв болохоороо давгүй. Орон сууцны барилгуудтай, нэг 10 жилтэй байсан, одоо дөрвөн 10 жилтэй болчихсон, нэг 10 жил хоёр 8 жил байсан юм, аймгийн төвд.
Сайнбилэг -
Та тэгээд хэдэн онд энэ сумандаа эргэж ирэв ?
Оюунгэрэл -
76 онд ирсэн. 76 онд ирээд, түүх газарзүйн багшаа хийгээд, 5-р анги хүлээж аваад, тэгээд л 8 төгсгөөд, бид нарын төгсөлтүүд 8 жилээр л төгсдөг байсан юм чинь, тэгээд одоо 9 жилийн сургууль, тэр хооронд чинь 7,8 төгсөлт хийсэн. Олон шавь нартай одоо бол сургуулийн ахмад багш.
Сайнбилэг -
Таны амьдралын туршид харж байхад Монгол дахь шашин шүтлэг хэрхэн яаж өөрчлөгдөж ирэв ээ? Таны бага байхад таны аав ээж шашин шүтдэг байв уу?
Оюунгэрэл -
Бидний бага үед бодвол дотроо шүтдэг байсан байх. Ерөөсөө бидний сургуульд байх үед бол ерөсөө тийм ил юм байдаггүй байсан. Манайд ч тийм ил бурхан энэ тэр байдаггүй. Тэгэхлээр хөөрхий дотроо л шүтдэг байсан байх даа, ил энэ тэр гаргаж ч болдоггүй л байсан байгаа биз дээ, бид нарын хүүхэд үед чинь. 60,70-аад оны үед. Тийм учраас бид нарт ч одоо тийм одоо шашны нөлөө байхгүй, маань мэгзэм ч байхгүй л өссөн ш дээ. Тэгээд яахав 90-ээд онд л чөлөөтэй болж ардчилсан хувьсгал маань ялж л тэгээд энэ тэр шашин чөлөөтэй болсноос хойш л одоо бүүр хэзээ хойно л бид нар одоо гандан энэ тэр л үзлээ ш дээ. Тэрнээс мэддэггүй байсан ш дээ. Гандан гэж байдаг л гэж мэдэхээс мэддэггүй очдоггүй, аав ээж маань дагуулж очдоггүй л байсан. Одоо бол яахав ингээд чөлөөтэй, хүүхдээ дагуулаад Гандан дээгүүр нэг очоод, хүрд эргүүлчихээд ирэх юутай, айхтар гүн сүсэглэж мэдэхгүй, аа тэгээд 90-ээд оноос хойш бол одоо бол хүн болгон л шашин шүтэх нь чөлөөтэй болчихсон, хүмүүс маань шашнаа ингээд шүтдэг л боллоо.
Сайнбилэг -
Та Христийн шашны тухай юу гэж боддог уу? Одоо ер нь аягүй их гадуур явдаг болсон байна ш дээ?
Оюунгэрэл -
Христийн шашны ерөөсөө мэдлэг их тааруухан даа. Одоо хотод их олон Христийн сүмүүд байдаг гэнэлээ, яг тэнд энд байдаг гэдгийг сонирхдоггүй, цугларалтууд болдог гэнэлээ. Заа манай суманд ч бас хааяа нэг Христийнхэн гээд солонгос, монгол нийлсэн улсууд ирдэг. Энд хөдөө талдаа бол гүн гүнзгий орчхсон юугүй, жаахан амьдралын түвшин доогуур эмзэг бүлгийнхэнтэй голдуу тулж ажиллаад байх шиг байдгийм. Сургуулийн маань хүүхдүүдээс нэг тиймэрхүү гэр бүлд байгаа хүүхдүүдэд дэвтэр ном өгсөн, чихэр печенье өгсөн явж байдгийм. Тэрнээс тийм сүсгэлчихсэн нэвтэрчихсэн улсууд хөдөө орон нутагт нэг их мэдэгддэггүй юмаа. Хотод ямаршуу байдгийм.
Сайнбилэг -
Танай нутагт социализмын үед бөө байсан уу?
Оюунгэрэл -
Байгаагүй, ер нь манай нутаг нэг их бөө байдаггүй ш дээ. Яахав дээхнэ лам нар байсан л байх. Одоо манай нутаг чинь лам ч байхгүй ш дээ. Хүмүүс гайхдаг юм билээ, бас нэг янз бүрийн одоо найр хурим ч бай, нас барагсдын оршуулга юу ч бай, ламгүй ш дээ. Одоо энд тэндээс залж ирж байгаа л байдгийм даа.
Сайнбилэг -
Дээр үед сүм хийд байгаагүй юу?
Оюунгэрэл -
Өө байсан гэсэн, тийм. Байсан гэнэлээ. Хурал хуй, хүрээ хийдүүд байсан гэнэлээ, бид нар бол тэрийг мэдэхгүй болохоор
Сайнбилэг -
Юуны хийд гэж байсан ?
Оюунгэрэл -
Юуны хийд гэдэг байсан юм бол доо, одоо хурал гэдэг байсан байх, би одоо сайн мэдэхгүй ш дээ.
Сайнбилэг -
Та ер нь нэгдэлжүүлэх хөдөлгөөний талаар мэдэх үү, танд сонссон зүйл байна уу?
Оюунгэрэл -
Өө яахав дээ, түүхийн багш болохоор түүхийн талаасаа л мэднэ. Тэрнээс яг суманд яасныг бол мэдэххгүй ш дээ. Манай аав ээж л одоо нэгдэлд их л мал хөрөнгөө нийгэмчилсэн гэж ярьдгийм. Өө яахав дээ, тэр үедээ бас давгүй чинээлэг л хүмүүс байсан гэдэг, баян тарган одоо биш байхаа. Ер нь одоо 2 азарга адуу, хичнээн бог, бод ч гэдэг билээ, бас л их хөрөнгө юугаа нийгэмчилсэн гэж ярьдгийм. Хамгийн түрүүнд л одоо тэр хөдөлгөөнд л оролцож л байсан гэж.
Сайнбилэг -
Аав ээж чинь ярихдаа нэгдэлд ороход өөрсдийн дураар орсон уу, эсвэл хүчээр орсон гэдэг үү?
Оюунгэрэл -
Өө одоо манай аав ээжийг бол ер нь л нэг нийгмийн идэвхтэй л хүмүүс байсан гэж боддогийм. Бид нарыг ч нэг тиймэрхүү маягаар хүмүүжүүлчихсэн, тэгэхлээр одоо ингээд л дээрээсээ л төр засаг маань нэгдэл нийгмийн ажил ингэж одоо нэгдэлжих өрнөж байна гэвэл ер нь тэгж албадуулж шахуулаагүй байхаа. Өөрснөө ороод л өөрснөө тэндээ ажиллаад л, нэгдлийнхээ бүх ажилд л оролцоод л яваад л байдаг байсан. Өмнө нь бол нэгдэл нийгэм яагаагүй байхад бол хувийнхаа хэдэн малаар л боломжийн амьдралтай хөрөнгөтэй улсууд байж л байсан. Тийм.
Сайнбилэг -
Та тэгээд 90 оны хувьчлалаас нийгэмчилсэн малаасаа юм авсан уу?
Оюунгэрэл -
90 оны хувьчлалаар чинь нэгдлийн гишүүдэд л мал яаснаас төсвийн газрын ажиллагсдад айхтар юм оногдоогүй ш дээ. Тэгээд бид нар чинь болохлээр нөгөө ягаан цэнхэр тасалбараа өгөөд л тэрийгээ одоо би чинь юунд өглөө дөө, “Говь” руу өгсөн байх. Өгсөн л гэдгээс цаашгүй ингээд л орхичихсон.
Сайнбилэг -
Таны аав ээж чинь маш их мал нийгэмчилж байсан байна ш дээ?
Оюунгэрэл -
Яахвээ, бид нарт бол тэгж яагаагүй ш дээ. Ерөөсөө тэгж төсвийн газрынханд мал яагаагүй, аа юунд бол яг нэгдлийн гишүүн гэсэн улстаа бол өгч байсан. Тэр үед аав маань ч байгаагүй, ээжийн маань нэр дээр нэг цөөн тооны мал ирсэн. Тийм. Багцаагаар нэг 10 гаруй бод байх байх. Бог мал. 10 гаруй бог мал, 2,3 бод ч гэдгиймуу. Ирсэн. Айхтар сонирхож байсангүй, хэдэн мал авч байсан бэ ч гэсэнгүй. Өрх энэ тэр тусгаарлачихсан байсан болохоор.
Сайнбилэг -
Та өмч хувьчлал болж байхад багш хийж байсан болохоор танд юм оногдоогүй, тэр цэнхэр ягаан тасалбар гэж юу вэ ?
Оюунгэрэл -
Цэнхэр ягаан тасалбар маань өмч хувьчлалын маань л нэг ёсондоо юу биз дээ, хувьцаагаа оруулах л эрхийн бичиг ш дээ. Тиймээ. Энэ маань ч одоо бид нарт хэрэгтэй л юм байсан байх даа. Бид нар чинь одоо тэгээд л хаячихсан ш дээ.
Сайнбилэг -
Та цэнхэр тасалбартай их хувьчлал гээд байсан ш дээ, нөгөөх нь бага хувьчлал гээд, тэр цэнхэр хувьчлалаа та хаана өгсөн бэ?
Оюунгэрэл -
Говь-д.
Сайнбилэг -
Тэгээд тэр юу болсон бэ?
Оюунгэрэл -
Мэдэхгүй тэр одоо юу болсныг ч мэдэхгүй. Тэгээд л орхичихсон.
Сайнбилэг -
Аа та бага хувьчлалаа яасан?
Оюунгэрэл -
Ягаан уу?
Сайнбилэг -
Ер нь хувьчлал таны өдөр тутмын амьдралд яаж нөлөөлсөн бэ?
Оюунгэрэл -
Сайн мэдэхгүй ш дээ, тэгэхдээ яахав дээ. Тэр үед чинь ямар мал эд нар байсан биш, одоо тэр аав ээж маань өгсөн, малын өмч хувьчлалын бас ингээд л айл өрх болоход маань өгөөд л, тэгээд л бид нар чинь одоо яахав, цөөхөн тооны бас нэг амин хувийн мах худалдаад авчихгүй, сүү худалдаад авчихгүй, тэгээд яг малаа өөрсдөө маллахгүй болохлээр айхтар ч өсөхгүй, бас тэгээд тэрний маань юу байх л даа. Бид нар мал худалдаж аваагүй юм, тэгэхээр тэр ээж аавд маань өгсөн өмч хувьчлалын малын л үр төл бид нарт ингээд ирээд л байж байгаа гээд л боддог ш дээ. Өөр нөгөө тасалбараараа бол одоо үр дүнг нь үзээгүй л дээ. Ердөө юу ч мэдэхгүй ш дээ /инээв/.
Сайнбилэг -
Таны бодож байгаагаар хувьчлал эрэгтэй, эмэгтэй улсудад ялгаатайгаар нөлөөлсөн үү?
Оюунгэрэл -
Одоо мэдэхгүй юмаа. Ёстой мэдэхгүй.
Сайнбилэг -
Хүн болгонд л адилхан байсан уу?
Оюунгэрэл -
Эрэгтэй, эмэгтэй гэж нэг их зааглаагүй байхаа.
Сайнбилэг -
Ер нь одоо таны амьдралын туршид эмэгтэйчүүдийн амьдрал байдал нь яаж өөрчлөгдөж ирсэн бэ? Эмэгтэйчүүдийн байдал өмнө нь ямар байсан?
Оюунгэрэл -
Зүгээр өөрөө ингээд ажиглахад өөрийн орон нутаг юу яахад бол ер нь одоо 70, 80-аад оны үед одоо хөдөө орон нутгийн боловсролтой, мэргэжилтэй сэхээтнүүдийн ихэнх нь эрэгтэйчүүд байдаг байсан. Эмэгтэй хүн цөөхөн. Аа гэтэл одоо ингээд харахад сургуулийн багш нар 2,3-хан эрэгтэй, тэгээд л эмэгтэйчүүд, эмнэлгийн ажилтнууд эмэгтэйчүүд. Тэрбайтугай төр захиргааны ажилтнууд хүртэл эмэгтэй л голдуу болчихож байна ш дээ. Тэгэхлээр эмэгтэйчүүдийн маань боловсрол мэдлэг чадвар одоо дээшлээд л байгаа юм болуу даа гэж бодож байна даа. Тийм, тийм л юм шиг байгаам. Тийм. Их дээд сургуулийн юуг одоо орж байгаа оюутнуудыг ч харсан эмэгтэй оюутнууд л их байдаг боллоо ш дээ. Тэгэхлээр ямар ч байсан эмэгтэйчүүд маань бас өөрснийгөө боловсруулах юу талаараа бол их л ахиц гарч байна л гэж бодож байна даа.
Сайнбилэг -
Эмэгтэйчүүдийн талаар төр ер нь ямар ямар бодлого явуулж ирсэн бэ, социализмын үед?
Оюунгэрэл -
Социализмын үед эмэгтэйчүүдийн талаар заа ер нь бол бас хөдөлмөрийн юуны хуваарийн ялгаа ч бас байсан л байх. Хүнд хөнгөний юугаар тиймээ, эмэгтэйчүүдийн ажилладаг салбарууд гэх мэтээр, бас нэг хэсэг бол ингэдэг байсан ш дээ, сургуулийн чинь хуваарь энэ тэр цаанаасаа зааж тэгэхэд бол эмэгтэй хүүхэд тэд энэ тэр гэж заадаг байсан байхгүй юу. Тийм, хүйс зааж ирдэг байсан. Тэр нь ч бас эмэгтэйчүүдийг сургууль соёлд оруулах боломжийг нээсэн бол уу гэж, одоо тэгээд Монголын эмэгтэйчүүдийн байгууллага гэдэг маань эмэгтэйчүүдийнхээ соёл, биеэ авч явах тиймээ, боловсрол мэдлэгээ дээшлүүлэх энэ талд бол нэлээн нөлөөлсөн. Эмэгтэйчүүдийн байгууллага чинь нөлөөлдөг л байсан.
Сайнбилэг -
Монголын эмэгтэйчүүдийн байгууллага гэж юу байсан бэ, ямар ажил үйлчилгээ явуулдаг байсан ?
Оюунгэрэл -
Монголын эмэгтэйчүүдийн одоо бол Монголын эмэгтэйчүүдийн холбоо гээд, яахав дээ, сум болгонд бол эмэгтэйчүүдийн зөвлөл тиймээ, эмэгтэйчүүдийн зөвлөл гэж байсан. За тэр үеийн одоо нэлээн гайгүй сэхээтэн эмэгтэйчүүд нь ингээд нэгдээд, тэгээд л одоо сум орныхоо юунд тэр дундаа эмэгтэйчүүдийнхээ нийгмийн асуудлыг шийдвэрлэх энэ тэрд бас нэлээн их үүрэг гүйцэтгэсэн л газар байдаг байсан. Одоо ч бас ажиллаж л байгаа л даа. Тийм.
Сайнбилэг -
Ер нь одоо олон хүүхэдтэй эмэгтэйчүүдийг одон медалиар шагнадаг байсан уу?
Оюунгэрэл -
Заа тэр тухай бол яахав, мэдэлгүй яахав дээ. Одо олон хүүхэд гаргасан юунуудад одон медалиар шагнадаг байсан. Энэ бол яахав эмэгтэйчүүдээ хүндэлсэн үр хүүхдээ яасан нэг талдаа , нөгөө талдаа бол хүн ам зүйн бодлоготой л холбоотой л доо. Ерөөсөө л хүн ам зүйн бодлоготой л холбоотой. Төрөлтийг одоо яах, хүнээ өсгөх, тиймээ. Энэнтэй л хүн ам зүйн төрийн бодлоготой л холбоотой л гэж боддог. За тэгээд нийгэмтэйгээ холбоотой жаахан буураад ахиад одоо арга хэмжээ авсныхаа дүнд бас арай хүн амын өсөлт яаж байгаа ш дээ. Нэмэгдэж байгаа. Тэр бол бүтнээр нь авч үзвэл бүр цогц бодлого л байсан шиг байгаам. Хүүхдүүдэд нь мөнгө өгөөд л, тиймээ. Олон хүүхэдтэй хүнд, тэгэхдээ бид нарыг сургуульд байхад олон хүүхэдтэй бол хүүхдийнхээ мөнгөөр л бараг болчихдог байсан ш дээ, амьдрал нь.
Сайнбилэг -
Хүүхдийн мөнгө гэж юу вэ ?
Оюунгэрэл -
Хүүхдүүдэд нь одоо яг нарийн яаж өгдөг байсан юм бэ, 5 хүүхэдтэй хүнд 16 нас хүртэл нь өгдөг байсан юм уу, тэр хууль дүрмийг нь мэдэхгүй. Хүүхдийн мөнгөө авсан гээд л ер нь олон хүүхэдтэй айл тэр хүүхдүүдэд өгсөн тэтгэмж ч юм уу, тэргээрээ давгүй л хүүхдээ хувцаслаад л, хичээлийн ном дэвтрийг нь хангаад л, ингээд л явуулчихдаг байсан.
Сайнбилэг -
Монголын хүүхдийн байгууллага, монголын пионерийн байгууллага гэж байсан уу?
Оюунгэрэл -
Пионерийн байгууллага. Монголын пионерийн байгууллага гэдэг байсан.
Сайнбилэг -
Тэр ямар учиртай байгууллага байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Одоо хүүхдүүдийн хүмүүжил төлөвшилтөнд нөлөөлөх л ийм байгууллага байсан. Тэгээд хүүхдээ бас нийгмийн амьдралд идэвхтэй оролцуулах талаас нь гол одоо тэр байгууллага чинь их анхаардаг байгууллага байсан даа.
Сайнбилэг -
Аа эвлэл гэхээрээ?
Оюунгэрэл -
Аа эвлэл гэхээрээ арай дээшлээд залуучуудынхаа хүмүүжил төлөвшил, залуучуудаа нийгмийн амьдралд татан оролцуулах тиймээ тэр талаараа бас залуучуудыг бас нэгтгэдэг, ийм л одоо байгууллага.
Сайнбилэг -
Ер нь одоо таны амьдаралд ямар нэгэн үйл явдал гүнээр нөлөөлсөн тийм явдал байдаг уу?
Оюунгэрэл -
Сайн талаасаа юу, сөрөг талаасаа юу?
Сайнбилэг -
Сайн талаасаа гэвэл ?
Оюунгэрэл -
Жишээ нь юу байх уу? Ямаршуу юм байх уу?
Сайнбилэг -
Хамгийн сайн, баяртай болсон үйл явдал танд юу байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Яг одоо айхтар дугаарлаад хамгийн гэхгүй бол зөндөө л баяртай үйл явдал байсан ш дээ. Би ч одоо хүүхэд байхаасаа эхлээд онц сураад л, шагнал авахад л хөөрнө. Тийм. Сургуулиа шалгалтаа амжилттай сайн яахаас эхлээд л, одоо бас л их сайхан баяртай, бүүр одоо юу бол их л баяртай үйл явдал байсан шиг санагддаг юм. Одоо 10-р анги төгсөөд юуны.., их дээд сургуулийн шалгалтандаа ороод, тэр олон зуун оюутнуудаас жишээ нь одоо миний ангийн оюутнуудаас УБ-т багшийн их сургуульд 300-аад хүүхдүүд өрсөлдөөд, 3-хан л хүүхэд авч байлуу, үгүй ээ тэрэнд багтаад орчихсондоо учиргүй их баярлаж байсан санагддагийм. Заа тэгээд л хүний амьдралд юу эс байхав. Сайн багш гэж магтагдаж байлаа, шагнал урамшил авч байлаа. Тэр болгонд л хүн баярлалгүй яахав. Сайхан гэр бүл байлаа. Үгүй ээ, би одоо яахав ер нь бол өөрөө ч багшийн ажилдаа дуртай, дур сонирхолтой, хүүхдэд их хайртай хүүхдүүддээ хүндлэгдсэн, өөрийнхөө системийн бол бүх л шагналыг авсан. “Ардын боловсролын тэргүүн” гээд л Яамныхаа бүх л шагналыг л төрийнхөө одоо “Хөдөлмөрийн хүндэт медаль”, тэгээд зөвлөх багшийн зэргээ 2 удаа хамгааллаа, багшийн мэргэжлийн хэмжээнд бол ёстой бол авах л ёстой бүх юмаа авсан, хүндлэгдсэн сургуулийн ахмад багш. Энэндээ ч их баяртай л явдаг. Ер нь ч одоо тэгээд сайхан гэр бүлтэй, үр хүүхэдтэй хүний амьдралд баяртай юм бол зөндөө.
Сайнбилэг -
Аа харин цочролд орсон ч гэдгиймуу, муу болсон зүйл гэвэл?
Оюунгэрэл -
Ер нь гайгүй шүү. Жаахан тийм азтай одонд төрсөн юм бол уу даа. Айхтар муугүй, гэхдээ амьдралд бол байлгүй яахав дээ, тийм. Нийгэм талаасаа гадна талаасаа хэлмэгдэж орж гутралд орж байсан байхгүй дээ, бараг. Айхтар толбо болж үлдсэн юм. Хувь хүний амьдралд бол эцэг эхээ алдахаас эхлээд л, яахав дээ.
Сайнбилэг -
Таны амьдралд ер бусын бусдаас онцгой гэхээр зүйл байна уу?
Оюунгэрэл -
Одоо онцгой гэхээр зүйл мэдэхгүй юмаа. Өөрөө бол би энэ багшийн мэргэжлээ их сайхан онцгой мэргэжил эзэмшчихсэн л гэж боддог. Наддаа бол энэ онцгой л юм байдаг. Аа бусад хүмүүст бол бас яахав, жирийн л нэг багш л байдаг байх. Би мэргэжлээрээ л их бахархдаг. Аа тэгээд бүр онцгой дурлаж сонирхдог юм маань, мэргэжлийнхээ юугаар тэр юм уу, ургамал юу, байгальдаа их татагддаг, байгальдаа тийм. одоо сайхан цэцэг навч тарих, байгальдаа ингээд яваад ирэхээр одоо ингээд л нэг юмнаас тасарчих шиг л болдог. Тэгээд тэр бол хувьдаа бол онцгой их сайхан л гэж боддог.
Сайнбилэг -
Та одоо ингээд багш хүн, 70 оны, 80 оны, 90 оны хүүхдүүд хоорондоо ямар ялгаа байна?
Оюунгэрэл -
Ялгаатай, ялгаатай. Тэгэхдээ бол бас ингээд багшийн юугаар харахаар ч тэгдэг юм уу, зүгээр нэг хүмүүсийн ярьж байсантай бол санал нийлдэггүй. Яагаад вэ гэхээр ингэдэг. Одоогийн хүүхдүүд ямар дэггүй ямар юу болчихсон юм бэ гэж ярьдаг байхгүй юу. Тэгэхэд намайг ингээд 70-аад оны үед багш болж ирэхэд одоо ингээд хүүхдүүдийн үймүүлж байгаа ч юм уу, хүмүүжлийн байдал бол ер нь бол нэлээн бүдүүлэгдүү талдаа. Одоогоор бол нэг соёлгүй талдаа. Багш нартайгаа харьцаж байгаа нь ч тэр, одоо дэггүйтэж үймүүлэхдээ сургуулийнхаа цонхыг ч хагалчих жишээтэй, тиймээ, ингэдэг. Одоо бол тиймгүй ш дээ, хүүхдүүд. Ер нь одоо тэр харилцааны соёл энэ тэр гэхэд, хөдөө бол. Би УБ-т мэдэхгүй байна, гарч байгаа кино энэ тэрээр янз бүрийн юм гарч л байх юм. Хөдөө бол тиймгүй. Ер нь одоо хүүхдүүдийн харилцааны соёл, хувцаслалт, ер нь одоо нийгэм сургууль соёл юундаа хандах хандлага, надад бол илүү сайжраад л байгаа санагддагаа. Тийм. Сайжраад дээшлээд байгаа санагддаг. Би чинь 70-аад оны 80-аад оны 90-ээд оны хүүхдүүдийн багш гэхэд бол ер нь л ухамсрын төлөвшилт энэ тэр бол илүү л болж байгаа юм шиг санагддаг. Харин жаахан дутагдалтай тал нь бол тэр үеийн хүүхдүүд илүү хөдөлмөрч, ялангуяа тийм хар бор ажилд бол илүү сайн, за тэгээд сэтгэлгээнд нь ч өөрчлөлт гарсан дөө. Одоо 70,80-аад оны үеийн шавь нар маань бишгүй л одоо нэгдэл нийгмийн ажилд дайчлагдаад яахад багш нар нь ч ялгаагүй зүгээр л явна ш дээ. Яваад л байна, ажиллаад л байна. Одоо бол хүүхдийн нэг л юм хийлгэхэд мөнгөгүй бол бараг л хөдлөхгүй дээ. Тиймээ, тийм шүү дээ. Тэгэхлээр энэ чинь нийгмийнхээ юуг дагаад л хүүхдийн хүмүүжил төлөвшил сэтгэлгээнд бол өөрчлөгдчихөж байгаа юм чинь.
Сайнбилэг -
Та сургуулиас бусад газар ямар боловсрол эзэмшсэн бэ?
Оюунгэрэл -
Ер нь бол багш нар бид нар чинь байнга л боловсрол юугаа дээшлүүлдэг ш дээ, ингээд л. Заа төгссөн даруйдаа бол 5,5 жилээр ингээд л багшийн их сургууль дээрээ очоод Боловсролын институт дээрээ очоод, мэргэжлээ дээшлүүлнэ. За одоо сургалт семинаруудад одоо бол кредит цагтай сургалтуудад багш нар чинь байнга л хамрагдана, бараг бүр ингээд тийм. Яахав бүр их гадаад, дотоод дахин ийм сургууль гэсэн юм бол байхгүй биднүүдийн үед ч тийм боломж байсангүй дээ. Аа зүгээр мэргэжлийнхээ хэмжээнд бол одоо би бол гучин хэдэн жил ажилласан гээд яалгүй одоо очоод л юундээр боловсрол хөгжлийн юун дээр ахиад л сургалт юундаа суугаад л, үгүй ээ одоо залуучууд компьютер яачихвал, би одоо компьютер эзэмшихгүй бол болохгүй гээд л, бас л нэг сурах гээд л, арай ч гадаад хэл мэлээ чадахгүй шиг, тэгээд л бас давгүй л.
Сайнбилэг -
Ер нь таны мэдэж байгаагаар боловсролыг төр ер нь яаж удирдаж ирсэн бэ?
Оюунгэрэл -
Боловсролыг төр яахав яг юун дээрээ бол тэргүүлэх салбар л гэдэг, яг удирдахдаа тэргүүлэх салбарын хэмжээнд авч үздэггүй л юм шиг санагддаг, олон жил ажиллахад. Тэгээд боловсролыг маш их тийм нэг талдаа шинэчлээд ч байгаа юм шиг, нэг талдаа бол тийм системгүй ч юм шиг болгочихоод байгаа ш дээ. Хүүхдүүдийг чинь нэг ухруулаад л нэг дэвшүүлээд л нэг алгасуулаад л, тогтворгүй байгаа, миний бодлоор энэ боловсролын талаар төр бодлого ч тогтворгүй боловсрол маань ч тийм сайхан жигд тогтвюортой хөгжил рүү орж чадахгүй байгаа. Одоо ч тийм. монгол бичгийг нэг заагаад л нэг болиулаад л, орос хэлийг нэг аваад л нэг болиулаад л, ерөөсөө тэгээд л тэр нь яг их сургууль дээрээ очихоор зөрчилдөөд л, ингээд л байдаг ш дээ. Төр тэргүүлэх салбар болтол анхаарч үзэхгүй байгаа. Тийм.
Сайнбилэг -
Социализмын үед ч багшаар ажиллаж байлаа ардчиллын энэ үед ч багшаар ажиллаж байсан. Тэгэхээр хамгийн эрх мэдэлтэй хүн бол захирал байхаа. Захирал багш нартайгаа нартайгаа ямархуу харьцдаг байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Социализмын үед ер нь шударга шаардлага байсан бол уу гэж боддог. Тийм. яахав, дээрээсээ ч шаардлага хатуу байсан байх. Ер нь бол тэгээд бүхэл юманд л өндөр шаардлагатай. Тийм ч учраас бид нар нэлээн юм суралцаж, бас нэлээн чадал дадал олж байсан байх гэж боддогийм. За одоо бол яахав дээ, тийм нэг өрсөлдөөний маягаар ер нь шударга шаардлага маань аль аль салбарт л үгүйлэгдээд л байгаа ш дээ. Тийм.
Сайнбилэг -
Тэр социализмын үеийн захирал одоогийн захирал хоёр яг юугаараа ялгаатай байна?
Оюунгэрэл -
За яахав 2 талын л юутай нэг бодлын нэг шударга шаардлагатай мөртлөө дикттаурын хэлбэрээр ч гэдгиймуу, тиймээ. Яах хэлбэр гэдэг юм б дээ, одоо шууд л захиран тушаах л юм даа, тиймээ. Бүх л тэр үеийн дарга нар захиран тушаах тэгэхлээр яахав дээ нэг чөлөөтэй сэтгэлгээ, бас байхгүй одоо багш нарч гэсэн яг л хий гэснийг л хийнэ, тэрнээс гадуур ч нэг юм хийгээд байж болохгүй, тийм л байсан. Аа одоо бол бас чөлөөтэй, бас зөвшилцсөн, ийм юунд л орчихоод байна л даа. Тэгээд тэр маань улсуудад янз янз нөлөөлнө, тэр одоо захиран тушааж яаж байгаа үед бол сайн ч бай, муу ч бай, тэр тухайн мэргэжилдээ дуртай, ч бай, дургүй ч бай, шууд зүтгэдэг, аа одоо бол яахав ингээд нэг тийм чөлөөтэй болоод ирэхээр чинь бүх юмыг одоо захиран тушааж болохгүй, тэгвэл үнэхээрийн ажилдаа сонирхолтой нь бол ажлаа хийгээд мэдээд чадаад гараад ирдэг, аа чадахгүй жаахан сонирхолгүй ч байдаг юм уу, тиймээ. За яахав дээ, нэг багш л болбол гэснүүд бол бас нэг хаягдаад ажлын үр бүтээл багатай ийм л болчихоод байдаг шиг байна ш дээ, удирдлагын хувьд бол.
Сайнбилэг -
Ер нь ингээд бодож байхад тэр үеийн захирал ч юм уу эсвэл тэр үеийн дарга нарын биеэ авч явж байгаа байдал, үг яриа, эдэлж хэрэглэж байгаа зүйлс, хувцас зэргэ нь доод тушаалын хүмүүсээсээ ялгардаг уу?
Оюунгэрэл -
Ялгарна л даа. Нэг айхтар ч тэр үеийн хүмүүсийн чинь хувцас үгүй л биз дээ. Дарга нар маань малчныхаараа явна, үстэй дээлээ өмсөөд л гардаг, контортоо юугаа яагаад л нэг их айхтар гял цял юм тэр үед байсан биш, мода загвар нь ч байсан биш. Ерөнхийдөө бол дарга гэж айхтар хүндлэгддэг л байсан шүү дээ. Хүмүүс айхтар хүндэлдэг тиймээ. Тийм. бас даргын үг бол үг. За дарга буруу ч байсан зөв ч байсан шүүмжилж болохгүй л байсан үе байх л даа.
Сайнбилэг -
Та ер нь социализмын үед гадаад улсуудтай цуг байж үзэв үү, хамт ажиллаж?
Оюунгэрэл -
Социализмын үед чинь за манайд чинь орос багш байсан. За бид нарыг юу байхад байсан юм байна, сурагч байхад байсан юм байна. Орос хэлний багш нэг орос мэргэжилтэн ирж байсан. Аа зүгээр 90-ээд оноос хойш бол гадаадын мэргэжилтэн манай сургуульд ажиллаж байсан. Тийм.
Сайнбилэг -
Та тэр орос багш ямар хүн байсан талаар ярьж өгөхгүй юу? Зан харьцаа ажил байдал нь?
Оюунгэрэл -
Өө тэр үеийн чинь одоо 70,80-аад оны үед аа үгүй юм байна, жаран хэдэн оны үед манайд нэг 1 жил шахуу ажилласан орос багш, үгүй ээ одоо бид нар чинь л их сайхан, манай багш нар бол ерөөсөө хувцаслалт биеэ авч яваа байдал, хичээл заалт ер нь үлгэр л болж байсан ш дээ. Тэр оростой чинь л дуу хуур ерөөсөө одоо сургуулийн өдөрлөг, үдэшлэг, наадам яахад тэр орос багш ороод ирвэл ерөөсөө инээж баясаад л орос чинь их сайхан дэвэргэн сэтгэлтэй, дор нь л одоо ингээд л ерөөсөө тэгээд одоо манай энэ манай одоо бид нарын хичээл зааж байсан залуухан эмэгтэй багш нар орос багшийгаа дуурайгаад л гоё гоё хувцасладаг болчихсон байсан, тэгэхээр их гоё нөлөөтэй л байсан байгаам. Орос багш нарыг ороход чинь хичээл номыг бас их анхааралтай яана, чин сэтгэлээсээ л заадаг бүр тийм, тусалдаг тийм л багш байсан. Тэр үед бол. Дараа нь бол 90-ээд онд бол бид нарыг ажиллаж байхад англи хэлний гадаад мэргэжилтэн ажиллаж байсан. Сайхан чөлөөтэй, хүүхэдтэйгээ яасан, одоо одооны л бүх тавигдах шаардлагууд яадаг, өөрөө ч бас үлгэр дуурайлал болдог, тийм л 2 мэргэжилтэн байсан.
Сайнбилэг -
Та ер нь гадаад орнуудаар явж байв уу?
Оюунгэрэл -
Үгүй ээ. Бид нарт одоо тийм боломж ч байгаагүй юм уу, одоо сайндаа л нэг Эрээн, хятадын Бээжингээс хэтрээгүй. /инээв/ өөр одоо улс орноор явах боломж бидэнд байдаггүй байсан.
Сайнбилэг -
Социализмын үед тэр гадаад эд барааг хаанаас худалдаж авдаг байсан юм бэ?
Оюунгэрэл -
Аа янз бүрийн л аргаар олно доо. Одоо жишээ нь Багануурт чинь орос дэлгүүр байдаг байлаа. Оросуудын одоо Багануурт чинь орос цэргийн л одоо юу л байсан юм байгаа биз дээ. Багануурын девиз л гэж ярьдаг байсан. Тэгээд тэр юунд бол бодвол тэр өөрсөндөө л үйлчилдэг, орос худалдагчтай, бараа таваартай ийм дэлгүүр байхгүй юу.
Сайнбилэг -
Монгол хүн тийшээ орохгүй юу?
Оюунгэрэл -
Монгол хүн бараг орохгүй ээ. Яахвээ тэгээд л яаж ийгээд л таньдаг мэддэг хүнээрээ аргалдаад л баяр ёслолын үеэр бас бараа таваар бас мэр сэр олоод авчихдаг л байсан.
Сайнбилэг -
Яагаад тийшээ монгол хүн оруулахгүй байгаа юм бол?
Оюунгэрэл -
Бодвол яахав дээ, тэр энэ янз янзаар л ярьдаг л даа, зүгээр. Монголчууд яадаггүй, монгол хүн орох ч эрхгүй, тэгэхээр тэр зөвхөн монголчуудад үйлчилнэ гэж яагаагүй, зөвхөн тэр оросын тэр цэргийн анги, девиз тосгондоо л яасан тэд нартаа л үйлчлэхээр дэлгүүр байсан юм байгаа биз дээ л гэж боддогийм ш дээ, би. Тэрнээс тийм хаалттай заавал ч юу байгаагүй л байх л даа, яг тэгээд л ганцхан зөвхөн тэрэнд бараа таваараа аваад ирсэн байвал баахан монголчууд шавчихаад байвал бас хэцүү л байх байлгүй гэж боддог ш дээ.
Сайнбилэг -
Орос дэлгүүр монгол энгийн дэлгүүрээс бараа таваар нь илүү байсан уу?
Оюунгэрэл -
Илүү байлгүй яах юм бэ, бид нар энэ чинь зах зээлд ороогүй, социализмын үеийн дэлгүүрүүдэд чинь юу байхав дээ, байхгүй ш дээ. Одоо дотоодын маань хэдэн чихэр печеньхэн хувцас хунар бол яахав нэг бараг юмгүй ш дээ. Одоо нэг аятайхан чихэр баяр ёслолоороо тавьчихъя ч гэдэг юм уу, арай нэг аятайхан хувцас өмсчихье гэвэл орос дэлгүүрт л байхаас байхгүй ш дээ. Тийм. Их дэлгүүр л гэхэд тийм ш дээ, бид нар чинь одоо УБ орно, их дэлгүүрт яагаад л, заа нэг аятайхан гутал ч юм уу, одоо хувцас аваад өмсчихье гэхэд бас байхгүй. Тэгээд үе үе нэг, цөөхөн тооны юм гарвал их дэлгүүрийн маань давхраас гаднаа хүртэл оочерлочихсон ийм л оочерлочихсон байна. Тийм. Өө зүгээр нэг ялгаагүй, гадаад гутал гэхэд л яана ш дээ, тэгээд хөдөө сум оронд тиймэрхүү юу чинь 1 юмуу 2 ширхэг л ирнэ. Тэгээд тэрийг чинь оочерлоно ч гэж яахав, бүр аргаа барахад сугалаа мугалаагаар л өгдөг байсан юм шиг байгаам. Тэгээд хэнд нь өгч хэнд нь оочерлуулж юу яахав, тээ. Тийм л байдаг байсан. Тэгээд нэг гадаад чихэр михэр бага л ирдэг шиг байгаам. Тэрэндээ бол нэлээн хөөрхөн оочертой, замын дэлгүүр заа заримдаа бүр ховор албан газрууд яагаад, тэрнээс тийм одоо ийм чөлөөтэй сайхан олж байгаагүй л дээ. Одоо сугалуулж барьдаг ч юм уу зохицоод л.
Сайнбилэг -
Одоо 70 онд хүнсний дэлгүүрт оръё гэж бодъё, тэгэхэд тэрэн дотор юу юу зарж байх уу?
Оюунгэрэл -
Заа байз 70 гэдэг чинь би оюутан байсан, за яахав би чинь 76 онд ирсэн, за 70,80-аад оны дэлгүүр л байж л дээ. Бараа таваар метрийн бараанууд байнаа, даавуу даалимба, заа нэг жирийн одоо торгонууд, тиймээ, метрийн бараа байна. Аа манай үйлдвэрийн одоо гутлын үйлдвэрийн өөрийн маань эх орны үйлдвэрийн гутлууд байна, хүүхэд том хүний ижил загварын, заа тэгээд чихэр боов байна, заа чихэр боов нь болохоор голдуу дотоод үйлдвэрийн чихрүүд, заа гадаад нь болохдээр цөөвтөр 24-ийн энэ тэр гээд ярьдаг чихэр маань бага зэрэг байна, аа хүүхдүүдийн хамгийн их дуртай авч иддэг, одоо бол бараг ховрын бараа гэмээр хар чавга оросын, 1 төгрөгөнд зөндөө ирнэ. За тэгээд сахар, будаа, гурил өргөн хэрэгцээний цай тамхи, яахвээ байна. Ер нь байна. Тэгээд тэрнийг тэгээд авахад бол чөлөөтэй л дөө. Гайгүй. Тэрнээсээ тэгээд аятайхан ингээд одоо хувцас хунар гэхээр бол байхгүй л дээ. Тийм.
Сайнбилэг -
Аа та 80-аад оны дундуур сумынхаа дэлгүүрт орвол юу байх уу?
Оюунгэрэл -
Ойролцоо л байсан. 70,80-аад онуудад.
Сайнбилэг -
Нэмэгдсэн юм нь?
Оюунгэрэл -
Одоо мэдэхгүй ээ, нэг айхтар нэмэгдсэн юм байхгүй. Арай жаахан бараа таваар нь нэмэгдсэн байж магадгүй ээ. За тэгээд 90-ээд оны дунд үед картын юунд ороход бол юу ч үгүй л байлаа ш дээ. Өө юу ч үгүй л байсан. Заа сумын дэлгүүр байтугай би одоо УБ-т чинь одоо мэдэж л байна л даа. Заа сумын дэлгүүрт бол бор давс, заа бүүр одоо хамгийн жаахан тааруухан 11.20-ийн чихэр гээд дотоод “Бөмбөлөг” гээд чихэр, тэр 2-өөс өөр юм байгаагүй. Яг үнэндээ бол ерөөсөө байгаагүй. Тэгээд одоо яахав, сахар, будаа юугаа бол картандаа оруулчихсан л байсан. Аа 90-ээд оны үед бол УБ бол бас яг тийм байсан. Яг одоо багш нарын амралт яагаад, сар шинийнхээ барааг авна гээд яг тэгээд картын юунд очоод л дэлгүүрт яахад гоймон, давс, аа тэгээд 8,9-ийн гэсэн ийм дотоод чихэр, өөр юм байхгүй болчихсон байсан үе ш дээ, талхандаа ч оочерлоод л байж байдаг байсан ш дээ.
Сайнбилэг -
Та ер нь ардчилсан хувьсгалд оролцож байсан уу ?
Оюунгэрэл -
Өө нэг их тийм хувьсгал энээ тэрээ гэж оролцож байгаагүй. Нэг их тийм улс төр ч гээгүй, багшаа хийгээд л явж байсан. Тийм, багшаа хийгээд л явж байсан, өөрөө бас ингээд л багш хүн чинь ардчиллынхаа тухай ойлголтоо авчихсан, сурах бичгийнхээ хүүхдүүддээ ойлгуулчихсан, аа тэгээд өмнөх одоо хичээлээ заахдаа аль алиныг нь харьцуулаад заачихсан, багш хүн бол болохгүй л дээ, туйлшраад за энэ нь тийм, энэ нь тийм, гээд л ном зом яриад байж болохгүй, яг л одоо тэр стандартынхаа хүрээнд социализмын үеийн талаар хүүхдүүддээ ямар ойлголт өгөх үү, ардчилсан хувьсгалынхаа талаар ямар ойлголт өгөх ёстойв, 2 нийгэм ямар ялгаа юутай байж вэ, тэр стандартынхаа хүрээнд л хүүхэддээ л ингээд заана уу гэхээс тэгээд ч өөрөө бол тийм ч юунд оролцоно, тийм хөдөлгөөн эвсэл юунд орж барьж явж байгаагүй ш дээ.
Сайнбилэг -
Тэр үеийн үйл явдал танд яаж нөлөөлж байсан бэ? Өлсгөлөн жагсаал цуглаан гээд?
Оюунгэрэл -
Яахвээ эхлээд өлсгөлөн энэ тэр чинь одоо ганц би биш л дээ, өмнө нь хараагүй үзээгүй, одоо УБ-т мэрогэжил дээшлүүлээд байсан үе ш дээ, мартын 8-ны үе, тэгээд талбайн энэ тэр чинь өнөө баяр маяр болно гээд л тэгсэн чинь нэг баахан улсууд өлссөн барьсан, их л сонин одоо тийм цочирдсон маягтай ч юм уу, гайхсан ийм байдалтай л хүлээж авсан. За тэгээд яахав ер нь бол өөрөө бас нийгмийн ухааны багш болохоор энэ үйл явц болбол зайлшгүй л болох ёстой гэсэн өөрийн тийм дүгнэлттэй л байсан л даа. Нэг их тийм айж майж тийм цочимрдсон юм байгаагүй л дээ. Ер нь бол талбай дээр дах дэгтий нөмрөөд яахав дээ, харахад бол сонин хачин ч юм шиг гайхмаар ч юм шиг, нэг ийм л байсан л даа. Тийм.
Сайнбилэг -
Ер нь хүмүүс нэг үе бужигнаанд орлоо ш дээ, тэгээд эрэгтэй эмэгтэй хүний оролцоо нь ямар байсан бэ?
Оюунгэрэл -
Мэдэхгүй юмаа, нээх айхтар ажиглаж байсангүй ээ. Яахав одоо янз янзын үзэгдэл цуварсаар л өдий хүрлээ ш дээ. Өлсгөлөн зарлаад аймгийн даргынхаа үүдэнд хэдэн хүн хэвтчихэж ч байх шиг, сумынхаа конторын үүдэнд хэдэн хүн суучихаж ч байх шиг, монголчууд чинь дуурайх ч дуртай, тийм л юм чинь. Манай суманд чинь арай ч бүүр тэгээгүй байх, тиймэрхүү юм л энд тэнд дуулдаад л байсан.
Сайнбилэг -
Ер нь ардчиллын үр нөлөө гэж юу вэ?
Оюунгэрэл -
Байлгүй яахав дээ, одоо наадах чинь маш их юм байгаа ш дээ. Одоо наадах чинь бараг хичээл шиг л юм болно ш дээ. Тийм. тэгээд яахав дээ, би бол одоо энэ юу талаасаа л ярина ш дээ. Ардчилал чинь одоо тэгш эрх эрх чөлөө хүмүүст, одоо мөн төрийнхөө удирдах, сонгуулийн эрх юу за тэгээд л олон намын системтэй боллоо, ганц нам зөвдөж буруудаж ингэж яахгүй, ард түмэн өмчтэй боллоо, тийм. сэтгэлгээ нь чөлөөтэй боллоо. Ганцхан манайхан энийг зөв л хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Тийм. Буруу тийшээ нэг жаахан туйлширсан, талцсан, гутарсан, сэтгэл жаахан эмзэглүүлдэг, энэ ч одоо зөв л зам руугаа явж байна ш дээ.
Сайнбилэг -
Танай нутагт нэг вольфромын уурхай гэж байсан ?
Оюунгэрэл -
Тийм.
Сайнбилэг -
Тэр одоо ажиллаж байгаа юу ?
Оюунгэрэл -
Тэр чинь одоо юу л даа, өө бүүр одоо 505-ын уурхай гээд л, тавин хэдэн оноос л эхэлсэн, оросын өнөө Власовын армийн гээд л, тэгээд тэр чинь одоо 54 онд татан буугдсан юм уу даа, тэгээд тэрнээс хойш чинь, 70-аад оны эхээр ахиад одоо геологи хайгуул хийсэн ш дээ. Бүүр одоо олон улсын геологийн экспедиц төвлөрсөн ш дээ манайд. Тэгээд хайгуул хийгээд дахиад зураглал юунууд гаргаад тэрний үндсэн дээр Монгол-Чехийн хамтарсан нэлээн олон жил ажилласан. Өө нэлээн сайхан өргөжсөн 200, 300-аад ажилчидтай, том сум байсан ш дээ, энэ чинь. Одоо яг л 7,80-аад оны үед бол. тийм. Монгол-Чехийн. Тэгээд одоо 90-ээд оны одо өмч хувьчлал үйлдвэрүүд тарж бутрах үед бол энэ маань тарчихсан, тэгээд эзэнгүй болчихсон, за тэгээд одоо ахиад л янз бүрийн лиценз миценз, одоо хувийн хэлбэрийн маягаар л ажилладагийм. Бага. Жижиг жижгээр. Тэгээд л цагаан тугалгаа л олборлодог.
Сайнбилэг -
Тэр 505 гэдгий нь мэддэг бол тодорхой ярьж өгөөч?
Оюунгэрэл -
Тэрийг сайн айхтар мэдэхгүй ш дээ. 505 гэж сүүлд дараа нь мартериал .., нэг оюутан юу бичсэн. Яахав боломжийн л хэрээр өндөр настан энэ тэрээс юу яагаад 505-ын уурхай гэж юу байсан бэ гээд. Тэр материалыг яахав, олж авбал үзэх л байх. Миний ойлголтоор бол тийм юу л байсан юм байна, оростой хамтарсан, маш их хүчээр хамтарсан тийм л уурхай байсан гээд л ярьдаг ш дээ. Тэгэхдээ бол газар нутаг их сүйдсэн л дээ. Бид нарыг жааханд бол энд тэндгүй л овоолсон төмрийн хог, машин техникийн сэг зэм, байдаг байсан.
Сайнбилэг -
Власов гэдэг Дэлхийн 2-р дайны үед хилс юм уу яасан юм, армийн тухай яриа байдаг байхаа?
Оюунгэрэл -
Тийм. Власовын армийг л хилс ч байсиймуу, яасан ч юм ямар ч л байсан, тэр үед бол юу л болчихсон байсан юм билээ л дээ. Хоригдлууд л ажиллаж байсан гэдэг оросын, тийм. Маш их хүчээр ажиллаж байсан л гэдгийм билээ. Зүгээр л нэг хөгшчүүлийн яриагаар одоо зөвхөн одоо ингээд л үйлдвэр ажиллаж байхад л машины цуваа зам гарахад л хүлээж бараг 30-аад минут хүлээдэг байсан гэж. Одоо бараг одоо ээлжиндээ бараг 200,300-аад самосвал явдаг байсан юм гэнэлээ. Тэгэхэд бол одоо ээлжиндээ 200,300-аад машин ажиллаж байгаа үйлдвэр байхгүй ш дээ, манайд. Тийм. Цагаан тугалга, вольфром хоёр зүйл гардаг л даа, яахав энэнээсээ болоод байгаль орчин нэлээн сүйдсэн л дээ
Сайнбилэг -
Яг энэ уурхайгаас болсон гэж үздэг үү та?
Оюунгэрэл -
Өө мэдээж ш дээ. Яахав энэ чинь хаана л уурхай юу байнав, газар онгичдог, тэгээд одооныхтой чинь адилгүй нөхөн сэргээлт мэргээлт гэж байхгүй, ухаад хаячихсан, хичнээн ам байгаа юм чинь ерөөсөө, ам болгоныг л ухчихсан, дараа нь болохоор Монгол Чехийнх гээд л, бас л тэр үед чинь ухаад ухаад л хаячихсан, тийм л газар. Өөр бол ердөө манайд сүйдэх юм байхгүй ш дээ. Одоо болохоор чинь ингээд л хувийн жижиг үйлдвэрүүд ухаад л, дээрээс нь “нинжа” нэртэй одоо ёстой гадна дотны баахан улсууд тэгээд байгаль орчин бол манайд уурхайн юугаар л сүйдсэн, өөр бол ямар ч нөлөө байхгүй.
Сайнбилэг -
Ер нь ингээд харж байхад таны багад байсан Цэнхэрийн гол ширгээд алга болчихсон уу, зундаа бас байхгүй юу?
Оюунгэрэл -
Их л хур бороотой үед л жаахан гарна, энэ зуны борооноор нэг жаахан урсаад л тэгээд л татарчихсан. Гол усны хувьд бол яахав судалгаа бий л дээ. Мэргэжлийнхээ дагуу газар зүй энэ тэр яадаг болохоор яг одоо устай байсан үед бол манайд 70 гаруй гол горхи, булаг шанд байсан, бараг л ам болгоноос л булаг шанд ундардаг, энийг бол би хүүхэд байхаасаа эхлээд л багшлах хугацаанд бол мэдэлгүй яахав, одоо хамгийн сүүлийн судалгааг хийсэн, 70 гаруй булаг шандаас одоо 10 хүрэхгүй, тогтмол устай, тийм. Хамгийн том Цэнхэрийн гол гэхэд л тасалдчихсан л байгаа юм чинь. Тийм, тэгэхлээ өнөө гүний усны нөөц.., хуурайшилтаар заа яахав нэгд бас хүний нөлөө байгаа, 2-т энэ одоо уур амьсгалын хуурайшилт, хур бороо бага, гүний усны нөөц их татарснаас л болж байгаа бол уу гэж боддогийм. Хур бороо орохгүй бол багасна, аяндаа л багасдаг. За тэгээд энэ хуурайшилт, ой мод их сүйдэж байгаатай холбоотой энэ модыг их огтолсон юунаас их болно тээ, 2-рт энэ хорхой, бага ойтой ш дээ, Монгол чинь манайх чинь. Ерөөсөө л энэ уулын арууд нь л ойтой. Тэгээд л тэр хүр хорхой чинь уулын арын модыг бүтнээр нь идчихэж байгаа юм чинь. Тэгээд л тэр чинь хатчихна, тэр их хуурай талбай усны нөөцийг багасгачихаж байгаам ш дээ.
Сайнбилэг -
Танай одоо энэ сумын энэ арын уулаар ингээд л хөвч байх ёстой юу?
Оюунгэрэл -
Яахав ер нь нэлээн хойшлоод л хөвч.
Сайнбилэг -
Энд их мод сүйтгэгдсэн үү, хорхойд ?
Оюунгэрэл -
Хүр хорхойд сүйтгэгдсээн. Маш их сүйтгэгдэж байна. Ердөө ингээд л харахад зундаа нэг ар л байхгүй болоод байгаа ш дээ. Тэгээд тэр чинь ахиж ургадаггүй ерөөсөө. Ерөөсөө ургахгүй. Аа түймэр орох юм за түймэр ч бас гайгүй, хүр хорхойг бодвол. Модыг бас их огтолж байна, огтлохдоо бол бас яахав дээ, хяналт шалгалт бас нэлээн л юу болсон, гэхдээ гадаадынхныг бодоход ийм бага ойтой байж бас л нэг л сүйтгэл ш дээ.
Сайнбилэг -
Тэгээд энд чинь нэгдсэн тийм шугам сүлжээ байхгүй юм чинь энд чинь хүмүүс модоо л түлэх байх даа?
Оюунгэрэл -
Модоо л түлнэ. Тийм. За одоо тэгэхдээ бол яахав, бас ингээд юу л даа. Сум орноос янз бүрийн ажил хэрэгжүүлнэ, бас үйлдвэр байлгүй яахав, одоо түлэхдээ бол тэр хорхойд идэгдсэн, тиймээ. Хатаж байгаа тиймээсээ л түлшинд хэрэглэнэ. Нойтон модыг хориглосон л гэж байгаа гэхдээ л энэ зах зээлд чинь наагуур цаагуур аягүй их орчихсон юм чинь.
Сайнбилэг -
Ер нь ингээд танд надаас ийм асуулт асуучаасай гэсэн бодол байна уу?
Оюунгэрэл -
Заа даа, одоо их л юм асуулаа даа. Одоо гайгүй биз дээ/инээв/, энэ асуултуудаас одоо юу байх юм, байгаль орчин .,
Сайнбилэг -
Заа таныг сонирхолтой сайхан ярилцлага өгсөн танд их баярлалаа.
Оюунгэрэл -
Заа баярлалаа.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
