Demidotsol
Basic information
Interviewee ID: 990535
Name: Demidotsol
Parent's name: Sodov
Ovog: Zeerdnüüd
Sex: m
Year of Birth: 1934
Ethnicity: Dariganga
Additional Information
Education: incomplete secondary
Notes on education: This most likely means 7 years of schooling.
Work: retired / transport driver
Belief: Buddhist
Born in: Ongon sum, Sühbaatar aimag
Lives in: Baruun Urt sum (or part of UB), Sühbaatar aimag
Mother's profession: herder
Father's profession: official
Themes for this interview are:
(Please click on a theme to see more interviews on that topic)
collectivization
urban issues
belief
work
environment
Alternative keywords suggested by readers for this interview are: (Please click on a keyword to see more interviews, if any, on that topic)
Please click to read an English summary of this interview
Please click to read the English transcription of this interview
Translation:
Дэжид -
Сайн байна уу?
Дэмидоцол -
Сайн сайн байна уу?
Дэжид -
Сайхан зусч байна уу, Та?
Дэмидоцол -
Сайхаан, сайхан зусч байна уу?
Дэжид -
Бидний урилгыг хүлээн авч Монголын 20-р зууны аман түүхийн төсөлд ярилцлага өгөх болсонд юуны өмнө талархал илэрхийлье. Таныг энэ Сүхбаатар аймагт төрж өсч, амжилттай ажиллаж амьдарч ирсэн хүн гэж орон нутгийн ахмадын холбооноос сонсоод ирлээ. Ярилцлага өгөхийн өмнө таниас асууж тодруулах ганц хоёр зүйл байна. Нэгдүгээрт та энэ ярилцлаганд нэрээ нууцлах шаардлага байна уу?
Дэмидоцол -
Байхгүй ээ.
Дэжид -
Тодорхой хугацааны дараа түүх эрдэмтэн судлаачид та бид хоёрын ярьсан ярианаас тодорхой хэсгийг судалгааныхаа материалд ашиглах, хэвлэл мэдээлэлд ишлэл болгон ашиглах зөвшөөрлийг та Кембрижийн их сургуульд олгож байна уу?
Дэмидоцол -
Зөвшөөрч байна.
Дэжид -
Хоёулаа яриагаа бага нас, төрсөн нутаг уснаас эхлэе гэж бодож байна?
Дэмидоцол -
За би Сүхбаатар аймгийн Онгон суманд 1936 онд Эх булаг гэдэг газар төрсөн юм. Ээж аавын гар дээр арван хэд хүртэлээ мал маллаж байгаад, тэгээд нэгдэлжих хөдөлгөөн гарч тэнд малаа нийгэмчилж нэгдэлд орсон юм.
Дэжид -
Хэдэн онд нэгдэлд орсон бэ?
Дэмидоцол -
56-57 оны үед байх.
Дэжид -
Онгон суманд уу?
Дэмидоцол -
Үгүй ээ, төрсөн нь Онгон. Сүүлдээ засаг захиргаа бол Асгат болсон юм. Манай аав дээр үеийн алба хаадаг Содов гэж хүн байсан.
Дэжид -
Ямар алба хаах вэ?
Дэмидоцол -
Санхүүгийн. Би бол бага наснаасаа хүртэл тэр тавин хэдэн он хүртэл мал маллаж байгаад ...
Дэжид -
Та сургууль соёлд явсан уу?
Дэмидоцол -
Яваагүй ээ.
Дэжид -
Тэр үед ер нь сургууль соёл байсан уу?
Дэмидоцол -
Байсаан, байсан.
Дэжид -
Яагаад сургуульд ороогүй юм бол?
Дэмидоцол -
Аав маань алба ажилтай. Энд тэнд их шилжиж явна. За яахав миний хүүгийн сургууль бэлээн гэж явсаар байгаад жаахан завсардчихсан юм. Тэгээд аав маань ч өөд болсон. Нилээн ч завсардчихсан байсан болохоор дараа яаж сургуульд сурч болохов. Ингээд сургуульгүй өнгөрсөн.
Дэжид -
Та эцэг эхээс хэдүүлээ вэ?
Дэмидоцол -
Тавуулаа. Айлын нэг дэх хүүхэд.
Дэжид -
Тэр үед айлын том хүүхэд гэхээр нэлээд хариуцлагатай байх уу?
Дэмидоцол -
Хариуцлага гэхээсээ илүү дураараа, эрх танхи. Айлын том хүүхдүүд тиймэрхүү л байсан. Би бол тийм юм байхгүй. Багаасаа л жаахан томоотой ч гэх юм уу, тэр үеийн хүмүүс ажлыг яаж хийж байна тэрийг хараад л дуурайх гэдэг тийм л хүүхэд байсан. Тэгээд нэг хүний аятайхан хийчихсэн юм харвал энийг чинь хийж үзье л дээ гэж бодох жишээтэй. Хазаар чөдөр ч байсан л харж байгаад л хийнэ. Тэр үед мод шийдэм, багаж зэвсэг их ховор байсан юм. Ээж аавын хийсэн юмыг ч л дуурайгаад л дэргэд нь хийх гэдэг тийм л хүүхэд байсан. Тэгж байтал нэгдэлжих хөдөлгөөн өрнөж нутгийн хэдэн баян өвгөцүүл бид орно, хүү минь чи яахав л гэж байна. Оролгүй яахав гээд л нэгдэл байгуулангуут нь орчихсон юм. Адуу малаасаа бараг дийлэнхийг нь өгсөн.
Дэжид -
Ямар нэртэй нэгдэл байсан юм бэ?
Дэмидоцол -
"Шинэ амьдрал" гэж нэгдэл байгуулсан юм. Багын хэдэн ахмад гишүүдийн хамт.
Дэжид -
Багт одоо хэдий хэмжээний айл өрх байх вэ?
Дэмидоцол -
Олон байсан. Манай эцгийн насны хэдэн хөгшчүүл нэгдэл байгуулж байсан. Тэгээд тэднийгээ дагаад л орцгоосон.
Дэжид -
Таныг хэдтэй байхад тэгж нэгдэл байгуулагдаж байв?
Дэмидоцол -
Арван хэдтэй байхад.
Дэжид -
Танай аав санхүүгийн ажил хийж байсан гэхээр тухайн үедээ эрдэм боловсролтой хүн байж уу?
Дэмидоцол -
Нябогийн мэргэжилтэй хүн байсан юм.
Дэжид -
Аав чинь тухайн үед яаж мэргэжил эзэмшсэн юм бол?
Дэмидоцол -
Тэр үед тамгын газар гэж байсан байгаа юм. Тэнд бичээч хийж байгаад л санпингаар оролдож байгаад нябо болчихсон юм байна лээ. Тэр үед Сүхбаатар аймаг гэж байгуулагдаагүй Дорнод аймгийн харъяа байсан юм. Аав маань жилдээ нэг тооцоо гаргана гээд л Дорнодод морьтой явна. Бага байхад тэгж яваад л хэсэг алга болчихно. Одоо бодоход сар шахуу, хорин хэд хонож л байсан юм уу даа. Тэгээд л ирнэ. Манайх чинь Дорнодоос бараг 200 гаруй км. Тэр холоос л тэгж алба залгуулж байсан байна.
Дэжид -
За тэгээд нэгдэл байгуулагдахад та л толгойлж байсан юм байна, тийм үү?
Дэмидоцол -
Тийм ээ, би л толгой болж байсан.
Дэжид -
Танайх хэдий хэр малтай айл байв?
Дэмидоцол -
Гайгүй шүү. Бог гэхэд л 200-300, тэгээд бод, үхэр гэхэд 20-30, тэмээ гэхэд 20-иод, адуу гэхэд 40-50 байсан. Тэгээд яахав хөгшчүүл санал гаргаад намайг нэгдэлдээ авсан.
Дэжид -
Анхны гишүүн айл юм байна ш дээ?
Дэмидоцол -
Анхных. Тэгээд "Шинэ амьдрал" нэгдэлээ байгуулсан. Тэгж байтал намар ч болсон. Мэргэжилтэй болсоор санагдаад. Тэгээд нэгдэлийнхээ удирдлага дарга нарт би жолооч больё гэсэн. Тэгсэн миний насны манайхны ах дүү олон залуучууд байсан. Тэд бас явна гэж зэрэгцээд. Тэгээд ямар ч байсан би зөвшөөрүүлсэн юм аа. Тэр үед Улаанбаатарт Авто сургууль гэж ганцхан байсан юм. 57 онд шиг санаж байна. Тэгээд намар нь сургуулийн элсэлт болохоор ирж суралцсан даа.
Дэжид -
Тэр авто сургууль нь улсын хэмжээнд ганц байсан уу?
Дэмидоцол -
Улсын хэмжээнд ганц.
Дэжид -
Жолооч больё гэсэн хүн бол тэр авто сургуульд УБ орж байж сурах нь ээ дээ?
Дэмидоцол -
Өө, тэгэлгүй яахав. Тэгээд очоод шалгалтаа өгнө дөө.
Дэжид -
Бас ямар шалгалт авах вэ?
Дэмидоцол -
Тэр үед гайгүй. Би чинь сургууль соёлоор яваагүй хүн. Ямар юмных нь өндөр юмаар шалгуулах вэ дээ. Дөрөв юмуу дунд боловсролын юмаар л шалгуулж байсан юм болов уу даа. Би бас ч гэж яахав ээ, сонин хэвлэл харсаар байгаад биеэ даагаад уншдаг, бичдэг болчихсон юм. Дөрвөн аргын тоо оролдоно. Тэгээд шалгалтаа өгч чадахгүй болов уу, яадаг бол гээд УБ-т ирээд хоёр гурав хоногийн өмнө газар газраас ирсэн үеийн хүмүүстэйгээ танилцлаа. Тэгээд өнөө шалгалтыг нь өгдөг юм байна аа. Тэгсэн өнөөдүүл маань дандаа сургууль соёл төгсчихсөн тэр шалгалтыг бол амархан өгчих хүмүүс байсан байна л даа. Тэгээд би тэдэнтэйгээ ярилцчихсан байсан чинь өнөөдүүл маань хоёр гурван хуудас юмыг дорно дорно бөглөөд өгчихсөн. Тэгээд би орчихсон байхгүй юу. Тэгээгүй бол бас тэр тоо моог нь арай барахааргүй юм байсан л даа. Тэгээд ороод сурсан даа. Тэр үеийн авто сургууль гэж маш чанартай.
Дэжид -
Анх хот орж байгаа нь тэр үү?
Дэмидоцол -
Аймгийн төвд шуудан ирдэг байсан юм. 51 машинаар. Намар 8 сарын сүүлчээр шиг санаж байна. Тэгээд тийм 51 машин дээр суугаад л явсан. Тэгсэн хүн болгон нэг шуудайтай нь шуудайтай, хайрцагтай нь хайрцагтай юмтай. Монголын сургууль, гадаадын сургуульд явж байгаа оюутнууд суучихсан. Би анх удаа УБ орох гэж байгаа. Тэр 51 дээр чинь 30 гаруй хүн байсан шиг санагдаж байна. Тэгээд УБ луу гараад давхичихсан чинь бороо орчихсон. Хоёр, гурав хоног явлаа.
Дэжид -
УБ луу хоёр гурав хонож байж очиж байсан уу?
Дэмидоцол -
Тэгэлгүй яахав. Нөгөө их бороон дундуур явж болдоггүй. Өдөр шөнөгүй л яваад байсан. Шаварт суугаад л, дугай нь хагараад л. Гучин хэдэн хүн, дээр нь хүн болгоны нэг нэг шуудайтай, хайрцагтай юм чинь нөгөө 51-т чинь хэтэрч байгаа ш дээ. Тэр үед чинь УБ-ын замд их тарвагатай. Өнөө гөрөөчингүүд чинь жинхэнэ намрынхаа гөрөөнд гарчихсан үе. Өнөө улсууд чинь нэг дугуй хагарлаа хаана гөрөөчин харагдана тийшээ яваад өгнө. Би жолоочтойгоо үлдэнэ. Сүүлдээ нөгөө жолооч чинь чи ямар хачин хүүхэд вэ. Энэ улстай яваад тарвага зурамны мах ч гэсэн олж идээд, юм ч гэсэн олж уухгүй надтай энд үлдээд үхэх гэж байгаа юм биш үү гээд л тэгнэ. Би зүгээр зүгээр л гэнэ.
Дэжид -
Замын гуанз гэж юм ховор уу?
Дэмидоцол -
Өө, байхгүй. Тэгж тэгж нэг юм УБ-т орж ирдэг юм байна. Миний танил Сүхбаатар сумын нэг хүүхэд явж байсан юм. Тэрэнтэй явж танилынд нь хоёр гурав хоноод нэг юм ах дүүгээ олж авч, нэг хүнээр л хөтлүүлээд явна. Тэр үед бол УБ их жоохон байсан ш дээ. Хэдхэн каваз гээд жижигхэн пөгийсөн автобус явна. Тийм л үе байсан юм даа. Тэгээд өнөө сургуульдаа орсон. Хичээл эхлэхээс өмнө намрын ажил хийнэ. Барьж байгаа барилгыг нь дуусгана. Түлээг нь хойшоогоо Түнхэл, Баруун, Зүүн Хараагаас нэг хэсэг нь явж бэлтгээд дараа нь өнөө бэлдсэн модоо өвөл татуулна. Жил болгон татчихаар учиргүй их мод болдог юм билээ.
Дэжид -
Авто сургууль чинь бас хичээл эхлэхээс өмнө тийм ажлууд хийлгэж байсан юм уу?
Дэмидоцол -
Тэгнэ. Хийлгэж байсан. Их шүү ажилсаг, их сайхан газар байсан юм ш дээ. Хариуцлагатай, суралгын чанар гэж их сайн. Жил гаран сургаж байж жолооч бэлтгэдэг байсан юм.
Дэжид -
Тухайн үед авто сургуулийн төлбөр ямар байсан бэ?
Дэмидоцол -
Төлбөр гэж байхгүй. бид цалинтай сурч байсан юм. 200-гаад төгрөг авна. Тэр чинь тэр үедээ их мөнгө байсан.
Дэжид -
Дотуур байранд суух уу?
Дэмидоцол -
Байр ховор. Дандаа л ах дүү нараараа л байна.
Дэжид -
Ямар үндсэн гол хичээлүүд ордог вэ?
Дэмидоцол -
Машины бүх төрөл орно. Бааз байгууллагын зохицуулалт, шинээр бааз байгуулагдлаа гэхэд даргын өрөө нь тэндээ, санхүү нь тэндээ, граж нь тэндээ гээд л заана. Бидэн дотроос баазын дарга болох ч хүн байж, инженер болох ч хүн байсан байна. Тиймээс тэгж их дэлгэрэнгүй зааж байсан байна л даа. Зөвхөн ганц жолоо заахгүй.
Дэжид -
Ерөнхийдөө техниккумын хэмжээний л сургууль байж дээ? Зөвхөн жолоо барихыг заахгүй, баазын зохицуулалт зэргийг зааж байхыг бодоход?
Дэмидоцол -
Тийм.
Дэжид -
За та тэгээд хэдэн онд төгсөв. Шууд орон нутагтаа ирсэн үү?
Дэмидоцол -
Төгсөөд өнөө шинэ нэгдэлдээ очдог юм байна аа. Тэр үед чинь цөөхөн хэдэн жилийн дотор бүх нэгдэлүүд чинь байгуулагдсан байхгүй юу. Нэг жилийн дотор л гэхэд нэг аймаг сум өчнөөн олон нэгдэлтэй болсон юм. Тэгээд өнөө олон дарга нар чинь нэг нэгнээ дуурайгаад актанд гарчихсан янз янзын тэрэг авчихсан. Тэр нь гайгүй явдаг ч юм таарна. Нэг ч хөдлөөгүй юм ч л байна. Манайх болохоор Зөвлөлтийн эх орны дайны үеийн модон оройтой Зис-5 гэж тэр байсан. Тэгээд өнөөхийг чинь над өгдөг юм байна. Би тэрийг ер нь бараг заалгаагүй дээ. Арай нэг тэр үедээ шинэ ирж байсан тэргээ голдуу зааж байсан юм. Өнөөхийг нь жаахан мэдэх муутай. Тэр үед аймгийн төв дээр бааз дээгүүр ганц нэг Зис-5 ирдэг байсан юм. Тэгээд тэрийг унадаг хашир мэдэх хүмүүсээс нэг ирэхээрээ уулзаж асууна. Одоо энийг юу юуг нь үзмээр байна, яавал дээр вэ гээд... сайхан сайхан хашир хүмүүс над их юм хэлж өгч тус болж байсан. Тэгээд өнөө тэргээ гайгүй ч мэддэг болсон. Өнөө тэргээрээ нэгдэлийн бүх ажлыг хийнэ. Түргэн дуудсан ч явна. Нөгөө хэний авгай төрөх гэж байна гэсэн ч л би явж л байна. Төрчихлөө гаргана гэвэл чиг явж л байна. Сургуулийн үеэр багуудын хүүхдүүдийг цуглуулахад ч би явж л байна. Эмнэлэгийн аргалд ч явж л байна. Суманд ганцхан тэрэгтэй, бүх л юманд явна. Залуу байсан болохоор өшөө явах юм байна уу л гэж боддог байж. Одоо нэг зогсох юмсан, амрах юмсан гэж боддоггүй л байсан. Тэгээд сүүлдээ би чинь ахисаар ахисаар яваад энэ хойшоогоо хангай газарт модны үйлдвэрүүдээр нэг хэсэг яваад, УБ-т ачаанд явна. Нэгдэл маань хол юманд явуулах дургүй. Би өөрөө их сониучхан ийшээ тийшээ их явна. Тэр үед нэгдэлүүд аль сайхан нутагтай газар ч юм уу, аль сайн малчиныд үзүүлэх сургууль гэж их зохион байгуулдаг байсан юм. Энэ урагшаагаа 100-аад км-т манай Асгат сум Бөөрийн товх гэдэг газар байдаг байсан юм. Тэрний наах нь манай Шинэ амьдрал нэгдэл байлаа. Тэгсэн Эрдэнэцагаанд бүх дарга нарын цугларалт бол бүгдээрээ очино гээд би баруун урдаас нь эхлээд намын дарга, нэгдэлийн дарга, нягтлан гээд дарга нарыг хамаад нэг бор эсгий дэвсчихсэн ачаад явж байсан юм. Нэг сумаас гэхэд 3 дарга авна.
Дэжид -
Эрдэнэцагаан сум гэдэг бүр хилрүүгээ юу?
Дэмидоцол -
Өө тийм. Бүр зүүн урагшаагаа. Тэр их сайхан нутагтай газар л даа. Дээр үед бол газар сайгүй сайхан хур бороо ихтэй, өвс ногоо ихтэй их сайхан байсан ш дээ. Тэгээд хэдэн сумдын дарга нарыг аваад Эрдэнэцагаанд үзүүлэх сургуулилтанд очсон. Тэндээ хоёр хоног сименардаж, хуралдаж байгаад бүүр Эрдэнэцагаанаас зүүн тийшээ 100 гаран км хил дээр очсон. Эрдэнэцагаан чинь тэр зүүн урдуураа дандаа Өвөрмонголоос орж ирсэн малчид байна. Тэр малчидын ажилсаг, малаа өсгөнө гэж гайхалтай сайн байсан юм. Ухаандаа тэрийг л энэ нэгдэлийн дарга нар, бүх хүмүүст газар дээр нь үзүүлж байсан юм байна л даа.
Дэжид -
Тэр голцуу ямар ястан байсан бэ?
Дэмидоцол -
Үзэмчин. Тэгээд тэнд очиж малчдын арга туршилгаас суралцаад, буцаж Эрдэнэцагаан дээрээ ирж хоёр хоног хуралдаад буцсан. Тэр үед аймгийн намын хорооны хоёрдугаар дарга Гомбожав гэж хүн байсан юм. Тэр хүн удирдан зохион байгуулж авч явж байсан юм. Тэгэхэд би тэр даргатай уулзаж ярилцаж байсан юм. Би баазад орж ажилламаар байна. Та ажил олж өгч надад туслаач гэж. Тэгсэн юу ярьж байгаа юм. Чи чинь энэ нэгдэлийн шинэ жолооч байж. Нэгдэлээ яах юм гэж байна. Тэгэхээр нь жаахан юм сурч аваад буцаад нэгдэлдээ ирж болно ш дээ гэсэн. За чи тэгж боддог юм байж. Танай нэгдэлийн чинь дарга л мэднэ. Би мэдэхгүй, гэхдээ яахав нэгдэлийн даргатай чинь уулзана гэлээ. Тэр үед нэгдэлийн дарга гэдэг их мэдэлтэй. Манай сумын хүн тэнд тийм юм хийж байна нэгдэлдээ татна аа л гэвэл татаад аваад ирнэ. Тэр хүн аймгийн дарга хийж байлаа ч нэгдэл татна л гэвэл татаад аваад ирнэ. Хэл балгүй л ажлыг нь авдаг тийм байсан юм. Хүнсний үйлдвэрийн дарга байлаа ч, прокурор байлаа ч үндсэн захиргааных нь нэгдэлийн дарга татна л гэвэл явдаг тийм эрхтэй байсан юм. Тэгээд би тэр даргаас олонтой газар жаахан юм сурмаар байна гэж хэлж байсан юм. Тэгсэн яахав хоёр жилийн дараа энэ баазад ирсэн юм.
Дэжид -
Бааз гэдэг нь одоо энэ Баруун-Уртад байсан томоохон байгууллагын нэг үү?
Дэмидоцол -
Өө, том. Тээврийн яамны харъяа байгууллага байхгүй юу. Аймгийн бүх л тээврийг хариуцна.
Дэжид -
Хэдий хэмжээний тэрэгтэй, жолоочтой байгууллага байв?
Дэмидоцол -
200-аад хөдлөх бүрэлдэхүүнтэй. Тэр болгон давхардсан тоогоор 200-300 хүнтэй байна. Тийм том байгууллага.
Дэжид -
Таныг нэгдэл тэгээд нэг юм тавьж дээ?
Дэмидоцол -
Өөрөө ч их хөөцөлдсөн, дахиад нэгдэлдээ ирнэ гэсэн амлалтаа би өгч байхгүй юу. Тэгээд тэр амлалтаасаа буцчихсан юм. Миний амьдрал энэ баазад л дуусч байгаа юм л даа. Хулхидая гэж бодоогүй юм л даа. Тэгэхдээ яахав жаахан тиймхэн юм болсон байгаа биз дээ. /инээв/
Дэжид -
Тэгээд энд шилжиж ирээд ямар тэрэгтэй болсон бэ?
Дэмидоцол -
Зил-164 гэдэг шинэ тэрэг авсан.
Дэжид -
Тэр нь ямар тэрэг байх вэ?
Дэмидоцол -
Ачааны тэрэг. Тэр үедээ бүхий л орон нутагт ид нэвтэрч байсан сайхан тэрэг. Орон нутагтаа ажил төрлөөрөө муу хэлэгдээгүй болохоор над шинэ тэрэг оногдсон юм.
Дэжид -
Тэр үед шинэ тэрэг авна гэдэг томоохон шагналын хэмжээтэй асуудал болж байсан байх даа?
Дэмидоцол -
Ер нь бол баазын дарга мэдэхгүй Намын хороо л мэддэг байсан юм. Аймгийн намын хороо л хэнд өгөх вэ гэдгээ шийднэ. Элдэвийн хэл аманд ороогүй илтгэлд бичигдээгүй ажилдаа гайгүй байсан болохоор шинэ тэрэг өгөхөд болно гэж найдсан байх л даа. Төдөн зуун мянга явна гэсэн гэрээ хийлгээд өгнө. Би төдөн км-ийн дотор 100 мянгат болно гэсэн гэрээ хийнэ. Тэрийгээ биелүүлээд, өшөө цааш нь илүү явсан.
Дэжид -
100 мянгат гэдэг чинь тухайн үед гарч байсан хөдөлгөөн үү?
Дэмидоцол -
Арай өмнөхөн нь гарчихсан байсан юм. Тэр ч бас тийм амархан биелэчих ажил биш. 170 мянга явж байж 100 мянгат болно.
Дэжид -
Хэдий хугацаанд явах вэ?
Дэмидоцол -
Хугацаа нэг айхтар тулгуу шаардахгүй. Тэгээд 100 мянгатаа 170 явж байж биелүүлээд цаашаа өшөө ахиулаад явна л даа. Тэгээд тэр тэргээрээ их ч үүрэг гүйцэтгэсэн. Аймаг орон нутагтаа тэргүүнд нь л ороод, хурал зөвлөгөөн юу байдаг юм тэр бүгдэд нь л орон нутгийн хэмжээнд сонгогдоод л, тэр үед ч залуу ч байж урамшилгүй яахав. Тэгээд өнөө муу тэрэг маань ч овоо хэдэн зуун мянга явчихлаа. Тэгж байтал Зил-130 гэдэг машин ирсэн юм. Нэлээд хэдэн жилийн дараа. Анх удаа улсын хэмжээнд ирээд манай баазад 4 хуваарьлагдсан юм. Би ч бодлоо. Миний муу тэрэг ч дуусдагаа дуусаад үүргээ бол хэдэн зуу дахин биелүүлчихсэн. Над нэг нь оногдох байлгүй гэж бодож байтал өнөө тэрэг чинь над оногдсонгүй. тэгэхээр нь баазынхаа дарга дээр орлоо шүү. Миний тэрэг үүргээ хэдэн зуун хувиар давуулаад биелүүлчихсэн. Одоо хүн эзэмшихэд ер нь хэцүү болчихоод байна. Яагаад энэ тэрэгнээс над олддоггүй юм гэсэн чинь Намын хороон дарга тэр тэрэг нь хэдийд зогсох нь вэ тэр үед нь надад мэдэгд гэсэн гэдэг юм байна. Ямар сансарын пуужин биш гээд тэр чигээрээ гараад намын хороон дээр очлоо. Тэгсэн үүднийх нь жижүүр өнөөдөр хүн хүлээж авдаггүй өдөр гээд оруулдаггүй. Би орох эрхтэй хүн гээд байсан даргаас асууя л гэж байна. Тэгээд өрөө рүү нь ороод ор гэж байна л гэлээ. Тэгээд орлоо. Яагаад орох эрхтэй хүн гэсэн гэхээр би аймгийн намын хорооны бүгд хурлын гишүүн хүн. Залуугаар сонгогдсон юм. Тэгээд дарга ч хүлээж авлаа. Учраа ч хэллээ. Таныг тэр тэрэг нь хэзээ хаана зогсох нь вэ тэр үед нь мэдэгд гэсэн гэлээ. тэр нь ямар учиртай юм гэсэн чинь тэгсэн юм, тэгсэн юм. Одоо би танай даргатай ярьна аа гээд л шууд ярьж байна. Танай өнөө нөхөр энд ирчихээд байна. Чи миний хэлсэн үгийг шударга хэлсэн байна. Тэргийг нь өгье гээд тэгэж би хоёр дохь гучаа авсан юм.
Дэжид -
Таны ажлын амжилтын үндэс нь юунд байв. Аймгийн намын хорооны бүгд хурлын гишүүн хүн ямар эрх дархтай байв?
Дэмидоцол -
Ер нь бол манай бааз том баазыг бодвол жижигхэн. Гэхдээ их чанартай, их ажилсаг тийм сайхан хүмүүстэй байгууллага байсан юм. Тэрнээс чинь хүн бүх л сайн талыг нь харж энэнээс илүү байх юмсан, энэний хийсэн ажлыг хийх юмсан гэх мэтийн тэмцэлтэй, сонирхолтой ажиллаж байсан. Тээврийн байгууллагын ямар нэгэн дэвшилттэй бригад гэнэ үү тийм юм их олон гардаг байлаа. Бидний хэдэн хүн бригад байгуулж гарсан ажил болгоныг бригадаараа хүлээж аваад хийдэг байлаа. Бидний ажил он дараалан дандаа л ахисан байхгүй юу. Бидний 7 хүн маш сайн ажиллаж байсан л даа. Хоёр удаа саятан бригад болсон юм. Манай аймагт бид хэдээс өөр хоёр удаа саятан болсон бригад байгаагүй. Бусад хөдөлгөөн юу л байна бид тэгж л ажиллаж байлаа.
Дэжид -
Тухайн үед хүмүүсийн ажилд хандах хандлага ямар байсан юм бэ?
Дэмидоцол -
Ер нь манай баазынхан бол маш сайн байсан шүү. Улсын хэмжээнд хүртэл байр эзлэж байсан бааз байгаа юм.
Дэжид -
Аймгийн хэмжээний бүх л тээврийн үйлчилгээ танай баазаар дамжих уу?
Дэмидоцол -
Тэгэлгүй яахав. Хүн тээвэр, ачаа тээвэр бүгдийг хариуцна. Бүх дамжлаг бааз УБ-т байсан юм. Сүүлд Дорнодод ноосны үйлдвэр, түүхий эдийн бааз, махны үйлдвэр нээгдээд ийшээ явдаг болсон юм. Тээвэр бол хангалттай тийм л байсан үе л дээ.
Дэжид -
Бүгд хурлын гишүүн хүн ямар эрхтэй байсан бэ? Аймгийн намын хороон дарга дээр хүн болгон орж чадах уу?
Дэмидоцол -
Аймгийн намын хорооны бага хурал гэдэг нь хоёр жилд нэг удаа хуралддаг юм. Тэндээс бүгд хурлынхаа гишүүдийг сонгодог. Би нэг удаа сонгогдож байсан юм. Аймгийн намын хорооны дарга дээр хэдийд ч орох эрхтэй, сумдын дарга нарыг шалгах эрхтэй байдаг байхгүй юу. Тэгээд намын хороонд тайлангаа тавина.
Дэжид -
Та хэдэн оноос эхэлж намын гишүүн болсон юм бэ?
Дэмидоцол -
1960 онд. Намын бүгд хурлын гишүүд гэдэг сонгогдсон хугацаандаа нэлээд эрхтэй.
Дэжид -
Тусгай хангамж эдлэж байсан юм бий юу?
Дэмидоцол -
Дэлгүүрээр очер дараалалгүй үйлчлүүлэх зэргийн юм л байсан. Ямар манай энд тэгж их очерлоод байх юм байсан биш дээ.
Дэжид -
Тэр үед аймагт хоттой адилхан нийтийн тээвэр гэж байсан уу?
Дэмидоцол -
Байхгүй ээ. Сумдад задгай тэрэг шууданд явна. Бүүр сүүлд аймагт ганц нэг жижиг оврын автобус явж байсан юм.
Дэжид -
Та тухайн үед аймаг орон нутгийнхаа бүхий л нутаг усаар явж байсан хүн байх нь. Тэр үед хүрээлэн буй байгаль орчин ямар байсан юм? Одоо ямар өөрчлөлт гарав? Таныг бага байхад ямар байсан бэ?
Дэмидоцол -
Биднийг бага байхад байгаль бол үнэхээр сайхан байсан. Хур бороо ордог хугацаандаа орно. 4 сараас эхлэж орно. Тиймээс бүх л төрлийн өвс ургамал хэмжээлшгүй их өндөр ургана шүү дээ. Хур бороо их учраас энд тэнд ус дутна гэж байхгүй, бэлчээр цөлжинө гэж байхгүй. Одоо хур бороо байхгүй, 4 улиралд хур бороогүй байна. Газрын хөрс үхмэл байдалд орж, газрын гарц муудаж ургамал ногоо ургахаа байсан. Монголын мал газар дээрээ багтахгүй байгаагаас цөлжилт болж байна гэж зарим хүмүүсийн ярихыг би сонсож байсан. Зарим мэддэг хүмүүсийн ярьж байгаагаар ямаа бол хэрэггүй мал. Ямаа бол үндэсийг нь идэж устгадаг гэж ярьж байна. Харин ч үзүүрийг нь иддэг сэргэлэн мал. Бидний багад уулын салаа болгон булагтай байсан. Одоо бүр байхгүй болсон. Манайхан бүр гол гэж ярьдаг байсан газрууд бүр байхгүй. Тэр бол байгалиасаа бороо хур орохгүй болчихоор ямар нэгэн байдлаар сэлбэгдэхгүй үхмэл болчихож байгаа юм. Манай нутагт бол том гол байхгүй. Тиймээс уулын салаанаас урсаж байгаа томоохон булгийг гол гэж ярина. Газар болгон уулын салаанаас булаг урсаж байсан. Ундрагатай газар бүр байсан. одоо бүгд байхгүй. Бүр устсан гэж хэлж болно.
Дэжид -
Тэр үеийн хүмүүс цаг уурын өөрчлөлтийг яаж мэдэрч ажил амьдралдаа хэрэглэж байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Мэдээлэл, радио тэр үед цөөхөн байсан. Багт л гэхэд ганцхан байсан. Модон хүрээтэй, эх орон-52 гэж орос радио байна. Тэр нь машины акумлятор шиг юмаар ажиллана. Багт ахлах ухуулагч гэж хүн тэрийг нь эзэмшдэг. Ахлах ухуулагч тэр радиогоор юу ярьж байна вэ гэдгийг багтаа тараадаг тийм л байсан.
Дэжид -
Тэр үед тээврийн байгууллагын ажилчид ямар цалин авч байв, ажил амьдралд тэр нь яаж хүрэлцдэг байв?
Дэмидоцол -
Бид ч яахав тээврийн жолооч учраас тэр үедээ их цалинтай гэж яригддаг байсан. Сар талхиж талхиж байж л 1020 төгрөг авна. Тэр үед чинь тэгээд юм хямд, хэрэглээ бага, даалимба даавуу мэтийн л юм хэрэглэнэ. Одоо чинь лангуу дүүрэн янз янзын юм, тэрийг авах юмсан, энийг ч авах юмсан гэх болж шүү дээ. 1000 төгрөгийг чинь их өндөр цалин л гэж байсан юм. Одоо бодоход тэгж нойр хоолгүй ажиллачихаад бараг цалингүй л ажиллаж байсан юм байна гэж бодогддог. Тэгэхдээ өлсөж цангаагүй, нүцгэн шалдан яваагүй. Болж л байсан.
Дэжид -
Та суурин байсан хүмүүсийг бодвол явдаг, хот орон ордог тийм байж. Тэгэхлээр арай өөр юм олж ирэх, хүүхдүүд чинь арай өөр хувцаслах зэргийн юм байсан уу?
Дэмидоцол -
Ер нь бараа сэлт нэг их илүүгүй л байсан ш дээ. Арай нэг ийшээ тийшээ явдаг юм гэсэндээ сүүлд ганц нэг байсан орос дэлгүүр энэ тэрээс хүүхдийн ботинк сандал авах зэргийн юм байдаг л юм.
Дэжид -
Нэгдэлд ажиллаж байсан хүмүүс, төв сууринд амьдардаг байсан хүмүүсийн амьдрал ахуй ямаршуу зөрөөтэй байсан бол? Хүмүүсийн суурьшил, соёл боловсрол нь хаанаа арай түлхүү байсан юм бол? Тэр үед гол үзвэр үйлчилгээ нь юу байсан юм?
Дэмидоцол -
Тэр үед нэгдэл гэдэг чинь яахав дээ ганцхан малтай хүмүүс л байгуулж байсан юм ш дээ. Их бага хэмжээгээр малтай хүмүүс нийлүүлж хамтран ажиллаж амьдрая л гэсэн санаатай хүмүүс нэгдэж байгуулж байсан юм. Тэрнээс биш албаны ажилтай хүмүүс бол нэгдэлд ороогүй. Аргагүй л дээ тэр. Үзвэр үйлчилгээ бол ховор л доо. Сум болгон нэг улаан булантай, нэг соёлын байгууллага байсан. Тэрэндээ суман дээр хөнгөн ажилтай улсаа цуглуулаад урлаг уран сайхан сургуульлаад зохион байгуулалттайгаар багуудаар өнөөхийгөө суртчилж тоглодог байсан. Нэг ёсондоо үзвэр үйлчилгээг л зохион байгуулж байгаа нь тэр л дээ.
Дэжид -
Аймгийн төвд тэр үед ер нь ямар байв. Ямар үйлдвэр, үйлчилгээ танай баазаас өөр байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Аймаг болгонд Соёлын ордон гэж байсан юм. Тэр нь мөн л аймгийнхаа байгууллагуудаас урлаг уран сайхны авъяастай хүмүүсээ цуглуулаад бэлтгэсэн тоглолт үзүүлнэ.
Дэжид -
Аймаг чинь хэдэн онд байгуулагдсан билээ?
Дэмидоцол -
42 онд.
Дэжид -
Танайхаас өөр ямар үйлдвэрүүд байсан юм?
Дэмидоцол -
Ахуй үйлчилгээ, гар үйлдвэр гэж байсан юм.
Дэжид -
Гар үйлдвэр нь юу хийх вэ?
Дэмидоцол -
Оёдол, мод, төмрөөр юм хийнэ. Тэр үеийнхээ амьдралд хөдөө гадаагүй хэрэглэж байсан бүх л юмаа хийнэ.
Дэжид -
Бааз чинь хэдэн онд байгуулагдаж байсан юм бэ?
Дэмидоцол -
49 онд авто өртөө гэж байгуулж байсан юм. Тэр нь сумуудад шуудан явуулах үүрэгтэйгээр анх байгуулагдаж байж. Морин өртөөг халаад 8 ширхэг глов гэж тэрэг ирж тэрүүгээрээ бүх сумдад хүн тээвэрлэдэг байсан юм.
3-Р ХЭСЭГ:
Дэжид -
За Дэмэдлоцол гуай таны амьдралд гүн гүнзгий өөрчлөлт өгсөн зүйл байгаа юу. Хэрвээ тийм зүйл байгаа бол тэр нь юу вэ?
Дэмидоцол -
Мэргэжлээ өөрөө сонгосоныгоо амьдралдаа зөв сонголт хийсэн л гэж боддог.
Дэжид -
Энэ мэргэжлийг сонгосноор та амьдралдаа ямар өөрчлөлт хийв, ямар амжилтанд хүрэв? Амжилтын чинь гол үндэс юу байв? Ямар ямар шагнал урамшуулал авч байв?
Дэмидоцол -
Сайхан хамт олон, сайхан хүмүүсийн туслалцаатайгаар их ч юм сурсан байх, өөрөө ч хичээж явдагийн нөлөө ч орсон байх. Тийм учраас миний ажил үйлс дандаа өөдрөг, айргийн тавд л орж байсан. Энэ ажиллаж байх насандаа барьсан тэргээ хэдэн хувиар давуулж нормыг нь хангалттайгаар л дуусгаж байсан болохоос энээ тэрээ болж байсан юм байхгүй.
Дэжид -
Айргийн тав гэдэг чинь одоо тэргүүн эгнээ л гэсэн үг үү?
Дэмидоцол -
Тэгэлгүй яахав. Бүх л юмаараа аливаа юмны тэргүүн магнайд явж байна л гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл энэ ажиллаж байх бүхий л хугацаандаа ажлаар нь 1-5 байр эзлүүлэхэд тэр дотор л явсан гэсэн үг.
Дэжид -
Та хэдэн онд гэр бүл болсон бэ?
Дэмидоцол -
1955 онд гэрлэсэн. 7 хүүхэдтэй.
Дэжид -
Гэр бүлийн чинь хүн ямар ажил хийдэг байсан бэ?
Дэмидоцол -
Хүнсний үйлдвэрт.
Дэжид -
Та ар гэрийн ажилд ямар дэмжлэг туслалцаа үзүүлдэг байв?
Дэмидоцол -
Би ч яахав гадагшаа ийшээ тийшээ явдагийн хувьд гаднаас оруулж ирэх, хувцас хунар, элдэв өнгийн юм олж ирж байсан юм байгаа л байх. Бусад юмаар бол тэр 7 хүүхдийг ясли, цэцэрлэг, сургууль гээд юугаар хүмүүждэг юм тэр бүгдэд оруулж удирдаж байсан жинхэнэ ар гэрийн хүн бол гэр бүлийн хүнээс гадна манай ээж. Бүх л хүүхдүүдийг том болтол ээж маань байсан юм.
Дэжид -
Ер нь жолооч хүн, ялангуяа тээврийн жолооч хүн ямар цаг завтай байх вэ? Ажил амралтаа яаж зохицуулдаг байсан юм.
Дэмидоцол -
Жилд албан ёсны амрах нэг сар л байна. Аль улирал сард амрах вэ гэдгээ өөрөө саналаа хэлэх, эсвэл албан газраас зохицуулах юм байна. Тэгж л нэг жилд сар хэртэй амарна. Тэрнээс биш бусад цагт ар гэрийн ажилд оролцох цаг зав, оролцолгоо муухан байна шүү. Гаднаас олж ирэх хэрэгцээний юмыг нь л олж ирнэ үү гэхээс бусад талаар муу.
Дэжид -
Тээврийн жолооч хүн жилийн хэдэн хувийг нь гэр орондоо өнгөрөөдөг байсан бол? Тэр үед тээврийн жолооч ямар цагийн хуваарьтай ажилладаг байсан юм бэ?
Дэмидоцол -
Бидний ажлын цагийг тооцох бол үнэхээр хэцүү байсан. Ямар сайндаа би дулааны улиралд хоног 4 цаг л унтдаг байсан. тэгэж л шахуу явахгүй бол бидний төлөвлөгөө биелэдэггүй. Яагаад гэхээр манай баазаас хааш хаашаа газар нь ойртоод байдаг. Ашигтай км-ийн явах зам газар нь ойрхон. Өнөөдөр эндээс 10 тн ачаа ачаад орой нь тэнд очоод буулгаад ахиад ачаа ачаад энд ирээд бас буулгана. тэгээд явсан таван км нь ахидаггүй. Ачаа ачиж буулгасаар байгаад өнгөнө.
Дэжид -
Тэр үед жолооч нар өөрсдөө ачаагаа ачиж буулгах уу, тусдаа ачиж буулгадаг хүн байх уу?
Дэмидоцол -
Хүн байна л даа. Гэхдээ өөрөө хажууд нь байж байж л ачуулахгүй бол дутуу ачна, хөдлөнгөө нурна.
Дэжид -
Та ер нь жилийн хэдий хэр хугацааг гэртээ орж ирэхгүй тээвэртээ зарцуулдаг байсан бол?
Дэмидоцол -
Тооцож байсангүй. Гэхдээ саатаж олон хоногоор сууж үзээгүй. Багцаалахад жилийн талыг нь л тээвэрт явж байсан байх.
Дэжид -
Та түрүүнд саятаны бригад хөдөлгөөн гээд ярьлаа. Тэрний гол давуу тал нь юу байсан бэ?
Дэмидоцол -
Хамтаараа ажиллана. Хамт олон бие биендээ туслана. Хамгийн дэвшилттэй арга гэж бодож байна. Ганцаараа мэрийвэл бас өөр ш дээ. Над чинь дутах юм гарна. Хамт олноороо байх юм бол дутах юм гэж бараг байхгүй ш дээ. Хамт олны хүч л давуу тал нь.
Дэжид -
Та түрүүн 7 хүн нийлээд анхны бригад байгуулж байсан гэлээ. Тэр жолооч нар бусад жолооч нараас юугаараа давуу байх вэ?
Дэмидоцол -
Бие биенээ шахаж шаардахаас эхлээд юм юмаараа л хамаагүй илүү ш дээ. Үг хэлээ нийлүүлэхэд хүртэл өөр. Ганц хоёр хүн үг хэлэх 7-уулаа нийлж байгаад үг хэлэх хамаагүй илүү.
Дэжид -
Та нарын ажлын амжилтыг бригадаар нь дүгнэх үү, хүн хүн дээр нь гаргах уу?
Дэмидоцол -
Хүн хүн дээр нь гаргана. Бригадаар нь дүгнэнэ. Хүн хүн дээр нь гаргачихаад бригадаар нь дүгнэчихээр бидний төлөвлөгөө норм хэдэн хувиар дутаж байна, хэдэн хувиар давж байна гэдэг нь гарчихна.
Дэжид -
Тонн км гэдэг нь ачаа ачаад явсанаар л тооцох уу?
Дэмидоцол -
Тийм. Ачаатай км-ийг нь үржүүлээд л тн км нь гараад ирнэ.
Дэжид -
Ачаагүй км-ийг нь тооцохгүй гэсэн үг үү?
Дэмидоцол -
Тэгнэ. Ашигтай ажлыг нь л тооцно гэсэн үг. Ачаагүй явсан нь ашиггүй байна биз дээ. Бараг гарлага гарна ш дээ. Ачаагүй явалтыг бензен тос үрээд, машин тэргээ эдэлгээнд оруулж элэгдүүлээд ашиггүй ажилласан л гэж үзнэ ш дээ. Тийм учраас ачаа их ачна. Ачих ачихдаа нормоос нь илүү гаргаж байж ашиг гаргана. Өөрөөр хэлбэл бага хугацаанд их ажил амжуулахыг хичээнэ гэсэн үг.
Дэжид -
Тэр үед амжилт гаргах гол анхаардаг юм нь юу байв? Сул зогсолт гэдэг нь ямар асуудал байх вэ? Ачаагаа урьдчилж бэлддэг байсан юм уу? Ачих ачаа нь элбэг байсан уу?
Дэмидоцол -
Зарим үед бол бас ч гэж яахав. Ер нь ховор. Сүүлийн үед бол тэрэг нь олон болчихсон, ачаа хэрэглээ нь цөөхөн ховор талдаа. Дандаа нэг талдаа бараг хоосон явна. Хоршоо, үйлдвэр аж ахуйн газартай ярьж байж зохион байгуулалт хийнэ. Албан газар ажлаа дээрээс яаж зохицуулдаг вэ, бид ч мөн хувь хувиараа тэгж зохицуулахгүй бол ажил байхгүй ш дээ. Долуулаа ажилтай байхын тулд Дорнод явлаа гэхэд манай аймаг руу юу хэрэгтэй байна тэрийг мэддэг хэн байна, тэр болгонтой бид ярьж тохирчихно. Яриа хөөрөөтэй, найз байна тэгж байж л ажлаа амжуулна. Ганцхан баазын бичсэн замаар яваад байвал бас учир дутагдалтай. Цаад хийж байгаа ажил нь тэртэй тэргүй улсын чанартай ажил болохоор хэн хэндээ тустай.
Дэжид -
Намар хадлан тариалангаас эхлээд кампант ажлуудад жолооч нар хэр оролцдог байв? Тийм улсын хэмжээний ажил бол байсан биз дээ?
Дэмидоцол -
Байлгүй яахав. Тэр байтугай улсын энэ ургацын ажилд бааз болгоноос хуваарьлагдана ш дээ. Будаа ногоо, өвс хадлан гээд дандаа улсын чанартай цаг хугацаатай ажилд явна. Аймаг болгоноос тэгж төвлөрүүлж жолооч нарыг авч байсан юм. Тэгээд тэрэнд очоод сайн ажиллавал бас бидний ажлын амжилт дээшлэнэ. Ачаагаар хангагдана гэсэн үг. Аль болох бусад баазаас урдаад ачааг нь аччихыг хичээнэ. Хүний түрүүнд хөдлөж байж л ажилтай байна.
Дэжид -
Та нэгдэлд байхдаа гэр бүл болсон гэлээ. Тэр үед нэгдэл залуу гэр бүлдээ яаж тусладаг байв? Дарьганга ёсонд эрэгтэй хүн нь гэр бараагаа заавал бэлдэх ёс байх уу? Та яаж гэрлэж байв?
Дэмидоцол -
Өөрийнхөө гэрт л авчираад амьдарна ш дээ. Тэрнээс биш нэгдэл өөрөө шинэ тутам байгуулагдаад байсан болохоор тэр болгон туслаад байхгүй.
Дэжид -
Дарьганга ёсонд эрэгтэй хүн нь заавал гэр бараагаа бэлдэх үү, эсвэл хамтарч бэлдэх үү?
Дэмидоцол -
Эрэгтэй нь бэлдэнэ. Хэсэг хугацаанд аав ээжтэйгээ амьдрах юм уу, эсвэл гэрлэхээсээ өмнө гэр бараагаа бэлдэх ч юм уу эрэгтэй тал нь л бэлдэнэ.
Дэжид -
Тэр үед гэрлэх ямар зан үйл байв?
Дэмидоцол -
Зарим нь ил тодоор хүн бараа авч очоод идээ будаа бэлтгэж авгайгаа тэдэн сарын тэдний өдөр авна гэж хэлцэж тохироод авна. Зарим нь шөнө очоод хулгай хийгээд авчихна.
Дэжид -
За бас тийм юм байх уу?
Дэмидоцол -
Нэг хөтөлгөө морьтой, хоёр найзыгаа ч юм уу дагуулж очоод л харанхуй шөнөөр л оргуулаад авчихна. Өглөө босоход байхгүй л байна. Хаашаа яачихав мэдэхгүй тэгээд л шөнө ирээд л аваад явчихна ш дээ.
Дэжид -
Тэр нь ёс заншилтай харгалдахгүй тэгж болдог байсан уу?
Дэмидоцол -
Тэр тэгээд нэг их юм болохгүй. Аягүй бол тэр нэг юм хэд хоногийн өмнө үзэгдсэн аягүй бол тэр л авсан байх ч гэдэг юм тэгс гээд сургаар сургийг нь гаргана. Тэр нь нэг их хорлонтой юм болоогүй учраас тэгдэг байсан байх л даа. Тэгээд нэг цагаан хэрэгт л унадаг байсан байх л даа.
Дэжид -
Эмэгтэй тал нь юу бэлдэх вэ?
Дэмидоцол -
Гурав хоноод хонь гаргаад идээ шүүсээд аваад хойноос нь эмэгтэйн талынхан хүрээд ирдэг юм. Эргэлт гэдэг юм.
Дэжид -
Та түрүүн ажилтай байхдаа голцуу шөнө 12 гэж унтаад өглөө үүрээр явдаг байсан гэлээ. Тэр нь хэр ажилтайгээ уялдаж байсан юм бол, яагаад тэгдэг байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Тэгж л цаг хожихгүй бол болохгүй байсан байхгүй юу. Бидний төлөвлөгөө норм, нөгөө тн км чинь тэгж л цаг хожиж байж биелэнэ.
Дэжид -
Тэр үед тээвэр хийхэд нөхцөл ер нь ямар байсан бэ? Нормын хувцас гэж тавьж өгөх үү? Халуун хүйтэнд яахав?
Дэмидоцол -
Зуны халуунд машин тэргээ засаж сэлбэхдээ хувцас хунараа хамгаал гэж комбинзон өгнө. Өвлийн хүйтэнд бол амь насаа хамгаалж яв гэж дах дэгтий дулаан хувцас хоёр жилийн хугацаатай өгнө.
Дэжид -
Техникийнхээ засвар үйлчилгээг яаж хийдэг байсан бэ?
Дэмидоцол -
Бааз дээрээ хөнгөн засварыг бол хийчихдэг юм. Механикдаа үзүүлээд, слесерь засварчингаа өөрөө харж байгаад засуулна. Хөдөө эвдэрвэл өөрснөө л хариуцна.
Дэжид -
Тэр үед баазад ямар ямар орон тоо байх вэ?
Дэмидоцол -
Дарга, механик, намын дарга, инженер, хоёр гурван засварын механик, тэгээд засварчид гээд нэлээд хүн байсан юм. Тэгээд запас бэлтгэгч, запасны нярав, касс, аж ахуй гээд албан газарт байдаг бүх л орон тоо байсан.
Дэжид -
Запас сэлбэг авахад тодорхой лиминт нормтой байх уу?
Дэмидоцол -
Байлгүй яахав. Норм лиминтээ хэтрүүлээд машин тэргээ эвдээд запас аваад л байвал төлж л таарна.
Дэжид -
Тийм запас сэлбэг тийм хугацаатай эдэлгээтэй гэсэн норм байх уу?
Дэмидоцол -
Тэгэлгүй яахав. Бүх юм нормтой. Тэгээд тэр хугацаанд нь хүрээгүй байвал төлүүлнэ.
Дэжид -
Таны амьдралд ер бусын бусдаас онцгой гэх юм юу байна вэ?
Дэмидоцол -
Тэр нь онцгой, тэрүүгээр илүү гэх юм одоо дотор байхгүй л байна.
Дэжид -
Тэр үед хүмүүсийг яаж урамшуулдаг байсан юм бэ?
Дэмидоцол -
Сайн ажилсан гээд албан газраас аймгийн захиргаа, намын хороонд хүмүүсээ тодорхойлно. Тэгээд намын хороо үзэж шалгаад тодруулна. Засгийн шагналд тодорхойлвол намын хороо явуулахыг нь явуулаад, явуулахгүйг нь явуулахгүй. Намын хороо л бүгдийг мэднэ. Би бол айхтар том юм бол аваагүй. Гэхдээ жижиг сажиг юм бол бий. Тээврийн яамны шагнал онц тээвэрчин, осолгүй манлай гэж шагнал байдаг юм. Тэрнийг нь хоёуланг авсан. Тээврийн яамны жуух гэж байсан. Одоо байдаг л юм. Засгийн газрын жуух, ойн медалиудыг бүгдийг нь л авсан. Харин ямар нэгэн одон бол аваагүй.
Дэжид -
Авто бааз чинь хэдэн онд хувьчлагдсан бэ? Та тэр үед ажиллаж байсан юм уу?
Дэмидоцол -
Би тэр үед ажиллаагүй ээ, тэтгэвэртээ гарсан байсан. 92-93 оноос л суларсан байх аа даа.
Дэжид -
Тэр үед амжилттай ажиллаж байсан хүмүүс хувьчлалд хамрагдсан юм уу?
Дэмидоцол -
Зарим нь эзэмшиж байсан тэргээ хямдруулсан үнээр авч байсан юм.
Дэжид -
Та бааз хувьчлагдахад юм олж хүртсэн үү?
Дэмидоцол -
Би хувьчлалаас өмнө нэг 69 авсан юм. Албан байгууллага худалдсан юм. Хувьдаа машинтай болохын тулд авсан.
Дэжид -
За тэгвэл ер нь хувьчлалын үед л ажиллаж байсан хүмүүс юм авсан юм байна. Та бол баазаасаа юм аваагүй юм байна ш дээ, тийм ээ?
Дэмидоцол -
Тийм ээ.
Дэжид -
Ер нь танай аймагт хувьчлал ямар явагдсан бэ?
Дэмидоцол -
За яахав дээ, зарим нь ч албан газруудыг хуйгаар нь авсан ч юм харагдаж л байна. Тэрийг бол би авсан хүн л хождог юм байна л гэж харж байгаагаас биш яг хэдээр авчив, юуг нь яаж авчив гэдгийг бол мэдэхгүй л дээ.
Дэжид -
Ер нь хувьчлал жаахан ялгавартай явагдаж уу? Аль овсгоотой нь их юм авсан уу?
Дэмидоцол -
Өө, тэгэлгүй яахав. Үйлдвэрийн газар байлаа гэхэд бүх объёомоор нь авна гэдэг чинь том л юм байгаа биз дээ, тийм ээ. Яг тэр үйлдвэрийг үнэлдэг үнээр нь үнэлээд аваагүй гэж л ойлгогдоно ш дээ.
Дэжид -
Та хэдий үед орон сууцанд орсон бэ?
Дэмидоцол -
Саяхан орсон.
Дэжид -
Тухайн үед тээврийн байгууллагад сайн ажилласан гээд байр хуваарьлах юм байсан уу?
Дэмидоцол -
Бараг байгаагүй ээ. Дээр үед манай баазын нэр дээр 8 айлын сууц баригдсан юм. Тэрийг хувьчлалаас өмнө байр авах чадваргүй ядуухан айлуудад албаар өгсөн юм. Харж үзэж, дэмжиж байгаа нь тэр. Тэд харин хувьчлал явагдахад суусан сууснаараа байраа хувьчилж авсан.
Дэжид -
Социалист хөдөлмөрийн бригад, саятаны бригадын үед чинь хамтарч ажиллахаас гадна гэр бүлээрээ, соёл боловсролоороо ч гэдэг юм уу өөрөөр яаж хамтарч бие биентэйгээ нэгдэж ажиллаж байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Сар болгоны хийсэн ажлын тооцоо гэж сард тогтмол хугацаанд тооцоогоо хураалгадаг 2-3 хоногийн хугацаа байдаг байсан юм. Тэрүүгээрээ бас семинар зөвлөгөөн, хурал бүх л юмаа тэр хоногтоо багтаадаг байсан.
Дэжид -
Гэр бүлүүдийн харьцаа ямар байсан бэ?
Дэмидоцол -
Бригадын гишүүдийн гэр бүл байнга л хоорондоо уулзаж учирдаг байсан юм. Баяр болвол нийлж баярлана. Элдэв өнгийн зовлон тохиолдвол хамт байна. Жаргал зовлон бүр нь нэг болчихсон тийм л байсан.
Дэжид -
Тэр үед авто тээврийн бааз чинь нэлээд ашигтай сайн ажиллаж байсан байгууллага байж таарах гээд байна. Ажилчдын амралтын газар, зуслан гэж байсан уу?
Дэмидоцол -
Байгууллага өөр дээрээ том улаан булантай байсан юм. Тэрэндээ бүх л хурал цуглаа, соёл хүмүүжлийн ажлаа зохион байгуулна.
Дэжид -
Таныг ид ажиллаж байх үед ямар үзвэр үйлчилгээ гарч залуучуудын сонирхолыг татаж байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Кино театр гэж байсан. Дээр үеийн манай монгол кинонууд ёстой сайхан кинонууд байсан даа. Аймгийн соёлын ордонд жүжиг, концерт байнга тоглогдоно.
Дэжид -
Та нарт тийм юм үзэх бололцоо нөхцөл гарч байсан уу?
Дэмидоцол -
Яахав ээ, зохицуулж байгаад үзнэ ээ.
Дэжид -
Тэр бригад гэдэг чинь хамт олноороо л их юм хийдэг, ажиллаж амьдардаг байсан юм уу?
Дэмидоцол -
Тэгэлгүй яахав. Тэр болгон харин хамтарч нэг дор цуглах нь л ховор.
4-Р ХЭСЭГ:
Дэжид -
Таны амьдралд ер бусын онцгой гэх зүйл байна уу, хэрвээ тийм зүйл байвал та яагаад ер бусын гэж үзэж байна вэ?
Дэмидоцол -
Ер бусын онцгой гээд байх юм юу байхав. Ажил хийхдээ урьдаар боловсруулж, харж бодож байж хийдэг. Тэр хийснээрээ ч цаг хугацаа хождог, ялангуяа техникийн тал дээр эвдрэл гэмтэл гардаггүй. Энэ маань бодож боловсруулж, харж нэлээн шалгаж байсан болохоор үр дүнтэй байдаг байсан болов уу. Онцгой нь тийм л юм байсан байх гэж би бодож байна.
Дэжид -
Таны хувьд анх ямар техник технологийн хувьд шинэ байв аа? Анх та юу үзээд энэ сайхан юм даа гэж бодож байв?
Дэмидоцол -
Анх Зис-5 -аа барьж байхад аль дайны үеийнх ч гэсэн үгүй, би одоо жолооч болоод ингээд явж байдаг гээд машин юм болохоор тэр бол надад их сайхан байсан. Улам тэрэн дээрээ давшаад, сураад залуу хүн болохоор шинэ техник сонирхдог л байсан. Зис-5 аа халаад хамгийн анхны Зил-164-ийг бааздаа ирээд барьлаа. Тэр бол миний амьдралын хамгийн сайхан баяр баясгалантай үе байсан. Анх шинэ тэрэг барьж байгаа минь тэр. Тэрүүгээрээ ч олон жил их үр бүтээлтэй, жинхэнэ нэр хүндийг тэр машинаараа авч байлаа. Улс, байгууллагын аварга, элдэв цол гуншингаа кабинаараа нэг биччихсэн, харсан хүн бахархмаар байдаг байлаа.
Дэжид -
Өө, бүр тэгж бичдэг байсан юм уу?
Дэмидоцол -
100 мянгат энэ тэр гээд биччихсэн байна ш дээ. Дараа гуч дээрээ бичихдээ бол бүр баяжуулчихсан, олон юм болсон л доо. УБ, Хэнтий, Дорнод хаа ч явсан үгүй ер энэ жолооч гайгүй юм хийчихсэн юм байна гэж харна. "Онц манлай, осолгүй тээвэрчин, хошой саятан, аймгийн аварга..." гээд л энэ бүгдийг биччихдэг байхгүй юу.
Дэжид -
Та бас аймгийн аварга болж байсан уу?
Дэмидоцол -
Өө, бололгүй яахав.
Дэжид -
Аймгийн аварга хэдэн удаа болж байсан бэ, Та?
Дэмидоцол -
Нэг л удаа.
Дэжид -
Аймгийн аварга болоход ямар шагнал байх вэ, мөнгөн шагнал дагалдах уу? Та хэдэн онд аварга болж байв?
Дэмидоцол -
1987 он билүү дээ. Жилдээ нэг л хүн шалгаруулна. Тэгээд кабин дээр бүгдийг биччихээр тэр нь хаа ч явсан ил харагдаад залуу насанд түүгээрээ их л бахархдаг байлаа.
Дэжид -
Тэр үед жолооч больё гэсэн сонирхолтой хүн бүр болж чадаж байсан уу?
Дэмидоцол -
Яг бидний үед бол бас хэцүү байсан л даа. Яагаад гэхээр УБ-т ганцхан авто сургууль байсан. Аймаг болгоноос явж очино, явж очсон хойноо шалгалтанд нь яах билээ энээ тэрээ гэсэн бэрхшээлүүд бол байсан. Жишээлбэл манай аймагт л гэхэд шуудангийн задгай 51 дээр хүнийг чинь аргал хөрзөн шиг л овоолчихдог байлаа шүү дээ.
Дэжид -
Жолооч болсон хойно жолооч нарыг зэрэг дэв ахиулдаг юм байсан уу?
Дэмидоцол -
Байна аа, байна. Таван жил болоод нэг ахиж болно.
Дэжид -
Бас шалгалт өгөх үү?
Дэмидоцол -
Тэр нь бас болзол байна. Харах үзүүлэлт байна. Тэр хугацаанд аваар осол хийж үү, үгүй юу. Тэргээ эвдэлж үү, зөрчил гаргаж уу гээд бүгдийг харна. Тэгж байж сая шагналын журмаар зэрэг дэв ахиулна.
Дэжид -
Таныг яг ажиллаж байхад манайд шашин шүтлэг гэж юм ямаршуу байсан юм бэ? Шашин төрд яаж нөлөөлдөг байв? Ер нь шашин шүтэхийг зөвшөөрч байсан юм уу? Та бас намын гишүүн хүн болохоор арай өөр байх уу?
Дэмидоцол -
Өөр байна. Өөр байхаасаа гадна бидний үед ухуулаад толгойд нь жинхэнэ жигшихээр ойлгуулсан байхгүй юу. Тийм л үзэл сурталтай байсан ш дээ. Бид чинь бүр хүүхэд байхаасаа тэгээд ойлгочихсон. Жинхэнэ шүтлэггүй болтол нь ухуулга явж байсан байхгүй юу. Тийм учраас нэг их шүтээд байхгүй. Гэхдээ бүр тэгж их үзэн ядаад байхгүй. Манай ээжийн нэг жижигхэн бурхан тахил байсан. Тэр нь манай аавын аавын үеэс байсан юмнаас хорогдсоор хорогдсоор байгаад ирсэн юм.
Дэжид -
Тэр үед шашин шүтлэг шүтлээ гэж мэдэгдвэл яадаг байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Бурхан тахил ил байх юм бол бүр хураадаг байсан юм ш дээ. Хурааж аваад устгадаг юм уу, яадаг юм. Тэгээд айлууд бурхан тахилаа бүр ил гаргахгүй. Ялангуяа нэг лам авчираад сан тавиулж байсан бол, ялангуяа намын гишүүн хүн тэгээд сууж байна гэвэл бараг л баривчлах шахуу юм болно. Тийм л байсан. Их хаалттай байсан.
Дэжид -
Дарьгангачууд чинь нэлээн ёс дэгтэй, уул овоогоо дахиж шүтдэг улс. Тэр үед тэр заншил бүр байхгүй болсон уу?
Дэмидоцол -
Байсан ч нууцаар л хийнэ. Настайчуул нууцаар л хийнэ. Ил хийвэл шашин шүтэх ёсыг дэлгэрүүлж сурталчилсан гэж нэлээд хүндрүүлсэн ял авна.
Дэжид -
Та нэгдэлжих хөдөлгөөний үед ид ажиллаж байсан. Тухайн үедээ нэгдэлийн гишүүдийн амьдрал ахуй ямар байсан бэ?
Дэмидоцол -
Үндсэндээ гишүүнчлэлийн асуудал гэж гаргаж ирсэн болохоос өөрсдийнхөө хөрөнгөн дээр л байсан ш дээ. Хагас малаа өгчихсөн, хагас мал дээрээ тогтоод амьдарч байгаа ...
Дэжид -
Хувьд үлдээх нь тодорхой тоо хязгаартай байсан уу?
Дэмидоцол -
Өгөхөө өгөөд өөрсдийнхөө хэмжээнд үлдээхээ үлдээж байсан. Төдийг нь өгч, төдийг нь хувьдаа ав гэсэн захиргаадалт байгаагүй.
Дэжид -
Нэгдэл хэдэн оноос бэхжиж үйл ажиллагаа нь жигдэрсэн бэ?
Дэмидоцол -
Нэгдэл чинь 56 оноос эхэлсэн юм. 59 онд албадангаар бүгд орж дууссан.
Дэжид -
Соёлын довтолгоо гэж кампант ажил улсын хэмжээгээр явж байсан. Хэдий үед явагдсан юм. Танай бригад, саятаны хөдөлгөөнд чинь тусч байв уу?
Дэмидоцол -
Тэр чинь нэгдэлжих хөдөлгөөний үед явж байсан юм. Бидний бригадын үед нэлээд ойлгогдчихсон, засагдах нь засагдчихсан тийм байсан.
Дэжид -
Соёлын довтолгоон анх яаж явагдаж байсан юм?
Дэмидоцол -
Бүхий л айл хүмүүсийн ариун цэврийг үзэхээс эхлээд, бичиг үсэгт сургаж байсан. Тал талын л юм явуулж байсан. Сургууль соёлоос завсардсан хүмүүсийг тусгай бүлгэм байгуулаад сургаж байсан. Айл гэр, хувийн ариун цэврийг шалгаж, эмнэлэгийн үзлэгт албадлагаар оруулж байсан юм. Янз бүрийн халдварт өвчинг илрүүлж эмчилж эмнэлэгийн талын асуудал их сайн болсон ш дээ.
Дэжид -
Та ер нь цэргийн албанд явж байсан юм уу?
Дэмидоцол -
Хаагаагүй.
Дэжид -
Тэр үед цэргийн алба хаах албадан биш үү?
Дэмидоцол -
Албадан шахуу байсан. Гэхдээ авдаг нь тоотой. Яваасай гэсэн ч хяналт нь цөөн учраас зарим нь явж чадахгүй. Аймгаас хэдэн цэрэг авах ёстой юм, тэрийгээ сум сумдаас хуваарилаад авна. Дан ганц нэг сумаас авчихаж болохгүй. Миний хувьд бол нэгдүгээрт жолооч болох сонирхолтой байсан. Хоёрдугаарт өрх толгойлж байсан болохоор намайг цэрэгт явуулчихвал нэг айл эзгүйрчихнэ, малыг нь маллах хүнгүй болчихно гээд сум багаас хязгаарлаад байсан. Ганц намайг биш л дээ, ар гэрийн боломжгүй шалтгаантай хүмүүсийг тэгж чөлөөлж байсан юм.
Дэжид -
Жолооч гэдэг мэргэжлийг та өөрөө л хүсч байсан юм байна. Хэн нэг нь зөвлөөгүй юу?
Дэмидоцол -
Өөрөө л хүсч байсан. хэн нэг нь зөвлөөгүй. Аав маань намайг сургууль соёлд явуулна гэж байгаад насбарчихсан. Ээж маань янз бүрийн юм ярихгүй. Би өөрөө л энэ миний хийж чадах ажил байж магадгүй гэж бодсон. Тэгээд ч тэрэндээ зорьсон, тэр зорилгодоо ч хүрч, миний санаа биелэсэн л гэж боддог.
Дэжид -
Таны хүүхдүүдээс мэргэжлийг тань өвөлсөн хүүхэд байгаа юу? 7 хүүхэд чинь ямар ямар ажил эрхэлж байна?
Дэмидоцол -
Хоёр нь жолооч болсон. Нэг нь тэрэгтэй байж байгаад тэр нь дууссан. Би нэг 69 худалдаж авсан гэж ярьсан ш дээ. Тэрийг унаж байсан юм. Нэг хүү маань ажилгүй. Одоо чинь тэр болгон ажил олдохгүй болж дээ.
Дэжид -
Тэр үед жирийн ажилтан, албан байгууллагын дарга хоёрын хооронд ямар ялгаа байв? Ер нь ялгаа байсан уу? Үг хэл яриагаараа ялгагдах уу, өмсч зүүхээрээ ялгагдах уу,
Дэмидоцол -
Айхтар ялгаа байхгүй. Дарга гэсэндээ арай өөр соёлтой байсан л байлгүй. Конторын хүмүүс арай аятайхан хувцаслачихаад байлгүй яахав. Өөр албан тушаал энээ тэрээ гэж гаж буруу юм болсон, захиргаадсан юм байгаагүй. Сайхан сэтгэлтэй хүмүүс байсан. Тэр үед хүнээ хүндлэх талаар дарга цэрэггүй баримталдаг байсан.
Дэжид -
Хүмүүсийн ажилдаа хандах хандлага нь ямар байсан бэ?
Дэмидоцол -
Үнэхээр сайн байсан. Жинхэнэ ажлын төлөө төрсөн хүмүүс байсан. Дээр үеийн хүмүүс хариуцсан ажилдаа ер нь муу байгаагүй гэж би боддог. Гэхдээ ур чадвараасаа болно. Хийе гэж бодсон ч ур чадвар нь хүрэхгүй, цаг үеийг нь тааруулж чадахгүй гээд элдэв өнгийн дутагдал хүнд чинь байна ш дээ. Тийм л юм байна уу гэхээс санаа бол үнэн байсан.
Дэжид -
Жолооч нарын мэргэжлийг яаж дээшлүүлж байсан юм. Тусгай курс сургууль байсан уу?
Дэмидоцол -
Тусгай курс байсан юм.
Дэжид -
Тэр нь аймаг орон нутагтаа байх уу?
Дэмидоцол -
Үгүй ээ, хотод байсан юм. Тэр чинь дандаа жолоочоос дээгүүр юм заана. Жолооч болчихсон хүмүүс учраас. Мэргэжилдээ яавал сайн ажиллахав, арга туршлага, онол заана. Тэгж байж зэргийг нь ахиулна.
Дэжид -
Осолгүй манлай, онц тээвэрчин шагналыг тэр бүр хүн авдаггүй байсан байх даа?
Дэмидоцол -
Тийм ээ. Том шагнал. Яамнаас авдаг шагнал учраас аймгуудаас очсон их л олон хүнээс шалгарч байж авна.
Дэжид -
Тэр үед тээврийн байгууллагад гадаад харилцаа гэж ямар юм байсан бэ?
Дэмидоцол -
Тээвэрчдээс шагналын журмаар орост явуулдаг байсан юм. Өөр олон оронд тийм ч их нийтлэг байгаагүй байх аа. Намайг нэг яв л гэж байсан юм. Хувиасаа бараг шахуу зардал мөнгөө гаргадаг байсан юм. Урд нь нэг яваад ирсэн хүн ёстой их ядарлаа, унтуулж хэвтүүлэх ч үгүй юм гэхээр нь төвөг төвөг дараа нэг явна биз гээд яваагүй юм.
Дэжид -
Гадны мэргэжилтэн ажиллаж байсан уу?
Дэмидоцол -
Манай баазад бол байгаагүй. Засварын баазтай аймгуудад ганц нэг байсан.
Дэжид -
Байгаль орчин хэр өөрчлөгдөж байна. Тухайн үед танай Ганга нуур ямар байсан, одоо ямар болж байна?
Дэмидоцол -
Үнэхээр сайхан байсан. Ус нь их байсан. Хавь ойрынх нь ургамал нь өндөр, өтгөн ургадаг байсан. Ямар ч үед талхлагдана гэж байхгүй. Шороо хийснэ гэх аюулгүй тийм их өндөр ургадаг байсан байхгүй юу. Одоо бол ургахаа байсан. Гол гэж ярьвал манай энд нэг их том гол байхгүй. Харин булаг бол тоймгүй олон байсан. Одоо ганц ч байхгүй болсон байна. Тэр хэрээрээ газрын хөрс хуурайшаад үхмэл болчихсон. Ямар ч ургамалгүй үхмэл болчихсон хөрснөөс шороо хийсэхээс яахав дээ.
Дэжид -
Тэр үед байгаль орчноо хамгаалах кампант ажлууд хийгддэг байсан юм уу?
Дэмидоцол -
Тийм юм бол байгаагүй. Цаанаасаа тэнгэр хур бороогоо цагт нь ордог байсан байхгүй юу. Ус элбэгтэй бол хаанахын ч газар цөлжилт болохгүй. Мал гардаггүй газар хүртэл цөлжилт болчихсон байгаа юм. Зарим хүн хэлэхдээ мал нь ихэдчихээд талхлагдаад цөлжилт болоод байна гэж хэлээд байгаа. Тийм юм ерөөсөө байхгүй. Ганцхан тэнгэр хангай л хур бороогоо хайрлахгүй байна. Бас энэ олон уурхайгаас болж байна. Ус гардаг уул овоог хүртэл хайр найргүй хөндөж байна ш дээ. Ухаад, дэлбэлээд, тэгшлээд энэ бол сайн зүйл биш. Энэнээс их юм шалтгаалж байна.
Дэжид -
Уул ус, булаг шандны нэр өөрчлөгдсөн болов уу?
Дэмидоцол -
Нэр ус нь бол өөрчлөгдөөгүй. Хэвээрээ. Байгалийнх нь төрх байдал өөрчлөгдөж, шим тэжээл нь байхгүй болчихсон. Газар дэлхий чинь дээшээгээ уурших чийг ерөөсөө байхгүй болчихсон. Харин энэ жил гайгүй эрт бороо орлоо. Гайгүй чийгшинэ байх. Зарим газар сэргэнэ гэж бодож байгаа.
Дэжид -
Тэр үед таныг мал маллаж байхад байгалийн сайхан байдал мал аж ахуйд нөлөөлж байсан уу?
Дэмидоцол -
Нөлөөлөлгүй яахав. Одоо чинь хуурай газар туурнаасаа эхлээд элэгдээд догол могол тусаад янз бүрийн юм болж байна ш дээ. Дээр үед чинь чийгтэй, ногоотой малын тарга хүч сайн байна. Одоотой адил отор хийнэ гэж байхгүй. Бог мал харагдахгүй шахуу өвс ургана. Тийм юманд чинь хаашаа юу идүүлнэ гэж оторт явах вэ дээ.
Дэжид -
Отор хийнэ гэдэг нь..?
Дэмидоцол -
Өвс хайгаад нүүгээд явахыг хэлж байгаа юм. Бидний үед чинь хонь ямааны зоо нь ил гарахгүй тийм их өвс ургаж байсан байхгүй юу. Ус, гол горхи, булаг гэдэг чинь уул болгоны ам бүрээс урсдаг байсан. Одоо ганц ч байхгүй.
Дэжид -
Хүүхдэд багаас нь эцэг эх нь байгаль дэлхийг хайрлаж хамгаалах тухай зааж хэлдэг байсан уу?
Дэмидоцол -
Булаг шанд, усанд элдэв өнгийн юм хийж болохгүй гэх зэргийн юм хэлдэг байсан.
Дэжид -
Таны багад хүүхдүүд хэдий хэрийн наснаасаа эцэг эхдээ тусалдаг байсан бэ?
Дэмидоцол -
Ер нь багаагаасаа шүү. Одооны 3, 4-р ангиасаа эхлээд л бүх л юманд туслана шүү. Морь унана, бүх төрлийн малийг хэдийд нь яахав гэдгийг мэддэг болчихно. Дээр үеийн хүүхдүүд тийм багаасаа л бүх юманд туслана. Одоо энэ төвийн хүүхдүүд малыг ер нь яахыг мэдэхгүй.
Дэжид -
Тухайн үед төр засгаас гэр бүл, боловсролыг дэмжих ямар бодлого явуулж байв? Тэрнээс таны амьдралд юу нь тусч байв?
Дэмидоцол -
Нийтийн жишгээр л явж байсан болохоос тэр нь болж байна, энэ нь болохгүй байна гэж байсангүй.
Дэжид -
Тухайн үед төрөөс эмэгтэйчүүд, гэр бүлийг дэмждэг ямар арга хэмжээнүүд авагдаж байсан бэ?
Дэмидоцол -
Хүүхдийн мөнгө гэж өгч байсан.
Дэжид -
Олон хүүхэдтэй эхчүүдэд өгч байсан уу?
Дэмидоцол -
Тэгнэ.
Дэжид -
Танайх тийм мөнгө авч байсан уу?
Дэмидоцол -
Авч байсаан. Таваас дээш хүүхдэд өгч байсан юм.
Дэжид -
Тухайн үед эмэгтэйчүүд эрэгтэйчүүдийг ажилд авахдаа ялгавартай байсан уу?
Дэмидоцол -
гайгүй ээ, гайгүй. Техниккум, ТМС төгслөө л бол системийнх нь байгууллагад даалгаад өгчихнө. Ёстой ирсэн дор нь л ажилд авдаг байсан ш дээ.
Дэжид -
Тээврийн байгууллагын зонхилох нь эрэгтэйчүүд байх уу?
Дэмидоцол -
Эрэгтэй ч байна, эмэгтэй ч байна. Арай олон нь эрэгтэй л дээ.
Дэжид -
Тэр үед тээврийн жолоочид эмэгтэй хүн гэж байхгүй байх уу?
Дэмидоцол -
Байсан.
Дэжид -
Тэр нь ямар тэрэг барих вэ?
Дэмидоцол -
Арай хөнгөн, дотор үйлчилгээний тэрэг голцуу барина.
Дэжид -
Сүхбаатар аймагт, ялангуяа Асгат суманд сүм хийдийн томоохон төвлөрсөн юм байсан уу? Таны багад..
Дэмидоцол -
Асгатад тийм төвлөрсөн юм байгаагүй. Харин дээр үед нэг сүм байсан нь үзэл сурталын үед устгагдсан.
Дэжид -
Ер нь Дарьгангачууд шашин шүтлэгийн хувьд хэр байсан юм бол?
Дэмидоцол -
Ер нь их шүтлэгтэй байсан. Ганцхан манайх ч биш айхтар хязгаарлалтанд орж байхгүй болсон болохоос урд нь бол их шүтлэгтэй байсан. Олон банди нартай сүм хийд энд тэнд олон байсан байгаа юм. Би бол сонсож л байсан болохоос үзээгүй. Бидний үе чинь жинхэнэ шашингүй үзлээр хүмүүжиж байлаа. Мэдээ орсон цагаасаа л жинхэнэ дайсан бол шашин гэж ойлгосон болохоор шүтэх талаас бол юм байгаагүй.
Дэжид -
танд хамгийн дурсгалтай эд зүйл гэж юу байна?
Дэмидоцол -
Тийм юм ч одоо байхгүй дээ.
Дэжид -
Таныг ид ажиллаж байх үед ажил их эрчтэй явагдаж байж дээ?
Дэмидоцол -
Тийм ээ.
Дэжид -
Тэр үед хот, аймгийн төвийн ялгаа хэр байсан бол?
Дэмидоцол -
Байсан л даа. Идэж уух юмнаас эхлээд ялгаатай байсан. Бидний үед хөдөөгийнхөн бол ногоо цагаа гэж мэдэхгүй ш дээ. Ялангуяа тарьмал ногоог бүр мэдэхгүй. Хөдөө ургадаг ургамал ногоогоо л арчилж идэж байсан болохоос мэдэхгүй. Хотод бол дээр үеэсээ эхлээд л ногоо идэж сурсан. Гэх мэтчилэн өөр л дөө.
Дэжид -
Анх таныг хот орж ирэхэд их жижиг байсан гэж ярьсан. Тэр үед хотод танд таалагддаг юм юу байв? анх хот орж ирэхэд юу нь сонин содон байсан бэ?
Дэмидоцол -
Ганцхан театр байсан. Одоо Засгийн газрын зүүн талд байгаа.
Дэжид -
Дуурийн уу?
Дэмидоцол -
Аа, тийм. Тэр л байсан юм ш дээ. Бид чинь тэрэнд л "Учиртай гурван толгой"-г 7 хоног болгон үзнэ. Талбай зам гэж байгаагүй. Бороо өдөр шөнөгүй ордого. Дандаа л усан дундуур туучуулна.
Дэжид -
Улаанбаатарт гадныхнаас орос, хятадууд байсан уу?
Дэмидоцол -
Хятад байсан. Орос цөөхөн. Хятад нэлээн байсан. Хятадын гудам гэж байсан даа. Тэр бол тэр аяараа хятад байсан шүү.
Дэжид -
Хөдөө орон нутагт гадаадын хүн бараг байхгүй байсан уу?
Дэмидоцол -
Цөөхөн байсан. Хаа ганц л байна.
Дэжид -
Урдуурх голцуу сумд нь Дарьгангачууд уу?
Дэмидоцол -
тийм. Хойгуурх сумд нь голцуу халхууд.
Дэжид -
Хуучин Дорнод аймагт багтаж байгаад 42 онд л Сүхбаатар аймаг зохион байгуулагдсан юм байна ш дээ?
Дэмидоцол -
Тийм. Засаг захиргаа нь Дорнодод харъяалагдаж байгаад 42 онд Жавхлант шарга гэж нэртэйгээр байгуулагдсан юм.
Дэжид -
Та тухайн үед ардчиллыг яаж хүлээж авч байв? Танайд анх ардчилал яаж гарч ирсэн бэ?
Дэмидоцол -
Энд салбар нь байгуулагдаж хэдэн залуу байж байгаад л зэрэг л явагдсан ш дээ.
Дэжид -
Та ардчиллаас юу хүлээж байв? Таны санасан бодсонд ардчилал үр нөлөөгөө үзүүлсэн үү? Ардчиллын үр нөлөө нь юу байна?
Дэмидоцол -
Ардчилалд үр нөлөө байна аа. Хүний ярьж хэлэх нь хүртэл ил тод болчихсон. Олон зах зээлтэй, олон найрамдалтай улс оронтой. Бүх юм олон талтай, ил тод болсон нь сайн талтай. Зах зээл, хүний амьдрах орчин нээлттэй болсон. Энэ бол байх ёстой зүйл.
Дэжид -
Социализмын үед нэг хүн хот руу шилжээд явъя гэвэл дураараа шилжиж чадах уу?
Дэмидоцол -
Байхгүй ш дээ. Гадаадад л гэхэд ганцхан Зөвлөлтөд л шагналын журмаар шахуу явдаг. Одоо бүх оронд дур болгоноороо л гадаадад явж байна. Энэ жинхэнэ эрх чөлөө гэж би ойлгодог.
Дэжид -
За баярлалаа танд. Өөрийн үүх түүх, үзэл бодол, амьдарч байсан нийгмийнхээ талаар дэлгэрэнгүй ярьж өгсөнд баярлалаа.
Дэмидоцол -
Надтай сайхан ярилцсанд баярлалаа. Та бүхэнд амжилт хүсье.
Interviews, transcriptions and translations provided by The Oral History of Twentieth Century Mongolia, University of Cambridge. Please acknowledge the source of materials in any publications or presentations that use them.
