Dashravdan


Basic information
Interviewee ID: 990509
Name: Dashravdan
Parent's name: Oros
Ovog: Borjigon
Sex: m
Year of Birth: 1935
Ethnicity: Halh

Additional Information
Education: elementary
Notes on education:
Work: retired
Belief: Buddhist
Born in: Bayan-Ovoo sum, Bayanhongor aimag
Lives in: Bayanhongor sum (or part of UB), Bayanhongor aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: herder


Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
repressions
collectivization
belief
funerals
democracy


Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)

group
caravan
official regulations tax
repression
collectivization
agricultural industry
belief
men and women
work - labor
funeral rituals
relay station
nature and environment
democracy
privatization


Please click to read an English summary of this interview

Please click to read the English transcription of this interview

Translation:



The Oral History of Twentieth Century Mongolia

Сайнбилэг -

Заа, сайн байна уу, та?

Дашравдан -

Сайн, сайн байна уу?

Сайнбилэг -

Таны нэрийг хэн гэдэг вэ?

Дашравдан -

Миний нэрийг Дашравдан гэдгээ.

Сайнбилэг -

Дашравдан гуай та хэдэн онд төрсөн бэ?

Дашравдан -

35 онд төрсөн, мянга есөн зуун.

Сайнбилэг -

Tа хаана төрсөн?

Дашравдан -

Баянхонгор аймгийн Баяновоо сумын нутаг, Тээг гэдэг газар.

Сайнбилэг -

Tэр дээр үеийн засаг захиргааны юугаар ямар аймаг гэдэг байсан юм бэ?

Дашравдан -

За хө тэр чинь уг нь боржгон удамтай гэдэг л дээ, Манай энэ хавийн Баянхонгор Архангай, Өвөрхангай чинь. Дайчин Вангийн хошуу гэж байсийм, манай хошуу, Номуун хаанытай залгаа хойд талд урд талдаа энэ ламын гэгээний тийм 2 том хийд байсийм. Дайчин Вангийн хошуу, одоогийн энэ Эрдэнэцогтын сумын нутаг даа.

Сайнбилэг -

Та 1935 онд төрсөн гэж ярилаа, тэгэхээр тэр үеийн хүмүүс төрсөн он сараа их таамгаар авсан байдаг, та тэгсэн үү?

Дашравдан -

Би болбол тэрийг яг үнэн гэж ээж аав хэлж байсан. Тэр үед чинь одоо яаж л байсан л даа, өнөө хүрээ хийд гарчихсан 22,21 оны үед чинь хувьсгал ялчихсан байсан үе л дээ. Тэрнээс өмнө төрсөн гэж, ээж аав л ярьдийм, тэрнээс би яаж мэдэхэв.

Сайнбилэг -

Та 1935 онд төрөөд бага сургуулиар явсан уу?

Дашравдан -

Яваагүй яваагүй, би сургуулиар байгаагүй.

Сайнбилэг -

Ямар ч сургуульд явж байгаагүй юу?

Дашравдан -

Бүлгэм гээд л төгссөн. Би тэгээд шинэ үсэг анхан зарим нь сургууль дээр тэгж төгсгөдөг байсийм.

Сайнбилэг -

Тэр бүлгэм гэж хэдэн онд та, бүлгэм гэж ямар учиртай юм байсийм?

Дашравдан -

Бүлгэм гэдэг чинь юу л даа. Сургуулийн наснаас гэдэг чинь одоо тэгээд л бичиг үсэг мэдэхгүй 15,16-аас дээш хүүхдүүдийг бөөгнүүлж сум багаас нэг сар хичээллүүлээд тэгээд нэг яадийн бол доо бичүүлээд л нэг 4 аргын тоо бодуулаад л, гарын үсэгтэй болгоод л, тэгээд л бичиг үсэг тайлагдаа гээд л тэгээд л үнэмлэх өгдөг байсийм. 48 он, 49 онд чинь л тэр бүлгэм чинь байсийм, мянга есөн зуун.., тэгээд 50 оноос хойш бол бүлгэм байгаагүй ээ.Тэгээд л хүүхдүүд чинь 8 настайгаасаа сургуульд явчихаж байгаа үе.

Сайнбилэг -

Та тэгвэл бидэнд бага насныхаа амьдралыг ярьж өгнө үү? Таны аав ээж малчин хүмүүс байсан уу?

Дашравдан -

Тийм, жинхэнэ малчин, мал дээр л өссөн. Хүүхэд 5,6 наснаас эхлээд л хурга ишгэнд зөөгөөд л тэгээд л , том болоод л малаа маллаад л

Сайнбилэг -

Таныг бага байх үед улс орны амьдрал ямар байсан бэ?

Дашравдан -

Улс орон яахав дээ, ган зуд бага болдог байсан. Эд бараа ховор, юм хямд ч байхгүй, гурил цай хоёр даалимба л олдвол болоо, тэрнийг чинь улс хөгжөөгүй байсан, тэрний нэг илрэл дээ. Намарт жилд 2 тэмээгээр ачна, Улаанбаатар явна, Алтанбулаг орно цаад талынх нь, сар л явдийм. Жинг нь хөтөлж явж л байсан, хүүхэд 16,17-той. Дөнгөж 16,17-той.

Сайнбилэг -

Та тэр жинд явж байсан уу?

Дашравдан -

Хүүхдээр хөтлөө хийж, том улсууд хүүхдээр хөтлөө хийж дагуулж явдаг. Тэгж л тамхиндаа хүрч байсан,ийм л байна.

Сайнбилэг -

Та тэгвэл 16 нас гэдэг чинь нэлээн юм мэдэх болсон нас байна ш дээ, ?

Дашравдан -

Тийм, овоо болчихсон байлгүй яахав.

Сайнбилэг -

Та тэр жин тээж явж үеэ тодорхой ярьж өгөөч? Яаж явсан, хаанаас УБ орсон, яаж явсан гээд. Их сонирхолтой байна ?

Дашравдан -

Заа жин тээх ч одоо Баяновооны л нутаг даа, тэндээс чинь ноос ачаад л явж байгаам, уртын ноос ахар баглаад л, ингээд 2 сайхан тэнцүү болно шүү дээ. Энүүн шиг ийм дөрвөлжин. Тиймээ, тийм. Намар болохлээр баахан хонины ноос л байдаг байсан. Тэрнийг чинь сайхан ян тан баглаад л тэмээ тэмээндээ тааруулаад л 40 тэмээтэй гучин хэдэн тэмээтэй л тэгээд явдийм даа. 2 хүн, тэгээд нэг хүүхэд дагуулбал дагуулаад л дагуулахгүй бол хоёулаа. 2 том хүн ачаагаа ачдаггүй ачаагаа хөтөлдөг, Улаанбаатар /УБ/ юу манай эндээс нэг 15 хоноод л ордийм даа хот, тэмээн жингээр.

Сайнбилэг -

Та тэгээд тэмээ хөтөлж явсан уу?

Дашравдан -

Хөтөлнө, ачаа хөтөлдөг л хүүхэд. Өргөхөд даахгүй, ачаа чинь өнөө хүнд том, ирэхдээ гурил тэгээд л, цай аль л олдсонгоо л ачна шүү дээ.

Сайнбилэг -

Та тэгэхээр 16 насандаа УБ орж үзсэн юм байна?

Дашравдан -

Тийм, үзсэн.

Сайнбилэг -

Танд зам зуурт явахад ямар сонин хачин юм тохиолдсон бэ?

Дашравдан -

Ээ сонин хачин юу байхав дээ, манай монгол орон чинь дандаа л мал аж ахуй л байсан.Хотын төв чинь цөөхөн машинтай, одоо их сайхан төвлөрөөгүй л байсан.

Сайнбилэг -

Танд анх удаагаа УБ луу орж ирэхэд ямар санагдаж байсан бэ?

Дашравдан -

Сайхан л санагдаж байсан.

Сайнбилэг -

Танд юу юу харагдаж байсан?

Дашравдан -

Олон хүн үймсэн. Зах гээч юм харж, одоо тэгээд л малыг чинь одоотой адилхан нядалж мах болгодоггүй, амьдаар нь зардаг махан комбинат байхгүй, тийм л байсан. .....Адуу аваарай, хонио аваарай гэсэн улсууд.тийм нэг юм үзэгдэж байсан. Тийм л байдийн байсан. Сайхан байсан л даа, тэгэхдээн ченжүүд юмаа даа. Газар дэлхий сайхан гардаг, тэр ч одоо ямар зүг байхав, хаа сайгүй монгол мал элбэг юм чинь, тийм юм байсан даа.

Сайнбилэг -

Та түүхий эдээ хэнд аваачиж өгч, хэнд зардаг байсиймуу?

Дашравдан -

Аа тэгэхэд чинь хоршоо гэж байсийм авдаг, тийм. Одоогоор бол ченжүүд юмаа даа. Тэр нэг албан газар л байсан байх сайн мэдэхгүй л байна. Улс нэг хүнтэй яриад л том улсууд тэгээд л өгчихдөг, оронд нь ачаагаа гурил будаа, юу 2,3 хоноод л, тэрнийгээ ачаад л эргэдэг байсан. Тэгээд л олон аймгийн гийчингүүд оччихсон байдаг, эргэн тойрон майхан гал бөөн бөөн, хулгай дээрэм байхгүй үе л дээ сайхан, тэр үед чинь. Гаднаа буулгаад л хонуулчихна. Тэмээнүүдээ ачаанаасаа уячихдаг. Тэгдэг л байсан хөө. Аа энэ Архангай энэ хангайн сумууд бол морин үхэр тэрэг дандаа үхрийн шарнууд тэрэг яачихсан. Манай энэ говь тал руу болохоор тэмээгээр нь нуруугаар нь ачаад л, тэгээд л газар газрын одоогоор бол бүх л аймгийн улс очиж байсан л даа. Тэгээд л өнөө Зөвлөлтөөс гурил ирж байсан үе нь, Зөвлөлтөөс гурилаа одоо юугаар авч байсийм, вагон гарсан байсан юм уу үгүй юу. Сүүлийн үед л вагон гарсан санагддагийм. Тэгээд л машинаар л авч байсан байх даа. Тэгээд гурил чинь нэг тэмээнд 3 уут гурил ачна. 2-г тэгнээд нэгийг нь гол дээр нь тавиад, тэгээд л эргээд л яваад л сар болох л хэмжээний тэгэхэд хоршоо гэж байсан ш дээ, сум бүрт чинь. Тэгээд хоршоондоо өгнө. Хоршоо хүлээж аваад багийнхаа сумынхаа агентад тараана. Агент нар чинь ам бүлдээ хуваана. Тэгээд л гурил ахиухан болбол 10 кг-ээр өгнө, бага болбол 5 кг-ээр өгнө. Өрхийг үлдээхгүй. 3 кг-ээр ч өгнө. Тийм ховордуу л байсийм даа, дандаа цагаан идээгээр.

Сайнбилэг -

Таны аав ээж хоёр хоёулаа малчин улс байсан ш дээ?

Дашравдан -

Тийм, хоёулаа малчин улс байсан.

Сайнбилэг -

Аан, та аавынхаа тухай бидэнд ярьж өгнө үү? Ямар хүн байсан бэ?

Дашравдан -

Манай аав мал ихтэй л хүн байсан. Ерөөсөө багаасаа л мал малласан юм гэнэлээ. Вангийн хошууны Баян Орос гэж хүн байсан, нэртэй.

Сайнбилэг -

Яагаад орос гэсэн юм бол?

Дашравдан -

Үгүй ээ. Орос гэдэг нэр хүүхэд нь тогтдоггүй байсан, тэгээд тийм айл байсан юм гэнэлээ манай аав ээж тэгээд энэ ярьдаг, өөрөө л тэгж ярьж байсан. Өөр хэдүүлээ байсан, би аавынхаа ах дүү нарыг мэдэхгүй. Аавыг нас барахад ерөөсөө өөрийнх нь ах дүү нар цугаараа талийгаач болчихсон байсан байх. Тийм байсан. Тэгээд л яахав, малтай. Тэр чинь таван хошуу малтай байна ш дээ. Тэгээд л мал маллачихдаг улс байсан юм байгаамаа.Цуг явдаг, адууг нь малладаг хүн, хонийг нь малладаг хүн. Тийм л айл байсийм. Тэгээд л яахав дэ, анхдугаар 5 жилийн төлөвлөгөө гэж гарч ирж 1951 онд 5 жилээр малын татвар бүх албаа авдаг байсан ш дээ. 5 жил дуустал анхны жилийн тоолсноор л, тэрүүнд чинь л бүх юмаа гүйцээх гэж, дээр үеийнг мал ихтэй улс чинь малаа их ..байгаам. тэр чинь зуд турхан болно, ган гачиг болохоор мал чинь буугаад байна уу гэхээс мал чинь өсдөггүй ш дээ. Тэгээд л өнөө бэлтгэлийн мах гэж өчнөөн зуун олон хил/кг/ өгнө. Ноос гэхэд өчнөөн өнөө анхны тоологдсоноор нь өгнө. Ноос сүү бүх юм өгнө л дөө энэ чинь тэгээд л албан журмын тос. Тэгээд л тийм тиймийг чинь гүйцээх гээд л, өнөө мал руу чинь ширүүн л орж байсан үе л дээ. Түүхий эд.заа одоо 100 хоньтой айлаас гэхэд чинь л 10 нэхий авна, 200 хониноос 20 нэхий авна. 500 хонь тоолуулахаар чинь 50 нэхий өгөх болно. Өгөхгүй бол болохгүй. Хуулийн хугацаатай,хатуу чанга байсан үе байхгүй юу. тэгдэг л байсийм. Техникийн тос гэж тэр айл бүхэнд оногддог, тэрнээс болж энэ тэмээг алсан ш дээ, монгол улс чинь тэмээ алдаггүй байсийм. Тэмээг бол халхын заан, нүгэл ихтэй малаа, тэмээг алдаггүй, тэгээд тэр чинь өнөө тос өөхөнд дарагдаад, 50,60 хил тос манайх тушаана, тушаахгүй, хуулийн хугацаатай, тэрийг чинь хэрэгт уначихна, тэгэхээр хүн чинь яах уу.богоос чинь тос и х гардаггүйм. Үхэр мүхэрээс чинь. Тэгээд тэмээ алж эхэлсийм. Тэгээд л өнөө тарган тэмээнүүдийг чинь алж яахаар чинь 40 хил тос гардиймаа. Тэгээд өнөөдхөө шарлуулж өгдөг, тийм алба. Алба л даа тэр чинь одоо.

Сайнбилэг -

Албан журам гэдэг бол маш их эвгүй л юм ..,?

Дашравдан -

Тийм, тэр чинь одоо захиргаадалтын үе, маш их эвгүй. Тэр чинь арга байхгүй, тэр чинь одоо ширүүн байсан үе.

Сайнбилэг -

Тэр албан журмыг тасалдуулбал яах бол?

Дашравдан -

Хэрэг тасдана, эрүү. Эрүү үүснэ. Манай нэг ах тасдуулаад явж л байсийм. Жил 6 сараар.

Сайнбилэг -

Та тэр тухай тэр таны ах гэсэн үү?

Дашравдан -

Тийм төрсөн ах

Сайнбилэг -

Тэр хүн яагаад ямар учраас тэгсэн юм, тэр мэрийг нь та тодорхой яриач?

Дашравдан -

Тэр ингэсээн. За хө тэр чинь оноо сайн санаж өгөхгүй байнаа,

Сайнбилэг -

Тэр яг албан журам тэр юугаар уу?

Дашравдан -

Тиймээ тийм. тэр чинь юу юм. 57, 58 онд, 7,8 оны л юм шүү, мянга есөн зуун. 60 он гараагүй л байсан. 57 онд байна уу, 56 онд байна уу.

Сайнбилэг -

Заа тэр нөгөө албан журамдаа юу?

Дашравдан -

Тэр 400 кг ноос өгөх хүн, тэрнээс 160 хил дутсан. Уртын ноос. Тэгээд яахав, нэгэнт 7 сарын 1-ний дотор уртын нооос тушаах ёстой. 7 сарын 1 болдгоороо болсон, наадам болчихсон, ноосоо гүйцээгээгүй, хэсгийн шүүх дутсан, хуулийн хугацаанаас албан журмын юм өгөөгүй ээ. Таныг хэрэгт татнаа, тэгээд л жил 6 сараар таслуулж байсийм.Тэгдэг байсийм, тэр чинь чанга хуультай байсийм.

Сайнбилэг -

Өшөө ямар нэгэн тийм юмнаас ял эдэлж хохирч байсан хүн байна уу?

Дашравдан -

Байна, бий. Манай нутагт бол зөндөөн зөндөө. Махаа гүйцээгээгүй тасдуулна. Ноос гүйцээгээгүй тасдуулна. Албан журам чинь хуулийн хугацаатай, тэгдэг байсийм. Тийм, тийм байсийм. Баянхонгор энэ хойно байсан. Хонгор хайрханы өвөрт “Хожгор толгойн хөтөл ” гэдэг газарт ял эдэлж байсан. Яг шүүх хурлаа хийгээд л тасалж байгаа юм чинь яах уу. Тийм их чанга байсан ш дээ.

Сайнбилэг -

Тэр хамгийн анх жишээ нь хүн 10 мал тоолууллаа гэхэд тэр мал нь дараа жил нь магадгүй хорогдоод, 8 болчихсон байхад 10 малаараа л тооцно?

Дашравдан -

Тэр 10 малаараа 5 жил дараалаад л, тэр анхдугаар 5 жилийн төлөвлөгөө гэж тэгээд 1953 оноос 4 оноос чөлөөлж юу шиг байж ашгүй тэгээд л нэг юм 1 жилийнх нь тоолдгоор авдаг болсийм. Энэ жил тоолсон малных нь тоогоор л татвар өгнө. Ноос ч ижил, ноолуур ч ижил, мах ч ижил.

Сайнбилэг -

Энэ болбол ард түмнийг их л сөхрүүлж байсан юм байна?

Дашравдан -

Тийм, тийм. тэгж байсан. Сөхрүүлж байсан байхгүй юу.

Сайнбилэг -

Аа тэгээд хүмүүс энэ талаар ярьж гомдоллож энэ болохгүй нь ээ гэж ярьдаг байсан уу?

Дашравдан -

Гомдол мэдүүлэх эрх байхгүй юм чинь. Гомдол мэдүүлэх байтугай хурал дээр жаахан юм ярих юм бол буруутна шүү дээ. Эрх байхгүй.

Сайнбилэг -

Танд ээжийн чинь тухай ямар нэгэн дурсамж яриа байдаг уу?

Дашравдан -

Ээж ч яахав дээ, зүгээр л нэг миний ээж чинь нэг олон хүүхэд өсгөсөн, малчин л хүн байсан. Уг нь сайн л хүний үр угсаа, Ламын гэгээний хүрээний ах нь гширээний лам байсан тэгээд өнөө анхан 22 оны намар эсэргүү хөдөлгөнөөр аваачаад алчихсан юм байгаам. Тэр чинь өнөө хүрээний том лам учраас хамгийн түрүүнд алалгүй яахав

Сайнбилэг -

Ямар мяндагтай лам байсан бэ?

Дашравдан -

Өө тэр их мяндагтай юм гэнэлээ. Заа тэгээд нэр нь их урт нэртэй. Лувсанданзанпэрэнлэйжанцан билүү тийм л лам байсан. Нээх урт нэртэй л, төвийн цагаан лам л гэдэг байсан. Энэ Архангай мангай руу, би 3-ийн дээр юм байгаа юм. буудчихдаг босоод л явж л байдаг. Тэгж ярьдаг. Манай тэр ахыг будчихдаг, тэгээд л цагаан морьтой тэгээд л буудчихдаг юм гэлээ гээд л ярьдаг л байсан. Тэгээд л маргааш нь дахиад л явж байдаг юм гэнэ тэгж л ярьдаг.

Сайнбилэг -

Тэр тухай маш тодорхой ярьж өгөөч? Энэ түүхийг ярьсан таны ойрын хүмүүс байгаа юу, тэгэхээр та энэ тухай сонссон түүхээ нэгбүрчлэн ярьж өгөхгүй юу?

Дашравдан -

Тэгээд би ч одоо яахав дээ, тэгэхээр би анх үүссэн цагаас нь ярих уу. Одоо энэ Баянзүрхийн хонхорт Самбуу гэдэг айлд төрсөн гэж байгаам. Тэр хүн. Самбуу гэдгийм. Самбуу гэдэг айл нь буурай ядуу айл байсан гэж байгаам. Тэднийд адуу манаж байсан хүн овоохойгоо шатаачихлаа гэсэн гэж байгаам, гэрэл гоё тийм солонго татсан юм гэнэлээ. Тэгээд өнөөх Самбуугийнх овоохой нь шатчихлаа гэсэн чинь хүүхэд гарсан байсан юм билээ. Тэгээд тэр хүүхдийг 3 настай байхад нь энэ Вангийн хүрээ гэдэг хийдэд ширээний ламаар тэгж Эзэн Богдоос зарлиг буулгаж залсийм гэнэлээ. Одоо энэ Богд ч одоо хэддүгээр үедээ одоо 8 дээрээ явна уу, тэр үед чинь Тарганд өргөж байсан гэхээр 7-р үед юм уу, 6-ийнх юм уу даа. Тарганд өргөж байсан Тарган гэхээр 6 юм шиг байна. Ламын Гэгээний Тарган Жүрийг байхад л тэр Ламын Гэгээний хошуунаас хойшоо Эрдэнэцогтын хүрээнд 3 настай хүүхэд аваачиж залсан гэдгийм. Тэгэхэд манай ээж бас гарчихсан байсан хүүхэд байхгүй юу. Тэгээд ээжий нь 5 хүртэл ойрхон хүрээ тойрч нутаглаж байсийм гэсэн. Тэгээд 5-аас хойш тэр ээжид хавьтуулаагүй. Тэгэд ширээнд залаад л өөрөө номоо сураад л том лам болсон юм гэнэлээ. Тэгээд Түвд мүвд янз бүрийн сургуульд яваагүй. Аяндаа тэр Богдоос зарлиг буулгасан. Тэгэхдээ тэр ээжээс нь авсан, ээж нь 2 хөхүүлдэг байсийм гэсэн, тэр үед чинь тэр эмэгтэй хүнийг дуган луу оруулдаггүй байсан гэж байгаам. 2 лам үйлчилдэг, 2 лам аваад л явдаг цагаа болохоо тэр хашааныхаа хаалгаар орж дөхүүлчихээд л ээж нь явчихдаг. Ойрхон сангаас тэр орон гэр барьж өгөөд л, гэрийг нь ойртуулаад авчихсан байсан юм байналээ. Тэгж байгаад л өнөө том ламаа болоод л тэгж байтал өнөө 22 онд өнөө Октябрийн хувьсгал чинь 11 онд Орост ялаад л манайд ялаад л, тэгээд л өнөө лам нар хүрээний хэлмэгдсэн чинь манай хүрээнээс чинь лам 320 аваачиж алсан гэдгийм. Арвайн эхэнд Өвөрхангайн Арвайн наад талаар цугийг нь алсан гэдийм. Орой болохоор л нэг 2 тэрэг ирдэг, 7 хоноод л, тэгээд л өвөлжингөө зөөж явсан гэсэн.Хамгийн түрүүн тэр Ширээнийх нь том ламууд томчуулыг нь алаад л, тэгээд л сүүлд нь алсаар алсаар алсаар, тэгээд л 20 настай 21-тэй нэг хэсэг залуухан лам нар 12 жилээр яллаад л тэгээд л цэвэрлэсэн гэж ярьдийм. Тэдний ял эдлээд ирсэн настай улсууд саяхан наян хэдэн он хүртэл байж байгаад л таалал төгслөө дөө. Ялаа эдлээд тавигдаад тавигдсан. Тэр лам нар л тэгж ярьдаг байсийм. Багшийг тэгээд ингээд авч байсан, маниусыг хүүхэд болохоор алдаггүй байсан, тэгээд Түнхэлд аваачаад мод хийлгэж байсан. Залуу улсыг чинь ажил хийлгэх гээд алаагүй. Тэгээд настайчуулыг нь цугийг нь алсиймаа. Арвайн эхэн дээр л алаад байсан гэнэлээ. Тэгж ярьж байсан.

Сайнбилэг -

Та түрүүн нэг ярилаа, буудаад яахад босоод яваад байсан гэсэн, та тэр дурсамж яриагаа тодорхой ярьж өгөхгүй юу?

Дашравдан -

Тэр хөгшин лам нар l ярьдаг байсан. Одоо саяхан таалал болсон одоо 89. Цуг байсан улсууд, тийм. зөндөө тийм улсууд байсан. Тэгээд л буудчихдаг. 2 3 хоногийн дара явж байдаг. 3 л буудаад л тэрнээс хойш л сураггүй болсон. Тэгээд л өнөө сэргийлэхийнхэн чинь олоод л өнөө нөхөр чинь энд явж байна, нэгийг нь зах дээрээс олж буудсаннэг нь Архангаййд явж байсан тэгээд л барьж аваачаад л буудчихдаг. Буудах нь л бууддаг,тэгээд л үхэх нь л үхдэг, тэгээд л явчихдаг. Ид шидтэй л хүн байсан. Тэр чинь сайн л байсан гэдгийм л даа. Энэ хойд талын Зая банди гээд байгаа Архангайн хүрээ тэрний чинь том лам шавь нь байсан, ирж мөргөдөг байсан цагаан сар болоод л гэж ярьдийм шүү. Жууз муузтай олуулаа ирээд л, хөсөгтэй. Тийм юм гэнэлээ энд төрсөн лам, энд байж байгаад. Тэр тавин хэдтэй 60-аад насны л лам байсиймуу даа. Тэгээд л баригдаад л алуулаад л явсан. Тэрний л үр угсгаа юм, манай ээж.

Сайнбилэг -

Тэгэхлээр та бол тэр хүний хамаатан садан болж таарч байна ш дээ?

Дашравдан -

Тийм, тийм. би 3 үе дээрээ яваа юм байна. Тийм би 3 үе. Ямар сайндаа л хэлмэгдлийн юм хумыг нь хөөцөлдөхөөр болдоггүй юм уу гэхээр төрсөн хүүхэдгүй болохоор болдоггүй юмаа л гэдэг юм байлээ.

Сайнбилэг -

Ер нь тэр хүнээс гадна таны гэр бүл хамаатан садан дундаас хэлмэгдсэн хүн бий юу?

Дашравдан -

Өө тэр ээжийн ах мах лам нар бий бий .

Сайнбилэг -

Та тэр тухай дурсамж яриа санахгүй байна уу?

Дашравдан -

Санахгүй. Даржаахүү гэж бас лам л ах дүүгийнх нь хүн байсан, алуулсийм гэнэлээ. Эмээгийн төрсөн дүү нь байсан, тэр Даржаахүү гэдэг лам.

Сайнбилэг -

Та тэр хүний тухай сонссон мэдсэн юмаа маш тодорхой ярьж өгөөч?

Дашравдан -

Ерөөсөө л сонссон нь энэ худлаа ярих юм алга хүүхээ. Миний ээжийн тал бол тийм юм байгаа юм.

Сайнбилэг -

Таны аавын талд өшөө тийм хэлмэгдсэн хүн байна уу?

Дашравдан -

Аавын талд хэлмэгдэлд орсон хүн байхгүй.

Сайнбилэг -

Хар хүмүшүс байж тээ, жирийн хүмүүс?

Дашравдан -

Тийм жирийн л малчин л улс байсан.

Сайнбилэг -

Тэгээд тэр үед хэлмэгдүүлэлт болох үеэр магадгүй таны эмээгээс ярьсан дурсамж яриа байж магадгүй. Энэ төр ер нь юу гэж тайлбарладаг байсан бол тэрийг?

Дашравдан -

Энэ төр ер нь тэр талаар хэлж байсан юм байхгүй байхаа.

Сайнбилэг -

Тэр баригдаад явж байсан хүмүүсийнхээ тухай хүмүүс эрхбиш хоорондоо ярих байлгүй дээ? Яагаад барьсан гэж?

Дашравдан -

Эсэргүү гэж. Эсэргүү гэж л ярьдаг байсан.

Сайнбилэг -

Ямар нэгэн шүүх хурал болж одоо..,?

Дашравдан -

Байхгүй одоо энэ нэг лам байна. Энэ лам 12 жилээр ял эдлээд ирсэн. Энэ 21-тэй баригдсан гэдгийм, өөрөө. 80 онд таалал болсон лам.

Сайнбилэг -

Энэ таны хамаатан уу?

Дашравдан -

Хамаатангүй ээ, миний багш хүн. Би хүүхэд байхдаа шавь оруулсийм, манай аав ээж. Хүрээний лам байсан байхгүй юу, гавж цолтой хүн. Гүртэн Чойжав гэж.

Сайнбилэг -

Та тэр тухай тодорхой ярьж өгөөч?

Дашравдан -

Энэ яахав Гүртэн Чойжав гээч нь гүртэн хүн байсан юм гэнэлээ. Гүртэн гэдэг нь яахав шашны цол, гавж гэдэг бас цол юм, за ийм л юм байсан. Энэ хүн тэгээд яахав залуу байсан болохоор яланд явсан. Модоо хийж байгаад ялаа хийж байгаад л ялаа гүйцээгээд л ирээд л, нутагтаа бага эмч хийж байгаад л, насаараа бага эмч хийсэн. Тэгээд л тэтгэвэртээ ороод л, 80 онд таалал болсон.

Сайнбилэг -

Tа энэний шавь гэсэн байхаа?

Дашравдан -

Шавь.

Сайнбилэг -

Шавь гэхээрээ эднүүс чинь 80 онд их хэцүү байсан биш үү?

Дашравдан -

Хэцүү л байсан. Гэхдээ шавь л гэнэ үү гэхээс би тэгж багштайгаа уулзаж барих эрх байхгүй шүү. Нууцаар орж цагаан сарын дараа золгоно. Хүн үзвэл болохгүй ээ. Тэр чинь маань ч хэлж болдоггүй үе байсан ш дээ. Эсэргүү. Эсэргүүний л бүлэг гэж үзнэ. Эрх чөлөөгүй л байсан юм л даа, монгол улс нэг хэсэг. Тусгаар тогтнол байсан, тэгэхдээ эрх чөлөө олж чадаагүй. Эрх чөлөөг чинь 90 онд л олгож өгөө шив дээ.

Сайнбилэг -

Таны түрүүний ярьсан энэ хүмүүс цагаатгагдсан уу?

Дашравдан -

Ээ тэр цагаатгагдсан юм байхгүй. Миний тэр улсуудаас лав цагаадсан юм байхгүй. Тийм. хөөцөлдөх хүнгүй тийм. Үр хүүхэдгүй болохоор чинь, лам нар чинь үр хүүхэд байхгүй шахуу. Уул нь нэрийг нь цайлгачихвал юм өгч авах нь хамаа алга. Зүгээр л юм байгаам л даа. /хажуугийн хүн нь: болдог юм уу хүүхээ ер нь цагаатгаж/

Сайнбилэг -

Аан яахав хүн амьтнаас асууж болох л байх. Гэхдээ тэр хүн хүн чинь таны 3 дахь удмын хүн юм байна л даа. Тэгхээр өшөө хөөцөлдөх хүнгүй бол нэгэнт хэлмэгдсэн хүн бол тэнгэрээс унаагүй учраас заавал хамаатан садан байх ёстой ш дээ.?

Дашравдан -

Тиймээ тийм байж л тааарна л даа.

Сайнбилэг -

Тэгэхээр тэр хүнд өгөх л ёстой байх. Хөөцөлдвөл болох л байх. ?

Дашравдан -

Уг нь нэг нэрийг нь цайлгачихвал. Юм өгч авах нь хамаа алга, цайлгачихвал уул нь зүгээр юм даа. Цагаатгачихвал тиймээ. / эхнэр нь: Одоо айл бүрд л зураг нь байдаг юм хүүхээ, одоо тэр манайд улаан гуутай тэр Хун Цагаан багш гэж одоо. Цагаан лам гэдгийм, зарим нь бол Хун цагаан багш гэдийм. Ийм л 2 алдартай юм. Жинхэнэ нэр нь бол таван нэрнээс бүрдсэн нэр байдиймаа. Хольж солиод байнаа./ Энэ зургийг анхан цагаантны орос гэдэг орж ирж байжээ дээ, Монголд. Дээр үед. 20 оны үед. Тэр цагаантны орос л авсан зураг гэж байгаам. Хар зургийг тэр ламын зургийг, тэрнээс л дарагдсан энэ зургууд зурагнаас нь зургийг нь аваад л тарсан юм шиг байгаам. Тэгэхэд чинь зураг мураг манай улсад сураггүй байсан үе. Цагааны орос л авсан юм гэнэлээ. Ээж аав л тэгдэг байсан. Цагааны орос гэж ямар хүн байсийм, маниус ч мэдэхгүй.

Сайнбилэг -

За та тэгээд цэрэгт явсан уу?

Дашравдан -

Цэрэгт яваагүй.

Сайнбилэг -

Яагаад тэр үед цэрэгт яваагүй юм бол?

Дашравдан -

Би тэр үед 59 он 60-аад онд жинхэнэ газар тариалан хөгжиж байсан. Тэгээд мал аж ахуйн машинт станц гэдэг байгуулагдаж МАМ станц гэж тэгээд би тэнд тракторын жолооч, Архустайн САА-д хэсэг хүмүүс тракторын жолооч төгсгөөд, тэгээд трактор барьдаг хөдөө аж ахуйн тэрэгтэй хүнийг цэрэгт авдаггүй үе. Танк, трактор 2 ижил гэж. Өнөө гинжит трактороор газар хагалдаг байлаа ш дээ.

Сайнбилэг -

Гинжит трактор нь хэд гэдэг трактор вэ? Ямар маркийн?

Дашравдан -

“54” гээд. “Т-54” гэж. Тийм трактор. Шажигнасан гинжтэй. Тийм трактор барьж байсан, тэгээд цэрэгт аваагүй. Тэгээд цэргийн хугацаа нас хэтэрчихсэн юм.

Сайнбилэг -

Та тэгвэл газар тариаланд хэдэн оноос хойш ажилласан бэ? Та яаж тракторчин болсон бэ?

Дашравдан -

Курст явсан юм харин, жилийн курст. Сумаас явуулсийм. 2,3 хүн сум сумаас, энэ Баянхонгор зохион байгуулж. Эндээс. Тэгээд Архустын сургууль комбинат гэж байсан.Төв аймгийн цаад талд. 500, 1000 шахуу хүүхдэд заадаг. Тийм байсан. Тэгээд л төгсч ирээд л өнөө МАМ станц чинь овьёос тарина. Малын тэжээл хийдэг манайд чинь. Газар ч хагалдаг байсан. Тэгээд Белорусс ирсэн. “Белорусс-54” гэдэг гинжит трактор МАМ станц байж байгаад л сүүлдээ, татан буугдаад л нэгдэл дундын үйлдвэр гээч юм нийлүүлчихсэн ш дээ, улсын хэмжээгээр. 1957 онд МАМ станц гэдлэг юм чинь байгуулагдсиймаа хө.

Сайнбилэг -

Та нэгдэлжүүлэх хөдөлгөөнийг мэднэ ш дээ, ер нь тэр үед хүмүүс яаж нэгдэлжижи байсан юм бэ?

Дашравдан -

Уул нь 50-иад оноос эхэлж сайн дураараа 59 оноос бүгд жинхэнэ айл бүгд элсч нэгдэлжих хөдөлгөөн болсон.

Сайнбилэг -

Ер нь энэ нэгдэлжүүлэх хөдөлгөөнийг ямаршуу хүлээж авсан бэ?

Дашравдан -

Дургүй л байсан, тэгээд дургүй байгаад яахав нэгэнт л хүчээр л хийсэн орохгүй гэх эрх байхгүй. Заавал орно.

Сайнбилэг -

Нэгдэлд элсч ороход ямар нэг мал өгч орно биз дээ?

Дашравдан -

Ерөөсөө малаа туугаад л өгч байсан. Бүгдийг нь өгнө. Гэхдээ заагтай. Хангайн сум 50 толгой, говийн сум 75 толгой мал л үлдээнэ нэг айл хувьдаа. Тэгээд л илүүг нь авна. Хэдэн зууч байсан, 500 ч байсан, 100 ч байсан. Гэхдээ бог бод тус тусдаа. 16 бод, 54 бог л байна. 34 бог тэгээд 50 толгой мал.16 бодонд чинь бас заагтай. Адуу төд, тэмээ тэд, үхэр тэд гээд. Тэгсэн байдийм. Бод л 16-аас и лүү байж болдоггүй байсан. 16 бод үлдээгээд л 34 бог өгөөд л 50 толгой мал .Тэгээд л танайх 5 толгой ам бүлтэй ч ижил, 2 ам бүлтэй ч байсан ижил. Тэгж авч байсан. Говийнхон бол 75-аар. Хангайн сумууд тавин, тэгээд л бүх малыг аваад л хүнээр маллуулж ингэж байсан. Нэгдэлжих хөдөлгөөн гэж. 59 онд улс даяар.

Сайнбилэг -

Хувь хүн нэгдэлд яаж элсдэг байсан? Би оръё оо гээд л орчих уу?

Дашравдан -

Үгүй ээ би оръё гээд л өргөдлөө өгөөд л орчихдог байсан, дээр үед.

Сайнбилэг -

Хэрвээ би огт хөрөнгөгүй хүн байж байгаад нэгдэлд оръё гэвэл авах уу?

Дашравдан -

Авнаа, хөрөнгөгүй байсан ч авна.

Сайнбилэг -

Малчид ер нь малаа нуудаг байсан уу?

Дашравдан -

Нууж болохгүй л дээ, нуухаар өнөө түрүүнийх шиг хэрэгт орно ш дээ.

Сайнбилэг -

Ер нь нууж байсан түүх та мэдэх үү?

Дашравдан -

Нуухгүй ээ. Хэдэн мал дараад, баригдаж , баригдахаараа малыг нь хураана. Тэгээд өөрийг нь тасдана. Нэг жил мил хэдэн жил байна, хэмжээнээсээ л болно. Олон мал дарсан бол олон жил л авна. Цөөхөн мал цөөхөн л жил. Тэгээд л тэр малыг нэгдэл үнэ өртөггүй л авна. Тэгээд ч үнэ өртөг өгч байгаа ч үгүй юм даа. Тэгээд авдаг байсийм.

Сайнбилэг -

Ер нь хэвлэл мэдээлэл нэгдэлжүүлэх хөдөлгөөний талаар юу цацдаг байсан. ?

Дашравдан -

Юм цацаагүй ээ. Тэр үед хэвлэл мэдээлэл байдаггүй байсийм.

Сайнбилэг -

Сонин монин ч очихгүй юу?

Дашравдан -

Очихгүй ээ, очихгүй. Зүгээр тэгээд л дээрээс тэгж хэлсэн гээд л аймгаас сумандаа очоод л, суманд багуудаараа яваад л багийн дарга сумын ахлагч ухуулагч гээд хийх ёстой улсууд байдаг байсан, тийм юм болсон гээд л, аймгийн төлөөлөгч нэг хүн ирнэ. Тэгээд л ирж хурал хийгээд л, тэр үеийн ус хуралд очих гэж ч дороо, тэгээд л аваад өгнө дөө.

Сайнбилэг -

Тэр улсууд тэгээд яг юу юу гэж ухуулдаг байсан юм? Нэгдэл байгуулахын тулд яг юу юу гэж ухуулж байсан бэ?

Дашравдан -

Хоршоолол нэгдэл чинь нийтээрээ нийгэмчилж улс орноо хөгжүүлнэ, хувийн өмчтэй байж болохгүй, ингэж л яаж байсан.

Сайнбилэг -

Гол утга санаа нь юундаа байсан? Нэгдэлжих ямар хэрэгтэй байсан?

Дашравдан -

Гол утга санаа нь нэгдэлжихгүй болохоор бас албан журмаар хүчээр тасдаад хэрэг яланд хийгээд байдаг хэцүү байсан байлгүй. Бөөгнүүлчихвэл ганцхан бөөн юмтай ганцхан дарга удирдлагатай нь л ярих байсан байлгүй. Миний л хар бодол л доо тэр бол. хүн бүхэнтэй харилцахгүй, одоо 2 даргатай нь л ярина, сум нэгдлийн дарга, нягтлантай л тийм бол уу л гэж бодож байна. Социализм бүрэн төгс ялж, коммунизмд орно л гэж ярьдаг байсан даа.

Сайнбилэг -

Тэр нэлээн хэдэн хүн бүлэг хүн ирж тэр нэгдэлжүүлэх хөдөлгөөний тухай ярьдаг байсан уу, ганц хүн ярьдаг байсан уу?

Дашравдан -

Өө тэр чинь аймаг даяараа сум даяараа албаны л ажилтай, намын гишүүн л хүн явна даа.

Сайнбилэг -

Та жишээ нь танайх нэгдэлд хичнээн мал өгсөн бэ?

Дашравдан -

За хө тэгэхэд чинь манайх чинь мал цөөрчихсөн л байсан л даа. Тэгэхэд чинь аав нас барчихсан байсан, ээжтэйгээ үлдчихсэн байсан. 5 хошуу мал нийлсэн 500 тоолгой мал л байсийм. Бод бог нийлсэн. Тэрнээс 50-тай л хоцорсон ш дээ. 450 толгой мал л өгсөн байх.

Сайнбилэг -

Та тэгээд өөрөө нэгдэлд ажиллаж байсан уу?

Дашравдан -

Би нэгдэлд ер нь ажиллаагүй хүн шүү. 59 онд нэгдэлжих хөдөлгөөнд малаа өгчихөөд л нэг жил ажилтай ажилгүй байж байгаад л, 60 онд курст явчихсан, тракторын. Тэгээд ажиллаагүй.

Сайнбилэг -

Та чинь нөгөө бүлгэмд сууж бичиг үсэг тайлагдсан ш дээ?

Дашравдан -

Тийм 48 онд. 1948 онд.

Сайнбилэг -

Та тракторын курст сурсан тухайгаа тодорхой яриач?

Дашравдан -

Тракторын курст яах вэ, 4 аргын тоо, цээж бичиг бичүүлээд л, тэнд чинь тэгээд л явж байсийм. Тэгээд л явчихаж байсийм. Хуваана, үржинэ, нэмнэ, хасна. Аа нэг 100-аад үгтэй цээж бичиг бичүүлж байсан юм уу даа. 70-аад үг ч бичүүлж байсан юм уу. тэгээд тэрнийг алдаа багатай бол тэнцэж байсан. Олон алдаатай бол тэнцэхгүй.

Сайнбилэг -

Та най энэ сумаас хичнээн хүн явсан?

Дашравдан -

Манай сумаас нэг 3 юм явж байсан.

Сайнбилэг -

За та тэгээд юунд очжээ, тэр багш нар нь ямар улсууд байсан юм?

Дашравдан -

Багш нар яахав, техникум төгссөн улсууд байсан. Тэр чинь дандаа багшийн техникум мум төгссөн, хөдөө аж ахуйн талын, тийм мэргэжлийн багш нар байсан биз бодвол. Эхлээд ч яахав энэ хөдөлгүүр заана, газар тариаланг заана, биеийн тамир орно, тоо моо л ордоггүй байсан юм шүү. Бусад техникийн талын юм бараг л орно шүү. Улс төр орно. 6,7 юм л ордог байсан шүү. Жил л болсон шүү. Хавар нь зүүн аймаг руу САА, тэр үед ч сангийн аж ахуй ид хөгжиж байсан л даа. Тэгээд практик /дадлага/ хийлгэж байгаа гээд л тариа бригадаар тарааж өгнө.

Сайнбилэг -

Та тэгээд практикаа хаана хийв?

Дашравдан -

Би тэрүүхэн Сэлэнгийн Шаамарт. Шаамарын САА-д. тийм. нэг сар болсоон. Силкэн дээр нь суудийм. Силкэн дээр суугаад л үрэлгээнд л явна. Шороонд даруулаад л тэр чинь, үрэлгээ л хийнэ дээ, маниус. Тэгээд л трактор хааяа нэг бариулна, цуг. Тэгж л нэг сар болж байсан.

Сайнбилэг -

Тэр курсээ төгсөөд дараа нь хаана ажилласан билээ?

Дашравдан -

Тэгээд л МАМ станцад трактор барьж байгаад л тэгээд л нэгдэл дундын үйлдвэр гэдэгт л насыг бараа шив дээ. Тэгээд тэтгэвэрт. Нэгдэл дундын үйлдвэр гэдэг чинь бүх сумуудаас хөрөнгийг нь нийлүүлсэн нэг үйлдвэр МАМ станцын буурин дээр байгуулсийм. Улсын хэмжээгээр. Аль ч аймагт нэг л байсан ш дээ.

Сайнбилэг -

МАМ станц ямар зорилгоор байгуулагдсан бэ?

Дашравдан -

Хөдөө аж ахуйн нэгдлүүдийн материаллаг бааз хадлан тариаг нь зөөж өгөх гол нь материалыг нь ойртуулж өгөх, авто тээвэртэй, Тосонцэнгэлээс мод зөөж өгөх зүүн аймаг Сэлэнгэ Булганаас хүнсийг зөөж өгөх, хашаажуулах, барилгыг нь барьж өгөх ийм л зорилготой. Томорсон байгууллага болсон шүү, барилгын ангитай. Автобаазтай, газар тариаландаа ногоо таривал тарьчихдаг, тийм л зорилготой байгууллага байсийм. Тэнд л ажиллаж байгаад л тэтгэвэртээ гарсан хүн.

Сайнбилэг -

Та нийт хичнээн жил ажиллаад хэдэн онд тэтгэвэртээ гарав?

Дашравдан -

Би чинь 92 онд гарав уу.Би 35 жил ажилласан байналээ нэгдэл дундын үйлдвэрт. Тэнд би машин барьж байсаан, тэнд би удаагүй 63 оноос л машин барьж эхэлсэн. .

Сайнбилэг -

Та нөгөө Т-54 гэдэг трактор барьж байсан, тэр оросын трактор уу?

Дашравдан -

Тэгсэн, Оросын трактор. Гинжтэй тракторууд байсийм.

Сайнбилэг -

Тэр тракторуудаас яриач, одоогийн энэ тракторуудаас юугаараа ялгаатай юм?

Дашравдан -

Одооны тракторыг бодвол бүдүүлэг л трактор. Төмөр хаалгатай, харрр ......хуррр.... гэсэн дуутай. Газар л хагална уу гэхээс өөр зориулах юм байхгүй ээ. Харин 54 морины хүчтэй. Тийм л юм байсийм. Одоо бол гоё гоё тракторууд гарчихсан юм байналээ.

Сайнбилэг -

54 морины хүчтэй гэхээр одоогийн жижиг машин шиг хүчтэй л юм байна ш дээ?

Дашравдан -

За тийм л байх, одоогийн машинууд чинь одоо хэдэн морины хүчтэй байдаг юм, ЗИЛ-130 машиныг чинь 130 морины хүчтэй л гэдэг байсан. Тэрүүн шиг 54 морины хүчтэй л гэдэг байсан.

Сайнбилэг -

Тэгэхээр та силкэн дээр суудаг байсан гэсэн. Тэр үедп силкэн дээр нэг талбайн явахад хэдэн метр хагалдаг байсан бэ?

Дашравдан -

Өө тэр чинь таван шүдтэй анжис байдаг байсан юм, хоорондоо нэг 20 см-ийн зайтай. 5 нь тэгэхээр метр үү. Метр л юм байна. Тэгээд 5 юм байхаар 5 метр дахиад явахад нэг 10 л болох юм уу. одоогийн силк милк учиргүй өргөн болсон юм биш үү зурагтаар харж байхад. Их хөгжсөн юм байналээ.

Сайнбилэг -

Таныг тэр МАМ станцад байхад гадаадын мэргэжилтэнгүүд байсан уу?

Дашравдан -

Зөвлөлтийн нэг мэргэжилтэн байдаг, олон л хүн байдаг байсан шүү. Нэг солигдоод 2 ч ахиж ирсэн, 2 мэргэжилтэн орос байсан шүү. Тэгэхгүй бол цугаараа монгол нь мэдэхгүй. Наад талд нь механик инженерүүд байсан л даа. Тэгэхдээ сайн байгаагүй л байх л даа. Тэд нартайгаа л ярилцдаг, тийм зөвлөлтийн улс байсийм.

Сайнбилэг -

Хэн гэдэг хүн байсан, одоо санаж байна уу?

Дашравдан -

Одоо санахгүй байна. Нэртэй л байсан, сайн санадаг л байсан, одоо таг.

Сайнбилэг -

Тэр орос мэргэжилтэнгүүд монголтойгоо ер нь яаж харьцдаг байсан бэ?

Дашравдан -

Харьцааны хувьд бол зүгээр маниус л орос хэл мэддэггүйдээ тэр болохоос биш тэднүүд бол боловсролтой их зүгээр л улс байсан шүү. Яахав дээ, хөөрхий нүүрс түлээд байшинд л байна, гэрт байдаггүй, тэр үед чинь барилга хөгжөөгүй нэг дан байшинд л байж байдаг. Тэгээд л ганцаараа. 3 жил болоод л буцдаг л тийм л байсан. Сүрхий л улс байсан байх. Би тэгээд трактороо барихаа байгаад дандаа машин барьж байгаад л тэтгэвэртээ гарсан. “69” ч барьж байсан, “30” ч барьж байсан. Тэгээд л 92 оноос тэтгэвэртээ ороод л юм ч хийж чадахаа байсан.

Сайнбилэг -

Тэр үед орос мэргэжилтэн гэж байсан гэлээ орос хүн үү, өөр үндэстэн үү?

Дашравдан -

Жинхэнэ орос.

Сайнбилэг -

Тэр хүнтэй жишээ нь та харьцвал жишээ нь яаж харьцдаг байсан?

Дашравдан -

Дохиогоор. Тэд нар чинь дохионд янзын сайн. Ерөөсөө ингээд л ингээд л, заагаад л.

Сайнбилэг -

Та тэр оросоос өөр гадаад найз нөхөдтэй байсан уу?

Дашравдан -

Байгаагүй ээ.

Сайнбилэг -

Таны гэр бүлийнхэн ямар нэг гадаад найзтай юу?

Дашравдан -

Байхгүй.

Сайнбилэг -

Ер нь тэр үед гадаад эд барааг хаанаас олж авдаг байсан бэ?

Дашравдан -

Тэр үед чинь хотоос л маниус чинь юмаа авдаг байсан. Хот бол Зөвлөлтөөс л авдаг байсан байх. Худалдаа бэлтгэлийн анги гээд л сум бүхэн хоршоотой. Хоршоонд л ирдэг байсан бараанаас авна уу гэхээс өөр ямар юм авахав. Бараа гэхээр юм юу байхав дээ, даалимба, нэг бахиалан гутал, сүүлийн үед л 60-аад оноос хойш л торго дурдан ирдэг болсон шүү дээ. Тэр чинь ховор байсан юмнууд. Нэхийгээ элдэж өмсдөг, сүүлдээ ч нэхий ч ховор олдоод өнөө бэлтгэлд авчихдаг болоод тэр хурга ишигний арьс ч гэхгүй элдэж л тэргээрээ л хийхээс. Ер нь бүгдийг нь авдаг байсиймөө, аюултай. Нэгдлийн мал ч би ч нээх маллаагүй хүн. Ерөөсөө 59 онд малаа өгөөд л нэгдэл дэмий юм гэж бодоод л яая даа гэж байтал ашгүй тийм завшаан таараад л тэгээд л тэр курст яваад л тэгээд л, трактор тостой холилдоод л.

Сайнбилэг -

Ер нь нэгдэлд ажилласан гээд хөдөлмөр хөлс өгнө биз дээ?

Дашравдан -

Бага л өгч байсан юм гэнэлээ. Жаахан л юм өгч байсан гэнэлээ. Би бол нэгдлийн цалин амьдралыг сайн мэдэхгүй.

Сайнбилэг -

Та ер нь сүсэг бишрэлтэй юу?

Дашравдан -

Сүсэг бишрэлтэй.

Сайнбилэг -

Ямар шашин шүтэх үү?

Дашравдан -

Шарын шашин.

Сайнбилэг -

Ер нь тэгээд дээр үед чинь шашин шүтэхийг их хорьж байсан. ?

Дашравдан -

Хорьж байсан, ярихгүй. Би одоо бурхан сахиусаа манай ээж одоо нуулгаж Эрдэнэцогтын тэр хүрээн дээр ламд өгүүлж байсан ш дээ. Аваад үүрээд явж байсан. Хөдөөгүүр яваад бурхантай айлуудыг үзээд нэгжиж хараад устгуулж байсан байхгүй юу.

Сайнбилэг -

Та тэгвэл өөрөө бүр хүнд аваачиж өгч байсан юм уу? Та тэр тухайгаа маш тодорхой яриач?

Дашравдан -

Би одоо морин дээр том судрыг нь өвөртлөөд.., үүрээд мөрөвчилж, жижиг бурхнуудыг нь өвөртөө хийгээд

Сайнбилэг -

Аан за за, танай ээжийн бурхнууд ?

Дашравдан -

Аан тийм, ээжийнхээ аавынхаа шүтээнийг өгч байгаа юм шү дээ. Тэгээд л би айгаад л дээр нь нэг яланд яваад 12 жил ял эдлээд ирсэн нэг лам үлдсэн байсан юм. ажилгүй зүгээр ганц бие лам, тэгээд тэр ламд аваачаад өгөөдөх за тэр ламыг нэг байлгаад байх бурхнаа өгөөд явахад болох байлгүй дээ гээд л. Тэгээд би энэ дороос морьтой хавар аваачиж өгч байсан шүү. Орж ирээд л үзнэ, цөгц мөгц байна уу байвал эсэргүүний үлдэгдэл гээд л ширүүн байлаа ш дээ.

Сайнбилэг -

Өө бүр айлаар орж ингэж үзэж байсан уу?

Дашравдан -

Тийм

Сайнбилэг -

Хэн ирж шалгах уу?

Дашравдан -

Сумын дарга. Сумын ямар л албан ажилтай байна, аймаг ч бай, сум ч бай, намын гишүүн л бол ширүүн. Намын гишүүн хүнээс л айдаг байсан ш дээ.

Сайнбилэг -

Та өөрөө намд элсээгүй юу?

Дашравдан -

Үгүй. Би ч алсаасаа шүтлэгтэй юм болохоор намд ч элсээгүй. Намайг элсүүлэх гэж их оролдсоон. Тэгэхэд чинь хамаагүй элсүүлдэг байсан.

Сайнбилэг -

Танайх ер нь хичнээн бурхан шүтээнтэй байсан, та тэрийгээ санаж байна уу?

Дашравдан -

Зөндөө байлгүй яахав. Энэ ч одоо 3 гуутай бурхан байсан. 2, 3 суумал шар бурхан байсан. Одоо бурхнаа өвгөдүүд авдартаа хийгээд л дарчихдаг байсан.

Сайнбилэг -

Та тэр бурхнаа хүнд зөөж өгөхөд хэдэн настай байсан бэ?

Дашравдан -

Өө 20 хүрчихсэн байлгүй яахав. Өө өвөртөө хийгээд л том том судрууд байсан, тэд нарыг чинь үүрээд.баглаад, тэгээд өгч байсан.

Сайнбилэг -

Тэр хүнд өгсөн чинь тэгээд тэр хүн маань зүгээр үг дуугүй л?

Дашравдан -

Өө тийм. тэгээд л нэг том модон байшинтай, дүүрэн бурхан ингээд л хөдөөний улс авчирч өгөөд л, байлгаж л байя тэгээд л юу болдог юм бол доо гээд л тэгээд л, за ингээд байшинд оруулаад тавилчихаа хүүхээ гээд л. Тэгээд л тавьж байсан юм. Жигмэджалхаа гэж хүн байсан. Тийм лам хүн байсан. Тэр маарамбын талын хүн байсан, эм тан барьдаг. Тийм л лам байсан тэгээд, нас залуудаа таслагдаад яланд яваад л, амь хэлтэрсэн л хүн юм даа.

Сайнбилэг -

Таны бодлоор таны амьдралын туршид Монгол дахь шашин шүтлэг яаж өөрчлөгдсөн бэ?

Дашравдан -

90 оноос хойш л сэргэх шив дээ. Газар сайгүй гандан гараад л ганц нэг лам үлдсэн бол тэрнийхээ улбаагаар л залуучуудаа сургаад л, одоо Төвд мөвдөд яваад л сурдаг болсон юм шив дээ. Чөлөөтэй.

Сайнбилэг -

УБ-ын энэ гандан ажилладаг байсан уу?

Дашравдан -

УБ-ын гандан яахав дээ, ганцхан гандан байсан даа дээр. Доржжанцан гуай гэж хамбатай. Бүр дээр Чойжамц гуайгаас урд. Тэр чинь яахав нэг үзмэрийн л юм байсан. Музей төдий, мөргөөд л яагаад л. Яахав.

Сайнбилэг -

Тэгээд дээр үеэс ард түмэн маань яаж энэ шашин шүтлэгээ авч үлдсэн байх уу?

Дашравдан -

Үгүй ээ яахав дээ, тэр нуууцаар л шүтдэг дандаа нууцаар л шүтэж байсан. Нууж дараад бурхан судраа тэгж л авч гарсан юм шиг байгаам. Үгүй ээ тэгээд нэг домог яриа байдаг шүү. Яагаад хотод ганц гандан үлдсэн юм бэ, Доржжанцан гуайг хамба байхад Цэдэнбал дарга, төр шашин хоёр байх ёстой гэж дуулсан юм билээ. Устгаагүй энэ байж байг гэсэн юм билээ. Нэг дуган байлгаж байсан юм гэнэлээ. Гадаадын улс ирэхэд манайх шашинтай гэж хэлдэг байсан юм гэнэлээ. Тэр зкүгээр л яриа л даа. Тэр үнэн ч байж болох л юм, тэр ерөнхийлөгч. Тэр гадаадын улс ирэхэд манайх шашинтай улс гэж хэлдэг байсан юм гэнэлээ. Тэрнийг нь бид мэдэхгүй. Тэр лам нар сургаж байгаагүй. Тэгээд яахав нэг залуухандуу яахав нэг амь хэлтэрсэн хэдэн лам нар л бөөгнүүлээд нэг 20, 30 лам л байсан, ганданд чинь. Дороос нь одоотой адилхан сургаж бариагүй хүүхэд элсүүлж бариагүй, хотын гандан л байсан.

Сайнбилэг -

Улс хүмүүс шашин шүтлэгээ яаж авч үлдсэн юм б дээ?

Дашравдан -

Яахав, тэгээд л дотроо л би чинь нэг шашинтай хүн шүү гэж боддог, дотроо л бодож байснаас гадуур ярилт байхгүй л дээ. Эрхи барьж маань уншиж болохгүй юм чинь, эсэргүү гэж үзэж байсан юм чинь.

Сайнбилэг -

Одоо орчин үед ч их олон янзын шашин орж ирж байна ш дээ христийн шашин гээд л?

Дашравдан -

Аан тийм

Сайнбилэг -

Энийг та юу гэж боддог вэ?

Дашравдан -

Монгол хүн бол уламжлалт шашнаа л гэхээс олон шашин бол онцгүй л байх. Манайх чинь уламжлалт шашин чинь шарын шашин ш дээ, монгол улсын чинь.

Сайнбилэг -

Ер нь таныг бодож байхад монголын эмэгтэйчүүдийн байдал яаж өөрчлөгдсөн бэ? Таныг бага байхад ямар байсан, одоо яаж өөрчлөгдөв? 60,70,80,90-ээд он одоо яаж өөрчлөгдөв?

Дашравдан -

Эмэгтэйчүүдийн эрх чөлөө л одоо их өндөр болж байна л даа. Дээр үед чинь эмэгтэйчүүд эрх чөлөө гэж юм байхгүй байсан ш дээ. Хүнд үг хэлэх ч эрх байхгүй. Эрдэм ном ч байхгүй, одоо чинь бол сургууль соёлтой, янз бүрийн эрдэмтэй ажил ч хийж л байна. Одоо ч их л сайхан л хөгжиж байна. Даруу л байсан. Боловсролгүй болохоороо цаг үеэ дагадаг байсан юм байлгүй. Боловсролтой ч болчихлоо. Энэ кино чинь заримдаа дэмий юм үзүүлэхийм.

Сайнбилэг -

Тэгвэл энэ эрэгтэйчүүдийн байдал яаж өөрчлөгдөв, таны амьдралын туршид тэр үед хүмүүсийн зан байдал ямар байсан?

Дашравдан -

Хүмүүсийн зан байдал бол эрэгтэй хүмүүсийн хувьд бол хүн чанараар л муудсан. Бие биендээ туслахаа ч байсан. Зэрлэгдүү тал руугаа л орсон. Юм сурсан хэр нь л одоо тэгээд нэг л дутуу санагдаад. Хүн чанар гэж нэг юм байх ёстой хүнд уг нь. Энэрэнгүй сэтгэл алга байна ш дээ. Манийн үед дээр байсан юм одоо алга. Маниус чинь одоо ингээд л замд шуугиж яваад л хүн гараа өргөвөл авна, сууя гэвэл суулгана, ер нь зогсч байгаа жолоочид бензингүй болчихсон бол бензинд нь тусална, сэлбэг дутчихсан байвал тусална, одоо ч үгүй юм билээ. Тэгэхээр чинь хүн чанаргүй л байгаа юм. Чанартай байсан нь ч одоо айдаг болсон юм байлгүй, нийгмээс. Алчихна, хорлочихно, дээрэмдчихнэ гэдэг юм байгаа биз.

Сайнбилэг -

Ер нь хүмүүсийн ажилд хандах хандлага ямар болсон, социализмын үед ер нь ажилгүй хүн байсан уу?

Дашравдан -

Тэр үед чинь ажилгүй хүн байгаагүй. Тэр үед чинь ажил бол их элбэг байсийм. Хүн бүхэнд ажил олддог. Цалин бага л байсан байх. Одоо ажил олдох нь байсан юм байна ш дээ.

Сайнбилэг -

Ер нь эмэгтэйчүүдийн талаар төр ямар ямар бодлого явуулж ирсэн юм бэ?

Дашравдан -

Төр одоо л сайхан болж. Тэр үед бодлого явуулаагүй. Яахав дээ, тэгээд сургууль соёлтой, хүн болгоныг боловсролтой болгох гээд л, төрийн явуулга байсан, энэ нь зөв л болж байна л даа. Эрх тэгш суралцаад.

Сайнбилэг -

Одоо ер нь тэр бодлогууд яаж өөрчлөгдөж байх шиг байх юм, таны харж байгаагаар?Эмэгтэйчүүдийн талаар явуулж байгаа бодлого ер нь өөрчлөгдөж байна уу?

Дашравдан -

Өөрчлөгдөлгүй яахав, сургуультай болохоор чинь заавал мэргэжилтэн ажил янз бүрийн гадаад дотоод яваад л тийм юм байгаагүй юм чинь.

Сайнбилэг -

Ер нь социализмын үед хүмүүс яаж ажилд ордог байсан бэ?

Дашравдан -

Социалимын үед ч яахав дээ, ажил нь элбэг, ажилтай л бол цалинтай байсан юм чинь. Одоо чинь хаашаа юм бэ, хийдэг ажил нь ховор болчихоод албаны ажил байхаасаа хувийн ажил болчихоод байна ш дээ. Хувийн компаниуд тэгэхээр л ажил нь ховор юм уу гэж бодоод байгаам. Цалингаа чамладаг юм уу энэ чинь ажил олдохгүй юм байна ш дээ. Манай хүүхдүүд бол социализмын үед л сургууль төгссөн тэгээд томилолтоор ирээд л нэг ажилд ордог байсан. Одоо тэр үеэс хойш бол шал ондоо. Сургууль төгсч ирээд бэлэн ажил олдохгүй ш дээ. Хувийн л юм.

Сайнбилэг -

Одоо ажилд орох процесс яаж өөрчлөгдсөн гэнж бодож байна?

Дашравдан -

Одоо үйлдвэр л их байгуулмаар байна. Тэгвэл л их ажилтай болмоор санагдаж байна.

Сайнбилэг -

Ямар хүмүүс нь ажилд ороод ямар хүмүүс нь ажилд орж чадахгүй байна?

Дашравдан -

/эхнэр:одоо ерөөсөө мөнгө төгрөгтэй амтай хэлтэй, дээшээ татлаа түлхээтэй/ тийм л хүн орж байна. Ядарсан тиймэрхүү хүмүүс ажилд орохгүй байна.

Сайнбилэг -

Ер нь бол та ажилд орж байгаа хүмүүс хахууль өгч орж байна гэж бодож байна уу?

Дашравдан -

Бодож байна.

Сайнбилэг -

Таны одоо гол бахархдаг юм чинь юу вэ?Таны бахархаж явдаг юм байна уу?

Дашравдан -

Заа хө, монгол орон хөгжиж байвал сайхан бахархалтай, тэгээд нэг өвчингүй шиг чөлөөтэй, бахархал тэр шүү дээ. Дайн дажингүй.

Сайнбилэг -

Тэгвэл жигшдэг зүйл чинь?

Дашравдан -

Жигшдэг зүйл захиргаадахаас их жигшиж байсан тэр хэцүү.

Сайнбилэг -

Танд тэр нь тийм хэцүү байсан гэсэн тодорхой зүйл байна уу? Таны амьдралд ямар нэг гүнээр нөлөөлсөн үйл явдал байна уу?

Дашравдан -

Надад болбол гүнээр нөлөөлсөн юм байхгүй. Зүгээр л нэг жирийн хэмжээгээр л. Жирийн амьдралаар л ажлаа хийгээд л хэдэн хүүхдээ өсгөөд л.

Сайнбилэг -

Таны амьдралд ер бусын бусдаас онцгой гэхээр зүйл бий юу?

Дашравдан -

Байхгүй. Онцгой сайн муу юм туулаагүй.

Сайнбилэг -

Та сургуулиас бусад газар ямар нэгэн боовсрол эзэмшсэн үү?

Дашравдан -

Би юу. Тракторын курс л төгссөн. Сүүлд нь Архустайн САА-д бас нэг жил болсон. Машины курс төгссөн, жолоочийн.

Сайнбилэг -

Тракторын курсээс гадна уу?

Дашравдан -

Гадна. Ийм л 2 курсээр л дамжсан хүн. Трактор барьж байгаад автын курст элсэлт аваад явж Баяновооноосоо хоёулахнаа л явж байсан.

Сайнбилэг -

Та тэгээд хөдөө аж ахуйд ажилаж байсан, МАМ станцад ажиллаж байсан, тэр хамт олноо дурсаж ярихгүй юу?Ямар ямар хүмүүс байсан бэ, ямар ямар ажил үүрэгтэй байсан бэ?

Дашравдан -

Заа тэгэхэд дарга байсан, механик байсан, инженер байсан, за тэгээд л тракторын жолооч, автын жолооч, овоо л 40-өөд ажилчидтай л байсийм. Одоо тэгээд ихэнх нь өөд болсон шиг байналээ, хаа нэг ганц нэг дуулддаг, тэр үед 34 том тэрэг байсан, нэгдэл дундын баазад. Тэгхэд одоо надтай цуг 34 жолооч байсийм. Жижиг тэрэгний тэрнээс чинь одоо 10-аадхан хүн л үлдэж байна ш дээ. Цугаараа л алга болчихлоо ш дээ. Талийгаач болчихжээ.

Сайнбилэг -

Талийгч гэснээс би танаас жаахан эвгүй асуулт асууя. ?

Дашравдан -

Заа

Сайнбилэг -

Ер нь ингээд монголчууд дээр үеэс нас барсан гэр бүлийнхээ улсуудыг оршуулдаг ямар арга байдаг байсан? Ер нь хүмүүсээ яаж оршуулдаг байсан?

Дашравдан -

Намайг хүүхэд байхад 60-аад оноос өмнө дандаа ил, одоо дуртай газраа. 60-аад оноос хойш бол нэгдсэн оршуулгын газартай. Тэндээ дандаа авдранд хийж, хайрцаглаж газар булж оршуулдаг.

Сайнбилэг -

Та тэр ил тавьдаг байсан тухай нь?

Дашравдан -

Мэднээ, би аавыгаа ил тавьж байсан.

Сайнбилэг -

Та тэрийг жишээ нь тодорхой ярьж өгч болох уу? Жишээ нь ямар ёс журам гүйцэтгэж тавьдаг байсан юм? Тэр үед чинь одоо лам хараар алтан хайрцаг нээлгэдэг барьдаг ёс нь?

Дашравдан -

Байхгүй байхгүй, яаж байхав. Тэр үед чинь тэр нь устчихсан, нууцгайгаар л ганц нэг хүнийг л үзүүлбэл үзүүлж байсан. Тийм л байсан. Тэгээд л тэмээ юм уу адуутай, одоотой адил ямар машин байсан биш, ачаад л явдаг байсан. Газар авах гэж явна, нууцгайгаар ганц нэг ном хар мэддэг улс авчирч газраа тахиулдаг. Эвгүй нь эвгүй л байсан дөө, яахав тэгээд.

Сайнбилэг -

Газраа тахиулна гэхээрээ ямар үйл хийх үү?

Дашравдан -

Очиж.., газар тахина гэдэг чинь очоод энд гэхээр нь хүн тавихад чинь 9 эрдэнэ газарт нь булдаг шүү дээ, 9 эрдэнэ ташааных нь толгой дээр 9 эрдэнэ булдаг шүү дээ, тэрийгээ булчихаад тэгээд л маанийн үсгээ зураад л, номоо уншаад л өнөө лам хүн чинь. Тэгээд л за энэ дээр тавинаа гээд л маргааш нь тэгээд л тавьдаг. Тэмдэглээд л газраа. Тэгээд л баруун тийш нь харуулаад л хэвтүүлээд л жаахан юмаар бүтээгээд л тэгээд л орхичихдог.

Сайнбилэг -

Аан, талийгчийн толгойг баруун тийш нь харуулах уу?

Дашравдан -

Баруун тийш нь харуулна, бүх биеэр нь. Сүүжнийх нь дор жаахан хурганы арьс дэвсэнэ. Цагаан чулуу дэрлүүлнэ, хөлд нь хар чулуу тавина. Тэгээд хажуу талаар нь тавьдаг. Талийгаач болсон хүнийг заавал баруун тийш нь харуулж, хажуугаар нь тавина, гэдрэг түрүүлэг нь тавихгүй ш дээ. Манай эндхийн ёс, зүгээр газар газар өөр л байх л даа. Манай хошуу тийм байсан. Тэгээд сүүлийн үед хайрцаг саванд хийдэг болохоор чинь яахав дээ, өнөө гоё торго дурдангаар боогоод л, арц хүжээ хийгээд л авслаад л, хайрцаглаад л, тэгээд л нүхэндээ хийгээд л, гадна талаас нь цементлээд л ингэж л яаж байсан. Одоо ч хэвээрээ л айдаг шиг байдаг.

Сайнбилэг -

Одоо та юу гэж бодддог вэ, талийгчийг ил тавьсан дээр үү, газарт булж хайрцаглаж хөшөө босгож оршуулсан нь дээр байдаг уу та юу гэж боддог вэ?

Дашравдан -

Үр хүүхдэд нь бол газар хөшөө босгож яадаг нь л зөв байх л даа, энд байж байна ш дээ, гээд л, хойш хойшдоо. Наад хүнд бол ялгаа юу байхав дээ. Шувуу нохой идээд л дороо л алга болно. Сарын дотор л юу ч үгүй болно. Газар хийхэд бол илжирч л дуусах байх даа, хөшөө л байх биз. Ил тавьчихаад хөшөө босгочихвол болох л байх л даа. Ёс нь тэгээд ил тавьдаггүй болсон юм чинь ёсоо л дагахаас яахав.

Сайнбилэг -

Одоо ингээд УБ-т харж байхад чандарлаж байна ш дээ, тэрийг та юу гэж боддог уу?

Дашравдан -

Тэр чинь харин зүгээр юм шиг би тэрийг чинь дуулаад харин зөв гэж бодоод байгаа. Тэр чинь байгаль дэлхий газар юу олдохгүй болж оршуулга нь багтахаа байх юм байна ш дээ. Тэр чинь харин зүгээр юм бишүү, хаа хаанаа. Зүгээр л гэж бодож байна. Буруу ч байж болно л доо.

Сайнбилэг -

Ер нь таныг бага байхаас өгсүүлээд таныг гайхшруулж байсан юм байдаг уу, ямар шинэ технологийг гайхаж байв, магадгүй та анх радио сонсоод гайхаж байсан уу? хамгийн анх радиог хэзээ хаана харж байсан бэ?

Дашравдан -

Энэ чинь “бөгтөр хүрэн” “Эх орон-52” гэж л анх ирсэн юм.

Сайнбилэг -

Та хэдэн настайдаа тэрийг харав?

Дашравдан -

Тэр чинь 7 л хүрчихсэн байсан. 54 оноос харсан шүү. 53 онд анхны “51” машин гарч ирж морин өртөө гэдэг юм халж, маниус чинь дандаа мориор алба хийдэг байсан ш дээ.

Сайнбилэг -

Та тэр морин өртөө гэдгийн талаар тодорхой ярьж өгнө үү?

Дашравдан -

Морин өртөөнд би алба хийж байсан, би уяа нэхэж байсан хүн.хүүхэд бас л хүүхэд байсан. Морин өртөө гэдэг чинь 25-30 км-т л нэг гэр байна. 2 ч юм уу гэр. Морьд бэлэн. Эмээлтэй морь. ...За чи албаны хүн, УБ-аас энд ирэв ээ. За чи Архангай явах болов оо. Эндээс давхиад л чамайг Эрдэнэцогт дээр буулгаж өгнө. Чи Эрдэнэцогтоос морио сольж унаад өөдөө давхиад Өмнөжаргалт дээр очно, Өмнөжаргалтаас Хайрхан даваа, Хайрхандаваанаас Архангайн Булган сум ороод ингэж ингээд өртөөгөөр ингээд явдаг. Тэр чинь өртөө гэдэг чинь тэр. Тэр чинь өвөл зунгүй хийдэг их хэцүү. Аюултай тэр чинь олон морь орно, олон тэмээ орно.

Сайнбилэг -

Та өөрөө хийж байсан юм байна тээ. Хэдэн настай байсан бэ?

Дашравдан -

Би 16,17 тийм л настай байсан.

Сайнбилэг -

Их хэцүү байсан уу, тээ?

Дашравдан -

Хэцүү байлгүй яахав. Алба цагтай нормтой, яаруу сандруу улс явна. Цөөхөн байсан, одоог бодоход.Тэгэхэд чинь шуудан гарчихсан байсан юм уу, сонин юм албан бичиг энэ тэр ганзаглаад л явна. Тэрнийг нь хүргэж өгнө. Тэр үед чинь 51” гэж машин гарч ирж ард түмэн нэг чөлөөлөгдөж бас нэг ийгээс болсон юм уу. Тэр чинь алба нэг айл сар хийнэ.

Сайнбилэг -

Айл болгонд тэрийг хариуцуулж өгөх үү?

Дашравдан -

Тийм, тэгэхдээ хүний олон цөөнөөс нь харна. Олон адуутай айлд бол их олон хоногоор их олон морьд гаргана, 21 юм уу, арван хэдэн морьтой л гарна. Тэгж хийдэг байсан юм, хүнд байдийм.

Сайнбилэг -

Аан, за. Та тэр “бөгтөр хүрэн “ гэдэг радиог хаана сонссон гэнээ, анх?

Дашравдан -

Хөдөө багийн ахлагч, намын гишүүн л гэсэн үг, одоогоор, тэр л анх нэгийг олоод ирсийм. Аймгаас сумуудад өгнө, сумнаас баг бүрт нэг нэгийг. Тэр чинь л одоо намын талын суртал ухуулга байхгүй юу. Тэрнийг тээгж хангинатал дуулдаг ярьдаг, дөрвөлжин радиог л үзэж байсан даа. Сонин юмаа, хачин юмаа л гэж байсан. Тэрнээс өмнө бяхтруул гэж нэг дуулдаг дугуй юм гарсиймаа, бас. Одооны энэ бехтериол. Тэр чинь ховорхоон аймгийн наадам энэ тэрд асар майхан дотор томчуулд л үзэгдэж байдаг. Юм л нэвтэрч байсан үе л байх л даа. Зөвлөлтийн л хөгжимнүүд байсан юм байгаа биз. Зөвлөлтөөс өөр газартай харьцаж байгаагүй ш дээ, манай Монгол чинь одоо.

Сайнбилэг -

Та тэгвэл хамгийн анх телевизийг хаана харав?

Дашравдан -

Өө телевиз чинь яахав дээ, 60-аад онд л манай энд ирэв үү. 60-аас хойноо, 70 , хар телевиз, тиймээ тийм сүүлийн үед. Хар телевиз чинь. За ер нь базаахгүй, өө наян хэдэн онд байна уу анх өнөө түрүүч 90 он болж ардчилал яахад чинь хар телевиз л бүдэг бадаг үзэж тэгдэг байсан биз дээ.Өнөө жагсаал цуглаан болоод л тэгж байхад чинь ховорхон л байсан.

Сайнбилэг -

Магадгүй та вагоныг үзээд анх гайхав уу, вагоныг хэзээ хаана үзэв?

Дашравдан -

УБ-т очоод л харсан л даа, өнөө нүүрсний вагон нь орилоод л. Орж ирж юм байсан, их л сонин санагдаж байсан.

Сайнбилэг -

Онгоцыг та хэзээ харав?

Дашравдан -

Аа онгоцыг чинь бас тавин хэдэн онд л харсан. Аа нэг их дуутай дөрвөлжин юм, мал үргэж шуугиад л, эрплан гэж ярьдаг, хөдөөний улс. Эрплан гэж юу гэсэн ч үг юм, тэгээд л шуугичихдаг байсан юм даа. Мал үргээд л шуугичихна. 51,52 оноос л үзсэн юм байна. Ногон онгоцоо, тэгэхэд цагаан онгоц арай гараагүй байсан юм. 2 давхар далавчтай тийм ногоон онгоц байсан юм байгаам.

Сайнбилэг -

Та тэгээд цагаан онгоцонд сууж үзэв үү?

Дашравдан -

Өө би оноцонд сүүлд нь хот хооронд л ганц нэг сууж байсан. Цагаан онгоцоор.

Сайнбилэг -

Ямар санагдав?

Дашравдан -

Өө зүгээр сайхан юм билээ.

Сайнбилэг -

Дээр үеэс энэ байгаль орчин одоо үетэй харьцуулахад яаж өөрчлөгдөж байна вэ?

Дашравдан -

Сонин өөрчлөгдсөн, энүүнтэй бол ярих юм байхгүй. Тэр болбол одоо хүнд худлаа ярьсан л гэсэн үг. Одоо манай энэ хөндийнөөс хадлан хаддаг байлаа ш дээ. Машинаар. Одоо хамар хатгах мал идэх юм байхгүй. Тэгээд л бодохгүй юу

Сайнбилэг -

Энэ байгаль дээр муу өөрчлөлт яваад байна гэж үзэж байна уу?

Дашравдан -

Муу өөрчлөлт, ярихгүй. Янзын.

Сайнбилэг -

Ямар нэг сайн өөрчлөалт байна уу?

Дашравдан -

Алга.

Сайнбилэг -

Та тэр үед амьдарч байсан байгал одоо ямар болсон талаар жишээ авч яриач?

Дашравдан -

Үгүй ээ одоо ерөсөө тэр жишээ авах юм байхгүй.Одоо ерөөсөө цөлжилт нь дээд цэгтээ хүрээд ус нь бохирдоод манай энд усгүй болчихлоо ус болбол энэ алтнаас болж байгаамаа. Энэ уурхайнууд гарч ирээд л тэрнээс л болсон. Олон уурхай газар ухсанаас л болж байна, ерөөсөө. Худгууд цөмөөрөө алга болчихож байна. Гүний худаг. Одоо энэ бохирдол их байна. Энэ их гялаан савнууд, ундааны савнууд, эд нар чинь голын хайрга шиг болчихоод байна ш дээ. Тэрийг чинь хурааж хуньж янзлахгүй хүнтэй л холбоотой л юм байна л даа. Энэнээс л болж байна гэж бодож байна би.

Сайнбилэг -

Одоо энэ танай нутагт алт ухаж байгаа өчнөөн хүн байна уу?

Дашравдан -

Зөндөө зөндөө. Одоо энэ худагнууд байхгүй, ийм болчихлоо. Аргагүй шүү дээ, энэ. Усны эх нь Архангайн Цэнхэр суманд алтны уурхай ямар компани гэлээ байдаг юм гэнэлээ. 2 тийшээгээ цаашаагаа Тамирын голуудыг тэжээдэг Орхоны эх, наашаагаа Хүйн голыг тэжээдэг ийм том уурхай байхаар 2 талынх нь гол байхгүй болчихож байгаам.

Сайнбилэг -

Одоо тэр эхэн дээр алтны уурхай ..,?

Дашравдан -

Архангайн Цэнхэр суманд байдаг гэнэлээ би үзээгүй. Тэгээд Орхон гол чинь тэр лүүгээ урсдаг гол ш дээ. Эх нь байгаа юм, наашаагаа энэ өврийн голууд нь цөмөөрөө татарчихлаа. Манай Дөнтийн уурхай гэж том уурхай одоо нэлээн хэдэн жил болж байна. Тэгээд л одоо энэ доод булаг шанднууд бүгдээрээ арилсан. Байхгүй. Ундны усгүй болчихоор мал хүн яаж зохицох вэ дээ. Байх шаардлагагүй л болж байна ш дээ.

Сайнбилэг -

Энэ Дөнтийн уурхай анх хэдэн онд ашиглалтанд орсон бэ?

Дашравдан -

Аа мэдэхгүй, энэ ч нэлээн удчихлаа шүү. Хэдэн онд юм бэ, 90 оноос л хойхно шүү. Ардчилсан хувьсгалаас хойхно юм шүү. Хойно байлгүй яадаг юм, 90 онд чинь чимээгүй байсан юм байхгүй юу. Тэгэлгүй яахав. 96,97 оноос л нүүрсний уурхай тэрнээс сүүүлд эхэлсийм. Алтны нэг компани ирээд л энд улсын үйлдвэр болоод л, тэгээд л оволзчихсон л доо.

Сайнбилэг -

Тэр алтны уурхай ирэхээс өмнө бол гайгүй байсан уу?

Дашравдан -

Гайгүй байлгүй яахав. Сайхан байсан. Одоо хур орохгүй болохоор чинь яаж гарах вэ дээ.Ерөсөө манайд болбол өнгөрдөг жил бол юм дусаагүй. Зусангаа намартаа ч тэр юу дусаагүй. Юм орохоо байсан, тэгэхээр газар гарахгүй.

Сайнбилэг -

Энийг та юутай холбоотой гэж үзэж байна?

Дашравдан -

Байгаль дэлхийг газар шороо ухсантай л холбоотой биз. Ерөөсөө л энэ. Байгалийг их бохирдуулж байна, энэ.

Сайнбилэг -

Газар усны нэрүүд өөрчлөгдөж байна уу? Газар усны хуучин байсан нэрүүд?

Дашравдан -

Тийм ч юм алга, уул нь нэр нь нэрээрээ л байна.

Сайнбилэг -

Танай аймагт гадаадын улсууд их ирж байна уу?

Дашравдан -

Өө байдаг л гэсэн, энэ уурхайнуудаар их байдаг гэсэн. Бид нар ч явахгүй болохоор мэдэхгүй юм. Хужаа голдуу юм бишүү.

Сайнбилэг -

Ер нь танай аймагт хятад иргэд байдаг уу?

Дашравдан -

Байнаа, байлгүй яахав.

Сайнбилэг -

Суурин болсон хятад иргэд?

Дашравдан -

Суурин юм байхгүй юм шиг байсан. Ховор юм байна. Хятад чинь хотод л их байсан, харин цөөрчихсөн юм байналээ одоо. Социализмын үед ч яахав сүүлрүүгээ сайхан болсон анх үүсч байх үедээ хэцүү л байсан юм шиг байгаам. Тун лут эд байсийм даа. Сүүлийн үедээ хөлөө олоод сургууль соёлд хүүхдүүдийг нь явуулаад, төгсөөд ажилтай мэргэжилтэй болгоод, сайхан болж байсан. Тэгэээд л 90 онд ардчилсан хөдөлгөөн гарч ирээд л, их муудсан ч юм алга л байна л даа, бас.

Сайнбилэг -

Социализмын үед эрх мэдэлтэй хүн гэж ямар хүнийг хэлж байсан?

Дашравдан -

Тэгээд л намын улс, хувьсгалт намын улс дээгүүр албатай улс л эрх мэдэлтэй байсан байх. Нам бус бол тэр хэрэг байхгүй. Өшөө нам байгаа ч үгүй.

Сайнбилэг -

Байгууллагын дарга цэрэг нарын хоорондох харьцаа ер нь ямар байсан?Дарга нар нь тэр ажилчидтайгаа хэрхэн харьцдаг байсан бэ?

Дашравдан -

Хуультай, ер нь сүрхий ял торгуультай л харьцана шүү. Өө захиргаадна. Захиргаадалт нь зөв захиргаадалт зөв л байсан юм байналээ. Одоо бол захиргаадалт дэндүү алга байна шүү. Жаахан баймаар байна. Ялангуяа энэ архин дээр захиргаадалт баймаар байна. Архи гээч юм одоо ниргэлээ шүү дээ. Архи уусан залуу. Архийг одоо жаахан багасгаж болдоггүй юм уу.

Сайнбилэг -

Одоо энэ хүмүүсийн эрх л гэж ярих юм байна ш дээ?

Дашравдан -

Эрх гээд одоо дэндүүлээд байна ш дээ. Энэ одоо хэтэрч байна шүү. Би эрхтэй гэж уугаад одоо болохоо байлаа ш дээ. Энийг л хасчихмаар байна. Өөрөө ингэж байгуулчихаад нэмэр алга байна ш дээ.

Сайнбилэг -

Та 92 онд тэтгэвэрт гарсан гэсэн тээ?

Дашравдан -

Тэгсэн.

Сайнбилэг -

Тэгэхээр та ардчилсан хөдөлгөөнд оролцож байсан уу?

Дашравдан -

Оролцолгүй яахав, ардчиллын гишүүн хүн байхгүй юу. Анхны түрүүнд л шуугиад орсон

Сайнбилэг -

Ер нь та ардчилал танд юу авчиррна гэж бодож байсан бэ?

Дашравдан -

Эрх чөлөө авчирна, чөлөөтэй болно. Эрх чөлөө авчирсан. Үгүй ээ одоо УБ явах гээд хөдөөний хүн чинь 7 хоног хөөцөлдөж байж албан томилолт авч явдаг байлаа ш дээ. Одоо хот руу

Сайнбилэг -

УБ луу дуртай үедээ явж болохгүй юу?

Дашравдан -

Болохгүй. Заавал бичиг авч явна.

Сайнбилэг -

Хэнээс?

Дашравдан -

Сумаас, сумын захиргааны тамгатай бичиг. Зам явах гээч юм. тэргүй бол явуулахгүй.

Сайнбилэг -

Зүгээр машинд суучихвал?

Дашравдан -

Үгүй яалаа гэж, бариад авна ш дээ. Торгоно. Буцаана.тэгхээр чинь УБ луу заавал зөвшөөрөл авч сум багаасаа дамжуулж, зам явах гэж юм хийлгэнэ. Яггүй байсан байгаа биз, /инээв/ яг ч үгүй байсан шүү.

Сайнбилэг -

Сонин юмаа?

Дашравдан -

Маниус жолооч улс бол яахав дээ, тусгай путевкатай. Тэр баазын ийм тэрэг гээд. Номертой дугаартай болохоор харин миний кабинд чи суугаад явах юм бол заавал зам явах авч явна, зам яах байхгүй бол замын пост шалгалт ...За та юун хүн бэ, гэж шалгана.

Сайнбилэг -

Тэр 90 оны ардчилсан хөдөлгөөн боллоо ш дээ, тэр үеийн үйл явдал танд яаж нөлөөлж байсан бэ?Тэр өлсгөлөн эд нар танд яаж нөлөөлж байсан бэ?

Дашравдан -

Үгүй ээ одоо яахав дээ, айж л байсан, энэнээсээ болоод дайн үүсчих вий гэж л. Харин дайн үүсээгүй сайхан. Харин яахав хөөрхий тэр Батмөнх дарга чинь их сайхан хүлээж авсан. Батмөнх гуайгаас өөр онгироо юм байсан бол иргэний дайн болох босно ш дээ, юм мэддэг хүн болоод яахав дээ, залуучууд одоо зөв юм сэдсэн гэж л

Сайнбилэг -

Ер нь эрэгтэй эмэгтэй хүмүүст ардчилал өөрөөр нөлөөлсөн үү?

Дашравдан -

Нөлөөлөлгүй яахав. Өөрөөр ямар юм нөлөөлөхөв. Адилхан.

Сайнбилэг -

Ер нь энэ ардчилсан хөдөлгөөнд оролцоо нь ямар байсан?

Дашравдан -

Тэр үед үү?

Сайнбилэг -

Эмэгтэй хүн ер нь хэр оролцож байсан бэ?

Дашравдан -

Оролцсоон оролцсон, ер нь хүнийхээ ухамсраас л байсан л даа. Нам бус улс л оролцсон. Хувьсгалт намын хүн бол юу гэж оролцохын. Намд ороогүй байсан улс л баахан оролцсон.

Сайнбилэг -

Тэнд 90 онд Сүхбаатарын талбай дээр янз бүрийн хөдөлгөөн болж байхад аймаг дээр юу болж байсан?

Дашравдан -

Өө бас л эрх чөлөөний хөдөлгөөнүүд гараад гараад л ирж байсан. Одоо бодогдож байна. Зүгээр өлсгөлөн болоогүй дэмжсэн жагсаал цуглаан болоод л,

Сайнбилэг -

Та ардчилсан намын хүн гэсэн, та энэ намд элсэв үү?

Дашравдан -

Тийм.

Сайнбилэг -

Хэдэн онд элссэн бэ?

Дашравдан -

Би чинь 94 билүү 95 онд билүү, Наранцацралт гэдэг сайд л над үнэмлэх өгч байсан. Талийгаач болчихсон.

Сайнбилэг -

Наранцацралт сайд уу ерөнхий сайд байсан?

Дашравдан -

Тийм.

Сайнбилэг -

Танд ер нь дурсамжтай эд зүйл гэж юм байдаг уу?

Дашравдан -

Заа алга даа хүү минь одоо.

Сайнбилэг -

Та анх энэ хувьчлалыг яаж сонссон бэ? Юунаас сонсч байсан бэ, энэ хувьчлалыг?

Дашравдан -

Үгүй ээ одоо 9 оноос чинь хойш л эрхийн бичиг өгөөд л хувьчлаад эхэлсэн шү дээ. 92,93 оноос.

Сайнбилэг -

Та тэгэхээр энийг зурагт радиогоор л сонссон байж таараа?

Дашравдан -

Зурагт радиогоор сонсолгүй яахав. Даваадоржийн Ганболд гэдэг хүн энэ ягаан тасалбарын чинь үйлдвэрийг санаачилсан юм гэнээ гээд л тэгээд л зурагтаар яриад л эхэлсэн.

Сайнбилэг -

Та тэгээд хувьчлалаар ямар нэгэн юм авсан уу?

Дашравдан -

Хувьчлалаар би өнөө албан газар чинь мал байхгүй л дээ, цөөхөн малтай. Би тэргээ авсан. Гэхдээ худалдаж мөнгөө авсан барьж байсан тэргээ.

Сайнбилэг -

Өөрийнхөө барьж байсан тэргээ хямдралтай үнээр авсан уу?

Дашравдан -

Хямдралтай үнээр.

Сайнбилэг -

Та ямар тэрэг барьж байсан?

Дашравдан -

ЗИЛ-130. Чиргүүлтэй зил-130. 90 мянган таөгрөгөөр.

Сайнбилэг -

хэдэн он билээ?

Дашравдан -

93 он.

Сайнбилэг -

Хэдэн мянган төгрөгөө?

Дашравдан -

90.

Сайнбилэг -

Хөөх тэр үед чинь 90,000 төгрөг чинь маш их мөнгө ш дээ. ?

Дашравдан -

Маш их мөнгө тэгэхдээ тэр хуувьчлалын тасалбар чинь үнэтэй л дээ.

Сайнбилэг -

Тасалбараа нийлүүлж авсан уу?

Дашравдан -

Нийлүүлж. Тэгж авч байсан. Тэгээд л гарч байсан.

Сайнбилэг -

Ер нь бодож байхад ямар хэлбэрээр зарим хүн бусдаасаа илүү өмч эзэмшээд гараад ирэв ээ?

Дашравдан -

Тэр яахав өнөө эзэнгүйдэхгүй юу. 2 юу, түрүүчийнх нь яагаад сүүлчийнх нь намынх ажлаас хусагдаад ирэхийн хооронд идэхийг л бодоод эхлэлгүй яахав. Ямар ч албан газрын эрх мэдэлтэнгүүд л авсан юм байгаам. Дарганцардуу, тийм. нягтлан нярав ч байдаг юм уу. Тэгнэ л дээ, тэр чинь тодорхой. Хөрөнгөний эзэд эрх тушаал нь байж байгаа юм чинь. Тийм л байх л даа, тэгж л авна уу гэхээс маниуст юу олдохов. Өөр өөрсдийнхөө машиныг л авахаас.

Сайнбилэг -

Та яг тийм тодорхой жишээ ярьж чадах уу?

Дашравдан -

Өө тодорхой жишээ мэдэх юм байхгүй.

Сайнбилэг -

Таны бодол уу?

Дашравдан -

Бодол л доо, өөрийн бодол. Тэгсэн л бол уу л гэж боддийм.

Сайнбилэг -

Таны бодож байгаагаар энэ хувьчлал эрэгтэй, эмэгтэй хүмүүст ялгаатай нөлөөлсөн үү?

Дашравдан -

Ижил л байсаан. Ижил. 2 өнгийн тасалбар л өгч байсан ш дээ. Ягаан цэнхэр.

Сайнбилэг -

Ягаан цэнхэр тасалбар гэдэг чинь ямар учиртай юм байсан юм?

Дашравдан -

Тэрүүгээр л уул нь бирж гэдгээр л ашгаа авах юм гэсэн ш дээ. Тэгэхэд бирж гэж байгуулаагүй байсан. Зах зээл хөгжөөгүй байсан тэгээд л албан газар тэрнийг чинь мөнгөндөө аваад л зохих юмыг нь өгч байсан. Тэр цааш нь бодвол борлуулаа биз дээ.

Сайнбилэг -

Таныг анх хотод очиход хотын амьдрал ямар санагдаж байсан бэ ?

Дашравдан -

Тэгэхэд ч яахав, жигдэрчихсэн байсан, хот чинь үйлдвэр мүйлдвэр байгуулаад л, ажилчид их аваад л, ажил хийсэн улс, хот чинь одоотой адил биш, хүн нь цөөхөн хот чинь, ажил элбэг тийм байсан юм чинь. Сайхан л харагдаж байсан.

Сайнбилэг -

Ер нь та хотод очихынхоо өмнө хот гэдгийг та юу гэж ойлгож байсан бэ?

Дашравдан -

Бүү мэд, ерөөсөө мэддэггүй байсийм. Тэгээд л олон хүн цугларсан газрыг л хот гэдэг юм байна даа, гэж. Зах гэдгийг чинь тэгж л үзлээ ш дээ. Тэгээд л адуугаа аваарай хонио аваарай, үхрээ аваарай гээд л. Тиймэрхүү, тэгхэд хужаа нар их байсийм. Хужаа нар хоол хийчихсэн аваарай гээд л. Тэгэхэд чинь бүдүүлэг байсан юм чинь. Тэгээд хятадууд ч гараад дууссан юм шиг байналээ, гараад .

Сайнбилэг -

Тэр хятадууд хоол унд зардаг байсан юм уу?

Дашравдан -

Тийм.

Сайнбилэг -

Та хоол идэж үзэв үү?

Дашравдан -

Үзээгүй.

Сайнбилэг -

Зарим хүмүүсийн ярьж байгаагаар хятадууд амттай хоол хийдэг байсан гэж ярих юм?

Дашравдан -

Тийм л байх л даа. Хятадууд хоолонд сайн байсан юм болохоороо.

Сайнбилэг -

За ер нь та би нэг ийм юм ярьчих юмсан гэсэн юм байна уу. би нэг ийм юм ярьчих юмсан гэсэн?

Дашравдан -

Юм алга шив дээ, хүүхээ.

Сайнбилэг -

Заа маш сонирхолтой сайхан ярилцлага өгсөн танд их баярлалаа .

Дашравдан -

Заа баярлалаа.

Сайнбилэг -

Танд сайн сайхан бүхнийг хүсье

Дашравдан -

Ерөөл бат орших болтугай.

Back to top

Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.